Ndzi Dyondze Ku Tshemba Xikwembu

HI KU VULA KA ELLA TOOM

NDYANGU wa ka hina a wu tshama ekusuhi ni xidorobana xa Otepää, edzongeni wa Estonia, kwalomu ka 60 wa tikhilomitara ku suka endzilakaneni wa Rhaxiya. Hi October 1944, endzhaku ka tin’hwetinyana ndzi pase exikolweni xa le henhla, Nyimpi ya Vumbirhi ya Misava a yi ri kusuhi ni ku hela. Loko masocha ya Marhaxiya ma ri karhi ma tlherisa Majarimani ma ya tsemakanya hi le Estonia, hina ni vaakelani va hina—hi ri nhlayo ya kwalomu ka 20—hi tumbele emakhwatini ni swifuwo swa hina.

Hi tikume hi ri exikarhi ka matiko mambirhi lama lwaka naswona ku hele tin’hweti timbirhi tibomo ti ri karhi ti wa hala ni hala. A hi tshama swin’we naswona a ndzi hlaya Bibele, ngopfu-ngopfu eka Swirilo. A ku ri ro sungula ndzi hlaya Bibele. Siku rin’wana ndzi khandziye xintshabyana lexo leha, ndzi nkhinsama ivi ndzi khongela ndzi ku, “Loko nyimpi yi hela, ndza tshembisa leswaku ndzi ta ya ekerekeni Tisonto hinkwato.”

Hi ku famba ka nkarhi nyimpi yi hundzele evupela-dyambu. Eku heteleleni, loko Jarimani ri tinyiketa hi May 1945, Nyimpi ya Vumbirhi ya Misava yi herile eYuropa. Hi nkarhi wolowo ndzi hetisise xitshembiso xa mina eka Xikwembu kutani ndzi ye ekerekeni vhiki rin’wana ni rin’wana. Kambe ekerekeni a ko va ni swikoxa swi nga ri swingani. A swi ndzi nyumisa ku tikuma ndzi ri kwalaho. Loko munhu o tshuka a te humelele, ekaya, a ndzi tumbeta Bibele ehansi ka tafula.

Ku nga ri kungani ndzi kume ntirho wo dyondzisa exikolweni lexi a xi ri kusuhi ni le kaya. Hi nkarhi wolowo, a ku fuma mfumo wa Vukhomunisi naswona vanhu a va kholwa leswaku Xikwembu a xi kona. Hambiswiritano, ndzi arile ku joyina Vandlha Ra Vukhomunisi. A ndzi tshama ndzi khomekile eswinkhubyanini swa ku tihungasa, swo fana ni mincino ya ndhavuko ya vana.

Ku Tiva Timbhoni Ro Sungula

Hi April 1945, ndzi endzele Emilie Sannamees, murhungi la nga ni vutshila hikwalaho ka leswi a ku laveka timpahla ta vana to tlanga drama. A ndzi nga swi tivi leswaku a a ri Mbhoni ya Yehovha. U ndzi vutise a ku, “Xana u ri yini hi xiyimo xa misava?” Tanihi leswi a ku ri ni nhlengeletano yo kondletela ku rhula eSan Francisco, le U.S.A., ndzi hlamule ndzi ku, “Ku nga ri khale mfumo lowu wu ta hela, naswona ndzi ni ntshembo wa leswaku nhlengeletano leyi nga kona yi endleriwe ku vona leswaku swa endleka sweswo.”

Emilie u vule leswaku nhlengeletano ya ku rhula a yi nge swi koti ku tisa ku rhula ka xiviri naswona u kombele ku ndzi komba eBibeleni leswaku hikwalaho ka yini yi ta tsandzeka. A ndzi nga tiyimiselanga ku yingisa wansati loyi wo rhula, loyi a a ri emalembeni ya le xikarhi, hiloko a ndzi siya ni xivutiso lexi nge, “Xana wa swi tiva leswaku Xikwembu a xi lava leswaku Adamu na Evha va tshama kwihi?” Ndzi hluleke ku hlamula, hiloko a ku, “Famba u ya vutisa tata wa wena.”

