Ndzima Ya Vumbirhi
Tatana Ni Majaha Yakwe Yo Xandzuka
1, 2. Hlamusela leswaku swi endlekise ku yini leswaku Yehovha a va ni vana lava xandzukaka.
YENA a a va wundla kahle vana vakwe, kukota mutswari un’wana ni un’wana la nga ni rirhandzu. Hi malembe yo tala u tiyisekise leswaku va kuma swakudya, swiambalo ni ko fihla nhloko. Loko swi fanerile, a a va tshinya. Kambe a a nga va tshinyi hi ndlela yo biha; nkarhi hinkwawo a a va tshinya “hi mpimo lowu faneleke.” (Yeremiya 30:11) Kutani, hi nga anakanya ku vava loku tatana loyi wa rirhandzu a ku tweke loko a boheka ku vula marito lama nge: “Ndzi kurise vana va majaha ni ku va wundla, kambe vona va ndzi pfukerile.”—Esaya 1:2b.
2 Hambiswiritano, majaha yo xandzuka lawa ku vulavuriwaka ha wona laha i vanhu va Yuda, kasi tatana la twaka ku vava i Yehovha Xikwembu. A hi ku vava ka swona! Yehovha u hlayise vanhu va Yuda, ni ku va tlakusela eka xiyimo xa le henhla exikarhi ka matiko. Endzhaku ka nkarhi u va tsundzuxile hi ku tirhisa muprofeta Ezekiyele, a ku: “Ndzi ku ambexe nguvu leyi khavisiweke, ndzi ku vehela tintangu ta dzovo ra ntini, ndzi ku tsondzela hi ntsembyana wo vevuka, ndzi ku funengeta hi nguvu yo durha.” (Ezekiyele 16:10) Kambe, hi xitalo, vanhu va Yuda a va nga swi tlangeli leswi Yehovha a va endleleke swona. Ematshan’weni ya sweswo va xandzuka, kumbe va pfukela.
3. Ha yini Yehovha a rhamba matilo ni misava leswaku swi va timbhoni ta ku pfukela ka tiko ra Yuda?
3 Hi xivangelo lexinene, Yehovha u sungula mhaka yakwe malunghana ni majaha yakwe yo xandzuka, hi marito lawa: “Twana, Wena matilo, u yingisa, Wena misava, hikuva Yehovha hi byakwe u vulavurile.” (Esaya 1:2a) Eka malembe-xidzana ya le mahlweni ka sweswo, hi ndlela yo fanekisela, matilo ni misava a swi yingisile loko Vaisrayele va amukela switsundzuxo leswi kongomeke malunghana ni vuyelo bya ku nga yingisi ka vona. Muxe u te: “Namuntlha ndzi teka matilo ni misava swi va timbhoni ehenhla ka n’wina, leswaku hakunene mi ta lova hi ku hatlisa etikweni leri mi pelaka Yordani lowu ku ya ri teka.” (Deteronoma 4:26) Sweswi esikwini ra Esaya, Yehovha u rhamba matilo lama nga vonakiki ni misava leyi vonakaka leswaku swi va timbhoni ta ku pfukela ka tiko ra Yuda.
4. Xana hi yihi ndlela leyi Yehovha a hlawuleke ku vulavula ha yona ni tiko ra Yuda?
4 Leswi leyi ku nga mhaka leyikulu a yi lavi ku gegiwa. Kambe, hambi ku ri eka swiyimo leswi swo tika, mhaka leyi xiyekaka—ni leyi tsakisaka—i ndlela leyi Yehovha a vulavulaka ha yona ni tiko ra Yuda, tanihi mutswari la nga ni rirhandzu ku nga ri n’wini loyi a va xaveke ntsena. Entiyisweni, Yehovha u kombela vanhu vakwe leswaku va anakanya hi mhaka leyi, kukota tatana la twaka ku vava hikwalaho ka majaha yakwe yo hunguka. Kumbexana vatswari van’wana etikweni ra Yuda va tshame va langutana na rona khombo ro tano kutani timbilu ta vona ti khumbiwa hi xifaniso lexi. Kambe, Yehovha u le kusuhi ni ku boxa mhaka yakwe ehenhla ka tiko ra Yuda.
