Ndzima Yo Sungula
Xana Xi Kona Xihundla Xa Ntsako eNdyangwini?
1. Hikwalaho ka yini mindyangu leyi tiyeke yi laveka exikarhi ka vanhu?
NDYANGU i vumbiwa bya khale swinene emisaveni, naswona wu hetisisa xiphemu xa nkoka exikarhi ka vanhu. Eka matimu hinkwawo, mindyangu leyi tiyeke yi endle leswaku ku va ni tiko leri tiyeke. Ndyangu i lunghiselelo lerinene ngopfu ro kurisa vana leswaku va va vanhu lava wupfeke.
2-5. (a) Hlamusela nsirheleleko lowu n’wana a wu kumaka endyangwini lowu tsakeke. (b) Hi swihi swiphiqo leswi vikiwaka emindyangwini yin’wana?
2 Ndyangu lowu tsakeke i ndhawu ya vuhlayiseki ni ya nsirhelelo. Anakanyanyana hi ndyangu lowu eka wona swilo swi fambaka kahle. Hi nkarhi wa swakudya swa vona swa ni madyambu, vatswari lava nga ni nkhathalelo va tshama ni vana va vona ivi va burisana hi leswi humeleleke siku rolero. Vana va tivulavulela hi ku tsaka loko va ri karhi va rungulela tatana ni mana wa vona leswi humeleleke exikolweni. Nkarhi wa ku wisa lowu va veke na wona wu phyuphyisa un’wana ni un’wana leswaku a lunghekela siku rin’wana, ehandle ka le kaya.
3 Endyangwini lowu tsakeke, n’wana wa swi tiva leswaku tatana ni mana wakwe va ta n’wi khathalela loko a vabya, kumbexana va cinca-cincana etlhelo ka byetlelo bya yena vusiku hinkwabyo. Wa swi tiva leswaku a nga yisa swiphiqo swa vutsongwana bya yena eka manana kumbe tata wakwe ivi a kuma xitsundzuxo ni nseketelo. Ina, n’wana u titwa a hlayisekile, ku nga khathariseki leswaku misava yi ni swiphiqo swo tanihi kwihi.
4 Loko vana va kula, hakanyingi va nghenela vukati kutani va va ni mindyangu ya vona vini. Xivuriso xa le Vuxeni xi ri: “Munhu u xiya ndlela leyi a titshegeke ha yona hi vatswari va yena loko se a ri ni n’wana la nga wa yena n’wini.” Hi ku tlangela na hi rirhandzu leri enteke, vana lava kuleke va ringeta ku tsakisa mindyangu ya ka vona naswona va tlhela va khathalela vatswari va vona lava sweswi se va dyuhalaka, lava va tsakelaka ku va ni vatukulu va vona.
5 Kumbexana sweswi u karhi u ehleketa leswi: ‘Ndyangu wa mina ndza wu rhandza, kambe a wu fani ni lowu wa ha ku hlamuseriwaka laha. Mina ni munghana wa mina wa vukati hi tirha hi minkarhi leyi hambaneke naswona a hi tali ku vonana. Hakanyingi hi vulavula hi swiphiqo swa timali.’ Kumbe u vula leswaku, ‘Vana va mina ni vatukulu va mina va tshama eka doroba rin’wana, naswona a ndzi koti ku va vona’? Ina, hikwalaho ka swivangelo leswi hakanyingi lava katsekaka va nga kotiki ku swi lawula, vutomi byo tala bya ndyangu a byi fambi hi mfanelo. Kambe, van’wana va ha tsakela vutomi lebyi tsakisaka bya ndyangu. Njhani? Xana xi kona xihundla xa ntsako endyangwini? Nhlamulo i ina. Kambe hi nga si xi hlamusela, hi fanele hi rhanga hi hlamula xivutiso xa nkoka.
XANA NDYANGU I YINI?