Ndzi n’wi vutisile loko ndzi fika ekaya. A nga ndzi hlamulanga, u lo vula ntsena leswaku a hi fanelanga hi tikarhata ngopfu hi dyondzo ya Bibele; hi fanele ku va ni ripfumelo ntsena. Loko ndzi tlhelela ku ya teka mpahla, ndzi byele Emilie leswaku Tatana a nga yi tivi nhlamulo ya xivutiso xakwe. Emilie ni sesi wakwe va humese Tibibele ta vona kutani va ndzi hlayela xileriso xa Xikwembu lexi xi xi nyikeke Adamu na Evha—lexi vulaka leswaku a va fanele ku langutela ntanga naswona va hanya kwalaho va tsakile hilaha ku nga heriki. Va ndzi kombe eBibeleni leswaku a ku ri xikongomelo xa Xikwembu leswaku Adamu na Evha va va ni vana kutani va ndlandlamuxela kaya ra vona ra Paradeyisi emisaveni hinkwayo. Ndzi tsakisiwe hi vumbhoni lebyi ndzi byi kumeke eMatsalweni!—Genesa 1:28; 2:8, 9, 15; Pisalema 37:29; Esaya 45:18; Nhlavutelo 21:3, 4. 

Ndzi Ya eMinhlanganweni Ya Vukreste Ro Sungula

Leswi a ku ri ni khoso ya mathicara ya tin’hweti tinharhu leyi a ndzi fanele ku ya eka yona le Tartu, Emilie u ndzi nyike adirese ya Mbhoni leyi a yi tshama edorobeni rero. U tlhele a ndzi nyika buku leyi nge Creation, naswona yi ndzi tsakisile hi ndlela leyi a yi hlamusela tidyondzo ta Bibele ta xisekelo ha yona. Kutani, hi August 4, 1945, ndzi ye eka adirese leyi ndzi nyikiweke yona.

Loko ndzi gongondza ku nga hlamuli munhu, ndzi gongondze nakambe hi matimba lerova muakelani a pfula nyangwa a ndzi nyika adirese ya laha va rhurheleke kona—56 Salme Street. Ndzi fike ndzi vutisa wansati loyi a a ri karhi a vatla mazambhana, ndzi ku, “Xana hi kona laha minhlangano yi khomeriwaka kona laha?” Hiloko wansati luya a ndzi holovela a ndzi byela leswaku ndzi famba, hikuva a ndzi laveki kwalaho. Leswi ndzi sindziseke, ndzi rhamberiwe ekamareni ra le henhla laha a ku ri ni ntlawa lowu a wu dyondza Bibele. Ku nga ri kungani va yimilenyana leswaku va ta fihlula, hiloko na mina ndzi lunghiselela ku famba. Kambe van’wana va ndzi kombele leswaku ndzi tshama.

Loko ndzi hala-hala hi nkarhi wo wisa wa nindzhenga, ndzi vone majaha mambirhi, lawa a ma basulukile naswona ma larile, ma tshame ekusuhi ni fasitere. Hi ku famba ka nkarhi ndzi kume leswaku ma hete nkarhi lowu tlulaka lembe hi nkarhi wa nyimpi ma tumbele etindhawini to hambana-hambana leswaku ma nga khomiwi.a Loko tidyondzo ti ya emahlweni nindzhenga, Friedrich Altpere u tirhise rito leri nge “Armagedoni” enkulumeni yakwe. Leswi a ndzo sungula ku twa rito leri, ndzi n’wi vutise ha rona endzhaku ka tidyondzo, hiloko a ndzi komba rona eBibeleni. (Nhlavutelo 16:16) Loko a ndzi vona ndzi hlamala, na yena u hlamarile ku vona leswaku i ro sungula eka mina ku twa rito leri.