Va Tluriwa Ni Hi Swiharhi Swinene
5. Ku hambana na Israyele, xana nkunzi ni mbhongolo swi kombisa ku tshembeka hi ndlela yihi?
5 Hi ku tirhisa Esaya, Yehovha u ri: “Nkunzi yi n’wi tiva kahle muxavi wa yona, ni mbhongolo yi xi tiva kahle xidyelo xa n’wini wa yona; Israyele yena a nga tivi, vanhu va mina a va tikhomanga hi ku twisisa.” (Esaya 1:3)a Nkunzi ni mbhongolo i swiharhi swo koka ndzhwalo leswi tolovelekeke eka vanhu va le Vuxa Xikarhi. Kunene, tiko ra Yuda a ri nga ta kaneta leswaku swiharhi leswi swo tsongahateka swa ku kombisa ku tshembeka ko karhi, swa swi xiya leswaku swi ni n’wini wa swona. Emhakeni leyi, anakanya hi leswi mukambisisi un’wana wa Bibele a swi xiyeke eku peleni ka dyambu siku rin’wana emutini wa le Vuxa Xikarhi: “Ntlhambi wu nga si fika ekusuhi ni makhumbi wu sungule ku hangalaka. Homu yin’wana ni yin’wana a yi n’wi tiva kahle n’wini wa yona, ni ndlela yo ya ekaya, naswona a yi nga kohliwi hi swindledyana swo lala leswi gombonyokeke. Loko ku ri mbhongolo, yi kongome nyangwa, kutani yi ya exidyelweni xa ‘n’wini wa yona.’”
6. Xana vanhu va Yuda va tsandzekise ku yini ku endla hi ku twisisa?
6 Tanihi leswi swilo swo tano handle ko kanakana a swi tolovelekile esikwini ra Esaya, leswi vuriwaka hi rungula ra Yehovha swi le rivaleni: Loko xiharhi xinene xi kota ku vona n’wini wa xona ni xidyelo xa xona, xana vanhu va Yuda a va ri ni xivangelo xihi xo tshika Yehovha? Kunene, a va “tikhomanga hi ku twisisa.” Swi fana ni loko va nga swi lemuki leswaku ku humelela ka vona ni vukona bya vona a swi titshege hi Yehovha. Kunene Yehovha wa ha vitana vanhu va Yuda a ku, “vanhu va mina” hikwalaho ka tintswalo takwe!
7. Hi tihi tindlela tin’wana leti hi nga kombisaka ha tona ku tlangela malunghiselelo ya Yehovha?
7 Hi nga tshuki hi tikhoma hi ndlela leyi kombisaka ku nga ehleketi, hi ku tsandzeka ku tlangela hinkwaswo leswi Yehovha a hi endleleke swona! Ematshan’weni ya sweswo, hi fanele hi tekelela mupisalema Davhida, loyi a nga te: “Oho Yehovha, ndzi ta ku dzunisa hi mbilu ya mina hinkwayo; ndzi ta vula mintirho ya wena hinkwayo yo hlamarisa.” (Pisalema 9:1) Ku hambeta hi nghenisa vutivi ha Yehovha swi ta hi pfuna emhakeni leyi, hikuva Bibele yi vula leswaku “ku tiva Lowo Kwetsima Ngopfu hi leswi ku twisisa ku nga swona.” (Swivuriso 9:10) Ku anakanyisisa hi mikateko ya Yehovha siku ni siku swi ta hi khutaza leswaku hi kombisa ku nkhensa nileswaku hi nga tshuki hi tekela Tata wa hina wa le tilweni ehansi. (Vakolosa 3:15) Yehovha u ri: “Loyi a nyikelaka ku nkhensa ku va xitlhavelo xakwe hi yena la ndzi vangamisaka; kasi loko ku ri la hlayisaka ndlela leyi vekiweke, ndzi ta endla leswaku a ponisiwa hi Xikwembu.”—Pisalema 50:23.
