“Tsaka Hi Nsati Wa Vuntshwa Bya Wena”
“Tsaka hi nsati wa vuntshwa bya wena . . . Ha yini wena n’wananga, u fanele u nyanyuka hikwalaho ka wansati la nga tiviwiki?”—SWIVURISO 5:18, 20.
1, 2. Ha yini ku nga vuriwaka leswaku rirhandzu leri nga kona exikarhi ka wanuna ni wansati lava tekaneke ri katekisiwile?
BIBELE ya vulavula hi vuxaka bya rimbewu. Eka Swivuriso 5:18, 19, ha hlaya: “Xihlovo xa wena xa mati a xi katekisiwe, u tsaka hi nsati wa vuntshwa bya wena, mhunti leyi rhandzekaka ni nhongo yo xonga ya le ntshaveni. Mavele yakwe a ma ku pyopye minkarhi hinkwayo. Onge u nga tshama u nyanyukile nkarhi hinkwawo hi rirhandzu rakwe.”
2 Laha xiga ‘xihlovo xa mati’ xi vula xihlovo lexi enerisaka munhu hi tlhelo ra rimbewu. Xi katekisiwile hikuva rirhandzu ni ku nyanyuka loku nga kona exikarhi ka vanhu lava tekaneke i nyiko leyi humaka eka Xikwembu. Kambe, vuxaka lebyi byi fanele byi tsakeriwa evukatini ntsena. Hikwalaho Hosi Solomoni wa le Israyele wa khale, mutsari wa Swivuriso u vutise xivutiso lexi twisisekaka a ku: “Ha yini wena n’wananga, u fanele u nyanyuka hikwalaho ka wansati la nga tiviwiki kumbe u angarha xifuva xa wansati wumbe?”—Swivuriso 5:20.
3. (a) Hi wihi nchumu lowu khomisaka gome hi vukati byo tala? (b) Xikwembu xi byi languta njhani vuoswi?
3 Hi siku ra vona ra mucato, wanuna ni wansati va tiboha leswaku va ta rhandzana ni ku tshama va tshembekile evukatini. Nilokoswiritano, vukati byo tala bya fayeka hikwalaho ka vuoswi. Entiyisweni, endzhaku ko endla minkambisiso ya 25, muendli un’wana wa ndzavisiso u gimete hileswaku “vavasati lava endlaka 25 wa tiphesente ni vavanuna lava endlaka 44 wa tiphesente va tshame va endla vuoswi.” Muapostola Pawulo u te: “Mi nga xisiwi. Loko ti ri timbhisa, kumbe vagandzeri va swifaniso swa hava, kumbe vaoswi, kumbe vanhu lava hlayiseriweke swikongomelo leswi nga riki swa ntumbuluko, kumbe vavanuna lava etlelaka ni vavanuna-kulobye . . . va nga ka va nga yi dyi ndzhaka ya mfumo wa Xikwembu.” (1 Vakorinto 6:9, 10) Mhaka leyi yi le rivaleni. Vuoswi i xidyoho lexikulu eka Xikwembu, kutani vagandzeri va ntiyiso va fanele va tivonela eka ku nga tshembeki evukatini. I yini lexi nga ta hi pfuna leswaku hi ‘hlayisa vukati byi ri lebyi xiximekaka, ni sangu ra vukati ri nga ri na xilo lexi nyamisaka’?—Vaheveru 13:4.
Tivonele Eka Mbilu Leyi Kanganyisaka
4. Hi tihi tindlela tin’wana leti Mukreste la ngheneleke vukati a nga rhandzanaka ni munhu loyi a nga tekanangiki na yena ha tona a nga swi xiyi?
