Ku Khathalela Vatswari Lava Dyuhaleke

“A NDZI tshama ndzi khomekile ni nhlikanhi, nakambe a ndzi fanele ku pfuka ni vusiku, kambe a ndzi vona ku ri lunghelo eka mina.” Leyi i ndlela leyi manana un’wana a swi hlamuselaka ha kona ku hlayisa mana wakwe la dyuhaleke. Eka wansati loyi ni van’wana vo tala, ku khathalela vatswari lava dyuhaleke i ntokoto lowunene.

Nakambe wu ya wu va ntokoto lowu tolovelekeke. Ntlawa lowu andzaka hi xihatla wa vadyuhari eUnited States, va ri i wa lava nga ni malembe ya 75 ku ya ehenhla. Hi 1900, Maamerika lawa a ma ri na malembe ya 75 kumbe ku tlula, a ma ri ehansi ka miliyoni. Hi 1980 vanhu va kwalomu ka timiliyoni ta khume a va ri ehenhla ka malembe ya 75. Vanhu lava kuleke va hanya nkarhi wo leha, naswona kwalomu ka n’we-xa-nharhu xa vona va ni malembe ya 85 kumbe ku tlula naswona va lava mpfuno wa nkarhi na nkarhi.

Hambi leswi ku khathalela munhu la nga kotiki nchumu ku nga vaka ntokoto lowu vuyerisaka, kambe minkarhi yin’wana swa tika. Loko un’wana wa vatswari va wena kumbe havambirhi va dyuhele naswona va lava nkhathalelo wa wena, u nga kuma swiyimo swin’wana swi nonon’hwa. Ku va vona va ri karhi va tsana erihanyweni swa vava hakunene. Loko u kuma mpfuno wutsongo, kumbe u nga wu kumi mpfuno nikatsongo eka swirho swin’wana swa le ndyangwini, kutani u boheka ku fa ni ntirho lowu hinkwawo u ri wexe.

U nga tlhela u tshubula ni leswaku ku nga khathariseki leswaku u nkulu ku fikela kwihi, a wu nge pfuki u titwa u ri nkulu eka vatswari va wena. Va nga tala ku ku khoma tanihi n’wana, na wena u nga ha tikuma u hlamula tanihi n’wana. Ku pfumala nseketelo wo huma eka vanghana swi nga endla ntirho wa wena wo nyikela nkhathalelo wu tika swinene.

Hambi swi ri tano, a swi laveki leswaku ntirho lowu katsekaka eku nyikeleni ka nkhathalelo, wu kavanyeta ku hlayisa vuxaka lebyikulu bya wena ni vatswari va wena. Matsalwa ma va kongomisa kahle loko ma ku, vatswatsi “a va rhange va dyondza timfanelo ta vona ta vukhongeri hi tlhelo ra ndyangu wa ka vona, va endla swin’wana ku nkhensa vatswari va vona, hikuva hi swona leswi amukelekaka emahlweni ka Xikwembu.” Kasi hi tlhelo rin’wana, ‘loyi a hlongolaka mana wa yena, i n’wana la nyumisaka ni ku khomisa tingana.’—1 Timotiya 5:4; Swivuriso 19:26.

Ku chava Xikwembu loku kombisiwaka hi ku nyikela nkhathalelo, ku nga va ntokoto lowu fuwisaka. Kambe, xo sungula, u fanele ku tiva leswaku i yini leswi kahle-kahle vatswari va wena va lavaka leswaku u va pfuna eka swona. Swihloko leswi landzelaka swi nga ku pfuna ku vona swilaveko sweswo ni ku hlangavetana na swona. Hambi leswi swihloko leswi swi langutanaka ni leswi swi nga endliwaka ekaya, ku vuriwa leswaku eka swiyimo swin’wana, hikwalaho ka vuvabyi kumbe ku dyuhala, mutswari a nga ha lava mpfuno wa vutshila, tanihi lowu kumekaka ekaya ra vadyuhari.

Ku Kambisisa Swilaveko Swa Vatswari Va Wena

LESWAKU hakunene u va mupfuni lonene eka vatswari va wena lava dyuhaleke, u fanele ku tiva leswaku i yini leswi va swi pfumalaka, ni leswaku i yini leswi va swi rhandzaka. Handle ka sweswi u nga ha va—hi swikongomelo leswinene—u va nyika ni ku va endlela swilo leswi va nga swi pfumariki naswona va nga swi laviki, hambi leswi va nga ha vaka va loloha ku ku byela. Kutani vuxaka bya n’wina bya ku nga tivani kahle byi nga va lebyi tshikilelaka, eka wena xikan’we ni le ka vatswari va wena.