Ku Rhukaniwa Loku Tsemaka Nhlana Ka “Mukwetsimi Wa Israyele”
8. Ha yini vanhu va Yuda va vuriwa ‘tiko ra vudyoho’?
8 Esaya u ya emahlweni ni rungula rakwe hi marito yo tshinya tiko ra Yuda: “Khombo etikweni ra vudyoho, vanhu lava tikeriwaka hi xidyoho, mbewu leyi endlaka leswo biha, vana lava onhaka! Va siye Yehovha, Mukwetsimi wa Israyele, va n’wi khome hi ndlela leyi nga kombisiki xichavo, va tlhelele endzhaku.” (Esaya 1:4) Swiendlo swo homboloka swi nga tlhandlekelana swi kala swi fana ni ndzhwalo lowu tikaka. Esikwini ra Abrahama, Yehovha u hlamusele swidyoho swa Sodoma na Gomora a ku “swa tika swinene.” (Genesa 18:20) Mhaka leyi fanaka ya vonaka sweswi eka vanhu va Yuda, hikuva Esaya u vula leswaku hi “lava tikeriwaka hi xidyoho.” Ku tlhandlekela kwalaho, u va vula “mbewu leyi endlaka leswo biha, vana lava onhaka.” Ina, vanhu va Vayuda va kotisa vana vo hunguka. Va “tlhelele endzhaku,” kumbe hilaha New Revised Standard Version yi swi vekaka hakona, va “hambuke hi ku helela” eka Tata wa vona.
9. Xana xivulwa lexi nge “Mukwetsimi wa Israyele” xi vula yini?
9 Hi ku sihalala ka vona, vanhu va Yuda va kombisa ku n’wi delela ngopfu “Mukwetsimi wa Israyele.” Xana nkoka wa xivulwa lexi, lexi kumekaka minkarhi ya 25 ebukwini ya Esaya hi wihi? Ku kwetsima swi vula ku basa ni ku tenga. Yehovha wa kwetsima hi ndlela yo hlawuleka. (Nhlavutelo 4:8) Vaisrayele va tsundzuka yinhla leyi minkarhi hinkwayo loko va vona marito lama tsariweke exiphepherheleni lexi vangamaka xa nsuku lexi a xi ri exifunengetweni xa nhloko ya muprista lonkulu, lama nge: “Vukwetsimi i bya Yehovha.” (Eksoda 39:30) Hikwalaho, hi ku vula leswaku Yehovha i “Mukwetsimi wa Israyele,” Esaya u kandziyisa vukulu bya xidyoho xa tiko ra Yuda. Phela, vaxandzuki lava va tlula xileriso lexi nyikiweke vatata wa vona: “Mi ta tihlawulekisa mi tikomba mi ri lava kwetsimaka, hikuva mina ndza kwetsima”!—Levhitika 11:44.
10. Xana hi nga swi papalata njhani ku delela “Mukwetsimi wa Israyele”?
10 Vakreste namuntlha va fanele va tikarhatela ku ka va nga xi landzeli xikombiso xa tiko ra Yuda xa ku delela “Mukwetsimi wa Israyele.” Va fanele va tekelela ku kwetsima ka Yehovha. (1 Petro 1:15, 16) Naswona va fanele va ‘venga leswo biha.’ (Pisalema 97:10) Swiendlo leswi thyakeke swo tanihi ku tikhoma ko biha hi rimbewu, ku gandzela swikwembu swa hava, ku yiva ni ku dakwa swi nga onha vandlha ra Vukreste. Hi yona mhaka leyi lava alaka ku tshika ku endla swilo sweswo, va susiwaka evandlheni. Eku heteleleni, lava va hanyaka hi ku endla leswi thyakeke va nga hundzuki, a va nge yi kumi mikateko ya hulumendhe ya Mfumo wa Xikwembu. Kunene, mintirho yoleyo hinkwayo yo homboloka yi vula ku rhukaniwa loku tsemaka nhlana eka “Mukwetsimi wa Israyele.”—Varhoma 1:26, 27; 1 Vakorinto 5:6-11; 6:9, 10.
Ku Vabya Ku Suka eNengeni Ku Ya eNhlokweni
11, 12. (a) Hlamusela xiyimo xo biha xa tiko ra Yuda. (b) Ha yini hi nga fanelanga hi twa ku vava hikwalaho ka tiko ra Yuda?
