Ndzima 1

Xana Se Ndzi Swi Lunghekerile Ku Rhandzana Ni Munhu?

“Ndzi titwa ndzi boheka ku va ni jaha leri ndzi rhandzanaka na rona naswona majaha yo xonga ma tele.”—Whitney.

“Vanhwanyana van’wana va ndzi gangisa hi ku kongoma naswona ndzi titwa ndzi lava ku pfumela. Kambe ndza swi tiva leswaku loko ndzo byela vatswari va mina, a va nge pfuki va pfumerile.”—Phillip.

U NGA titwa u navela ku rhandzana ni jaha loko u ri ntombhi kumbe ntombhi loko u ri jaha—ni ku va ni munhu la ku tekaka u hlawulekile—hambiloko wa ha ri ntsongo. Jenifer u ri: “Ndzi sungule ku titwa ndzi lava ku va ni jaha leri ndzi rhandzanaka na rona loko ndzi ri malembe ya 11.” Brittany u ri: “Exikolweni u titwa onge a ti helelanga enhlokweni loko u nga ri na jaha leri u rhandzanaka na rona—ku nga khathariseki leswaku i mani!”

Wena u titwa njhani? Xana se u swi lunghekerile ku nghenela timhaka ta ku rhandzana? Leswaku hi kuma nhlamulo ya xivutiso xexo, hi fanele hi rhanga hi ku hlamula xivutiso xa nkoka lexi nge:

Loko Hi Ku Vanhu Va Rhandza Hi Loko Va Endla Yini?

Fungha nhlamulo ya wena eka swivutiso leswi landzelaka:

Loko u ri nhwanyana ku ni mufana loyi u n’wi toloveleke naswona loko u ri mufana ku ni nhwanyana loyi u n’wi toloveleke naswona nkarhi ni nkarhi mi va swin’we. Xana leswi swi vula leswaku ma rhandzana?

□ Ina

□ Doo!

Ku ni jaha kumbe ntombhi yo karhi leyi mi tsakelanaka. Hi siku mi rhumelelana ti-sms kumbe mi vulavula hi riqingho. Xana leswi swi vula leswaku ma rhandzana?

□ Ina

□ Doo!

Nkarhi na nkarhi loko mi hlangana ni vanghana va wena, ku ni ntombhi kumbe jaha leri nga sukiki ekusuhi na wena. Xana leswi swi vula leswaku ma rhandzana?

□ Ina

□ Doo!

Kumbexana a wu kalanga u tipfinyinga loko u hlamula xivutiso xo sungula. Kambe, swi nga endleka u rhange hi ku dya marhambu ya nhloko loko u fanele u hlamula xivutiso xa vumbirhi ni xa vunharhu. Kahle-kahle ku rhandzana swi vula yini? Vanhu lava rhandzanaka hi lava va talaka ku va swin’we. Kutani nhlamulo ya swivutiso leswinharhu leswi nga laha henhla i ina. Swi nga khathariseki leswaku u vulavula ni ntombhi kumbe jaha hi riqingho, kumbe mi vulavula mi langutanile, mi nga ha va mi voniwa hi mani na mani kumbe mi ri exihundleni, loko ntombhi kumbe jaha rolero ri ri munghana wa wena naswona mi endlelana swilo ku fana ni vanhu lava rhandzanaka naswona mi hamba mi vulavula, sweswo swi vula leswaku ma rhandzana. Xana u swi lunghekerile ku ya emahlweni ni mhaka leyi? Leswaku u kuma nhlamulo, rhanga hi ku anakanya hi swivutiso swinharhu leswi landzelaka.

Ha Yini U Lava Ku Rhandzana Ni Munhu Wo Karhi?

Eka mindhavuko yo tala vanhu va tolovelana hi xikongomelo xa leswaku va ta rhandzana. Kambe va fanele va rhandzana hi xikongomelo lexinene, ku nga ku pfuna jaha ni ntombhi va vona loko va fanelana ku va va nga tekana.

I ntiyiso leswaku tintangha ta wena tin’wana ti nga ha teka ku rhandzana tanihi ndlela yo hungasa. Kumbexana ti tsakela ku va swin’we ni tintombhi kumbe majaha lama ti rhandzaka kambe ti nga tiyimiselanga ku teka kumbe ku tekiwa. Tin’wana ti nga ha teka tintombhi kumbe majaha yo tano tanihi nchumu wo tibuma hi wona kumbe ku komba van’wana leswaku na wena u na yena wa ka wena. Kambe, hi xitalo vunghana byo tano a byi tlhaveriwi hi dyambu. Nhwanyana la vuriwaka Heather u ri: “Vantshwa vo tala lava rhandzanaka va tshikana ku nga si hela ni vhiki kumbe mambirhi. Va teka vuxaka byo tano byi ri bya xinkarhana—ku ri ndlela yo tilunghiselela ku dlaya vukati, ku nga ri ku tshama evukatini.”

