Ndzima Ya Khume-nharhu

Loko Vukati Byi Ri eKusuhi Ni Ku Fa

 1, 2. Loko vukati byi ri ni swiphiqo, hi swihi swivutiso leswi faneleke swi vutisiwa?

HI 1988 wansati wa Muntariyana la vitaniwaka Lucia, a a khomiwe hi gome swinene.a Vukati byakwe bya malembe ya khume, a byi hela. I kanyingi a ringeta ku vuyelelana ni nuna wakwe, kambe a swi pfunanga nchumu. U hambane na yena hi mhaka ya leswi a va nga fanelani naswona sweswi u langutane ni ku kurisa swinhwanyetana swimbirhi swakwe a ri yexe. Loko a tsundzuka nkarhi wolowo, Lucia u ri: “A ndzi tiyiseka leswaku ku hava lexi nga endlaka vukati bya hina byi humelela.”

² Loko u ri ni swiphiqo swa vukati, swi nga ha endleka u xi twisisa xiyimo xa Lucia. Vukati bya wena byi nga hava byi ri ni swiphiqo naswona u nga ha va u tivutisa loko byi nga ha kondleteleka nakambe. Loko sweswo swi ri tano, i swinene ku kambisisa xivutiso lexi: Xana ndzi swi landzelerile switsundzuxo leswinene hinkwaswo leswi Xikwembu xi swi andlaleke eBibeleni ku endlela leswaku vukati byi humelela?—Pisalema 119:105.

 3. Hambileswi ku dlaya vukati ku andzeke, xana vanhu vo tala lava dlayeke vukati swin’we ni mindyangu ya vona, va titwisa ku yini?

³ Loko nuna ni nsati va nga kumani hakunene, ku herisa vukati ku nga ha vonaka ku ri ndlela yo olova yo yi teka. Kambe, hambiloko matiko yo tala ma ri ni nhlayo leyi engetelekaka swinene, ya mindyangu leyi pandzekeke, nkambisiso wa sweswi wu kombisa leswaku tiphesente to tala ta vavanuna ni vavasati lava dlayeke vukati, ta tisola hi ku fa loku ka vukati. Vo tala va vona va ni swiphiqo swo tala swa rihanyo, emirini ni le mianakanyweni, ku tlula lava va nga byi dlayiki vukati. Ku pfilunganyeka ni ku pfumaleka ka ntsako ka vana va vatswari lava dlayeke vukati hakanyingi ku heta malembe. Vatswari ni vanghana va ndyangu lowu hambaneke na vona va karhateka. Ku vuriwa yini hi ndlela leyi Xikwembu, Musunguri wa vukati, a langutaka xiyimo xexo ha yona?

 4. Xana swiphiqo evukatini, swi fanele swi tameriwa njhani?

⁴ Hi laha swi voniweke ha kona eka tindzima leti hundzeke, xikongomelo xa Xikwembu hi leswaku vukati byi fanele byi va xiboho xa vutomi hinkwabyo. (Genesa 2:24) Kutani ke, hikwalaho ka yini vukati byo tala swonghasi byi fa? A swi humeleli xikan’we-kan’we. Hakanyingi ku va ni mimfungho leyi kombisaka. Swiphiqo leswitsongo evukatini swi nga ha kula ku kondza swi vonaka onge a swi tlhantlheki. Kambe loko swiphiqo leswi swi lulamisiwa hi xihatla hi ku pfuniwa hi Bibele, ku hahluka ka vukati ko tala a ku papalatiwa.

VANA NI LANGUTELO LERINENE

 5. Hi xihi xiyimo lexi ku faneleke ku langutaniwa na xona eka vukati byihi na byihi?

⁵ Nchumu lowu nkarhi wun’wana wu vangaka swiphiqo i ku langutela swilo leswi tlulaka mpimo loku munghana kumbe vanghana vavukati havambirhi va nga vaka na kona. Tibuku to vulavula hi rirhandzu, timagazini leti dumeke, minongonoko ya thelevhixini ni tibayisikopo ti nga endla munhu a langutela ni ku lorha swilo leswi nga riki kona eka vutomi bya xiviri. Loko milorho yoleyo yi nga humeleli, munhu u titwa a xisiwile, a nga eneriseki, hambi ku ri ku hlundzuka. Kambe, xana vanhu vambirhi lava nga hetisekangiki va nga wu kumisa ku yini ntsako evukatini? Swi lava ku tikarhata, loko u ta endla vuxaka lebyi humelelaka.