Ndzi sungule ku twisisa leswaku nhlangano lowu a wu endleriwe Timbhoni leti tiviwaka ni leti tshembekaka ntsena. Ndzi tlhele ndzi kuma leswaku a ku ri nhlangano wa vona wo sungula endzhaku ka nyimpi! Ku sukela enkarhini wolowo, ndzi xi vone kahle xilaveko xo tshemba Xikwembu. (Swivuriso 3:5, 6) Endzhaku ka lembe, hi August 1946, loko ndzi ri ni malembe ya 20, ndzi khuvuriwile ndzi kombisa ku tinyiketela ka mina eka Xikwembu xa ntiyiso, Yehovha.

Ku Langutana Ni Ku Kanetiwa Hi Va Ndyangu

Mfumo wu sindzise leswaku dyondzo ya leswaku Xikwembu a xi kona yi dyondzisiwa eswikolweni, kutani sweswo swi karhate ripfalo ra mina leri leteriweke hi Bibele. A ndzi lava ku cinca ntirho wa mina. Loko ndzi byela Manana, u ndzi mpfhumpfherile, a tsuvula ni misisi ya mina. Ndzi endle xiboho xo suka ekaya. Kambe Tatana u ndzi khutaze ku tiyisela, a vula leswaku u ta ndzi pfuna.

Buti wa mina Ants u joyine Manana eku ndzi kaneteni. Hiloko siku rin’wana buti a kombela tibuku, u ti hlayile naswona u ti tsakerile swinene. Leswi swi hlundzukise manana swinene. Ants u sungule ni ku vulavula hi Xikwembu exikolweni, kambe loko ku pfuka nxaniso, u tshike ku hlanganyela ni Timbhoni. Endzhaku ka sweswo, u vaviseke nhloko loko a ri karhi a tlula a nghena ematini leswaku a ta hlambela. Mhangu leyi yi endle leswaku a lamala, kambe miehleketo yakwe a ya ha tirha kahle. U ndzi vutise a ku: “Xana Yehovha u ta ndzi rivalela?” Ndzi n’wi hlamule ndzi ku: “Ina.” Endzhaku ka masiku ma nga ri mangani Ants u file. A a ri ni malembe ya 17 ntsena.

Hi September 1947 ndzi tshike ntirho wa mina exikolweni. Manana a a nga lavi no ndzi vona. Loko a lahlele swiambalo swa mina ehandle, ndzi sukile ekaya ndzi ya rhurheriwa hi vamakwerhu va xisati va ka Sannamees. Xitsundzuxo xa vona xa leswaku Yehovha a nga ma lahli malandza yakwe xi ndzi khutaze ngopfu.

Miringo Endzhaku Ka Nyimpi aEstonia

Vamakwerhu va xisati va ka Sannamees va ndzi pfumelerile leswaku ndzi tirha na vona, a hi tirha ku rhungela vanhu lava a va tshama emapurasini swiambalo. Hakanyingi a hi va chumayela vanhu volavo. Leswi swi ndzi tsakisile hikuva ndzi dyondze ku rhunga ni ku va ni vutshila byo vulavula entirhweni wa Vukreste. Ku engetela eka ntirho wa mina wo rhunga, ndzi tlhele ndzi kuma ntirho wo dyondzisa tinhlayo. Hambiswiritano, hi 1948 mfumo wu sungule ku khoma Timbhoni.

Lembe leri tlhandlameke hi October, loko ndzi ri karhi ndzi tirha epurasini, ndzi byeriwe leswaku maphorisa ma ye eka Sannamees ma ya ndzi lava. Loko ndzi ku ndzi ya lava vutumbelo epurasini ra Makwerhu Hugo Susi, ndzi byeriwe leswaku wa ha ku khomiwa. Wansati un’wana loyi ndzi nga tshama ndzi n’wi rhungela u ndzi rhurherile. Endzhaku ndzi famba-fambe ni mapurasi ndzi ri karhi ndzi rhunga ni ku ya emahlweni ndzi chumayela.