Swi le rivaleni leswaku loko u rhandzana ni munhu wo karhi, swi khumba ni ndlela leyi a titwaka ha yona. Kutani tiyiseka leswaku u swi endla hi xikongomelo lexinene. Anakanya: Xana u nga rhandza leswaku munhu a tlanga hi wena onge u thoyi leyi n’wana a yi tlakulaka ivi loko a karhele hi yona a yi veka ehansi? Ntombhi yin’wana leyi vuriwaka Chelsea yi ri: “Minkarhi yin’wana ndzi vona swi nga bihanga ku rhandzana ni jaha hi xikongomelo xo hungasa ntsena, kambe timhaka ti onhaka loko jaha rero ri yi tekela enhlokweni mhaka leyi.”

Xana Se U Kule Hilaha Ku Ringaneke?

Xana u ehleketa leswaku muntshwa u fanele ku sungula timhaka ta ku rhandzana loko a ri ni malembe mangani? ․․․․․

Kutani vutisa mutswari wa wena un’we kumbe hi vumbirhi bya vona xivutiso lexi fanaka ivi u tsala nhlamulo ya vona. ․․․․․

Swi nga endleka leswaku malembe lawa u ma tsaleke ma le hansi ka lawa vatswari va wena va ku byeleke wona. Kumbexana a swi tano! Swi nga endleka u ri un’wana wa vantshwa lava tlhariheke, lava rindzaka kukondza va kule hilaha ku ringaneke lerova va kota ku titwisisa vona vini va nga si sungula ku nghenela timhaka ta rirhandzu. Danielle la nga ni malembe ya 17, u endle tano. U ri: “Loko ndzi ehleketa ndlela leyi a ndzi vona swilo ha yona emalembeni mambirhi lama hundzeke, leswi a ndzi swi lava eka loyi ndzi ehleketaka ku nghenela vukati na yena swi hambanile ni leswi ndzi swi lavaka sweswi. Kahle-kahle, nisweswi a ndzi si titshemba kahle ku va ndzi nga endla xiboho xexo. Loko se ndzi vona leswaku ku hundze malembe yo hlayanyana vumunhu bya mina byi nga si cinca-cinca, ndzi ta lava loyi ndzi nga rhandzanaka na yena.”

Ku ni xivangelo xin’wana lexi endlaka leswaku ku rindza ku va mhaka ya kahle swinene. Bibele yi tirhisa xiga lexi nge “vurhumbuki bya vuntshwa” ku hlamusela nkarhi lowu muntshwa a titwaka a navela ngopfu ku etlela ni ntombhi kumbe jaha kumbe ku va ni munhu loyi a rhandzanaka na yena. (1 Vakorinto 7:36) Hi nkarhi lowu, ku va ekusuhi swinene ni munhu wo karhi loyi u tifelaka hi yena swi nga nyanyisa ku navela koloko ivi swi ku hoxa ekhombyeni. I ntiyiso leswaku swi nga endleka leswaku mhaka leyi yi nga vuli nchumu eka tintangha ta wena. To tala ti swi lava hi mahlo-ngati ku twa leswaku swi njhani ku va jaha ri etlela ni ntombhi kumbe ntombhi yi etlela ni jaha. Kambe u nga swi kota ku hlula mianakanyo yo tano! (Varhoma 12:2) Phela, Bibele yi ku khutaza leswaku u ‘balekela vumbisa.’ (1 Vakorinto 6:18) Loko wo rindza kukondza u hundza nkarhi lowu wa ku rhumbuka ka vuntshwa, u ta ‘balekela khombo.’—Eklesiasta 11:10.

Xana U Swi Lunghekerile Ku Teka Kumbe Ku Tekiwa?

Leswaku u kota ku hlamula xivutiso lexi, tikambisise kahle etimhakeni leti landzelaka:

Ndlela Leyi U Khomaka Van’wana Ha Yona. Xana u va khoma njhani vatswari ni tindzisana ta wena? Xana minkarhi yin’wana u pfa u va helela mbilu ivi u va karihela kumbe u va sapatela leswaku va ta swi twa kahle leswi u va byelaka swona? Vona va nga ku yini ha wena emhakeni leyi? Ndlela leyi u hanyisanaka ha yona ni swirho swa ndyangu wa ka n’wina yi paluxa ndlela leyi u nga ta n’wi khoma ha yona munghana wa wena wa vukati.—Hlaya Vaefesa 4:31.

