Varindzi Va Mufumi-nkulu Va Chumayeriwa

A ku ri lembe ra 59 C.E. Masocha lama karhaleke lawa a ma rhangele ntlawa wa vakhotsiwa ma nghene eRhoma hi gede leri vuriwaka Porta Capena. EXitsungeni xa Palatine a ku ri ni xigodlho xa Mufumi Nero, lexi a xi sirheleriwa hi masocha ya Mufumi-nkulu lawa a ma ri ni masavula lawa a ma tumbetiwe ehansi ka swiambalo swa wona.a Julius, ndhuna ya masocha u fambe ni vabohiwa va yena va hundza eNtsendzeleni wa le Rhoma va tlhandlukela eXitsungeni xa Viminal. Va hundze ntanga lowu nga ni titempele to tala ta swikwembu swa le Rhoma va tlhela va hundza ndhawu leyikulu leyi a yi tirhiseriwa ku macha eka yona ni ku letela masocha.

Xifaniso lexi kovotliweke xa masocha ya Mufumi-nkulu lexi ku anakanyiwaka leswaku xi huma eka Yindlu leyi akiweke Ximbita ya Klawudiyo, leyi akiweke hi 51 C.E.

Un’wana wa vabohiwa volavo a ku ri muapostola Pawulo. Tin’hweti ti nga ri tingani emahlweni ka kwalaho loko a a ri exikepeni lexi biweke hi mheho, ntsumi ya Xikwembu yi byele Pawulo yi ku: “U fanele ku yima emahlweni ka Khezari.” (Mint. 27:24) Xana marito wolawo a ma ta hetiseka eka Pawulo ku nga ri khale? Loko a hundzuluka a languta xifundzha xa Mfumo wa Rhoma, a swi kanakanisi leswaku marito lawa Hosi Yesu a n’wi byeleke wona eXihondzweni xa Antoniya le Yerusalema ma vuyile emianakanyweni ya yena. Yesu u te: “Vana ni xivindzi lexi tiyeke! Hikuva leswi a wu nyikela vumbhoni bya rixaladza hi swilo leswi khumbaka mina eYerusalema, u fanele ku nyikela vumbhoni ni le Rhoma.”—Mint. 23:10, 11.

Kumbexana Pawulo u langute eCastra Praetoria—khokholo lerikulu leri nga ni makhumbi lama tlakukeke ya switina swo tshwuka lama nga ni swihlungwa ni swihondzo. Emakhokholweni a ku tshama Varindzi va Mufumi-nkulu lava a va ri varindzi va mufumi swin’we ni ntlawa wa maphorisa ya le mutini. Ekhokholweni a ku tshama 12 000 wa masocha ya Mufumi-nkulu ni masocha man’wana ya magidi lawa a ma ri maphorisa ku katsa ni lawa a ma famba hi tihanci. Castra Praetoria a yi tsundzuxa vanhu ndlela leyi mufumi a nga ni matimba ha yona. Tanihi leswi Varindzi va Mufumi-nkulu a va ri ni vutihlamuleri hi vabohiwa lava a va huma eswifundzheni swin’wana, Julius u rhangele ntlawa wa yena wu nghena hi yin’wana ya tigede ta mune letikulu. Endzhaku ka riendzo leri nga ni khombo leri tekeke tin’hweti to hlayanyana, u hetelele a fikise vabohiwa va yena eRhoma.—Mint. 27:1-3, 43, 44.

MUAPOSTOLA LOYI A CHUMAYELA “HANDLE KA XIHINGA”

Loko a famba hi xikepe, Pawulo u kombiwe swivono hi Xikwembu laha xi n’wi byeleke leswaku vanhu hinkwavo lava a va ri exikepeni a va ta pona loko xikepe xi mbombomela. A nga vavisekanga loko a lumiwa hi nyoka leyi nga ni vuxungu. U hanyise vanhu lava vabyaka exihlaleni xa Melita, laha vanhu va kwalaho va sunguleke ku vula leswaku a a ri xikwembu. Swirho swin’wana swa Varindzi va Mufumi-nkulu leswi a swi pfumela eka vukholwa-hava swi fanele swi twe hi ta swiendlakalo leswi naswona swi nga ha endleka a swi vulavula ha swona.