Eku sunguleni ka xixika Komiti ya Maphorisa ya le Soviet Union (KGB), yi ndzi kume eTartu emutini wa Linda Mettig, Mbhoni leyi hisekaka leyi a yi ri yikulunyana eka mina. Va ndzi khomile va ya ndzi konanisa. Ndzi sindzisiwe ku hluvula ndzi sala ndzi ri cheleni, ndzi honoleriwa hi vantshwa lava a va ri maphorisa, leswi swi ndzi nyumisile. Hambiswiritano, endzhaku ko khongela eka Yehovha, ndzi kume ku rhula ka mianakanyo.

Endzhaku ka sweswo ndzi hoxiwe exitokisini lexitsongo swinene lerova a ndzi nga swi koti ni ku etlela. A ndzi humesiwa ntsena loko ndzi ya konanisiwa. Maphorisa a ma ku: “A hi lavi leswaku u ala leswaku Xikwembu xi kona. Ho lava ntsena leswaku u tshika ntirho lowa vuphukuphuku wa ku chumayela! Loko wo endla tano u ta va ni vumundzuku lebyinene.” A va ndzi xungeta va ku: “Xana wa ha swi lava ku hanya? Kumbe, xana u lava ku ya fa ni Xikwembu xa wena le makhwatini ya le Siberia?”

Ndzi konanisiwe ku ringana masiku manharhu hi ku phindha-phindha, naswona a ndzi nga pfumeleriwi ku etlela. Ku anakanyisisa hi misinya ya milawu ya Bibele swi ndzi pfune ku tiyisela. Eku heteleleni fokisi ri ndzi vitanile leswaku ndzi ta sayina phepha leri vulaka leswaku ndzi ta swi tshika ku chumayela. Hiloko ndzi ku: “Ndzi ehlekete kahle hi mhaka leyi, swa antswa ku tshama ejele ndzi ri munghana wa Xikwembu ku ri ni ku huma kutani xi nga ha ndzi amukeli.” Loko ndzi vula sweswo fokisi ri ndzi holoverile ri ku: “Xiphukuphuku ndzi wena! Hinkwenu mi ta khomiwa mi yisiwa eSiberia!”

Ndzi Ntshunxiwa Swi Nga Languteriwanga

Lexi hlamarisaka, exikarhi ka vusiku maphorisa ma ndzi byele ku teka swilo swa mina ndzi famba. Leswi a ndzi swi tiva leswaku ma ta ndzi landzelela, a ndzi yanga emitini ya Vakreste-kulorhi hikuva leswi a swi ta endla leswaku va khomiwa. Loko ndzi ri karhi ndzi famba, ndzi vone vavanuna vanharhu va ri karhi va ndzi landzela. Ndzi khongele eka Yehovha ndzi kombela leswaku a ndzi kongomisa, kutani ndzi tlulela eka xitarata lexi a xi dzwiharile ivi ndzi tsutsumela entangeni. Ndzi pavalale ehansi ndzi tipfala hi matluka. A ndzi twa swigingi swa vavanuna lava naswona a ndzi vona ku voninga ka mathochi ya vona.

Ku hundze tiawara to hlayanyana ndzi ri kwalaho, naswona se a ndzi khomiwe hi xirhami swinene. Ndzi hetelele ndzi humile ndzi famba hi xitarata lexi a xi endliwe hi maribye ndzi khome tintangu ta mina leswaku ti nga bi huwa. Loko ndzi huma edorobeni, ndzi fambe hi le goveni leri nga le kusuhi ni pato lerikulu. Loko ku ta timovha, a ndzi pavalala ehansi. Hi awara ya ntlhanu nimixo ndzi fike ekaya ra Jüri na Meeta va ka Toomel, ekusuhi ni le Tartu.

Meeta u ndzi endlele phungula hi ku hatlisa leswaku ndzi ta kufumela. Hi siku leri landzelaka u ye eTartu a ya vonana na Linda Mettig. Linda u ndzi khutaze a ku, “A hi sungule ku chumayela mahungu lamanene sweswi aEstonia hinkwaro.” Endzhaku ko cinca ndlela leyi a ndzi languteka ha yona hi ku endla xitayele lexintshwa xa misisi, ndzi tola swo tisasekisa ni ku vehela manghilazi, hi sungule ku chumayela. Eka tin’hweti ti nga ri tingani leti landzeleke, hi chumayele ndhawu leyikulu hi ri karhi hi famba hi xikanyakanya. Loko hi ri karhi hi famba, hi khutaze vapfumeri-kulorhi lava a va tshama emapurasini.