4 Emisaveni ya namuntlha leyi teleke ku tikhoma ko biha, vanhu vo tala “va ni mahlo lama teleke vuoswi naswona va hluleka ku tshika xidyoho.” (2 Petro 2:14) Va rhandzana ni vanhu lava nga tekanangiki na vona hi vomu. Ematikweni man’wana vavasati vo tala va tirha, naswona ku tirha ka vavasati ni vavanuna endhawini yin’we swi tswale moya wa rigangugangu entirhweni. Nakambe, tindhawu to burisana eka tona eka Internet ti endle swi olovela hambi ku ri vanhu lava nga ni tingana swinene leswaku va rhandzana ni vanhu eka Internet. Vanhu vo tala lava tekaneke va wele entlhan’wini wolowo va nga swi xiyi.
5, 6. Wansati un’wana la nga Mukreste u tikume a ri exiyin’weni lexi nga ni khombo hi ndlela yihi, naswona hi dyondza yini eka leswi?
5 Xiya ndlela leyi Mukreste loyi hi nga ta n’wi vitana Mary a tikumeke a ri exiyin’weni lexi a ku sele katsongo leswaku a endla vuoswi. Nuna wa yena, loyi a nga riki Mbhoni ya Yehovha, a a nga ri na mhaka ngopfu ni ndyangu wa yena. Mary u vula leswaku malembe ma nga ri mangani lama hundzeke u tshame a hlangana ni wanuna un’wana loyi a a tirha ni nuna wa yena. Wanuna loyi a a ri ni mahanyelo lamanene, naswona loko nkarhi wu ri karhi wu famba, u kale a vula ni leswaku wa byi tsakela vukhongeri bya Mary. U ri: “A a ri kahle, a a hambane ngopfu ni nuna wa mina.” Swi nga si ya kwihi Mary ni wanuna loyi a a tirha ni nuna wa yena va sungule ku rhandzana. U te: “A ndzi endlanga vuoswi, naswona wanuna loyi wa swi tsakela leswi vuriwaka eBibeleni. Kumbexana ndzi nga n’wi pfuna.”
6 Mary u tianakanyile a nga si endla vuoswi. (Vagalatiya 5:19-21; Vaefesa 4:19) Ripfalo ra yena ri sungule ku tirha, hiloko a sungula ku lulamisa timhaka. Leswi humeleleke Mary swi kombisa leswaku “mbilu yi kanganyisa ngopfu ku tlula hinkwaswo naswona yi ni khombo.” (Yeremiya 17:9) Bibele ya hi tsundzuxa: “Hlayisa mbilu ya wena ku tlula hinkwaswo leswi swi faneleke swi hlayisiwa.” (Swivuriso 4:23) Hi nga swi endlisa ku yini sweswo?
‘Lowo Tlhariha Wa Tumbela’
7. Loko hi pfuna munhu la nga ni swiphiqo evukatini, hi xihi xitsundzuxo xa le Matsalweni lexi nga ta hi sirhelela loko hi xi tirhisa?
7 Muapostola Pawulo u tsarile a ku: “Loyi a ehleketaka leswaku u yimile a a tivonele leswaku a nga wi.” (1 Vakorinto 10:12) Naswona Swivuriso 22:3 yi ri: “U tlharihile la voneke khombo kutani a tumbela.” Ematshan’weni yo titshemba ku tlula mpimo, u ku, ‘A ndzi nge humeleriwi hi nchumu,’ u ta va u tlharihile loko wo kambisisa ndlela leyi swiyimo swo karhi swi nga ha yisaka eswiphiqweni ha yona. Hi xikombiso, u nga pfumeleli munhu wa rimbewu leri hambaneke loyi a nga ni swiphiqo leswikulu evukatini a tiphofula eka wena. (Swivuriso 11:14) Byela munhu yoloye leswaku swiphiqo swa vukati swi fanele swi kaneriwa ni munghana wa yena wa vukati, kumbe Mukreste la wupfeke wa rimbewu leri fanaka loyi a lavaka leswaku vukati bya yena byi famba kahle, kumbe ni vakulu. (Tito 2:3, 4) Vakulu va le mavandlheni ya Timbhoni ta Yehovha va veka xikombiso lexinene emhakeni leyi. Loko nkulu a lava ku vulavula exihundleni ni makwerhu wa xisati la nga Mukreste, sweswo u ta swi endla endhawini leyi va voniwaka hi mani na mani—tanihi le Holweni ya Mfumo.
