Ndlela Yo Kuma Ntsako Wa Xiviri

MUSWEKI la nga ni vuswikoti u lava rhisipi leyinene leswaku a ta kota ku sweka swakudya swo xawula! Sweswo swi tano ni hi ntsako. Ntsako wu tisiwa hi swilo swo tala, ku nga ri hi nchumu wun’we ntsena. Leswi swi katsa ntirho, ku tlanga, ku va swin’we ni ndyangu ni vanghana ni ku endla mintirho ya swilo swa moya. Kambe ku ni swilo swin’wana leswi tumbeleke, swo fana ni ndlela leyi vanhu va langutaka swilo ha yona, leswi munhu a swi navelaka swin’we ni tipakani leti a nga na tona evuton’wini.

Lexi tsakisaka, a swi kali swi lava leswaku hi tilavela rhisipi ya ntsako wa xiviri hi hexe. Hikwalaho ka yini? Hikuva Muvumbi wa hina u hi nyike buku leyinene ya swiletelo, ku nga Bibele, leyi sweswi yi kumekaka yi helerile kumbe xiphemu xa yona hi tindzimi ta 2 377 ni hi tindzimi-mpambukwa—leyi kandziyisiwaka ku tlula buku yihi ni yihi leyi nga kona emisaveni!

Ndlela leyi Bibele yi kandziyisiwaka ni ku humesiwa ha yona yi kombisa leswaku Xikwembu xa khathala hi ntsako ni vumoya bya vanhu hinkwavo. (Mintirho 10:34, 35; 17:26, 27) Xikwembu xi ri: “Mina . . . Loyi a ku dyondziselaka ku ku pfuna.” Loko hi yingisa swileriso swa xona, xa hi tshembisa leswaku hi ta va ni ku rhula, ‘ku fana ni nambu.’—Esaya 48:17, 18.

Xitshembiso xexo xi hi tsundzuxa marito ya Yesu lama tshahiweke eka xihloko lexi hundzeke: “Va tsaka lava khathalaka hi xilaveko xa vona xa moya.” (Matewu 5:3) Vumoya lebyi boxiweke laha a hi ku va ni ripfumelo ra nomu ntsena. Ematshan’weni ya sweswo, byi khumba vutomi bya hina hinkwabyo. Byi kombisa ku navela ka hina ku yingisa ni ku dyondzisiwa hi Xikwembu, hikuva hi xiya leswaku xi hi tiva ku antswa. Errol loyi a nga xichudeni xa Bibele ku tlula malembe ya 50 u ri: “Lexi ndzi khorwisaka ngopfu leswaku Bibele yi huma eka Xikwembu, hi leswaku loko u tirhisa leswi yi swi dyondzisaka, swa pfuna!” Hi xikombiso, anakanya hi ndzayo leyinene ngopfu leyi nga eBibeleni malunghana ni timhaka to fana ni ku hlongorisa rifuwo ni ntsako.

Nkongomiso Wa Vutlhari Malunghana Ni Mali

Yesu u te: “Hambiloko munhu a ri ni swo tala, vutomi byakwe a byi humi eka swilo leswi a nga na swona.” (Luka 12:15) Entiyisweni, munhu a nga tekiwi a ri wa nkoka emahlweni ka Xikwembu hi ku ya hi leswaku u ni mali muni ebanki. Ku hlongorisa rifuwo swi tala ku vanga mintshikilelo, swi endla leswaku munhu a nga vi na ntsako swi tlhela swi n’wi tekela nkarhi wo endla swilo swa nkoka.—Marka 10:25; 1 Timotiya 6:10.

Richard Ryan, profesa wa ntivo-miehleketo eUnited States u vula leswaku vanhu lava hambetaka va lava ku eneriseka eka swilo leswi vonakaka, a va ku kumi eka swilo sweswo. Mutsari wa Bibele Solomoni u swi veka hi ndlela leyi: “La rhandzaka silivhere ntsena a nge enerisiwi hi silivhere, hambi ku ri la rhandzaka rifuwo a nge enerisiwi hi vuyelo.” (Eklesiasta 5:10) Xiyimo lexi xi nga fanisiwa ni ku fehla loku u ku twaka loko u lumiwe hi nsuna—loko u nwayetela, ku ya ku fehla swinene kukondza u va ni xilondza.

Bibele yi hi khutaza leswaku hi tirha hi matimba naswona hi tsakela mihandzu ya ntirho wa hina. (Eklesiasta 3:12, 13) Loko hi endla tano, hi ta hambeta hi va ni xindzhuti—ku nga nchumu wun’wana wa nkoka lowu nga pfunaka munhu leswaku a va ni ntsako. Hi nga ha tiphina ni hi vuhungasi byin’wana lebyinene. Hambiswiritano, ku ni ku hambana exikarhi ka ku tiphina hi swilo leswi hi swi kumaka loko hi ri ni mali ni ku hlongorisa rifuwo.

