Yesu Kriste i Hosi eku dzunisiweni ka Xikwembu Tatana.’ Xitsundzuxo lexinene lexi nga eka Vafilipiya xi khutaza hinkwavo lava nga ni ntshembo wa vutomi lebyi nga heriki malunghana ni Mfumo wa Xikwembu ku fikelela pakani yoleyo. Papila leri yaka eka Vafilipiya, hambi swi ri tano, ngopfu-ngopfu ri kongomisiwe eka lava va nga va “kaya [ra] le matilweni” ni lava va rindzelaka ‘ku xaxametiwa ni miri lowu vangamaka wa [Kriste]’ hi mahlo-ngati. “Ndzi rivala swa le ndzhaku, ni ku ringeta hi matimba ku ya fika eka leswi nga le mahlweni,” hinkwavo lava a va tekelele muapostola eku ‘phikeleleni ka pakani ya hakelo ya ku vitaniwa ka le henhla,’ ndzhaka ya vona leyi vangamaka eMfun’weni wa matilo!—4:8; 2:10, 11; 3:13, 14, 20, 21.

Buku Ya Bibele Ya Vu-51—Vakolosa

Mutsari: Pawulo

Ndhawu Ya Vutsari: Rhoma

Ku Hetiwa Ka Vutsari: c. 60–61 C.E.

 1. Muti wa Kolosa a wu ri kwihi?

LOKO va suka aEfesa, vavanuna vambirhi va fambile va kongoma evuxeni va hundza hi le Asia Minor etlhelo ka Nambu wa Maeander (Menderes). Loko va fika eka xinambyana lexi vuriwaka Lycus, etikweni ra Phrygia, va jikele edzonga-vuxa ku landzelela nambu lowu wu yaka enkoveni lowu siviweke hi tintshava. Emahlweni ka vona a ku ri ni xivono lexo xonga: Madyelo lama noneke ya rihlaza ni mintlhambi leyikulu ya tinyimpfu. (Swilo swa wulu a swi ri xihlovo lexikulu xa ku vuyeriwa endhawini leyi.a) Loko va ya emahlweni ehenhla ka nkova lowu, vafambi va hundze muti wa rifuwo wa Lawodikiya exineneni, ku nga ntsindza wa vulawuri bya xifundza xa Rhoma. Eximatsini ka vona, ehase ka nambu, a va kota ku vona Hierapoli, lowu dumeke hi titempele ta wona ni swimun’wana leswi hisaka. A ku ri ni mabandlha ya Vukriste emitini leyi ni le ximutanini xa Kolosa, kwalomu ka khume-tsevu wa tikhilomitara ku kongoma ehenhla ka nkova.

 2. (a) A va ri vamani vayimeri vambirhi lava rhumiweke hi Pawulo eKolosa? (b) I yini leswi swi tivekaka malunghana ni bandlha ra le Kolosa?

² Kolosa a ku ri ndhawu leyi vafambi lava a va ya eka yona. Hinkwavo a va ri Vakriste. Un’wana wa vona, a a tiva ndhawu leyi kahle, tanihi leswi a a huma eKolosa. Vito rakwe a a ri Onesima, naswona a a ri hlonga leri vuyaka eka n’wini wa rona, loyi a a ri xirho xa bandlha kwalaho. Nakulobye wa Onesima a a ri Tixiko, wanuna la ntshunxekeke, naswona hinkwavo a va ri vayimeri va muapostola Pawulo, lava nga ni papila leri humaka eka yena ri kongomisiwe eka ‘vamakwerhu lava tshembekaka lava fambisanaka na Kriste eKolosa.’ Hi laha hi tivaka ha kona, Pawulo a nga kalanga a endzela eKolosa. Bandlha leri, leri ngopfu-ngopfu a ri ri ni lava va nga riki Vayuda, kumbexana ri simekiwe hi Epafra, loyi a tirheke exikarhi ka vona ni loyi sweswi a a ri na Pawulo eRhoma.—Vakol. 1:2, 7; 4:12.