8. I xitsundzuxo xihi lexi nga xa nkoka entirhweni?
8 Entirhweni ni le tindhawini tin’wana, tivonele eka swiyimo leswi nga ha endlaka leswaku u tolovelana swinene ni vatirhi-kuloni. Hi xikombiso, ku heta nkarhi wo tala u ri karhi u tirha ni munhu wa rimbewu leri hambaneke swi nga mi hoxa endzingweni. Loko u ri wanuna la tekeke kumbe wansati la tekiweke, u fanele u swi veka erivaleni hi mavulavulelo ni hi mahanyelo ya wena leswaku a wu swi tsakeli nikatsongo ku rhandzana ni munhu un’wana handle ka munghana wa wena wa vukati. Tanihi munhu loyi a tinyiketeleke eka Xikwembu, a wu nge lavi nikatsongo ku tikokela nyingiso swi nga fanelanga hi ku tlanga hi rirhandzu kumbe hi ku ambala ni ku tilunghisa hi ndlela leyi nga xiximekiki. (1 Timotiya 4:8; 6:11; 1 Petro 3:3, 4) Ku va ni swifaniso swa munghana wa wena wa vukati ni swa vana va wena entirhweni swi ta tshamela ku tsundzuxa wena ni van’wana leswaku ndyangu wa wena u wu teka wu ri wa nkoka. U nga tshuki u khutaza—kumbe ku pfumelela swiendlo swa munhu swa ku ku gangisa.—Yobo 31:1.
“Hanya Vutomi Ni Nsati Loyi U N’wi Rhandzaka”
9. I magoza wahi lama nga endlaka leswaku rirhandzu lerintshwa ri tsakisa swinene?
9 Ku hlayisa mbilu a swi katsi ku papalata swiyimo leswi nga ni khombo ntsena. Ku kombisa rirhandzu eka munhu loyi u nga tekanangiki na yena ku nga va xikombiso xa leswaku nuna na nsati a va khathali hi swilaveko swa vona. Swi nga ha endleka leswaku wansati u tshamela ku honisiwa kumbe wanuna u tshamela ku xopaxopiwa. Hi xitshuketa munhu un’wana—u nga ha va u hlangane na yena entirhweni kumbe hambi ku ri evandlheni ra Vukreste—a nga vonaka a ri ni timfanelo leti munghana wa wena wa vukati a nga riki na tona. Swi nga si ya kwihi mi sungula ku rhandzana, naswona vuxaka lebyintshwa byi nga tsakisa swinene. Magoza wolawo lama landzelelanaka ma tiyisekisa ntiyiso wa marito ya le Bibeleni lama nge: “Un’wana ni un’wana u ringiwa hi ku kokiwa ni ku wongiwa hi ku navela ka yena n’wini.”—Yakobo 1:14.
10. Vavanuna ni vavasati va nga byi tiyisa njhani vuxaka bya vona?
10 Ematshan’weni yo lava ku enerisa ku navela ka vona ni vanhu lava nga tekanangiki na vona—ku nga ha va ku lava ku rhandziwa, vunghana, kumbe nseketelo exiyin’weni xo tika—vavanuna ni vavasati va fanele va tikarhatela ku tiyisa vuxaka bya rirhandzu ni vanghana va vona va vukati. Kutani, hetani nkarhi mi ri swin’we hilaha mi nga kotaka hakona, naswona mi tolovelana ngopfu. Anakanyisisani hi leswi mi susumeteleke ku va mi rhandzana. Ringeta ku tlhela u va ni rirhandzu leri a wu ri na rona hi munhu loyi a veke munghana wa wena wa vukati. Anakanya hi minkarhi leyi tsakisaka leyi mi tiphineke ha yona mi ri swin’we. Khongela eka Xikwembu hi mhaka leyi. Mupisalema Davhida u kombele Yehovha a ku: “Tumbuluxa mbilu yo tenga eka mina, Wena Xikwembu, naswona u nghenisa moya lowuntshwa, lowu tserhameke endzeni ka mina.” (Pisalema 51:10) Tiyimisele ku ‘hanya vutomi ni nsati loyi u n’wi rhandzaka emasikwini hinkwawo ya vutomi bya wena lawa Xikwembu xi ku nyikeke wona ehansi ka dyambu.’—Eklesiasta 9:9.