A Hi Fanelanga Hi Rhangisa Mintsako

Loko hi languta swilo swa moya swi ri swa nkoka evuton’wini swi endla leswaku hi tiphina kahle hi vuhungasi ni hi swilo swin’wana leswi tsakisaka. Yesu u tiphine hi swilo swo tala ku katsa ni swakudya ni swakunwa. (Luka 5:29; Yohane 2:1-10) Kambe swilo leswi a hi swona leswi a swi n’wi tisela ntsako lowukulu evuton’wini. Ematshan’weni ya sweswo, a a kuma ntsako lowukulu hi ku khathala hi swilo swa moya, leswi a swi katsa ku pfuna van’wana leswaku va dyondza hi Xikwembu ni xikongomelo xa xona hi vanhu.—Yohane 4:34.

Hosi Solomoni u tiendlele swilo swo tala leswi tsakisaka ku vona loko swi ta n’wi nyika ntsako wa xiviri. U te: “Ndzi ta tiphina hi mintsako.” Hosi leyi, leyi a yi ri n’wankumi a yi tiphina hi mintsako. A yi tshama yi ri eku titsakiseni! Kambe, yi titwe njhani endzhaku ka sweswo? Yi te: ‘Leswi na swona i vuhava.’—Eklesiasta 2:1, New English Bible.

Vanhu lava hlongorisaka ntsako a va tali ku wu kuma ntsako wolowo. Entiyisweni, loko valavisisi va pimanisa ku hlongorisa ntsako ni swilo swo fana ni ntirho, ku endla swilo swa moya ni ku va swin’we ni ndyangu, va kume leswaku lava hlongorisaka ntsako a va wu kumi ni ku wu kuma ntsako wa kona.

Hanana U Tlhela U Kombisa Moya Wo Nkhensa

Ematshan’weni yo va ni vutianakanyi, vanhu lava tsakeke va tala ku hanana ni ku rhandza vanhu. Yesu u te: “Ku nyika swi tisa ntsako lowukulu ku tlula ku amukela.” (Mintirho 20:35) Handle ko nyikela hi swilo leswi vonakaka, hi nga nyikela hi nkarhi ni matimba ya hina, leswi nga ha tlangeriwaka swinene, ngopfu-ngopfu hi va ndyangu. Nuna ni nsati va fanele va heta nkarhi va ri swin’we leswaku vukati bya vona byi ta va lebyi tiyeke ni lebyi tsakisaka, naswona vatswari va fanele va tinyika nkarhi wo tala va ri ni vana va vona, va vulavula na vona, va va kombisa rirhandzu ni ku va dyondzisa. Loko swirho swa ndyangu swi khathalelana hi tindlela to tano, swa tsaka naswona makaya ya swona ma va ndhawu leyi swi kumaka ntsako eka yona.

Hi hala tlhelo, loko van’wana va ku nyika—ku nga khathariseki leswaku va nyikela hi nkarhi ni matimba ya vona kumbe hi ndlela yin’wana—xana u ‘tikombisa u ri ni ku nkhensa’? (Vakolosa 3:15) Ku hanya hi marito lawa swi nga endla leswaku hi va ni vuxaka lebyinene ni van’wana naswona swi nga hi tisela ntsako lowukulu. Loko un’wana a ku nkhensa swi suka embilwini, xana a wu tsaki?

Ku kombisa ku nkhensa swi tlhela swi endla leswaku hi xiya swilo leswinene leswi hi endleriwaka swona. Eka nkambisiso lowu endliweke hi vurhon’wana, mulavisisi wa le Yunivhesiti ya California eRiverside, le U.S.A., u kombele swichudeni swakwe ku tsala “buku ya swikhenso”—buku ya swilo leswi va swi tsakeleke. A swi hlamarisi leswi endzhaku ka mavhiki ya tsevu swichudeni swi titweke swi enerisekile hi vutomi.

Xana hi dyondza yini? Ku nga khathariseki xiyimo xa wena, dyondza ku anakanyisisa hi mikateko leyi u nga na yona. Entiyisweni, Bibele yi ku khutaza ku endla tano, loko yi ku: “Tsakani minkarhi hinkwayo. Nkhensani mayelana ni hinkwaswo.” (1 Vatesalonika 5:16, 18) Leswaku hi endla tano, hi fanele hi endla matshalatshala yo tsundzuka swilo leswinene leswi hi swi tsakeleke. Ha yini u nga tivekeli pakani yo endla tano?

Rirhandzu Ni Ntshembo—I Swa Nkoka Leswaku U Va Ni Ntsako

I ntiyiso leswaku vanhu va lava rirhandzu ku sukela loko va ha ri vatsongo ku fikela loko va fa. Loko swi nga ri tano, vanhu va titwa va nga ri nchumu. Kambe, kahle-kahle rirhandzu i yini? Hambileswi rito leri ku ngo tlangiwa ha rona namuntlha, Bibele yi ri hlamusela hi ndlela leyinene, yi ri: “Rirhandzu ri ni mbilu yo leha ni musa. Rirhandzu a ri na mavondzo, a ri tikurisi, a ri tikukumuxi, a ri tikhomi hi ndlela leyi nga tengangiki, a ri lavi leswi vuyerisaka rona ntsena, a ri hlundzuki. A ri hlayisi mhaka yo biha. A ri tsaki hi leswi nga lulamangiki, kambe ri tsaka ni ntiyiso. Ri byarha swilo hinkwaswo, ri kholwa swilo hinkwaswo, ri va ni ntshembo eka swilo hinkwaswo, ri tiyisela swilo hinkwaswo.”—1 Vakorinto 13:4-8.