 3. Papila ra Vakolosa hi roxe ri paluxa yini malunghana ni mutsari, kun’we ni nkarhi ni ndhawu ya vutsari?

³ Muapostola Pawulo a a ri mutsari wa papila leri, hi laha a hlamuselaka ha kona emaritweni ya rona yo sungula ni lawa ma gimetaka. (1:1; 4:18) Ku dlayelela ka yena nakambe ku hlamusela leswaku u ri tsale a ri ekhotsweni. Lowu a wu ta va nkarhi wa ku khotsiwa ka yena ko sungula eRhoma, 59-61 C.E., loko a tsala mapapila yo hlayanyana ya xikhutazo, papila leri yaka eka Vakolosa ri rhumeriwa kun’we ni leri yaka eka Filemoni. (Vakol. 4:7-9; Fil. 10, 23) Swi tikomba onge ri tsariwe hi nkarhi lowu fanaka ni papila leri yaka eka Vaefesa, tanihi leswi mianakanyo ni swiga swo tala swi fanaka.

 4. I yini lexi tiyisaka ntiyiso wa Vakolosa?

⁴ Ku hava swisekelo swo kanakana vutshembeki bya papila leri yaka eka Vakolosa. Ku humelela ka rona ni tiepistola tin’wana ta Pauline eka Chester Beatty Papyrus No. 2 (P⁴⁶) ta kwalomu ka 200 C.E. ku komba leswaku a ri amukeriwa hi Vakriste vo sungula tanihi rin’wana ra mapapila ya Pawulo. Ntiyiso wa rona wu tiyisiwa hi tibuku leti fanaka to sungula leti ti tiyisaka vutshembeki bya mapapila laman’wana ya Pawulo.

 5. (a) I yini lexi susumeteleke ku tsalela ka Pawulo Vakolosa? (b) Papila leri ri kandziyisa yini?

⁵ I yini lexi susumeteleke Pawulo ku tsala papila leri yaka eka Vakolosa? Hi xikombiso, Onesima a a tlhelela eKolosa. Epafra a a tihlanganise na Pawulo ku nga ri khale, naswona handle ko tipfinyinga xiviko xa yena eswiyin’weni swa le Kolosa xi nyike xivangelo xin’wana xa papila leri. (Vakol. 1:7, 8; 4:12) Khombo rin’wana ri xungete bandlha ra Vukriste kwalaho. Vukhongeri bya siku rero a byi ri endleleni ya ku lovisiwa, naswona vukhongeri lebyintshwa a byi vumbiwa nkarhi na nkarhi hi ku herisa swiyenge swa lebya khale. A ku ri ni tifilosofi ta vahedeni leti katsaka ku tihlawula, vungoma ni vukholwa-hava bya swifaniso, naswona leswi, swi hlangane ni ku sivela ka Vayuda ka swakudya ni ku hlayisa masiku, swi nga ha va swi kucetele van’wana ebandlheni. Ku nga khathariseki leswaku xiphiqo xa kona a ku ri xihi, swi tikomba xi ri xivangelo lexi aneleke eka Epafra ku endla pfhumba ro leha ro ya eRhoma ku ya vona Pawulo. Hambi swi ri tano, leswaku bandlha hinkwaro a ri nga ri ekhombyeni lerikulu swi kombisiwa hi xiviko lexi khutazaka xa Epafra erirhandzwini ni le ku tiyeni ka vona. Loko a twa xiviko, Pawulo u lwele vutivi lebyinene ni vugandzeri lebyi baseke hi matimba hi ku tsala papila leri ro ya eka bandlha ra Kolosa. Ri kandziyise vukulukumba bya Kriste lebyi a byi nyikiweke hi Xikwembu emahlweni ka filosofi ya vahedeni, vugandzeri bya tintsumi ni mikhuva ya Vayuda.

LESWI NGA ENDZENI KA VAKOLOSA

 6. (a) Hi xihi xikhongelo lexi Pawulo a xi endlaka hikwalaho ka Vakolosa? (b) Pawulo u hlamusela yini malunghana ni xiyimo ni vutirheli bya Yesu ehenhleni ka bandlha?