Xana I Yini Lexi Va Xi Lavaka Hakunene?

Hi ku ehleketa leswaku siku rin’wana swi ta boha leswaku a teka vatswari va yena a tshama na vona, wansati xikan’we-kan’we u lunghiselele leswaku a va rhurhela. Endzhaku a tshubula leswaku vatswari va yena va nga swi kota ku tshama va ri voxe—naswona va nga swi tsakela ku tlula ku tshama na yena!

Loko se a rhurhele vatswari va yena leswaku va ta tshama na yena, n’wana wa jaha u ri: “A mi nge hakeli mali ya ku tshama endlwini ya mina! Hikuva i khale mi ndzi wundla!” Hambi swi ri tano, leswi swi endla vatswari va yena va titwa onge va titshege ngopfu ha yena. Hi ku famba ka nkarhi va n’wi byela leswaku a va ta tsakela lunghelo ro hoxa xandla hi ndlela yo karhi.

Vandyangu va endlela vatswari va vona xintirhwana xin’wana na xin’wana leswaku va tiyiseka leswaku va tiphina naswona va nga va tikiseli lerova va sala va karhele. Endzhaku va tshubula leswaku vatswari va vona va lava ku tiendlela swilo swo tala hi voxe.

Eka xikombiso xin’wana na xin’wana leswi nga la henhla, vatswari a va nga swi lavi hinkwaswo leswi a va endleriwa swona. Leswi swi nga humelela loko jaha kumbe nhwana hi swikongomelo leswinene a titwa a ri na vutihlamuleri lebyikulu ngopfu kumbe loko a nga swi tivi kahle leswaku swilaveko swa vatswari va yena hi swihi. Ehleketa hi ntshikilelo lowu nga lavekiki lowu swi wu tswalaka eka hinkwavo lava khumbekaka. Kahle-kahle xintshunxo i ku twa swiringanyeto swa vatswari va wena swa leswi va swi pfumalaka ni leswi va swi lavaka.

Xana vatswari va wena va swi lava hakunene ku rhurhela ekaya ra wena eka nkarhi lowu? Xana va ta kala va swi lava? Swi nga ku hlamarisa ku tiva leswaku vanhu van’wana lava kuleke va lava ku tshama voxe hi laha swi nga kotekaka ha kona. Hi ku chava ku langutiwa onge a va tlangeli, va nga kanakana ku tiphofula eka vana va vona va vula leswaku a va ta tsakela ku tshama voxe ekaya ra vona, handle ko kavanyetiwa hi ndlela yo karhi. Va nga ha va va rhandza vana va vona naswona va navela ku heta nkarhi na vona. Kambe xana va nga swi tsakela ku titshega hi vana va vona? Doo, va nga vona swi antswa ku tiendlela swilo hi voxe.

Kumbexana siku rin’wana swi ta fanela ku rhurhisela vatswari va wena ekaya ra wena. Hambi swi ri tano, loko nkarhi wolowo wu nga si fika kumbe va ha rhandza ku tshama voxe, ha yini u va kayerisa malembe wolawo ya vutilawuri? Xana mindzulamiso yo karhi kumbe xiyimiso xo va bela riqingho nkarhi na nkarhi kumbe ku va vhakela swi nga va pfuna va kota ku hambeta va tshama ekaya ra vona ke? Va nga ha titwa va tsaka swinene ekaya ra vona vini, va tiendlela swiboho swa vona vini swa siku na siku.

Un’wana la kombiseke nkhathalelo u hlamusela hi ta ku hatlisa ka yena a rhurhela mana wa yena: “Loko tata wa mina a fa hi twele manana ku vava, hi loko hi n’wi teka a ta tshama na hina. Ivi yena a sala a hanya malembe man’wana ya 22. Loko a hi nga lo xavisa yindlu ya yena, a a ta va a hambete a tshama eka yona. U nga tshuki u endla swiboho hi xihatla mayelana ni leswaku ku fanele ku endliwa yini. Hikuva loko xiboho xo tano xo kala xi endliwa a swa ha olovi ku tlhelela endzhaku.”—Ringanisa Matewu 6:34.