11 Sweswi Esaya u ringeta ku angulana ni vanhu va Yuda hi ku va kombisa ku vabya ka vona. U ri: “Hi kwihi kun’wana laha mi nga ta tlhela mi biwa kona, leswaku mi engetela ku pfukela?” Entiyisweni, Esaya u va vutisa leswi: ‘Xana a ku ringananga ku karhateka loku mi nga na kona? Ha yini mi ya emahlweni mi tivavisa hi ku hambeta mi xandzuka?’ Esaya u ya emahlweni a ku: “Nhloko hinkwayo ya vabya, ni mbilu hinkwayo yi tsanile. Ku suka enkondzweni wa nenge ku ya fika enhlokweni ku hava ndhawu leyi hanyeke kahle.” (Esaya 1:5, 6a) Tiko ra Yuda ri le xiyin’weni lexi nyangatsaka, ra vabya—ra vabya hi tlhelo ra moya ku suka enengeni ku ya enhlokweni. Kunene i vuvabyi byo chavisa!
12 Xana hi fanele hi ri twela ku vava tiko ra Yuda? Nikatsongo! Eka malembe-xidzana lama hundzeke tiko hinkwaro ra Israyele a ri tsundzuxiwe khwatsi malunghana ni nxupulo lowu nga ta tisiwa hi ku pfumala ku yingisa. Hi ku komisa, va byeriwe leswi: “Yehovha u ta ku ba hi rhumba leri nga ni khombo ematsolweni hamambirhi ni le milengeni hayimbirhi, leswi u nga ta ka u nga holi eka swona, ku sukela enkondzweni wa wena ku ya ethavathaveni ya wena.” (Deteronoma 28:35) Hi ndlela yo fanekisela, Yuda sweswi u langutana ni vuyelo lebyi byo biha hikwalaho ka ku sihalala kakwe. Hinkwaswo leswi a swi ta va swi nga endlekanga loko vanhu va Yuda a va yingise Yehovha ntsena.
13, 14. (a) Xana tiko ra Yuda ri vavisiwe hi ndlela yihi? (b) Xana ku xaniseka ka tiko ra Yuda ku endle leswaku ri hundzula ndlela ya rona yo xandzuka?
13 Esaya u ya emahlweni a hlamusela xiyimo lexi twisaka ku vava xa tiko ra Yuda: “Timbanga ni ku vaviseka ni mimpfembeti—a swi kamiwanga kumbe ku boheleriwa, hambi ku ri ku olovisiwa hi mafurha.” (Esaya 1:6b) Laha muprofeta u vulavula hi mixaka yinharhu ya ku vaviseka: timbanga (ku xekiwa, ko tanihi ka tlhari kumbe ka mukwana), ku vaviseka (mafelangati lama vangiwaka hi ku biwa), ni mimpfembeti (swilondza leswintshwa, leswi pfulekeke leswi vonakaka swi nge tshunguleki). Mhaka leyi vuriwaka laha yi fana ni munhu loyi a bukuteriweke hi ndlela yo chavisa, miri wakwe hinkwawo wu vavisekile. Kunene tiko ra Yuda ri le ka xiyimo xo biha.
14 Xana xiyimo xo biha xa tiko ra Yuda xi ri susumetele leswaku ri tlhelela eka Yehovha? Doo! Tiko ra Yuda ri fana ni muxandzuki loyi a hlamuseriwaka eka Swivuriso 29:1: “Munhu la tshinyiwaka hi ku phindha-phindha kambe a nonon’hwisa nhamu, u ta tshoveka hi xitshuketa, a nge hanyi.” Tiko ri tikomba ri nga ta tshunguleka. Hilaha Esaya a swi vekaka hakona, timbanga ta rona “a [ti] kamiwanga kumbe ku boheleriwa, hambi ku ri ku olovisiwa hi mafurha.”b Hi ndlela yo karhi, tiko ra Yuda ri fana ni mbanga leyi ahlameke, leyi nga boheleriwangiki, leyi pfundzelaka.
15. Xana hi nga tisirhelela njhani eka vuvabyi bya moya?
15 Hi ku dyondza eka tiko ra Yuda, hi fanele hi tivonela leswaku hi nga khomiwi hi vuvabyi bya moya. Un’wana ni un’wana wa hina byi nga n’wi khoma, ku fana ni vuvabyi bya miri. Ina, xana u kona eka hina loyi a nga kokiwiki hi ku navela ka nyama? Makwanga ni ku navela ntsako ku tlurisa mpimo swi nga nghena etimbilwini ta hina. Hikwalaho, hi fanele hi tiletela ku ‘nyenya leswo homboloka’ hi “namarhela leswi nga swinene.” (Varhoma 12:9) Nakambe hi fanele hi hlakulela mihandzu ya moya wa Xikwembu evuton’wini bya hina bya siku ni siku. (Vagalatiya 5:22, 23) Hi ku endla tano, hi ta balekela xiyimo lexi weleke tiko ra Yuda—xa ku vabya hi tlhelo ra moya ku suka enengeni ku ya enhlokweni.