 6. (a) Hi rihi langutelo ra vukati leri ringanisariweke leri Bibele yi ri nyikelaka? (b) Hi swihi swivangelo swin’wana swa ku nga twanani evukatini?

⁶ Bibele ya pfuna. Ya vula leswaku vukati bya tsakisa, kambe yi tlhela yi tsundzuxa leswaku lava va nghenelaka vukati “va ta xaniseka [enyameni, NW].” (1 Vakorinto 7:28) Hi laha swi boxiweke ha kona, vanghana havambirhi a va hetisekanga naswona va voyamele exidyohweni. Xiyimo xa mianakanyo ni xa mintlhaveko swin’we ni ndlela leyi munghana ha un’we-un’we a kurisiweke ha yona, swa hambana. Minkarhi yin’wana mimpatswa ya hambana emhakeni ya timali, vana ni vingi. Nkarhi lowu nga enelangiki wo endla swilo swin’we ni swiphiqo swa rimbewu na swona swi nga va xihlovo xa timholovo.b Timhaka to tano a ti ololoxeki hi xihatla, kambe mi nga heli mbilu! Mimpatswa yo tala leyi tekaneke ya swi kota ku langutana ni swiphiqo swo tano ivi yi fikelela tindlela leti amukelekaka to swi tlhantlha.

KANELANI SWIPHIQO SWA N’WINA

 7, 8. Loko ku ri ni ku hlundzuka kumbe swiphiqo exikarhi ka vanghana va vukati, hi yihi ndlela ya Matsalwa yo langutana na swona?

⁷ Vo tala swa va tikela ku tikhoma loko va phofula mintlhaveko leyi vavaka, swiphiqo kumbe swihoxo swa vona. Ematshan’weni yo vula hi ku kongoma va ku: “Ndzi vona onge a hi twisisani,” munghana a nga ha hlundzuka ni ku endla xiphiqo xi vonaka xi ri xikulu. Vo tala va nga ha ku: “U khathala hi swa wena ntsena,” kumbe, “A wu ndzi rhandzi.” Hi ku ka a nga lavi ku holovisana na yena, munghana loyi un’wana a nga ha miyela, a nga n’wi anguli.

⁸ Ndlela yo antswa i ku landzela ndzayo ya Bibele: “Loko mi tshuka mi hlundzuka, mi nga weli eku dyoheni; dyambu ri nga tshuki ri pela ma ha hlundzukile.” (Vaefesa 4:26) Mpatswa wun’wana lowu tsakeke evukatini bya wona, loko wu tlangela lembe ra vu-60 wu tekanile, wu vutisiwe lexi endleke vukati bya wona byi va lebyi humelelaka. Nuna u te: “Hi dyondze leswaku hi nga tshuki hi etlela hi nga lulamisanga swiphiqo, ku nga khathariseki leswaku swi nga ha vonaka swi ri switsongo ku fikela kwihi.”

 9. (a) I yini lexi eMatsalweni xi boxiwaka tanihi nchumu wa nkoka eku vulavurisaneni? (b) I yini lexi vanghana va vukati hakanyingi va bohekaka ku xi endla, hambileswi xi lavaka xivindzi ni ku titsongahata?

⁹ Loko nuna ni nsati va hambana hi vonelo, un’wana ni un’wana wa vona “a a hatlise ku twa, a hlwela ku vulavula, a hlwela ku kariha.” (Yakobo 1:19) Endzhaku ko yingisa hi vukheta, vanghana havambirhi va nga boheka ku kombela ndzivalelo. (Yakobo 5:16) Ku vula swi huma embilwini u ku, “Ndzi khomele leswi ndzi ku dyoheleke,” swi lava ku titsongahata ni xivindzi. Kambe ku ololoxa swiphiqo hi ndlela leyi swi ta wu pfuna swinene mpatswa lowu tekaneke, ku nga ri ku tlhantlha swiphiqo swa wona ntsena kambe ni ku aka rirhandzu ni ku tshinelelana loku nga ta wu endla wu tsakela ku va swin’we.