‘Kambe’ u nga ha tivutisa, ‘xana ndzi ta ku yini loko ko humelela xo karhi eka un’we wa vatswari va mina loko va tshama voxe ekaya ra vona vini ke? Loko Manana kumbe Tatana o wa a vaviseka, ndzi ta tisola ngopfu!’ Lowu i nkhathalelo lowu faneleke swinene ngopfu-ngopfu loko matimba kumbe rihanyo ra vatswari va wena ri tsanile lerova ku nga va ni khombo ro humeleriwa hi mhangu. Kutani ke, loko swi nga ri tano, tivutise leswaku xana nchumu lowu u khumbekaka ha wona i vatswari va wena kumbe wena n’wini, hi leswaku wo lava ku tisirhelela eka nandzu lowu wu nga fanelangiki.

Nakambe anakanya ni hi leswaku vatswari va wena va nga tiphina swinene ekaya ra vona vini. Ebukwini leyi nge You and Your Aging Parents, Edith M. Stern na Dok. Mabel Ross va ri: “Vukambisisi byi kombe leswaku vanhu lava kuleke a va dyuhali hi xihatla naswona va xalamukile naswona va ni matimba, loko va tshama emakaya ya vona ku tlula etindhawini tin’wana. Hi ku komisa, matshalatshala yo tala lama hoxeke yo ringeta ku endla leswaku munhu a nga hatli a heleriwa hi matimba emalembeni yakwe ya vudyuhari, ematshan’wini yo n’wi tiyisa, ma n’wi endla a hatla a heleriwa hi matimba.” Hi ndlela yeleyo, loko swi koteka endla leswaku va titshamela voxe, naswona u ri karhi u va hlayisa ni ku va endlela swilo leswi va swi lavaka hakunene. U fanele u kambisisa endzhaku ka nkarhi, ni ku antswisa loko vatswari va lava mpfuno lowu engetelekeke kumbe lowutsongo.

Vana La Khumbekaka

Endzhaku ko xiya rihanyo ni swiyimo swa vatswari va wena u nga vona swi antswa ku va tisa va ta tshama na wena ekaya ra wena. Loko swi ri tano, khumbeka hi leswaku swi nga ha endleka leswaku va lava ku tiendlela leswi va swi rhandzaka hi laha swi nga kotekaka ha kona. Ku fana ni vanhu va malembe man’wana na man’wana va rhandza ku va ni leswi swi nga swa vona, xiyimiso xa vona xa mintirho, ni vanghana va vona. Leswi swi nga va swinene eka vona. Hambi leswi swi nga tsakisaka ku endla swilo kun’we tanihi ndyangu ku katsa ni maxaka, swi nga va swinene ku hlela swiendlo swin’wana swi va swa ndyangu wa wena ntsena, naswona u tshika vatswari va wena va tiendlela swa vona va ri voxe. Un’wana la khathalelaka u hlamusele leswi hi vutlhari a ku: “Tiyiseka leswaku vatswari va wena va na swingolongondzwana swa vona, nhundzu ya le ndlwini ni swifaniso leswi va swi rhandzaka.”

Vulavula na vona leswaku u kota ku tiva leswi nga swilaveko swa vona hakunene. Yingisela leswi va khumbaka, naswona u khumbeka hi leswi va nga ha vaka va ringeta ku ku byela swona. Va hlamusele hi leswi u nga ta va endlela swona ni leswi u nga taka u nga va endleli, leswaku va nga karhateki hi ku langutela swilo leswi u nga taka u nga swi endli. “Xiyisisa kahle leswaku i yini leswi hinkwavo endyangwini va nga ta languteriwa ku swi endla,” ku bumabumela un’wana wa lava nyikelaka nkhathalelo. “Bula na vona nkarhi na nkarhi ku sivela ku hlundzuka, ni swikhomela leswi nga humelelaka.” Loko u endla switshembiso leswi nga ta teka nkarhi (“Ndzi ta mi endzela Musumbhunuku wun’wana na wun’wana ni ndzhenga”; “Ndzi ta mi teka mi ya bela hi moya mahelo-vhiki man’wana ni man’wana”), swi lava u swi veka erivaleni leswaku u lava ku swi ringeta swa xinkarhana, leswaku u vona leswaku swa koteka ke. Kutani loko swi tikomba swi nga koteki, u nga ha swi kota ku endla mindzulamiso.