⁶ Vanani ni ripfumelo eka Kriste, nhloko ya bandlha (1:1–2:12). Endzhaku ka marungula yo sungula lama humaka eka yena na Timotiya, Pawulo u nyikela minkhenso ya ripfumelo ra Vakolosa eka Kriste ni rirhandzu ra vona. Va tive musa lowu nga fanelangiki wa Xikwembu hikwalaho ka ku chumayela ka Epafra ka mahungu lamanene exikarhi ka vona. Ku sukela loko a twe xiviko lexi vulavulaka ha vona, Pawulo a nga tshikanga ku khongela leswaku va tatiwa hi “vutivi [lebyinene] bya ku rhandza ka xona, evutlharini hinkwabyo ni ku twisiseni hinkwako loku nyikiwaka hi Moya, hi ndlela leyi, [va] ta hanya vutomi lebyi fanelekaka emahlweni ka [Yehova]” ni ku “tiyisela swinene, ni ku leha mbilu [va] tsakile.” (1:9-11) Tatana u va kutsurile a va nghenisa “eku fumeni ka N’wana wa yena loyi a rhandzekaka,” loyi a nga xifaniso xa Xikwembu lexi nga vonekiki, ni loyi swilo hinkwaswo swi vumbiweke ha yena swi vumberiwa yena. I Nhloko ya bandlha ni mativula ya lava feke. Hi ku tirhisa ngati ya Yesu, Xikwembu xi vone swi fanerile ku vuyetela swilo hinkwaswo nakambe eka yena, ina, ku katsa ni Vakolosa lava tshameke va va ekule na xona, ‘kavula, loko va hambeta eku pfumeleni.’—1:13, 23.

 7. Pawulo u chumayela yini, naswona hi xikongomelo xihi?

⁷ Pawulo wa tsaka eku hetisiseni ka ku xaniseka ka Kriste hikwalaho ka bandlha, loyi a veke mutirheli wa yena. Leswi a swi endleriwa ku chumayela rito ra Xikwembu hi xitalo hikwalaho ka vona malunghana ni ‘xihundla lexo hlawuleka, rifuwo leri vangamaka leri Xikwembu sweswi xi tsakeke ku ri tivisa eka vahla wuriwa.’ ‘I Kriste loyi hi n’wi twarisaka,’ ku vula Pawulo, ‘hi tsundzuxa ni ku dyondzisa hinkwavo vutlhari, leswaku hi ta nyikela munhu un’wana ni un’wana a helerile eka Kriste.’—1:26-28.

 8. Hikwalaho ka yini Pawulo a lwela vamakwavo?

⁸ Ku lwela ka Pawulo Vakolosa, Valawodikiya ni van’wana ku endleriwa leswaku va ta chaveleriwa ni ku hlanganisiwa kun’we erirhandzwini hi vun’we, hi langutelo ra ku kuma ka vona ka ‘vutivi lebyinene bya xihundla lexo hlawuleka xa Xikwembu, hi leswaku, Kriste, loyi rifuwo hinkwaro ra vutlhari ni ra vutivi swi fihlekeke eka yena hi rixaladza.’ A nga swi lavi ku va vona va kanganyisiwa hi minjhekanjhekisano leyi hambukisaka, kambe, ematshan’wini ya sweswo, va fanele ku ya emahlweni va famba na Kriste, “[va] dzimile timitsu ni ku veka masungulo ya [vona] eka yena; [va tiya] eku pfumeleni.” Pawulo sweswi u twarisa xitsundzuxo. “Chavani leswaku munhu a nga mi phasi hi tidyondzo ta vutlhari, hi marito ya vunwa lama nga pfuniki nchumu, lama humaka eka mintolovelo ya vanhu.”—2:2, 3, 7, 8.

 9. Pawulo u tsundzuxa ehenhleni ka vugandzeri bya muxaka muni, naswona hikwalaho ka yini Vakolosa va nga fanelanga ku titsongahatela Nawu?

⁹ Vanani lava feke emintirhweni ya nyama kambe mi va lava hanyaka eka Kriste (2:13–3:27). Hambi leswi a va file eswidyohweni swa vona ni ku nga yimbanga, Xikwembu xi va endle lava hanyaka kun’we na Kriste, xi susa tsalwa ra Nawu leri tsariweke hi voko, leri a ri lwisana ni Vayuda. “Hikwalaho, munhu a nga tshuki a [va] avanyisa” hi tlhelo ra Nawu kumbe leswi wu swi lavaka, leswi swi nga ndzhuti wa leswi taka, ku nga Kriste ntsena. Nakambe, loko va fe kun’we na Kriste eka swilo swa masungulo swa misava, hikwalaho ka yini va titsongahatela milawu: “U nga tshuki u khoma-khoma, u nga tshuki u nantswa,” hi ku ya hi milawu ni tidyondzo ta vanhu? Xivumbeko xo tikukumuxa xa vugandzeri, vutitsongahati byo vungunya, ku xanisiwa lokukulu ka miri—leswi a swi pfuni nchumu eku lwisaneni ni ku navela ka nyama.—2:16, 21.