Tiko Leri Pfumalaka Vaaki
16. (a) Xana Esaya u xi hlamuserisa ku yini xiyimo xa ndhawu ya Yuda? (b) Ha yini van’wana va vula leswaku marito lawa ma fanele ma vuriwe enkarhini wa ku fuma ka Akazi, kambe hina hi fanele hi ma twisisa njhani?
16 Sweswi Esaya u tshika nhlamuselo yakwe ya vutshunguri kutani a vulavula hi xiyimo xa ndhawu ya vanhu va Yuda. Ku fana ni loko a langute ndhawu leyi hlaseriweke hi nyimpi, u ri: “Tiko ra n’wina ra onheteriwa, miti ya n’wina yi hisiwa hi ndzilo; misava ya n’wina—yi dyiwa hi vafambi emahlweni ka n’wina, ku onheteriwa ku fana ni ku hluriwa hi vafambi.” (Esaya 1:7) Swidyondzi swin’wana swi vula leswaku hambileswi marito lawa ma kumekaka eku sunguleni ka buku ya Esaya, ma fanele ma vuriwe endzhaku ka nkarhi wo karhi evuton’wini bya muprofeta loyi, kumbexana enkarhini wa ku fuma ka Hosi Akazi wo homboloka. Swi vula leswaku ku fuma ka Uzhiya a ku famba khwatsi swinene lerova nhlamuselo yoleyo yo biha a yi nga ta fambelana na kona. Ina, hi nga ka hi nga vuli hi ku kongoma leswaku buku ya Esaya yi tlhandlamana hilaha yi tsariweke hakona kumbe e-e. Hambiswiritano, marito ya Esaya malunghana ni ku onheteriwa swi nga ha endleka ma ri ya vuprofeta. Loko a vula marito lama nga laha henhla, swi nga ha endleka leswaku Esaya u tirhisa ndlela leyi kumekaka kun’wana eBibeleni—yo hlamusela xiendlakalo xa nkarhi lowu taka onge hiloko se xi endlekile, xisweswo a kandziyisa ntiyiso wa leswaku vuprofeta byebyo byi ta hetiseka.—Ringanisa Nhlavutelo 11:15.
17. Ha yini vanhu va Yuda va nga hlamarisiwi hi nhlamuselo ya vuprofeta ya ku lovisiwa?
17 Nilokoswiritano, nhlamuselo ya vuprofeta ya ku onheteriwa ka tiko ra Yuda yi fanele yi nga va hlamarisanga vanhu lava vo sihalala, lava nga yingisiki. Eka malembe-xidzana lama hundzeke, Yehovha u va tsundzuxe hi leswi a swi ta endleka loko va xandzuka. U te: “Loko ku ri mina, ndzi ta lovisa tiko, naswona valala va n’wina lava tshamaka eka rona va ta ri languta hi ku hlamala. Kutani n’wina ndzi ta mi hangalasela exikarhi ka matiko naswona ndzi ta humesa banga enkotlotweni ndzi mi hlongorisa; tiko ra n’wina ri fanele ri onheteriwa naswona miti ya n’wina yi ta va rhumbi leri onheteriweke.”—Levhitika 26:32, 33; 1 Tihosi 9:6-8.
18-20. Xana marito ya Esaya 1:7, 8 ma hetiseka rini, naswona xana Yehovha u ‘siya va nga ri vangani’ hi ndlela yihi, enkarhini wa sweswi?