Ku hava na xin’we xa leswi swi nga laha henhla lexi faneleke ku tekiwa tanihi xivangelo xa ku nga xiximi kumbe ku pfuna vatswari va wena hi ndlela leyi faneleke. Xiyimo xa Mutumbuluxi emhakeni leyi xi le rivaleni. Vana lava kuleke va fanele va xixima, va khathalela, ni ku wundla vatswari va vona. Yesu u sole leswi Vafarisi lava a va tiendla vo lulama, a va soholota matsalwa leswaku va titsetselela hi leswi a va bakanya ku khathalela vatswari. Nhlamuselo leyi nga erivaleni ya marito ya Swivuriso 30:17 yi paluxa ndlela leyi Xikwembu xi nyenyetsekaka ha yona hi lava va nga xiximiki vatswari va vona: “Tihlo ra munhu le’ri solaka tatana, le’ri sandzaka ku yingisa manana, mawukuwuku ya le nambyini ma ta ri boša, mav̌ondlo ya gama ma ta ri dya.”—Vona Marka 7:9-13; 1 Timotiya 5:4, 8.

Loko u pfuna vatswari va wena hi laha swi lavekaka ha kona u nga ha langutana ni swiphiqo leswintshwa. Xana u nga langutana naswona njhani? Xihloko lexi landzelaka xi ta nyikela swiringanyeto swo karhi.

[Swifaniso leswi nga eka tluka 5]

Mutswari a nga tsakela mintirho ya yena a ri ni vanghana vakwe hi tlhelo a ri ni vandyangu

Ku Khathalela—Ndlela Yo Langutana Ni Swiphiqo Swa Siku Na Siku

LOKO ku khathalela swi ku vangela swiphiqo, ngopfu-ngopfu leswi u nga swi langutelangiki, u nga ha tala ku titwa u ri na nandzu. U nga ha tivutisa: ‘Xana ku na leswi hoxeke hi vuxaka bya mina ni vatswari va mina? Xana eka mindhavuko yo tala vanhu lavakulu a va hanyisani ni vatswari va vona hi ntsako vutomi bya vona hinkwabyo?’

Phela, xiyimo xa wena xi nga va lexi hambaneke. Vatswari va wena va nga ha va va rhurhele ekaya ra wena endzhaku ka malembe ya 20, 30, 40 kumbe ku tlula va nga ha tshami na wena. Leswi swi vula leswaku wena ni vatswari va wena mi tivumbele mahanyelo ni mikhuva mi ri n’wexe eka xiphemu lexikulu xa vuxaka bya n’wina. Hi ku famba ka malembe mahanyelo wolawo ni mikhuva swi nga ha va swi ye swi hambana swinene. Kambe sweswi tanihi mukhathaleri u langutane ni xilaveko xo titwananisa ni vutomi bya lava u va khathalelaka. Leswi swi nga ha tika swinene ku tlula loko a mi lo tshama swin’we mi nga hambani.

Nakambe, vatswari van’wana va nga ha va va vabya swinene kumbe hi tindlela to karhi va lava nkhathalelo wo hlawuleka. Hambi leswi swi nga swinene, u nga ha va u va pfuna hi leswi swi lavekaka kutani u vona swi nga ri swa nkoka ku yisa vatswari va wena ekaya ro hlayisela vadyuhari, xiyimo lexi kahle-kahle xi mi tisela swiphiqo swa siku na siku hinkwenu. Ku khathalela vatswari va wena i swa ntumbuluko. Kambe ku dyuhala ni ku vabya a hi swa ntumbuluko. Mutumbuluxi a a nga kunguhatanga leswaku vanhu va heleriwa hi matimba ni rihanyo ri tsana loko va ya va kula. Hikwalaho ke, u nga ehleketi leswaku ku na leswi hoxeke ha wena, hi leswi ntirho lowu wu tikaka, wu karharisaka emianakanyweni ni le mirini, ku tlula ndlela leyi u nga ha vaka u anakanye ha yona.—Genesa 1:26-31; Pisalema 90:10.

Swiphiqo leswi fambisanaka ni ku khathalela ka wena a swi vuli leswaku vuxaka bya wena ni vatswari va wena a byi nyawuli. Ngopfu-ngopfu loko u ve ni vuxaka lebyinene na vona loko va nga si lava mpfuno wa wena, kumbexana swiphiqo leswi u hlangavetanaka na swona swi vangiwa hi mintlhontlho leyi ku khathalela ku yi tisaka. Xana u nga langutana njhani ni swiphiqo swa siku na siku hi laha ku humelelaka?