KU NYIKANA TIMFANELO TA VUKATI

10. Hi wihi nsirhelelo lowu ringanyetiwaka hi Pawulo eka Vakreste va le Korinto lowu wu nga tirhaka eka Mukreste namuntlha?

¹⁰ Loko muapostola Pawulo a tsalele Vakorinto, u bumabumele vukati ‘hikwalaho ka leswi vuoswi a a byi tele.’ (1 Vakorinto 7:2) Misava namuntlha yi bihe ku fana ni le Korinto wa khale, kumbe hambi ku ri ku wu tlula. Nhlamba leyi vanhu va yi vulaka erivaleni, ndlela yo biha leyi va ambalaka ha yona ni switori swo pfuxa nyanyuko leswi kombisiwaka eka timagazini ni tibuku, eka TV ni le ka tibayisikopo, hinkwaswo loko swi hlanganile swi pfuxa ku navela ka rimbewu loku nga riki enawini. Eka Vakorinto lava tshamaka eka ndhawu yo fana ni leyi, muapostola Pawulo u te: “Swa antswa ku teka kumbe ku tekiwa, ku tlula ku hisiwa hi ku navela.”—1 Vakorinto 7:9.

11, 12. (a) I yini lexi nuna ni nsati va kolotanaka xona, naswona va fanele va swi endla hi moya wa njhani? (b) Xana ku fanele ku endliwa njhani loko mfanelo ya vukati yi fanele ku yimisiwa swa xinkarhana?

¹¹ Hikokwalaho, Bibele yi byela Vakreste lava ngheneleke vukati yi ku: “Nuna a a nyike nsati leswi swi nga fanelo ya yena, swi va tano na yena nsati eka nuna wa yena.” (1 Vakorinto 7:3) Xiya leswaku lexi kandziyisiwaka i ku nyika—ku nga ri ku londza. Vuxaka bya xiviri evukatini bya tsakisa swinene ntsena loko munghana un’wana ni un’wana a khathala hi loyi un’wana. Hi xikombiso, Bibele yi byela vavanuna leswaku va khoma vasati va vona hi “ku twelana.” (1 Petro 3:7) Leswi swi tano ngopfu-ngopfu emhakeni ya ku nyika ni ku amukela mfanelo ya vukati. Loko nsati a nga khomiwi kahle, swi nga ha n’wi nonon’hwela ku tiphina hi mhaka leyi ya vukati.

¹² Ku ni minkarhi leyi vanghana va vukati va nga ha bohekaka ku titsona mfanelo ya vukati. Leswi swi nga ha va tano eka wansati hi minkarhi yin’wana ya n’hweti kumbe loko a titwa a karhele. (Ringanisa Levhitika 18:19.) Leswi swi nga ha va tano eka wanuna loko a langutane ni xiphiqo lexikulu entirhweni naswona a titwa a hlakarile emitlhavekweni. Minkarhi yoleyo ya ku wisa ku nyikana mfanelo ya vukati yi famba kahle loko vanghana havambirhi va hlamusela xiyimo kahle ivi va pfumelelana “hi ku twanana.” (1 Vakorinto 7:5) Leswi swi ta endla leswaku munghana a nga endli swiboho leswi hoxeke. Kambe, loko wansati a tsona nuna wakwe hi vomu kumbe wanuna a ala hi vomu ku nyika mfanelo ya vukati hi ndlela ya rirhandzu, swa olova leswaku munghana a nghena endzingweni. Loko swi ri tano, ku nga va ni swiphiqo evukatini.