11. Vutivi, vutlhari ni ku twisisa swi pfuna njhani eku tiyiseni ka xiboho xa vukati?
11 Lexi nga fanelangiki xi honisiwa eku tiyiseni ka xiboho xa vukati i nkoka wa vutivi, vutlhari ni ku twisisa. Swivuriso 24:3, 4 yi ri: “Yindlu yi ta akiwa hi vutlhari, naswona yi ta simekiwa yi tiya hi ku twisisa. Hi vutivi makamara ya le mpfungwe ma ta tala swilo hinkwaswo swa risima ni leswi tsakisaka swa nkoka.” Swilo leswi katsiweke exikarhi ka swilo swa risima leswi tataka ndyangu lowu tsakeke i timfanelo to tanihi rirhandzu, ku tshembeka, ku chava Xikwembu ni ripfumelo. Leswaku u va ni timfanelo leti u fanele u tiva Xikwembu. Kutani mimpatswa leyi tekaneke yi fanele yi va swichudeni swa Bibele leswi tiyimiseleke. Vutlhari ni ku twisisa i swa nkoka hi ndlela yihi? Leswaku hi langutana ni swiphiqo swa siku ni siku hi ndlela leyi humelelaka hi fanele hi va ni vutlhari, ku nga vuswikoti byo tirhisa vutivi bya le Matsalweni. Munhu la nga ni ku twisisa u kota ku twisisa mianakanyo ni mintlhaveko ya munghana wa yena wa vukati. (Swivuriso 20:5) Yehovha hi ku tirhisa Solomoni u ri: “N’wananga, yingisa vutlhari bya mina. Rhiya ndleve u yingisa ku twisisa ka mina.”—Swivuriso 5:1.
Loko Ku Ri Ni “Nhlomulo”
12. Ha yini swi nga hlamarisi loko mimpatswa leyi tekaneke yi va ni swiphiqo?
12 Ku hava vukati lebyi hetisekeke. Bibele yi kala yi vula leswaku vavanuna lava tekeke ni vavasati lava tekiweke va ta va ni “nhlomulo enyameni ya vona.” (1 Vakorinto 7:28) Mivilelo, vuvabyi, nxaniso ni swilo swin’wana swi nga endla leswaku vukati byi tshikileleka. Hambiswiritano, loko ku va ni swiphiqo, mi fanele mi lava ntlhantlho swin’we tanihi vanghana va vukati lava tshembekaka lava lavaka ku tsakisa Yehovha.
13. Wanuna ni wansati lava tekaneke va nga tikambisisa etimhakeni tihi?
13 Ku vuriwa yini loko evukatini ku ri ni swiphiqo hikwalaho ka ndlela leyi vanghana va vukati va khomanaka ha yona? Ku laveka matshalatshala leswaku va kuma ntlhantlho. Hi xikombiso, swi nga ha endleka leswaku ku tlhavana hi marito se i nchumu lowu tolovelekeke evukatini bya vona. (Swivuriso 12:18) Hilaha ku buriweke hakona exihlokweni lexi hundzeke, leswi swi nga ha va ni vuyelo byo biha. Xivuriso xa le Bibeleni xi ri: “Swa antswa ku tshama etikweni leri nga mananga ematshan’weni ya ku tshama ni nsati wa timholovo, la dyisaka mbitsi.” (Swivuriso 21:19) Loko ku ri wena wansati la nga le vukatini bya muxaka wolowo, tivutise, ‘Xana vumunhu bya mina byi endla leswaku nuna wa mina a nga swi tsakeli ku heta nkarhi na mina?’ Bibele yi byela vavanuna yi ku: “Tshamani mi ri karhi mi rhandza vasati va n’wina naswona mi nga va hlundzukeli ku tlula mpimo.” (Vakolosa 3:19) Loko u ri wanuna, tivutise, ‘Xana leswi endlaka leswaku nsati wa mina a ya lava nchavelelo kun’wana hileswi ndzi nga n’wi kombisiki rirhandzu?’ Ina, a wu nge tiyimeleli loko u tikhome hi ndlela yo biha hi tlhelo ra rimbewu. Kambe, xivangelo lexinene xo bula hi swiphiqo sweswo hi ku kongoma hi leswi khombo ro tano ri nga ha humelelaka.