Ku Langutana Ni Ku Titwa U Ri Na Nandzu

Hambi vanhu lava endlelaka vatswari va vona hinkwaswo leswi va swi kotaka ni leswi va faneleke ku swi endla, nkarhi wun’wana va titwa va ri ni nandzu hikwalaho ka leswi va nga endlangiki leswi engetelekeke. Hambi swi ri tano, nandzu lowu nga fanelangiki wu nga va xiphiqo. U nga ha tikuma u endla swiboho leswi u swi kunguhateleke ku susa nandzu wa wena, kambe kahle-kahle swi nga ku tsakisi wena n’wini hambi vatswari va wena. Hi xikombiso, ku nga humelela yini loko wansati o khomeka swinene hi ku khathalela leswaku a ti susa nandzu lowu nga fanelangiki lowu a titwaka a ri na wona, lerova a honisa ni vana va yena ke? Yena, nuna wa yena ni vana va yena va ta xaniseka. Kutani ke, u nga pfumeleli nandzu lowu nga fanelangiki wu lawula vutomi bya wena.

Xana nkarhi wun’wana u titwa u ri ni nandzu hikuva swi tikomba onge vatswari wa wena a wu va endleli leswi ringaneke? Swi le rivaleni leswaku swilaveko swa vatswari va wena swi tlula leswi u kotaka ku va endlela swona. Ku nga khathariseki leswaku u endla yini, xiyimo xi nga va xi tika swinene lerova nkarhi hinkwawo ku tshama ku ri ni swo tala leswi faneleke ku endliwa. Ku tlula kwalaho loko u teka ku va khathalela tanihi ndlela yo hakela vatswari va wena eka hinkwaswo leswi va ku endleleke swona loko wa ha kula va ri karhi va ku khathalela, u ta tshama u titwa u ri na nandzu, hikuva u nga ka u nga swi koti ku va hakela hi laha ku eneleke.

Buku leyi nge You and Your Aging Parents yi komba xilaveko xo kunguhata leswaku u ta va endlela yini vatswari va wena. Yi ri: “U nga papalata ku karhateka lokukulu emianakanyweni loko u kunguhata [swiboho swa wena] ngopfu-ngopfu eka leswi u nga kotaka ku swi endla ku nga ri leswi u lavaka ku swi endla, kumbe leswi u faneleke u swi endlaka.”

Ee, kambisisa leswi kahle-kahle u nga swi langutelaka eka wena n’wini. Swi nga ku pfuna nkarhi wun’wana loko u kombela mpfuno eka munghana wa wena loyi u n’wi tshembaka, loyi a tivaka vuswikoti bya wena, leswi u nga swi kotiki xikan’we ni xiyimo xa ndyangu wa wena. Xana u nga rhurhela vatswari va wena ekaya ra wena? Xana u na ndhawu leyi eneleke? Xana va ta pfumela ku rhurhela kona ke? Loko vatswari va wena va nga tshami na wena xana u nga va endzela kangani naswona rini? Loko u endla leswi u nga swi kotaka a ku na xivangelo xo titwa nandzu. Hambi swi ri tano, loko u tivona nandzu tsundzuka leswaku ku titwa ka wena a ku fanelanga, naswona u nga ku pfumeleli ku lawula swiboho swa wena.

Khomisanani

Buku ya Bibele ya Eklesiasta yi komba leswaku a hi swinene ku va “lo’wo biha ku tlurisisa” kumbe ku va “la lulameke ku tlurisisa” ni leswaku hi ku va la lulameke ku tlurisisa u nga ‘ti tikisela hi wexe.’ (Eklesiasta 7:16-18) Leswi swi nga humelela loko u ringeta ku endla leswi tlulaka leswi u lavaka ku swi endla, kumbe leswi u nga swi endlaka, kumbe hambi leswi u faneleke u swi endla.