13. Xana Vakreste va nga endla yini ku hlayisa mianakanyo ya vona yi basile?

¹³ Ku fana ni Vakreste hinkwavo, malandza ya Xikwembu lama ngheneleke vukati ma fanele ma papalata swifaniso leswi nga ambalangiki, leswi nga vangaka ku navela loku thyakeke ni loku nga riki ka ntumbuluko. (Vakolosa 3:5) Va fanele va langutela mianakanyo ya vona ni swiendlo swa vona loko va tirhisana ni swirho hinkwaswo swa rimbewu leri hambaneke. Yesu u tsundzuxile: “Un’wana ni un’wana la langutaka wansati hi ku n’wi navela, u n’wi oswile embilwini ya yena.” (Matewu 5:28) Hi ku tirhisa ndzayo ya Bibele malunghana ni rimbewu, mimpatswa yi fanele yi swi kota ku papalata ku wela endzingweni ivi yi oswa. Va nga ha ya emahlweni va tiphina hi vuxaka lebyi tsakisaka evukatini lebyi eka byona rimbewu ri tekiwaka tanihi nyiko leyi tengeke yo huma eka Yehovha, Musunguri wa vukati.—Swivuriso 5:15-19.

SWISEKELO SWA BIBELE SWA KU DLAYA VUKATI

14. Hi xihi xiyimo lexi vavisaka lexi minkarhi yin’wana xi vaka kona? Hikwalaho ka yini?

¹⁴ Lexi tsakisaka, evukatini byo tala bya Vakreste, swiphiqo swihi na swihi leswi vaka kona swa tlhantlhiwa. Kambe, minkarhi yin’wana, a swi tano. Hi mhaka ya leswi vanhu va nga hetisekangiki naswona va hanyaka emisaveni leyi nga ni vudyoho, leyi lawuriwaka hi Sathana, vukati byin’wana byi fikela laha byi lavaka ku hahluka. (1 Yohane 5:19) Xana Vakreste va fanele va langutana njhani ni xiyimo xo tano, lexi tikaka?

15. (a) Hi xihi xisekelo xin’we ntsena xa Matsalwa xa ku dlaya vukati munhu a tlhela a kota ku nghenela vukati? (b) Hikwalaho ka yini van’wana va kunguhate ku ka va nga n’wi thali munghana la nga tshembekangiki?

¹⁵ Hi laha swi boxiweke ha kona eka Ndzima 2 ya buku leyi, vumbhisa hi xona xisekelo xa Matsalwa xo dlaya vukati, laha munhu a nga ha kotaka ku tlhela a nghenela vukati.c (Matewu 19:9) Loko u ri ni vumbhoni lebyi tiyeke bya leswaku munghana wa wena u tikhome hi ndlela yo biha, kutani u langutane ni xiboho xo nonon’hwa. Xana u ta hambeta u tshama na yena kumbe u ta dlaya vukati? Milawu a yi kona. Vakreste van’wana va rivalele munghana la dyoheke, la hundzukaka, hi ku helela naswona vukati lebyi hlayisiweke byi fambe kahle. Van’wana va tshika ku dlaya vukati hikwalaho ka leswi va nga ni vana.

16. (a) Hi swihi swivangelo swin’wana leswi susumeteleke van’wana ku thala munghana wa vona la dyoheke? (b) Loko munghana loyi a nga riki na nandzu a endla xiboho xo dlaya vukati kumbe ku ka nga byi dlayi, hikwalaho ka yini xi nga fanelanga xi sandziwa xiboho xakwe?

¹⁶ Hi hala tlhelo, xiendlo lexi xa vudyoho xi nga ha va xi n’wi endle a tika kumbe a khomiwa hi vuvabyi lebyi tluletiwaka hi vuxaka bya rimbewu. Kumbe ku nga ha laveka leswaku vana va sirheleriwa eka mutswari la khomaka vana hi ndlela yo biha hi tlhelo ra rimbewu. Hakunene, swi tele leswi faneleke swi kambisisiwa ku nga si endliwa xiboho. Kambe, loko u twe leswaku munghana wa wena wa vukati u tikhome hi ndlela yo biha ivi endzhaku ka sweswo u tlhela u endla vuxaka bya rimbewu ni munghana wa wena, xisweswo u kombisa leswaku u n’wi rivalerile munghana wa wena naswona u navela ku yisa vukati emahlweni. Swisekelo swo dlaya vukati swa Matsalwa leswi nga endlaka munhu a kota ku nghenela vukati nakambe a swa ha ri kona. A nga kona la faneleke a nghenela timhaka ta wena ivi a ringeta ku ku kucetela leswaku u endla xiboho xo karhi, naswona a nga kona la faneleke a sandza xiboho xa wena loko u xi endla. Hi wena u nga ta langutana ni vuyelo bya xiboho xa wena. “Un’wana ni un’wana ú ta rhwala mpingu wa yena.”—Vagalatiya 6:5.