6. I mindyangu ya njhani leyi nga ta hlamuseriwa ebukwini leyi?
6 Ematikweni ya le Vupela-dyambu, hakanyingi mindyangu yi vumbiwa hi tatana, manana ni vana. Vakokwana va nga ha tshama emindyangwini ya vona vini hi laha va kotaka ha kona. Hambi loko mbulavurisano wu ri kona exikarhi ka maxaka lama tshamaka ekule swinene, ku hetisisa vutihlamuleri bya wena eka vona a swi koteki. Kahle-kahle, lowu hi wona ndyangu lowu hi nga ta vulavula ha wona ebukwini leyi. Hambiswiritano, ku ni mindyangu yin’wana leyi se yi nga tala emalembeni ya sweswinyana—ndyangu wa mutswari un’we, ndyangu wa vukati bya vumbirhi ni ndyangu lowu vatswari va kona va nga tshamiki swin’we hikwalaho ka swivangelo swo karhi.
7. Xana ndyangu lowu ndlandlamuxiweke i yini?
7 Eka tinxaka tin’wana ndyangu lowu ndlandlamuxiweke i nchumu lowu tolovelekeke. Loko swi koteka, eka lunghiselelo leri, vakokwana va khathaleriwa nkarhi na nkarhi hi vana va vona, naswona vuxaka bya le kusuhi ni vutihlamuleri swi ndlandlamuxeriwa ni le ka maxaka ya le kule. Hi xikombiso, swirho swa ndyangu swi nga ha pfuneta ku wundla, ku kurisa hambi ku ri ku hakelela dyondzo ya vana va vamakwavo va vona, kumbe maxaka man’wana ya le kule. Nsinya wa nawu lowu nga ta hlamuseriwa eka buku leyi wa tirha ni le ka mindyangu leyi ndlandlamuxiweke.
NDYANGU LOWU TSHIKILERIWEKE
8, 9. Hi swihi swiphiqo leswi nga kona ematikweni man’wana leswi kombisaka leswaku ndyangu wu karhi wa cinca?
8 Namuntlha ndyangu wa cinca—lexi vavisaka, a wu yi wu antswa. Xikombiso xa wona xi kumeka le India, laha wansati a nga ha tshamaka evukatini byakwe ni ku tirha ekaya ehansi ka nkongomiso wa vingi vakwe. Kambe, masiku lawa, swi tolovelekile ku vona vavasati va le India va ya lava ntirho ehandle ka le kaya. Kambe va ha languteriwa ku tlhela va hetisisa xiphemu xa vona xa ndhavuko ekaya. Xivutiso lexi tlakusiwaka ematikweni yo tala hi lexi, Xana i ntirho wo tanihi kwihi lowu wansati la tirhaka ehandle a languteriweke ku wu endla ekaya, loko wu pimanisiwa ni wa swirho leswin’wana swa ndyangu?
9 Eka vanhu va le Vuxeni, mindyangu leyi ndlandlamuxiweke leyi nga ni vuxaka bya le kusuhi, i nchumu wa ndhavuko. Hambiswiritano, hikwalaho ka nkucetelo wa mahanyelo ya le Vupela-dyambu, vumina ni ntshikilelo wa ku pfumaleka ka timali, ndyangu lowu ndlandlamuxiweke wa ndhavuko wu karhi wa hohloka. Hikwalaho vo tala va languta ku khathalela swirho swa ndyangu leswi dyuhaleke tanihi ndzhwalo ematshan’weni yo swi languta tanihi vutihlamuleri kumbe lunghelo. Vatswari van’wana lava kuleke va khomiwa hi ndlela yo biha. Ina, ku honisiwa ni ku khomiwa ka vadyuhari hi ndlela yo biha, swi tele ematikweni yo tala namuntlha.
10, 11. Hi tihi tinhla leti kombisaka leswaku ndyangu wu karhi wa cinca ematikweni ya le Yuropa?
10 Ku dlaya vukati ku ya ku andza swinene. Le Spain mpimo wa ku dlaya vukati wu tlakuke wu ya eka 1 eka vukati bya 8 eku sunguleni ka lembe-xikhume ro hetelela ra lembe-xidzana ra vu-20—loku i ku tlakuka lokukulu loku sukaka eka 1 eka vukati bya 100, eka malembe ya 25 ntsena emahlweni ka kwalaho. Britain, leri ku vikiwaka leswaku ri ni nhlayo ya le henhla ya ku dlaya vukati eYuropa hinkwaro (4 eka vukati bya 10 ku languteriwe leswaku byi fa), ri ve ni ku andza ka xitshuketa ka mindyangu ya mutswari un’we.