18 Swi le rivaleni leswaku marito lama nga eka Esaya 1:7, 8 ma hetiseke enkarhini lowu Asiriya ri hlaseleke kutani ri lovisa tiko ra Israyele, ri tlhela ri lovisa ni ku xanisa tiko ra Yuda. (2 Tihosi 17:5, 18; 18:11, 13; 2 Tikronika 29:8, 9) Hambiswiritano, tiko ra Yuda a ri heriseriwanga makumu. Esaya u ri: “Nhwanyana wa Siyoni u siyiwe ku fana ni ntsonga ensin’wini ya vhinya, ku fana ni yindlu yo rindza eka yona ensin’wini ya marhakarhaka, ku fana ni muti lowu rhendzeriweke.”—Esaya 1:8.
19 Exikarhi ka ndzoviso lowu hinkwawo, “nhwanyana wa Siyoni,” ku nga Yerusalema, u ta sala a yimile. Kambe u ta languteka a ri ekhombyeni—ku fana ni ntsonga ensin’wini ya vhinya kumbe yindlu yo rindza eka yona ensin’wini ya marhakarhaka. Loko xi ri karhi xi famba-famba enambyeni wa Nayili, xidyondzi xin’wana xa lembe-xidzana ra vu-19 xi tsundzuke marito ya Esaya loko xi vona mintsonga leyi fanaka na yona, leyi xi yi hlamuselaka tanihi “xisirhelelo xo ka xi nga nyawuli xa mheho ya le n’walungwini.” Le tikweni ra Yuda loko ntshovelo wu herile, mintsonga yoleyo a yi tshikiwa yi wa, yi ku mpfuta! Kambe, hambileswi Yerusalema wu langutekaka wu nga nyawuli emahlweni ka vuthu ra Asiriya ra matimba lamakulu, wu ta pona.
20 Esaya u gimeta marito lawa ya vuprofeta a ku: “Loko Yehovha wa mavuthu a a nga hi siyelanga vaponi va nga ri vangani, a hi ta va hi fane na Sodoma, a hi ta va hi kotise Gomora.” (Esaya 1:9)c Eku heteleleni Yehovha u ta lamulela tiko ra Yuda hi ku lwa na Asiriya. Ku hambana na Sodoma na Gomora, tiko ra Yuda a ri nge heriseriwi makumu. Ri ta tshama ri ri kona.
21. Endzhaku ka loko Babilona wu lovise Yerusalema, ha yini Yehovha a ‘siye va nga ri vangani’?
21 Endzhaku ka malembe yo tlula 100, tiko ra Yuda ri tlhele ri langutana ni nhlaselo wun’wana. Vanhu a va nga dyondzanga nchumu eka nxupulo lowu tisiweke hi ku tirhisa Asiriya. “A va ya emahlweni va monya varhumiwa va Xikwembu xa ntiyiso ni ku honisa marito yakwe ni ku vungunya vaprofeta vakwe.” Hikwalaho, “vukarhi bya Yehovha byi wela vanhu vakwe, ku nga ha vi na ku tshunguriwa.” (2 Tikronika 36:16) Mufumi wa le Babilona ku nga Nebukadnetsara u hlule tiko ra Yuda, naswona enkarhini lowu, ku hava lexi saleke “ku fana ni ntsonga ensin’wini ya vhinya.” Hambi ku ri Yerusalema wu lovisiwile. (2 Tikronika 36:17-21) Kambe, Yehovha u ‘siye va nga ri vangani.’ Hambileswi tiko ra Yuda ri tiyiseleke malembe ya 70 evukhumbini, Yehovha u tiyisekise leswaku tiko leri ri ya emahlweni ri hanya, ngopfu-ngopfu rixaka ra Davhida, laha Mesiya la tshembisiweke a a ta huma kona.
22, 23. Eka lembe-xidzana ro sungula, ha yini Yehovha a ‘siye va nga ri vangani’?
22 Eka lembe-xidzana ro sungula, Vaisrayele va langutane ni nkitsikitsi wa vona wo hetelela va ha ri vanhu lava endleke ntwanano ni Xikwembu. Loko Yesu a tinyiketa tanihi Mesiya la tshembisiweke, tiko ri n’wi arile, naswona hikwalaho ka sweswo, Yehovha u ri arile. (Matewu 21:43; 23:37-39; Yohane 1:11) Xana leswi a swi vula leswaku Yehovha a nge he vi na rona tiko ro hlawuleka emisaveni? E-e. Muapostola Pawulo u kombise leswaku Esaya 1:9 a ya ha ta hetiseka hi ndlela yin’wana. Loko a tshaha eka vuhundzuluxeri bya Septuagint, u tsale a ku: “Hilaha Esaya a vuleke hakona ka ha ri emahlweni: ‘Loko Yehovha wa mavuthu a a nga hi siyelanga mbewu, ingi hi fane na Sodoma, naswona ingi hi fanisiwe na Gomora.’”—Varhoma 9:29.