Loko ana se u ri na xiyimo lexi heleleke, u nga si sungula ku khathalela vatswari va wena, u fanele ku hunguta mintirho yin’wana kumbe u kombela mpfuno. Hambi swi ri tano, vo tala lava faneleke ku pfuniwa va kanakana ku wu kombela. Va nga ha titwa va chava swinene kumbe va vula leswaku vanhu van’wana a va swi rhandzi ku va pfuna. Hambi swi ri tano, loko u tikarharisa wa tixanisa wena n’wini ni ku xanisa un’wana ni un’wana la nga na wena. Mutsari E. Jane Mall ebukwini ya yena leyi vulavulaka hi ku khathalela, u thye ku tirha koloko ko tlula mpimo a ku vitana “ku fela van’wana.” Wa tsundzuxa: “U fanele u va ni xiyimo xa leswi faneleke ku rhangisiwa, naswona swilo swinharhu swa xiyimiso xa wena leswi faneleke ku rhangisiwa, ku fanele ku va nkarhi ni [nkata] wena, nkarhi wa vana ni vanghana va wena ni nkarhi wa wena n’wini.”

Ee, u nga ha lava ku pfuniwa. Kutani ke u nga wu kuma kwihi mpfuno xana? Ndyangu, vanghana, vaakelani, ni vahlayisi va vadyuhari lava leteriweke va nga ku pfuna. Kambe u fanele ku kombela mpfuno. Naswona u fanele ku kombela hi ku kongoma. Ku gegagega a swi tali ku tirha. Loko u boxa swilaveko swa wena hi ndlela leyi kongomeke u ta hlamala ku vona leswaku i vamani naswona i vangani lava va rhandzaka ku pfuneta. Hi xikombiso u nga ha kombela un’wana a ku pfuna ku basisa yindlu. Loko sweswo swi ta ku pfuna, u nga sindzisi ku lava ku basisa yindlu hi wexe hi ku va ‘ku ri hava un’wana loyi a nga swi endlaka hi ndlela leyi faneleke.’

Loko u ri na vamakwenu na vona va ni vutihlamuleri bya ku khathalela vatswari va vona. Kumbexana u nga ha va u endle hinkwaswo kumbe u va khathalela ngopfu ku ta fikela sweswi, hi ku anakanya leswaku vamakwenu a va swi koti kumbe a va swi rhandzi ku pfuna. Hambi swi ri tano, xana u tshama u kombela mpfuno wa vona hi ku kongoma? Vanhu van’wana va nga angula hi ndlela leyi faneleke—loko va tivisiwa hi ndlela leyi kongomeke leswaku ku laveka mpfuno.

Van’wana va endla hinkwaswo hi tlhelo ro khathalela vatswari hi ku lava ku tsakeriwa hi vatswari. Kumbe va nga titwa va tshembeka hi ku va va endla ntirho hinkwawo hi voxe. Va nga ha gungula va vula leswaku van’wana a va lavi ku pfuneta eku khathaleleni kambe hi swiendlo ni marito va nga ha kombisa leswaku va swi lavisa sweswo. Leswi ku nga va xiyimo xa ku lulama ku tlurisa. Kambe xana ha yini u titikisela swilo swi nga fanelanga? Loko mpfuno wu ri kona, kombela naswona u wu tirhisa.

Rito ra xitsundzuxo: U nga ehleketi leswaku vamakwenu va ta byarha vutihlamuleri ku ringana na wena. Hambi loko minkarhi yin’wana va nga ha swi kotaka, hakanyingi swiyimo swa vona vini swi nga ha swi endla swi nonon’hwa, kumbe swi nga koteki. Hi xitalo swi tolovelekile leswaku un’we wa xirho xa le ndyangwini a va yena a khathalelaka loko swirho leswin’wana ngopfu-ngopfu vamakwavo, va pfuneta hi mali na hi ku ba riqingho, ku va endzela, kumbe hi minkarhi yo karhi va teka vatswari va vona va va yisa ekaya kumbe va teka maendzo na vona hi mahelo-vhiki.

Ku Tshama Swin’we

Ku tshama swin’we ekusuhi swinene swi nga vanga timholovonyana. Mikhuva leyi a wu nga ta yi tekela enhlokweni eka munghana wa wena, yi nga ha ku nyangatsa loko yi endliwa hi xirho xa ndyangu.