11 Vo tala le Jarimani va vonaka va tshika ndyangu wa vona wa ndhavuko hi ku helela. Hi va-1990 tiphesente ta 35 ta mindyangu hinkwayo ya le Jarimani, a yi vumbiwa hi munhu un’we naswona 31 wa tiphesente a yi vumbiwa hi vanhu vambirhi ntsena. Vanhu va le Furwa vona a va ha tali ku nghenela vukati, naswona lava va byi nghenelaka va tala ku dlaya vukati naswona va byi dlaya hi ku hatlisa ku tlula khale. Nhlayo leyi kulaka ya vanhu yi hlawula ku tshama swin’we handle ko byarha vutihlamuleri bya vukati. Mboyamelo lowu fanaka wu kona emisaveni hinkwayo.
12. Xana vana va xaniseka njhani hikwalaho ka ku cinca loku nga kona eka ndyangu wa manguva lawa?
12 Ku vuriwa yini hi vana? Le United States ni le matikweni man’wana yo tala, vo tala va beburiwa ehandle ka vukati, van’wana va beburiwa hi vana va kondlo-a-ndzi-dyi. Vanhwanyana vo tala va kondlo-a-ndzi-dyi va ni vana vo hlayanyana lava nga ni vatatana vo hambana. Swiviko swo huma emisaveni hinkwayo swi boxa leswaku ku ni timiliyoni ta vana vo pfumala makaya, lava va kayakayaka eswitarateni; vo tala va baleke emakaya lawa eka wona a va khomiwa hi ndlela yo biha kumbe va hlongoriwe hi mindyangu leyi nga ha swi kotiki ku va wundla.
13. Hi swihi swiphiqo leswi andzeke leswi tekelaka mindyangu ntsako?
13 Ina, ndyangu wa hohloka. Ku engetela eka leswi ana se swi boxiweke, ku xandzuka ka vana va kondlo-a-ndzi-dyi, ku khomiwa ka vana hi ndlela yo biha, ku lwa ka vanghana va vukati, vundzendzele ni swiphiqo swin’wana leswikulu, swi tekela mindyangu yo tala ntsako. Eka nhlayo leyikulu ya vana ni ya vanhu lavakulu, ndyangu a hi xichavelo nikatsongo eka vona.
14. (a) Hi ku vula ka van’wana, hi swihi swivangelo swa ku hohloka ka ndyangu? (b) Xana gqwetha ra lembe-xidzana ro sungula ri yi hlamusele njhani misava ya namuntlha, naswona xana ku hetiseka ka marito yakwe ku byi khumbe njhani vutomi bya ndyangu?
14 Ha yini mindyangu yi hohloka swonghasi? Van’wana va vula leswaku ku hohloka ka ndyangu ka namuntlha ku vangiwa hi leswi vavasati va sunguleke ku ya emintirhweni. Van’wana va vula leswaku ku vangiwa hi ku hohloka ka mahanyelo ya namuntlha. Naswona swi tele swivangelo leswi boxiwaka. Kwalomu ka malembe ya magidi mambirhi lama hundzeke, gqwetha leri tivekaka swinene ri vhumbhe leswaku mindyangu yi ta hlaseriwa hi mintshikilelo yo tala, loko ri tsala ri te: “Tiva leswaku emasikwini ya makumu, ku ta fika minkarhi yo nonon’hwa. Hikuva vanhu va ta va lava tirhandzaka, va ta va lava rhandzaka mali ngopfu, ni ku tikurisa, ni ku titiva, ni ku rhukana; va ta va lava nga yingisiki vatswari va vona, lava nga riki na ku nkhensa, lava nga khongeriki; va ta va vanhu va tihanyi, lava nga riki na ku tsetselela, valumbeti, lava nga tikotiki, lavo leva, lava vengaka leswo lulama; va ta va timbabva, vanhu va futa, lava nga ni manyunyu, lava rhandzaka ku tiphina ku tlula ku rhandza Xikwembu.” (2 Timotiya 3:1-4) I mani la nga kanakanaka leswaku marito lawa ma karhi ma hetiseka namuntlha? Emisaveni leyi nga ni swiyimo swo tanihi leswi, xana swa hlamarisa leswi mindyangu yo tala yi nga le khombyeni?