10. Munhu a nga hambeta a lava swilo leswi nga henhla ni ku ambala vumunhu lebyintshwa hi ndlela yihi?

¹⁰ Ematshan’wini ya sweswo, Pawulo wa tsundzuxa a ku: “Lavani swilo leswi nge henhla laha Kriste a tshameke kona, evokweni ra xinene ra Xikwembu. Anakanyani swilo leswi nge henhla, ku nga ri swilo swa laha misaveni.” Leswi swi nga endliwa hi ku hluvula vumunhu bya khale ni ku ambala vumunhu lebyintshwa, lebyi hi ku tirhisa vutivi lebyinene byi nga endliki ku hambana ka nyama exikarhi ka Muyuda ni Mugriki, hikuva “i Kriste la nga hinkwaswo eka hinkwavo.” Swi vula ku ambala ‘tanihi vahlawuriwa va Xikwembu’ hi rirhandzu ra musa ra ntwela-vusiwana, vunene, mianakanyo ya ku titsongahata, tintswalo ni ku tiyisela. Muapostola u ri: “Kukota leswi [Yehova a] mi rivaleleke, na n’wina rivalelanani. Kutani ehenhla ka leswi hinkwaswo, ku laveka rirhandzu, ri nga rona leri bohaka swilo hinkwaswo swi twanana hi ku hetiseka.” Hi rito kumbe hi ntirho, xin’wana ni xin’wana xi fanele ku endliwa “hi vito ra Hosi Yesu, mi ri karhi mi nkhensa Xikwembu Tatana ha yena.”—3:1, 2, 11-14, 17.

11. (a) Hi xihi xitsundzuxo lexi nyikeriwaka malunghana ni ndyangu ni vuxaka byin’wana? (b) Hi wahi marungula lama hundziseriwaka eku heteleleni?

¹¹ Vuxaka ni van’wana (3:18–4:18). Malunghana ni vuxaka bya ndyangu, vavasati a va titsongahate eka vavanuna ni vavanuna va rhandza vasati va vona, vana a va yingise vatswari, naswona vatatana va nga dyisi vana va vona mbitsi. Mahlonga ma fanele ku yingisa vini va wona exichabyeni xa Yehova, naswona vini va fanele ku hanyisana hi ku lulama ni mahlonga ya vona. Hinkwavo a va phikelele eku khongeleni ni ku ya emahlweni va famba hi vutlhari eka lava va nga ehandle. Tixiko na Onesima va ta va hlamusela hi munhu hi xiyexe swilo leswi khumbaka Pawulo ni vatirhi-kulobye va Mfumo wa Xikwembu. Va rhumela marungula eKolosa, naswona Pawulo na yena u rungula vamakwavo eLawodikiya, a kombela leswaku va cincisana mapapila lawa a ma rhumelaka. Pawulo u tsala marungula yo gimeta hi voko ra yena n’wini a ku: “Mi nga rivali leswaku ndzi le khotsweni. Tintswalo ta Xikwembu a ti ve na n’wina!”—4:18.

MHAKA LEYI YI PFUNAKA HA YONA

12. Hi yihi mintiyiso leyi phyuphyisaka leyi papila ra Pawulo leri yaka eka Vakolosa ri yi nyikeleke, naswona hi mpfuno wihi ebandlheni?

¹² Hi nga anakanya ndlela leyi mahungu ya ku fika ka vamakwerhu vambirhi va huma eRhoma ma hangalakeke hi ku hatlisa ha yona exikarhi ka vamakwerhu eKolosa. Hi ku langutela lokukulu a va ta hlengeletana, kumbexana endlwini ya Filemoni, ku twa ku hlayiwa ka papila ra Pawulo. (Fil. 2) Mayana mintiyiso leyi phyuphyisaka swonghasi leyi ri yi nyikeleke exiyin’weni lexi kongomeke xa Kriste ni xilaveko xa vutivi lebyinene! Tifilosofi ta vanhu ni mikhuva ya Xiyuda swi vekiwe endhawini ya swona leyi faneleke swonghasi, naswona ku rhula ni rito ra Kriste swi tlakusiwile! Leswi a ku ri swakudya swa mianakanyo ni mbilu eka hinkwavo ebandlheni—valanguteri, vavanuna, vavasati, vatatana, vana, vini, mahlonga. Hakunene a ku ri ni xitsundzuxo lexinene eka Filemoni na Onesima tanihi leswi va tlheleke va nghena evuxakeni bya n’wini ni hlonga. Mayana vurhangeri lebyinene swonghasi lebyi nyikeriweke eka lavanguteri eku pfuxeteni ka ntlhambi edyondzweni leyinene! Marito ya Pawulo ma kurise ku tlangela ka Vakolosa swonghasi ka lunghelo ra vona ra ku tirha hi mbilu hinkwayo onge hi loko va tirhela Yehova! Naswona xitsundzuxo lexi akaka lexi yaka eka Vakolosa eku ntshunxekeni emianakanyweni ni le mikhuveni ya vuhlonga ya misava xi tshama xi ri rungula leri hanyaka ebandlheni namuntlha.—Vakol. 1:9-11, 17, 18; 2:8; 3:15, 16, 18-25; 4:1.