14, 15. Ha yini ku nga ri ntlhantlho ku lava mpfuno wa swiphiqo swa vukati eka munhu loyi u nga tekanangiki na yena?
14 Ku lava nchavelelo eka munhu loyi a nga riki munghana wa wena wa vukati a swi nge tlhantlhi swiphiqo swa wena swa le vukatini. Xana vuxaka byo tano byi nga helela kwihi? Eka vukati lebyintshwa lebyi antswaka? Van’wana va nga ha anakanya tano. Va ri, ‘Phela, munhu loyi u ni timfanelo leti ndzi ti lavaka eka munghana wa vukati.’ Kambe ku anakanya hi ndlela yoleyo swi hoxile, hikuva munhu wihi na wihi loyi a tshikaka munghana wa yena wa vukati—kumbe a ku khutaza ku tshika munghana wa wena wa vukati—a nga ku xiximi nikatsongo ku kwetsima ka vukati. A swi twali ku langutela leswaku vuxaka byo tano byi nga hetelela byi ri vukati lebyi antswaka.
15 Mary, la boxiweke eku sunguleni u anakanyisise swinene hi vuyelo lebyi xiendlo xa yena xi nga vaka na byona, byin’wana bya kona ku nga mhaka ya leswaku yena kumbe munhu un’wana a nga lahlekeriwa hi musa wa Xikwembu. (Vagalatiya 6:7) U ri: “Loko ndzi ri karhi ndzi kambisisa ndlela leyi ndzi titwaka ha yona hi wanuna loyi a tirhaka ni nuna wa mina, ndzi xiye leswaku loko ku ri leswaku u rhandza ku dyondza ntiyiso, mina a ndzi ri ku n’wi siveleni. Ku endla xidyoho a swi ta hi vangela nhlomulo lowukulu naswona a hi ta khunguvanyisa van’wana!”—2 Vakorinto 6:3.
Xivangelo Xa Matimba Swinene
16. Hi byihi vuyelo byin’wana bya ku tikhoma hi ndlela yo biha?
16 Bibele ya tsundzuxa: “Milomu ya wansati la nga tiviwiki yi hambeta yi thona kukota xihlenge xa vulombe, malaka yakwe ma olova ku tlula mafurha. Kambe vuyelo lebyi kumekaka hikwalaho ka yena byi bava ku fana ni xibaha; byi kariha ku fana ni banga leri tsemaka matlhelo mambirhi.” (Swivuriso 5:3, 4) Vuyelo bya ku tikhoma hi ndlela yo biha bya vava naswona byi ni khombo. Byi katsa ku kingindziwa hi ripfalo, vuvabyi lebyi tluletiwaka hi vuxaka bya rimbewu ni ku vaviseka emintlhavekweni ka munghana wa vukati la tshembekaka. Hakunene lexi i xivangelo xa ku nga teki magoza lama nga endlaka leswaku u nga tshembeki evukatini.