XIHUNDLA XA NTSAKO ENDYANGWINI
15-17. Ebukwini leyi, hi xihi xihlovo lexi ku nga ta kombeteriwa eka xona tanihi lexi nga ni xihundla xa ntsako endyangwini?
15 Switsundzuxo swo endla leswaku ndyangu wu tsaka swa nyikeriwa kun’wana ni kun’wana. Le Vupela-dyambu, nkarhi na nkarhi ku ni mphakelo wa tibuku ni timagazini leti nyikelaka switsundzuxo leswi pfunaka. Khombo ra kona hi leswaku vatsundzuxi lava nga vanhu va kanetana, naswona xitsundzuxo lexi nga efexenini namuntlha, mundzuku xi nga ha tekiwa xi ri lexi hundzeriweke hi nkarhi.
16 Kutani ke, hi nga wu kuma kwihi nkongomiso wa ndyangu lowu tshembekaka? Xana u nga ya eka buku leyi hetiweke ku tsariwa eka malembe ya 1 900 lama hundzeke? Kumbe xana u nga vona onge buku yo tano yi fanele yi hundzeriwe hi nkarhi swinene? Ntiyiso hi leswaku, xihundla xa xiviri xa ntsako endyangwini xi kumeka ebukwini ya muxaka wolowo.
17 Buku yoleyo i Bibele. Hi ku ya hi vumbhoni hinkwabyo lebyi nga kona, yi huhuteriwe hi Xikwembu hi xoxe. EBibeleni hi kuma marito lama landzelaka: “Matsalwa hinkwawo ma huhuteriwe hi Xikwembu naswona ma pfuna ku dyondzisa‚ ku sola‚ ku ololoxa swilo‚ ku laya hi ku lulama.” (2 Timotiya 3:16, NW) Ebukwini leyi hi ta ku khutaza leswaku u kambisisa ndlela leyi Bibele yi nga ku pfunaka ha yona leswaku u “ololoxa swilo” loko u ri karhi u langutana ni mintshikilelo ni swiphiqo leswi hlaselaka mindyangu namuntlha.
18. Ha yini swi twala ku amukela Bibele tanihi yona yi nga ni mfanelo yo tsundzuxa hi ta vukati?
18 Loko u tala ku bakanya mhaka ya leswaku Bibele yi nga pfuna ku endla mindyangu yi tsaka, xiya leswi: Loyi a huhuteleke Bibele hi yena Musunguri wa lunghiselelo ra vukati. (Genesa 2:18-25) Bibele yi vula leswaku vito ra yena i Yehovha. (Pisalema 83:18) I Muvumbi ni ‘Tatana, loyi ndyangu wun’wana ni wun’wana wu vitaniwaka ha yena.’ (Vaefesa 3:14, 15) Yehovha a a ri karhi a xiya vutomi bya ndyangu hi mpfhuka munhu a va kona. Wa swi tiva swiphiqo leswi nga vaka kona naswona u nyikela ndlela yo swi tlhantlha. Eka matimu hinkwawo, lava va tirhisaka misinya ya milawu ya Bibele evuton’wini bya vona bya ndyangu va kuma ntsako lowukulu.
19-21. Hi yihi mintokoto ya manguva lawa leyi kombisaka matimba ya Bibele yo tlhantlha swiphiqo swa vukati?
19 Hi xikombiso, manana wa ndyangu le Indonesia a a ri mugemburi lonkulu. Hi malembe yo tala u tshike ku khathalela vana vakwe vanharhu naswona a a hamba a holova ni nuna wakwe. Hi loko a sungula ku dyondza Bibele. Hakatsongo-tsongo wansati loyi u sungule ku tshemba leswi Bibele yi swi vuleke. Loko a tirhise xitsundzuxo xa yona, u ye a va wansati wo antswa. Matshalatshala yakwe lama sekeriweke eka misinya ya milawu ya Bibele, ma endle ndyangu wa yena hinkwawo wu tsaka.