Ku engetela kwalaho, vatswari va wena va nga ha vula swo fana ni leswi, ‘Ndzi navela onge u nga heta nkarhi wo talanyana u ri na mina kambe ndza swi tiva leswaku a wu nge swi koti.’ Rungula leri ri nga ha tumbeta swin’wana leswi vuriwaka ku nga leswaku hakunene a wu va khathaleli vatswari va wena. U nga hlamula marito yo tano u hlundzukile. Kambe, ematshan’wini yo hlundzuka, xana ha yini u nga lulamisi mhaka-nkulu ya vatswari va wena, yo lava ku heta nkarhi wo talanyana na wena? Hambi loko u nga ta ka u nga xi amukeli xikombelo xa vona, ku nyikela swivangelo hi vunene swi nga va ni vuyelo lebyinene ku ri ni ku va hlamula hi ndlela leyi vavisaka.—Swivuriso 12:18.

Matshalatshala ya ku tinyiketela ku hlakulela timfanelo leti bumabumeriwaka eBibeleni ma nga ku endla u tshama u ri ni vunene kambe u nga hundzuka-hundzuki loko swi fanerile. Buku ya Bibele ya Vakolosa hi ku kongoma yi boxa leswaku minkarhi yin’wana “un’wana [u] vilela hi un’wana.” Yi hi lerisa leswaku hi “rivalelana.” Yi tlhela yi hi khongotela ku ambala “moya wa tintswalo, ni vunene, ni ku leha mbilu.” (Vakolosa 3:12-14) Entiyisweni timfanelo to tano ti ta pfuna swinene ku hunguta ku hlundzukelana ka vanhu lava tshamaka swin’we.

Hambi swi ri tano, loko u tshuka u rheta, u tsandzeka ku tikhoma, ivi u vula leswi a wu nga lavi ku swi vula, “dyambu ri nga tshuki ri pela ma ha hlundzukile.” Kombela ndzivalelo hi xihatla kutani u rivala hi mhaka yoleyo. U nga swi pfumeleli swi hundzuka nchumu wun’wana wa ku titwa nandzu.—Efesa 4:26, 27.

Ku Nyikana Nkarhi Wo Va Wexe

Loko wena ni vatswari va wena mi tshama swin’we ekaya, u nga kuma swi tika leswaku munhu a va ni xihundla. Kambe hinkwenu wena ni vatswari va wena ma xi lava. Mi nga ha vulavurisana mi twisisana leswaku minkarhi ni tindhawu tin’wana i swa xihundla xa wena kumbe xa ndyangu wa wena. Hi xikombiso, eka mindyangu yin’wana, kambe hayi hinkwayo, nyangwa lowu pfariweke lowu nga ni mfungho lowu nge u nga kavanyeti wu nga twisisiwa kahle tanihi lowu vulaka leswaku i ndhawu kumbe nkarhi wa xihundla eka munhu la nge ndzeni.

Loko kamara ri nga ri na nyangwa xiavanyisa-kamara lexi rhwalekaka kumbe lexi tshamaka kwalaho nkarhi hinkwawo xi nga tirha nchumu lowu fanaka. Swi nga va swinene ku tsundzuxa hi ndlela ya vutlharhi loko nkarhi wa munhu wa le xihundleni wu tshuka wu kavanyetiwa. Mhaka ya nkoka hi leyi, loko un’wana a lava nkarhi wa yena wa le xihundleni, hinkwavo endyangwini va fanele ku xixima nkarhi lowu.

Lunghelo

Tsundzuka leswaku hambi leswi ku tsana ka rihanyo ra vatswari va wena ku ku twisaka ku vava, Mutumbuluxi wa hina, Yehovha u lava hi tiphina hi ntsako hambi loko hi hlangavetana ni swiyimo leswi ringaka. Ntirho lowu wu nga ha ku pfuna ku tshinelela Yehovha loko u titshega ha yena hi xikhongelo. Un’wana wa lava khathalelaka vatswari u tiphofula hi ndlela leyi: “A ndzi tshama ndzi ri kusuhi na Yehovha, kambe ku nyikela nkhathalelo ku ndzi dyondzise ku tshembela eka yena hi ku helela. A swi fana ni ku hambana ka ku kuma riqingho ra munhu la nge kule swinene ni ku va ni munhu yoloye kwala u nga kona. Yehovha a ri na mina laha ndzi nga kona.”

Ku khathalela vatswari i lunghelo tlhelo ntirho. Tshama u vulavurisana ni vatswari va wena u ta tiva leswi va swi pfumalaka. Va endlele leswi va swi pfumalaka naswona u tsaka hi leswi u swi endlaka.—Vafilipiya 4:4-7; 1 Petro 5:7.