Timbhoni ti lunghiselele ntsombano hi July 24, 1950, lowu a wu ta khomeriwa exitlatini lexikulu xa byanyi xa xichudeni xa Bibele ekusuhi ni le Otepää. Loko hi twa leswaku maphorisa ya KGB ma swi twile leswaku hi lava ku khoma ntsombano, hi swi kotile ku tivisa Timbhoni to tala leti a ti ri endleleni. Ku lunghiseleriwe ndhawu yin’wana naswona ntsombano wu khomiwe hi siku leri landzeleke, a ku ri ni vanhu va kwalomu ka 115. Hinkwavo va ye emakaya va tsakile naswona va tiyimiserile ku tshama va tshembekile hambiloko va langutane ni miringo.b

Endzhaku ka sweswo, mina na Linda hi ye mahlweni ni ku chumayela hi khutaza Vakreste-kulorhi. Eku heleni ka lembe hi tirhe laha a ku ceriwa kona mazambhana naswona a hi chumayela lava a hi tirha na vona. N’wini wa purasi rin’wana u yime a hi yingisela ku ringana awara, hiloko a ku, “Ta kala timhaka to fana ni leti!”

Mina na Linda hi tlhelele eTartu, laha hi kumeke leswaku Timbhoni to tala ti pfaleriwile ku katsa ni mana wa Linda. Vanghana va hina vo tala a va khomiwile ku katsa ni vamakwavo va xisati va ka Sannamees. Leswi a hi swi tiva leswaku maphorisa ya KGB a ma ri eku hi laveni, hi kume swikanyakanya hi sungula ku chumayela ehandle ka le Tartu. Siku rin’wana nimadyambu maphorisa ya KGB ma ndzi kume ekaya ra Alma Vardja, Mbhoni leyi a ya ha ku khuvuriwa. Va langute pasi ra mina ro endza kutani un’wana wa vona a ku: “Ella! I khale hi ku lava!” A ku ri hi December 27, 1950.

Ndzi Khotsiwa Ni Ku Rhumeriwa eSiberia

Mina na Alma hi longe swilo swi nga ri swingani hi lo whii, kutani hi tshama ehansi hi dya. Maphorisa ya KGB ma hlamarile, kutani ma ku, “A mi rili ni ku rila. Mi tshama ehansi mi dya.” Hi hlamule hi ku, “Hi ya exiavelweni xa hina lexintshwa naswona a hi tivi leswaku hi ta tlhela hi dya rini.” Ndzi teke nkumba lowu hi ku famba ka nkarhi ndzi endleke masokisi ni swimandla-mandla ha wona. Endzhaku ka tin’hweti hi ri ekhotsweni, hi yisiwe evuchavela-hwahwa hi August 1951 xikan’we ni Timbhoni tin’wana ta le Estonia.c

Hi rhumeriwe hi xitimela ku suka aEstonia hi ya eLeningrad (leyi sweswi ku nga St. Petersburg) eRhaxiya, ku suka kwalaho hi ye etinkampeni leti dumeke ta nxaniso eVorkuta, le Komi, ehenhlanyana ka Arctic Circle. A ku ri ni Timbhoni tinharhu eka ntlawa wa hina. Ndzi dyondze Xirhaxiya exikolweni naswona a ndzi ri karhi ndzi ringeta ku xi vulavula ku sukela loko hi khomiwile. Loko hi fika ekampeni se a ndzi kota ku xi vulavula kahle.