Pawulo se a a va vonile vamakwavo lava humaka eRhoma lava va ‘teke va ta n’wi hlangaveta eNdhawini ya ku Xavisela ya Apiyo ni le Tihotela Tinharhu.’ (Mint. 28:15) Kambe, xana a a ta ku hetisisa njhani ku navela ka yena ku chumayela mahungu lamanene eRhoma leswi a a ri mubohiwa? (Rhom. 1:14, 15) Van’wana a va anakanya leswaku vabohiwa va ta yisiwa eka mukongomisi wa varindzi. Loko swi ri tano, swi nga ha endleka Pawulo u yisiwe eka Afranius Burrus, Ndhuna-nkulu ya Varindzi va Mufumi-nkulu, kumbexana a a tlhandlama mufumi hi vulawuri.b Ematshan’weni yo rindziwa hi tindhuna ta mavuthu, Pawulo sweswi se a a rindziwa hi socha rin’we leri a ri ri Murindzi wa Mufumi-nkulu. Pawulo u pfumeleriwe ku tikumela ndhawu yo tshama eka yona ni ku va ni vaendzi a tlhela a va chumayela “handle ka xihinga.”—Mint. 28:16, 30, 31.

Varindzi Va Mufumi-nkulu eNkarhini Wa Nero

Xingwece lexi lexi humesiweke hi lembe-xidzana ro sungula xi kombisa govela ra Varindzi va Mufumi-nkulu

Varindzi va Mufumi-nkulu a va hlambanya leswaku va ta sirhelela mufumi ni ndyangu wa yena. Loko va ya enyimpini a va rhwala mijeko leyi nga ni swifaniso swa mufumi swin’we ni switlhangu leswi a swi ri ni swifaniso swa swipame, ku nga mfungho wa nyeleti ya Tiberiyo Khezari. A va avanyisiwe hi mintlawa naswona a va rhangeriwa hi vatirhela-mfumo ni hi tindhuna ta masocha, a va tlhela va endla leswaku ku va ni ku hleleka emintlangwini ni le tindlwini ta mintlangu naswona a va pfuneta ku timela ndzilo. A va tirha malembe ya 16 kasi masocha ya vuthu ra Rhoma a ma tirha malembe ya 25, naswona a va hakeriwa mali yo tala ku tlula ya masocha lama tolovelekeke, a va kuma timfanelo to tala naswona loko va huma penceni a va kuma mali yo tala. Varindzi va Mufumi-nkulu a va tlhela va tirhisiwa ku xanisa ni ku dlaya vabohiwa. Endzhaku ka ku khotsiwa ka yena ra vumbirhi, swi nga ha endleka Pawulo a dlayeriwe ripfumelo hi masocha wolawo a a ringeta ku ma ponisa.—2 Tim. 4:16, 17.

Courtesy Classical Numismatic Group, Inc./cngcoins.com

PAWULO A CHUMAYELA LAVATSONGO NI LAVAKULU

Makhumbi ya Castra Praetoria hilaha ma langutekaka hakona namuntlha

Swi nga ha endleka leswaku Burrus u konanise muapostola Pawulo, exigodlhweni kumbe egovelweni ra Varindzi va Mufumi-nkulu, loko a nga si hundzisela nandzu lowu eka Nero. Pawulo u tirhise nkarhi lowu ku “nyikela vumbhoni eka lavatsongo swin’we ni le ka lavakulu.” (Mint. 26:19-23) A hi swi tivi leswaku Burrus u vone Pawulo nandzu kumbe e-e, kambe ha swi tiva leswaku a nga n’wi rhumelanga ekhotsweni egovelweni ra Varindzi va Mufumi-nkulu.c

Ndhawu leyi Pawulo a a yi hirhile yo tshama eka yona a yi ri yikulu lerova a a ta kota ku amukela “vakulukumba va Vayuda” a tlhela a va chumayela swin’we ni ‘vanhu van’wana vo tala lava teke eka yena endhawini leyi a a tshama eka yona.’ U tlhele a chumayela masocha lama nga Varindzi va Mufumi-nkulu lama n’wi tweke a “nyikela vumbhoni bya rixaladza” eka Vayuda malunghana ni Mfumo na Yesu, “ku sukela nimixo ku fikela nimadyambu.”—Mint. 28:17, 23.

Loko Pawulo a khotsiwile, masocha ma n’wi twile loko a vitanela rungula leri ri tsariweke eka mapapila ya yena

Ntlawa wa Varindzi va Mufumi-nkulu lava tirhaka exigodlhweni wa cincana siku ni siku endzhaku ka tiawara ta nhungu. Masocha lama rindzaka Pawulo na wona a ma cincana siku ni siku. Eka malembe mambirhi lawa muapostola loyi a ma heteke a pfaleriwile, masocha ma n’wi twile loko a vitanela rungula leri ri tsariweke eka mapapila lama yaka eka Vakreste va le Efesa, Filipiya, Kolosa ni va Vaheveru naswona va n’wi vonile loko a tsala papila leri yaka eka Mukreste la vuriwaka Filemoni. Loko a ha pfaleriwile, Pawulo u pfune Onesima, hlonga leri a ri balekele n’wini wa rona, ‘loyi a veke tata wakwe loko a ri etimpecanini ta yena ta khotso,’ kutani a n’wi tlherisela eka n’wini wa yena. (Film. 10) A swi kanakanisi leswaku Pawulo a a ma tsakela masocha lawa a ma n’wi rindza. (1 Kor. 9:22) Hi nga n’wi anakanya a ri karhi a vutisa socha hi xikongomelo xa swiphemu swo hambana-hambana swa swihlomo kutani a tirhisa rungula rolero eka xin’wana xa swifaniso swa yena.—Efe. 6:13-17.