23 Enkarhini lowu, lava poneke a ku ri Vakreste lava totiweke, lava kombiseke ripfumelo eka Yesu Kreste. Eku sunguleni a ku ri Vayuda lava kombisaka ripfumelo. Hi ku famba ka nkarhi va hlangane swin’we ni Vamatiko lava kombisaka ripfumelo. Loko va hlanganile a va vumba Israyele lontshwa, “Israyele wa Xikwembu.” (Vagalatiya 6:16; Varhoma 2:29) “Mbewu” leyi yi pone ku lovisiwa ka mafambiselo ya swilo ya Xiyuda hi 70 C.E. Kunene, “Israyele wa Xikwembu” wa ha ri na hina namuntlha. Sweswi wu hlangane swin’we ni timiliyoni ta vanhu va matiko lava kombisaka ripfumelo, lava vumbaka “ntshungu lowukulu, lowu a [nga riki kona] munhu la kotaka ku wu hlaya, wu huma eka matiko hinkwawo ni tinyimba hinkwato ni vanhu hinkwavo ni tindzimi hinkwato.”—Nhlavutelo 7:9.
24. Xana i yini leswi vanhu hinkwavo va faneleke va swi xiya loko va tsakela ku pona khombo lerikulu swinene ku tlula makhombo lawa vanhu va tshameke va langutana na wona?
24 Ku nga ri khale misava leyi yi ta weriwa hi nyimpi ya Armagedoni. (Nhlavutelo 16:14, 16) Hambileswi yi nga ta va ni nkitsikitsi wo tlula wa nhlaselo wa Asiriya kumbe wa Babilona etikweni ra Yuda, nileswi yi nga ta va yikulu ku tlula loko Rhoma yi lovisa tiko ra Yuda hi 70 C.E., vaponi va ta va kona. (Nhlavutelo 7:14) Kutani, i swa nkoka swinene leswaku hinkwerhu hi xiyisisa marito lawa Esaya a ma byelaka tiko ra Yuda! A ma vula ku pona eka lava tshembekeke enkarhini wolowo. Naswona ma nga vula ku pona eka lava kombisaka ripfumelo namuntlha.
[Tinhlamuselo ta le hansi]
a Emhakeni leyi, “Israyele” ku vuriwa mfumo wa Yuda wa tinxaka timbirhi.
b Marito ya Esaya ma kombisa ndlela leyi a ku tshunguriwa ha yona esikwini rakwe. Mukambisisi wa Bibele, E. H. Plumptre, u ri: “Ku ‘tsimba’ kumbe ku ‘kama’ mbanga leyi pfimbaka a ku ri goza ro sungula leri a ri tekiwa leswaku ku susiwa vopfu; kutani, ku fana ni le ka Hezekiya (ndzim. xxxviii. 21), a yi ‘boheleriwa’ hi lapi, kutani ku cheriwa mafurha yo olovisa kumbe xitolwa xo horisa, kumbexana, tanihi le ka Luka x. 34, mafurha ni vhinyo a swi tirhisiwa, leswaku ku basisiwa xilondza.”
c Commentary on the Old Testament, ya C. F. Keil na F. Delitzsch, yi ri: “Marito lawa ya muprofeta ma gimeta kwala. Mhaka ya leswaku ma avana ma va swiyenge swimbirhi, swi kombisiwa hi ndhawu leyi siyiweke exikarhi ka ndzimana 9 na 10. Endlelo leri ra ku fungha swiyenge leswikulu kumbe leswitsongo, hi ku siya ndhawu kumbe hi ku tsema layini, i ra khale swinene ku tlula mimfungho ya switwari ni ya mpfumawulo, naswona ri sukela eka mukhuva wa malembe ya tolweni.”
[Xifaniso lexi nga eka tluka 20]
Ku hambana na Sodoma na Gomora, Yuda a wu nge tshami wu nga ri na vaaki hilaha ku nga heriki