Le Vorkuta hi hlangane ni nhwanyana un’wana wa le Ukrain loyi a veke Mbhoni loko a ri ekampeni ya nxaniso ya Manazi ePoland. Hi 1945 makwerhu loyi ni Timbhoni tin’wana ta 14 va khandziyisiwe xikepe lexi Majarimani a ma lava ku xi nyuperisa loko xi fika eLwandle ra Baltic. Hambiswiritano, xikepe xexo xi swi kotile ku ya fika eDenmark xi hlayisekile. Endzhakunyana, loko a tlhelele eRhaxiya, u khomiwile hikwalaho ko chumayela kutani a rhumeriwa eVorkuta, laha a fikeke a hi khutaza swinene.

Hi tlhele hi hlangana ni vavasati vambirhi lava hi vutiseke hi ririmi ra le Ukrain va ku, “I vamani lava nga Timbhoni ta Yehovha laha?” Hi vhele hi swi xiya leswaku i vamakwerhu va hina va Vakreste! Va hi khutazile ni ku hi khathalela. Vabohiwa van’wana va vule leswaku a swi vonaka onge hi ni ndyangu lowu a wu hi rindzile leswaku wu ta hi hoyozela loko hi fika.

Ku Yisiwa eTikampeni Ta Le Mordovia

Hi December 1951, endzhaku ka loko ndzi kamberiwe hi dokodela naswona ku kumiwe leswaku nxorhonxorho wa mina wa kholokholo a wu kahle, ndzi rhumeriwe ekhotsweni ra Mordovia laha ku nga 1 500 wa tikhilomitara edzonga-vupela-dyambu laha ku nga mpfhuka wa kwalomu ka 400 wa tikhilomitara ku suka endzilakanini wa Moscow. Emalembeni lama landzeleke ndzi ri kwalaho, ndzi hlangane ni Timbhoni to huma hi le Jarimani, eHungary, ePoland ni le Ukrain, etikampeni ta vavasati leti a ndzi pfaleriwe eka tona. Ndzi tlhele ndzi hlangana na Maimu, mubohiwa wa swa tipolitiki loyi a a huma aEstonia.

Loko a ri ekhotsweni aEstonia, Maimu u kume n’wana naswona murindzi loyi a a ri ni musa, u teke n’wana a ya n’wi nyika mana wa Maimu. Loko hi ri ekhotsweni ra le Mordovia, hi dyondze Bibele na Maimu, naswona u amukele leswi a a swi dyondza. U kote ku tsalela mana wa yena, loyi na yena a amukeleke ntiyiso wa Bibele kutani a wu dyondzisa xinhwanyetana xa Maimu, ku nga Karin. Endzhaku ka malembe ya tsevu Maimu u humesiwile ejele kutani a hlangana ni n’wana wa yena. Loko Karin a kula, u tekiwe hi Mbhoni-kulobye. Va tirhe swin’we erhavini ra Timbhoni ta Yehovha eTallinn le Estonia ku ringana malembe ya 11.

Kampa leyi a yi ri eMordovia a yi vitaniwa hoko. A ku ri khotso leritsongo, leri a ri rindziwa vusiku ni nhlikanhi, leri a ri ri endzeni ka kampa leyi a yi biyeriwe hi khumbi. Mina ni Timbhoni tin’wana ta tsevu hi vekiwe kwalaho, hikwalaho ka ntirho wa hina wa Vukreste. Kambe, hambiloko hi pfaleriwe kwalaho hi endle tikopi ta swibukwana leswitsongo swa Xihondzo xo Rindza leswi a swi tsariwe hi voko, kutani hi swi ngungumerisa swi nghena etinkampeni tin’wana. Yin’wana ya tindlela leti a hi ti tirhisa a ku ri ku boxa xisibi xo hlamba hi chela kopi endzeni kutani hi tlhela hi xi lema kahle.

Emalembeni lawa ndzi ma heteke ndzi ri etikampeni ta le Mordovia, ndzi kote ku pfuna vanhu vo tlula khume leswaku va endla xiboho xo tirhela Xikwembu. Eku heteleleni hi May 4, 1956, ndzi byeriwe leswi, “U ntshunxekile ku famba u ya gandzela Xikwembu xa wena, Yehovha.” Ndzi kote ku ya fika ekaya aEstonia ku nga si hela ni n’hweti.