13. Pawulo u tsundzuxa yini malunghana ni marito ya musa, xikhongelo ni xinakulobye xa Vukriste?

¹³ Xitsundzuxo lexinene eka mutirheli wa Vukriste xi andlariwe eka Vakolosa 4:6 leyi nge: “Ku vulavula ka n’wina a ku ve lokunene, loku nandzihaka masiku hinkwawo, mi ta tiva hi laha mi fanelaka ku hlamula un’wana ni un’wana ha kona.” Marito ya musa ya ntiyiso ma ta tikomba ma ri lama navetaka eka vanhu va timbilu letinene naswona ma ta va pfuna hi laha ku nga heriki. Nakambe, xikhongelo xa ku chivirika swinene xa Mukriste, lexi phofuriwaka xi huma embilwini leyi tlangelaka, xi ta tisa mikateko leyi fuweke leyi humaka eka Yehova: “Yanani emahlweni mi tiyisela emikhongelweni, mi hisekela kona mi ri karhi mi nkhensa.” Kutani mawaku ntsako ni ku phyuphyisa loku akaka loku nga kumiwaka eka xinakulobye xa Vukriste! “Dyondzisanani, mi khongotelana,” ku vula Pawulo, “mi yimbelelela Yehova etimbilwini ta n’wina.” (4:2; 3:16, NW) Mi ta kuma rifuwo rin’wana ro tala ra vuleteri lebyinene, lebyi tirhaka loko mi ri karhi mi handzisisa papila leri yaka eka Vakolosa.

14. (a) Hi wihi ntiyiso lowu kandziyisiwaka eka Vakolosa? (b) Ntshembo wa Mfumo wu kandziyisisiwa ku yini?

¹⁴ Malunghana ni ku hlayisiwa ka Nawu, papila leri ri ri: “Mikhuva leyi i ndzhuti wa leswi nga ta ta, kambe nsinya wa swona i Kriste hi byakwe.” (2:17) I ntiyiso lowu wa Kriste lowu wu kandziyisiwaka eka Vakolosa. Papila leri nkarhi na nkarhi ri vulavula hi ntshembo lowu vangamaka lowu hlayiseriweke lava va nga va Kriste ematilweni. (1:5, 27; 3:4) Vanhu vo tano va nga va lava tlangelaka ngopfu leswi Tatana ana se a va kutsuleke ematimbeni ya munyama ivi a va nghenisa “eku fumeni ka N’wana wa yena loyi a rhandzekaka.” Xisweswo va titsongahate eka Loyi a nga “xifaniso xa Xikwembu lexi nga voniwiki, mativula ya hinkwaswo leswi tumbuluxiweke. Ha yena, Xikwembu xi tumbuluxile swilo hinkwaswo, ematilweni ni la misaveni, swilo leswi vonekaka ni leswi nga vonekiki, kukota swiluvelo kumbe leswi nga ni vuhosi, ni leswi nga ni vundhuna kumbe ku fuma.” Loyi u faneleka swinene ku fuma hi ku lulama eMfun’weni wa Xikwembu. Xisweswo, hi yona mhaka leyi Pawulo a tsundzuxaka Vakriste lava totiweke a ku: “Hikokwalaho loko mi pfuxiwile eku feni na Kriste, lavani swilo leswi nge henhla laha Kriste a tshameke kona, evokweni ra xinene ra Xikwembu.”—1:12-16; 3:1.

[Tinhlamuselo ta le hansi]