17. Hi xihi xivangelo xa matimba swinene xo tshama hi tshembekile evukatini?
17 Xivangelo-nkulu lexi endlaka leswaku ku nga tshembeki evukatini swi va leswi hoxeke hileswaku, Yehovha, Musunguri wa vukati ni Munyiki wa vanhu vuswikoti byo va ni vuxaka bya rimbewu, wa ku sola. Hi ku tirhisa muprofeta Malakiya, U ri: “Ndzi ta tshinela eka n’wina ndzi ta avanyisa, ndzi ta va mbhoni ya xihatla ku kanetana ni . . . vaoswi.” (Malakiya 3:5) Malunghana ni leswi Yehovha a swi vonaka, Swivuriso 5:21 yi ri: “Tindlela ta munhu ti le mahlweni ka mahlo ya Yehovha, naswona u anakanyisisa hi mintila yakwe hinkwayo.” Ina, “swilo hinkwaswo swi lo dla, swi paluxeka erivaleni ematihlweni ya loyi hi nga ta tihlamulela eka yena.” (Vaheveru 4:13) Hikwalaho, xivangelo xa matimba swinene xo tshama hi tshembekile evukatini i ku xiya leswaku ku nga khathariseki leswaku ku nga tshembeki evukatini ku tumbetiwe ku fikela kwihi ni leswaku ku tikomba ku vange vuyelo byitsongo emirini kumbe eka vanghana, xiendlo xihi na xihi xa ku tikhoma hi ndlela yo biha hi tlhelo ra rimbewu xi onha vuxaka bya hina na Yehovha.
18, 19. Hi dyondza yini eka leswi humeleleke Yosefa hikwalaho ka nsati wa Potifaro?
18 Xikombiso xa Yosefa, n’wana wa mupatriyaka Yakobe xi kombisa leswaku xivangelo xa matimba swinene i ku navela ku va ni vuxaka lebyi rhuleke na Xikwembu. Leswi a a rhandziwa hi Potifaro, mutirhi wa le hubyeni ya Faro, Yosefa u ve ni xikhundlha xo hlawuleka endlwini ya Potifaro. Nakambe Yosefa a a “ri ni xivumbeko xo saseka naswona a languteka a sasekile,” ku nga nchumu lowu xiyiweke hi nsati wa Potifaro. Siku ni siku a a ringeta ku kanganyisa Yosefa, kambe ko fana ni kwala. I yini lexi vangeleke Yosefa leswaku a ala ku etlela na yena? Bibele ya hi byela: “A a tshamela ku ala, a byela nsati wa n’wini wa yena a ku: ‘N’wini wanga . . . a nga ndzi alelanga nchumu handle ka wena ntsena, hikuva u nsati wa yena. Kutani ndzi nga byi endlisa ku yini vubihi lebyi lebyikulu ndzi dyohela Xikwembu hakunene?’”—Genesa 39:1-12.
19 Yosefa loyi a a nga ri na nsati u tshame a tengile hi ku ala ku rhandzana ni nsati wa wanuna un’wana. Swivuriso 5:15 yi byela vavanuna lava tekeke yi ku: “Nwana mati lama humaka exihlobyeni xa wena ni mati lama pfelelaka ekheleni ra wena.” Tivonele eka ku kombisa rirhandzu u nga swi xiyi eka munhu loyi u nga tekanangiki na yena. Tikarhatele ku tiyisa xiboho xa rirhandzu evukatini bya wena, naswona u tirha hi matimba leswaku u lulamisa swiphiqo swihi na swihi swa le vukatini bya wena leswi u nga ha langutanaka na swona. Ringeta hilaha u nga kotaka hakona ku “tsaka hi nsati wa vuntshwa bya wena.”—Swivuriso 5:18.
U Dyondze Yini?
• Mukreste a nga sungula ku rhandzana ni munhu loyi a nga tekanangiki na yena a nga swi xiyi hi ndlela yihi?
• I switsundzuxo swihi leswi nga pfunaka munhu leswaku a nga rhandzani ni munhu loyi a nga tekanangiki na yena?
• Mpatswa lowu tekaneke wu fanele wu endla yini loko wu ri ni swiphiqo?
• Hi xihi xivangelo xa matimba swinene xo tshama hi tshembekile evukatini?
[Xifaniso lexi nga eka tluka 26]
Lexi vavisaka, entirhweni ku nga va ndhawu leyi vanhu va vaka ni rigangugangu eka yona
[Xifaniso lexi nga eka tluka 28]
‘Hi vutivi makamara ya le mpfungwe ma ta tala swilo leswi tsakisaka’