“VULAVULA RITO RA XIKWEMBU HANDLE KA KU CHAVA”

Ku khotsiwa ka Pawulo swi endle leswaku “mahungu lamanene ma ya emahlweni” exikarhi ka Varindzi va Mufumi-nkulu ni van’wana. (Filp. 1:12, 13) Vanhu lava a va tshama eCastra Praetoria a va hlangana ni vanhu lava a va huma eMfun’weni hinkwawo wa Rhoma, ku katsa ni mufumi ni ndyangu wa yena lowukulu. Ndyangu wolowo a wu katsa swirho swa ndyangu, malandza ni mahlonga, lava van’wana va vona va veke Vakreste. (Filp. 4:22) Hikwalaho ka ku chumayela ka Pawulo hi xivindzi, vamakwerhu eRhoma va ve ni xivindzi “xo vulavula rito ra Xikwembu handle ka ku chava.”—Filp. 1:14.

Ku nga khathariseki swiyimo swa hina, hi nga ha chumayela lava va hi endlelaka mintirho yo hambana-hambana

Ku chumayela ka Pawulo eRhoma swa hi khutaza na hina loko hi ri karhi hi ‘chumayela rito hi nguva leyinene ni hi nguva ya ku karhateka.’ (2 Tim. 4:2) Van’wana va hina a hi swi koti ku huma etindlwini leti hi tshamaka eka tona, emakaya ya vadyuhari kumbe eswibedlhele, kumbe hi khotsiwile hikwalaho ka ripfumelo ra hina. Ku nga khathariseki swiyimo swa hina, hi nga ha chumayela lava taka eka hina, kumbexana va ta hi khathalela kumbe va ta hi endlela ntirho wo karhi. Loko hi chumayela hi xivindzi nkarhi wun’wana ni wun’wana, hi tivonela hi ya hina leswaku ‘rito ra Xikwembu a ri nge bohiwi.’—2 Tim. 2:8, 9.

Sextus Afranius Burrus

Marito lama nga ni vito leri kovotliweke ra Sextus Afranius Burrus

Swi nga ha endleka leswaku Burrus u velekeriwe le Vaison-la-Romaine, laha sweswi ku nga le dzongeni wa Furwa, laha ku kumiweke marito lama nga ni vito ra yena hi 1884 C.E. Hi 51 C.E., u tlakusiwile a nyikiwa xikhundlha xa ku va yena ntsena Mulawuri-nkulu wa Varindzi va Mufumi-nkulu hi Agrippina Lontsongo, nsati tlhelo n’wana wa nhwanyana wa Klawudiyo Khezari. Agrippina u letele Nero, n’wana wa yena wa jaha loyi a a ha ri ntsongo leswaku a ta va mufumi a tirhisa vakongomisi vambirhi. Un’wana wa vona a ku ri Burrus, socha leri a ri dumile leri n’wi leteleke ta vusocha. Lowun’wana a ku ri Seneca, mutivi wa filosofi loyi a kuriseke vuswikoti byo anakanya bya Nero. Endzhaku ka nkarhi, Agrippina u endle leswaku nuna wa yena a cheleriwa chefu. Loko mahungu ya ku fa ka Klawudiyo ma nga si twala, Burrus u helekete Nero le Castra Praetoria kutani a lerisa Varindzi va Mufumi-nkulu leswaku va n’wi endla mufumi, kutani Huvo yi boheke ku amukela xiboho xolexo. Loko Nero a lerise leswaku mana wa yena a dlayiwa hi 59 C.E., Burrus u sirhelele Nero. Suetonius na Cassius Dio, van’wamatimu va Varhoma va vula leswaku Burrus u cheleriwe chefu hi Nero hi 62 C.E.

Musée Calvet Avignon

a Vona bokisi leri nge “Varindzi Va Mufumi-nkulu Hi Nkarhi Wa Nero.”

b Vona bokisi leri nge “Sextus Afranius Burrus.”

c Heroda Agripa a a pfaleriwe laha hi Khezari Tiberiyo hi 36/37 C.E. hileswi a vuleke leswaku Caligula u fanele a va mufumi. Endzhaku ka loko a ve mufumi, Caligula u hakele Heroda hi ku n’wi endla hosi.—Mint. 12:1.