SWISEKELO SWA KU HAMBANA

17. Loko vumbhisa byi nga endliwanga, hi swihi swipimelo leswi Matsalwa ma nga na swona malunghana ni ku hambana kumbe ku dlaya vukati?

¹⁷ Xana swi kona swiyimo leswi nga pfumelelaka munghana wa vukati ku hambana ni munghana wakwe wa vukati kumbe hambi ku ri ku dlaya vukati, hambi loko a nga oswanga? Ina, kambe emhakeni yo tano, Mukreste a nga ntshunxekanga ku lava munhu un’wana leswaku a ta tekana na yena. (Matewu 5:32) Kambe, hambi loko Bibele yi ku pfumelela ku hambana ko tano, yi vula leswaku loyi a siyaka un’wana “a a tshamise sweswo a nga ha tekiwi, kumbe a a tlhele a vuyelelana ni nuna wa yena.” (1 Vakorinto 7:11) Hi swihi swiyimo swo tika swinene leswi nga endlaka ku hambana ku fanela?

18, 19. Hi swihi swiyimo leswi chavisaka leswi nga endlaka leswaku munghana wa vukati a anakanya hi ku faneleka ka ku hambana hi nawu kumbe ku dlaya vukati, hambiloko ku tlhela a nghenela vukati swi nga ta koteka?

¹⁸ Ndyangu wu nga ha swela swinene hikwalaho ka vulolo ni mikhuva yo biha ya wanuna.d A nga ha gembula hi muholo wa ndyangu kumbe a wu tirhisela ku enerisa ku godzomberiwa kakwe hi swidzidzirisi kumbe xihoko. Bibele yi ri: “Loko munhu a nga pfuni . . . ndyangu wa yena wa xiviri, ú landzurile vupfumeri, kutani ú tlula ni vamatiko hi ku biha.” (1 Timotiya 5:8) Loko wanuna wo tano a ala ku cinca hanyelo rakwe, kumbexana a enerisa vubihi byakwe hi ku teka hambi ku ri mali leyi horiweke hi nsati wakwe nsati a nga ha hlawula ku tisirhelela yena ni vana vakwe hi ku hambana na yena hi nawu.

¹⁹ Goza ro tano, ra le nawini nakambe ri nga ha tekiwa loko munghana a ri ni rigombo swinene eka munghana wakwe, kumbe a hamba a n’wi ba lerova rihanyo hambi ku ri vutomi byakwe byi va ekhombyeni. Ku tlula kwalaho, loko munghana a hambeta a ringeta ku sindzisa munghana wakwe wa vukati leswaku a tlula milawu ya Xikwembu hi tindlela to karhi, munghana la xungetiwaka a nga ha hambana na yena, ngopfu-ngopfu loko timhaka ti fika laha vumoya byi vaka ekhombyeni. Munghana la nga ekhombyeni a nga ha gimeta hi leswaku ndlela leyi nga yona ntsena yo “yingisa Xikwembu ku tlula vanhu” i ku hambana na yena hi nawu.—Mintirho 5:29.

20. (a) Loko ndyangu wu hahluka, xana vatekani lava wupfuke swin’we ni vakulu va nga endla yini, naswona i yini leswi va nga fanelangiki va swi endla? (b) Vanhu lava tekaneke a va fanelanga va tirhisa tindhawu leti eka tona Bibele yi vulavulaka hi ku hambana ni ku dlaya vukati leswaku va endla yini?