20 Manana wa ndyangu le Spain u ri: “A hi ri na lembe ntsena hi tekanile loko hi sungula ku va ni swiphiqo leswikulu.” Yena ni nuna wakwe a va hambane swinene, a a va nga tali ku vulavurisana handle ka loko va ri eku holoveni. Hambileswi a va ri ni xinhwanyatana, va kunguhate ku hambana hi nawu. Kambe, loko sweswo swi nga si endleka, va khutaziwe ku kambisisa Bibele. Va kambisise xitsundzuxo xa yona eka vavanuna ni vavasati lava ngheneleke vukati ivi va sungula ku xi tirhisa. Ku nga ri khale, a va swi kota ku vulavurisana hi ku rhula, naswona ndyangu wa vona lowutsongo se a wu hlanganile naswona wu tsakile.
21 Bibele yi pfuna ni vanhu lavakulu. Hi xikombiso, xiya ntokoto wa mpatswa wun’wana wa le Japani. Nuna wa kona a ri ni ximbilwa-mbilwana naswona minkarhi yin’wana a ri na rigombo. Eku sunguleni, vana va vanhwanyana va mpatswa lowu va sungule ku hlaya Bibele, ku nga khathariseki nkaneto wa vatswari va vona. Hi loko nuna a joyina vana vakwe, kambe nsati u ye emahlweni a kaneta. Hambiswiritano, hi ku famba ka malembe, u xiye vuyelo lebyinene lebyi misinya ya milawu ya Bibele yi veke na byona endyangwini wakwe. Vana vakwe va vanhwanyana a va n’wi khathalela kahle, naswona nuna wakwe se a rhurile. Ku cinca koloko ku susumetele wansati loyi leswaku a kambisisa Bibele hi yexe, naswona yi ve ni vuyelo lebyi fanaka, lebyinene, eka yena. Manana loyi se a kuleke hi ku phindha-phindha u te: “Se hi hundzuke mpatswa lowu tekaneke hakunene.”
22, 23. Xana Bibele yi va pfuna njhani vanhu va matiko hinkwawo leswaku va kuma ntsako evuton’wini bya vona bya ndyangu?
22 Vanhu lava i van’wana eka vo tala swinene lava kumeke xihundla xa ntsako endyangwini. Va amukele xitsundzuxo xa Bibele va tlhela va xi tirhisa. Ina, va hanya eka yona misava leyi ya madzolonga, ya ku tikhoma loko biha, yo pfumala timali, ku fana ni vanhu van’wana hinkwavo. Ku engetela kwalaho, a va hetisekanga, kambe va kuma ntsako hi ku ringeta ku endla ku rhandza ka Musunguri wa lunghiselelo ra ndyangu. Hi laha Bibele yi vulaka ha kona, Yehovha Xikwembu hi “l’a ku dyonḍisaka, a ku pfuna, a ku fambisa e ndleleni leyi u faneleke ku famba ha yona.”—Esaya 48:17.
23 Hambileswi Bibele yi hetiweke ku tsariwa malembe ya kwalomu ka magidi mambirhi lama hundzeke, xitsundzuxo xa yona xi le nkarhini hakunene. Ku tlula kwalaho, a yi tsaleriwe vanhu hinkwavo. Bibele a hi buku ya le Amerika kumbe buku ya le Vupela-dyambu. Yehovha ‘u endle vanhu va matiko hinkwawo hi munhu un’we,’ naswona Wa byi tiva vumunhu bya vanhu hinkwavo. (Mintirho 17:26, ringanisa NW.) Misinya ya milawu ya Bibele ya tirha eka mani na mani. Loko u yi tirhisa, na wena u ta kota ku tiva xihundla xa ntsako endyangwini.
XANA U NGA SWI HLAMULA SWIVUTISO LESWI?
Xana ku humelela yini endyangwini namuntlha?—2 Timotiya 3:1-4.
I mani la sunguleke lunghiselelo ra ndyangu?—Vaefesa 3:14, 15.
Hi xihi xihundla xa ntsako endyangwini?—Esaya 48:17.
[Xifaniso lexi tataka tluka hinkwaro lexi nga eka tluka 4]