Hakunene rirhandzu ra ntiyiso a ri na vutianakanyi! Ri rhangisa swilaveko swa van’wana hikuva “a ri lavi leswi vuyerisaka rona ntsena.” Lexi vavisaka, rirhandzu ro tano ri ya ri pfumaleka. Entiyisweni, loko a profeta malunghana ni ku hela ka mafambiselo lawa ya swilo, Yesu u vule leswaku “rirhandzu ra vo tala ri ta hola.”—Matewu 24:3, 12; 2 Timotiya 3:1-5.

Hambiswiritano, xiyimo lexi a xi nge vi kona hilaha ku nga heriki, hikuva i ndzhukano eka Muvumbi—loyi a nga rirhandzu! (1 Yohane 4:8) Ku nga ri kungani Xikwembu xi ta herisa vanhu hinkwavo lava nga ni rivengo kumbe lava nga ni makwanga. Xi ta siya ntsena lava lwelaka ku hlakulela rirhandzu leri hlamuseriweke laha henhla. Hikwalaho, vanhu hinkwavo va ta va ni ku rhula ni ntsako emisaveni hinkwayo. Xitshembiso lexi xa Bibele xi ta hetiseka hakunene: “Hi nkarhinyana, lowo homboloka a nge he vi kona; kunene u ta languta endhawini yakwe, u ta va a nga ri kona. Kambe lavo rhula va ta dya ndzhaka ya misava, hakunene va ta kuma ntsako lowu heleleke eku rhuleni lokukulu.”—Pisalema 37:10, 11.

Anakanya siku ni siku ku ri ni “ntsako lowu heleleke”! A swi hlamarisi leswi Bibele yi nge: “Tsakani hi ntshembo.” (Varhoma 12:12) Xana u nga tsakela ku dyondza leswi engetelekeke malunghana ni leswi Xikwembu xi va tshembisaka swona lava xi yingisaka? Loko swi ri tano, hi kombela u hlaya xihloko lexi landzelaka.

[Marito lama tshahiweke exihlokweni lama nga eka tluka 7]

“Ku nyika swi tisa ntsako lowukulu ku tlula ku amukela.”—Mintirho 20:35

[Bokisi/Xifaniso lexi nga eka tluka 5]

Lava Vulaka Leswaku Swi Va Fambele Kahle—Xana Swi Va Fambele Kahle Hakunene?

Nkarhi ni nkarhi hi twa hi switori leswi vulavulaka hi vanhu lava kuleleke emindyangwini leyi a va khome ku tika kambe va lweke hi matimba kutani va va swigwili. San Francisco Chronicle yi vula leswaku, “Switori swo tano nkarhi wun’wana swi tshahiwa tanihi vumbhoni bya leswaku va endle hinkwaswo leswi nga ematimbeni ya vona leswaku swi va fambela kahle ku nga khathariseki leswaku va kule hi rikoko ra xilondza. Hi ku ya hi vulavisisi, xiphiqo xa mhaka leyi hileswaku swi nga ha endleka swi nga va fambelanga kahle. Va lo va swigwili ntsena.”

[Bokisi/Xifaniso lexi nga eka tluka 6]

Ntsako Wu Pfuna Leswaku Munhu A Va Ni Rihanyo Lerinene

Langutelo lerinene ri pfuna munhu leswaku a va ni rihanyo lerinene. “Ntsako kumbe ku va ni xiyimo lexinene xa miehleketo xo fana ni ku va ni ntshembo ni ku eneriseka swi nga hunguta khombo ro khomiwa hi vuvabyi bya mbilu, vuvabyi bya chukele, nsusumeto wa le henhla wa ngati, vuvabyi bya mahahu, mukhuhlwana ni swiphiqo swo hefemula,” hi ku ya hi xiviko xa magazini wa Time. Ku tlula kwalaho, nkambisiso lowu endliweke eHolland eka vavabyi lava kuleke wu kombise leswaku eka malembe ya kaye lama hundzeke, ntsako ni ku va ni langutelo lerinene swi hungute ku fa ka vanhu va 50 wa tiphesente!

Ndlela leyi miehleketo yi wu khumbaka ha yona miri a yi si twisisiwa kahle. Hambiswiritano, vulavisisi byi kombise leswaku vanhu lava nga ni langutelo lerinene va ni mpimo lowutsongo wa tihomoni leti vangaka ntshikilelo ta cortisol, leti ku nga tona ti hlaselaka fambiselo ra nsawutiso.

[Xifaniso lexi nga eka tluka 4, 5]

Tanihi leswi ku tirhisa rhisipi leyinene swi nga endlaka leswaku u sweka swakudya swo xawula, ku landzela nkongomiso wa Xikwembu swi nga endla leswaku u va ni ntsako