²⁰ Eka timhaka hinkwato ta ku khomiwa ka munghana wa vukati hi ndlela yo biha, a nga kona la faneleke a sindzisa munghana la nga riki na nandzu leswaku a hambana kumbe a hambeta a tshama ni munghana wakwe. Hambiloko vanghana lava wupfeke swin’we ni vakulu va nga ha nyikelaka nseketelo ni ndzayo ya Bibele, a va byi tivi hinkwabyo vuxokoxoko bya leswi humelelaka exikarhi ka nuna ni nsati. I Yehovha ntsena a nga kotaka ku vona sweswo. Kavula, nsati la nga Mukreste u ta va a nga ri xiximi lunghiselelo ra Xikwembu ra vukati loko a tirhisa swivangelo leswi nga nyawuliki leswaku a kota ku ntshunxeka evukatini. Kambe loko xiyimo lexi nga ni khombo xi ya emahlweni, a nga kona la faneleke a n’wi sandza loko a hlawula ku hambana ni nuna. Swi tano na hi nuna la nga Mukreste la lavaka ku hambana ni nsati. “Hinkwerhu hi ta humelela emahlweni ka xiluvelo xa Xikwembu ku avanyisiwa.”—Varhoma 14:10.

NDLELA LEYI VUKATI LEBYI HAHLUKEKE BYI PONISIWEKE HA YONA

21. Hi wihi ntokoto lowu kombisaka leswaku ndzayo ya Bibele malunghana ni vukati ya ntirha?

²¹ Endzhaku ka tin’hweti tinharhu Lucia, loyi a boxiweke eku sunguleni, a hambanile ni nuna wakwe, u hlangane ni Timbhoni ta Yehovha ivi a sungula ku dyondza Bibele na tona. U ri: “Lexi ndzi hlamariseke, Bibele yi nyikele ntlhantlho lowu tirhaka eka xiphiqo xa mina. Loko ndzi ri na vhiki ntsena ndzi sungurile ku dyondza, hi ku hatlisa ndzi lave ku vuyelana ni nuna wa mina. Ndzi nga vula namuntlha ndzi ku, Yehovha wa swi tiva ku ponisa vukati lebyi nga le khombyeni hikuva tidyondzo takwe ti pfuna vatekani leswaku va dyondza ndlela yo tekana va ri va nkoka ha yona. Leswi van’wana va swi vulaka, va ku Timbhoni ta Yehovha ti hambanisa mindyangu, a hi ntiyiso. Mina, ndzi pfunekile.” Lucia u dyondze ku tirhisa misinya ya milawu ya Bibele evuton’wini byakwe.

22. Xana mimpatswa leyi tekaneke yi fanele yi tiyiseka ha yini?

²² Leswi a swi humelelanga eka Lucia ntsena. Vukati byi fanele byi va nkateko, ku nga ri ndzhwalo. Leswaku swi va tano, Yehovha u nyikele xihlovo lexinene xa ndzayo evukatini, xo tlula hinkwaswo leswi tshameke swi tsariwa—i Rito rakwe ra risima. Bibele yi nga “tlharihisa šihunguki.” (Pisalema 19:7-11) Yi ponise vukati byo tala lebyi a byi ri kusuhi ni ku fa naswona yi antswise byin’wana byo tala lebyi a byi ri ni swiphiqo leswikulu. Onge mimpatswa hinkwayo leyi tekaneke yi nga tshemba ndzayo ya ta vukati leyi Yehovha Xikwembu a yi nyikelaka. Ya tirha hakunene!

[Tinhlamuselo ta le hansi]

XANA MISINYA LEYI YA MILAWU YA BIBELE YI NGA PFUNA NJHANI . . . KU PAPALATA KU HAHLUKA KA VUKATI?

Vukati i xihlovo xa ntsako ni nhlomulo.—Swivuriso 5:18, 19; 1 Vakorinto 7:28.

Swiphiqo swi fanele swi tlhantlhiwa hi ku hatlisa.—Vaefesa 4:26.

Loko ku kaneriwa, ku yingisa i swa nkoka ku fana ni ku vulavula.—Yakobo 1:19.

Mfanelo ya vukati yi fanele yi nyikeriwa hi moya wo pfumala vutianakanyi na hi rirhandzu.—1 Vakorinto 7:3-5.

[Xifaniso lexi nga eka tluka 154]

Lulamisani swiphiqo hi ku hatlisa. Dyambu ri nga peli ma ha hlundzukelanile