Ndzi Le Kaya Endzhaku Ka Malembe Ya Kwalomu Ka 50

A ndzi nga tirhi, ndzi ri hava mali kumbe kaya. Kambe endzhaku ka masikunyana ndzi vuyile, ndzi hlangane ni wansati loyi a a tsakela tidyondzo ta Bibele. U ndzi pfumelele ku tshama na yena ni nuna wakwe nkarhinyana efuletini ya vona ya kamara rin’we. Ndzi xave wulu hi mali yo lomba kutani ndzi sungula ku rhunga majezi lawa a ndzi ma xavisa emakete. Endzhaku ndzi kume ntirho eXibedlhele xa Khensa xa le Tartu, laha a ndzi endla mintirho yo hambana-hambana ku ringana malembe ya nkombo. Hi nkarhi wolowo Lembit Toom na yena u vuyile hi le vuchavela-hwahwa eSiberia, kutani hi November 1957 hi tekanile.

Maphorisa ya KGB a ma tshama ma hi veke tihlo naswona a ma tshamela ku hi cinisa mbotela hileswi ntirho wa hina a wa ha yirisiwile. Hambiswiritano, hi endle leswi nga ematimbeni ya hina leswaku hi byela van’wana hi ta ripfumelo ra hina. Lembit u hlamusele xiyenge lexi xa vutomi bya hina eka Xalamuka! ya February 22, 1999 (hi Xinghezi). Eku heleni ka va-1950, ni hi va-1960 na va-1970 Timbhoni to tala leti a ti rhurhisiwile ti sungule ku vuya ekaya. Eku heleni ka va-1980, Estonia a ri ri ni Timbhoni to tlula 700. Hi 1991 ntirho wa hina wa Vukreste wu tsarisiwe ximfumo, naswona ku sukela kwalaho Timbhoni ti engetelekile ku ya fika eka 4 100 aEstonia!

Se ku hundze malembe yo tlula 60 ndzi ye eka nhlangano wa le xihundleni wa Timbhoni aEstonia endzhaku ka Nyimpi ya Vumbirhi ya Misava. Ku sukela enkarhini wolowo xikongomelo xa mina a ku ri ku yingisa xitsundzuxo xa Bibele lexi nge: “Tshemba Yehovha u endla leswinene.” Ndzi dyondze leswaku ku endla leswi swi endla leswaku u nyikiwa “leswi komberiwaka hi mbilu ya wena.”—Pisalema 37:3, 4.

[Tinhlamuselo ta le hansi]

[Marito lama tshahiweke exihlokweni lama nga eka tluka 23]

“A hi sungule ku chumayela mahungu lamanene sweswi aEstonia hinkwaro.”—Linda Mettig

[Xifaniso lexi nga eka tluka 24]

Ndzi ri ni Timbhoni tin’wana ta kaye ekhotsweni ra le Mordovia

[Xifaniso lexi nga eka tluka 24]

Namuntlha, ndzi ri ni nuna wa mina Lembit

TINHLAMULO TA SWIVUTISO LESWI NGA EKA TLUKA 31

 1. Simoni, loyi nakambe a a vitaniwa Petro, makwavo wa Andriya, Yakobo na Yohane, Filipi, Bartolomi (Nataniyele), Matewu, Tomasi, Yakobo n’wana wa Alfiya, Simoni loyi a a vuriwa muhiseki, Yudasi n’wana wa Yakobo na Yudasi Iskariyota loyi a hundzukeke muxengi.—Luka 6:14-16.

 2. Nataniyele.

 3. Simoni.

 4. Tomasi.

 5. Muxe—1593 B.C.E.

 6. Adamu—4026 B.C.E.

 7. Nowa engalaveni—2370 B.C.E.

 8. Mahaloni.—Rhuti 4:9, 10.

 9. Yayele.—Vaavanyisi 5:24-27.