Hanyelo Ra Wena. Xana u tshama u tsakile kumbe u nyangatsekile? Xana wa anakanyela kumbe minkarhi hinkwayo u sindzisa leswaku swilo swi endliwa hi ndlela yo karhi—leyi laviwaka hi wena ntsena? Xana wa swi kota ku tikhoma loko swiyimo swi tikile? Xana wa swi kota ku lehisa mbilu? Ku va ni timfanelo ta moya wa Xikwembu sweswi swi ta ku pfuna leswaku u va wanuna kumbe wansati lonene loko u nghenela vukati.—Hlaya Vagalatiya 5:22, 23.

Timali. Xana wa swi kota ku tirhisa mali hi vutlhari? Xana u tshama u ri eswikweletini? Xana wa swi kota ku khomelela entirhweni? Loko u nga swi koti, hikwalaho ka yini? Xana xiphiqo i ntirho hi woxe? kumbe i muthori? Kumbe u tsandzeka ku khomelela entirhweni hileswi u nga ni mukhuva wo karhi lowu u faneleke u wu tshika? Loko u nga swi koti ku khathalela mali ya wena n’wini, xana u ta swi kotisa ku yini ku khathalela ya ndyangu?—Hlaya 1 Timotiya 5:8.

Vuxaka Bya Wena Ni Xikwembu. Loko u ri Mbhoni ya Yehovha, i yini lexi u xi endlaka leswaku u tshama u ri ni vuxaka lebyinene ni Xikwembu? Xana wa wu vona nkoka wa ku hlaya Bibele, wa ku hlanganyela entirhweni wo chumayela ni ku va kona eminhlanganweni ya Vukreste? Munhu loyi u navelaka ku tekana na yena u faneriwa hi munhu la nga ni vuxaka lebyinene na Yehovha.—Hlaya Eklesiasta 4:9, 10.

Lexi U Faneleke U Xi Endla

Ku sindzisiwa ku rhandzana ni munhu u nga si lungheka, swi nga fana ni ku sindzisiwa ku tsala xikambelo kambe u nga si dyondzisiwa nchumu hi dyondzo ya kona. Swi le rivaleni leswaku u nge swi tsakeli sweswo! U fanele u kuma nkarhi wo dyondza dyondzo leyi u nga ta tsala xikambelo ha yona kutani u swi tiva kahle leswi u nga ta vutisiwa swona.

Swa fana ni ku rhandzana ni munhu wo karhi. Hilaha hi swi voneke hakona, ku rhandzana ni munhu a hi ku tlanga matshopetana. U nga si anakanyisisa hi munhu wo karhi hi ku kongoma, u fanele u kuma nkarhi lowu ringaneke wo kambisisa mhaka ya nkoka swinene, ku nga ndlela yo aka vuxaka lebyinene ni van’wana. Loko se u kuma munhu la fanelekaka, u ta kota ku aka vuxaka lebyi tiyeke. Phela, vukati byi akiwa hi vanhu vambirhi lava va nga vanghana lavakulu.

Ku rindza nkarhi lowu faneleke u nga si rhandzana ni munhu a swi nge wu kavanyeti ntshunxeko wa wena. Kambe, u ta kuma ntshunxeko lowu engetelekeke wo “tsaka evuntshweni bya wena.” (Eklesiasta 11:9) Nakambe u ta kuma nkarhi wo tilunghiselela hi ku antswisa vumunhu bya wena naswona xa nkoka swinene u ta kota ku aka vuxaka bya wena ni Xikwembu.—Swirilo 3:27.

Loko wa ha rindze nkarhi wolowo, tiphine hi ku tolovelana ni majaha ni tintombhi tin’wana. Xana u nga swi endlisa ku yini sweswo hi ndlela leyinene? Hlanganani laha ku nga ni munhu lonkulu la nga ta mi nyika nkongomiso lowu faneleke. Nhwanyana la vuriwaka Tammy u ri: “Hi ku ya hi mina wa tiphina swinene loko u endla tano. Swa antswa ku va ni vanghana vo tala.” Monica u pfumelelana na yena. U ri: “Ku hlangana mi tele i swinene hikuva u kota ku vona vanhu vo hambana-hambana ni mahanyelo ya vona.”

Kambe, loko u tshamela ku vona munhu un’we u nga si lungheka, u tivitanela nhlomulo wu ri kule na wena. Kutani u nga hatliseli. Tirhisa nkarhi lowu wa vutomi bya wena ku hlakulela vunghana lebyinene ni ku byi tiyisa. Hi ku famba ka nkarhi loko u sungula ku nghenela timhaka ta rirhandzu, u ta va u titiva kahle wena n’wini nileswi u swi lavaka eka loyi u lavaka ku heta vutomi bya wena mi hanya swin’we.

HLAYA LESWI ENGETELEKEKE HI MHAKA LEYI EKA VHOLUMO 1, TINDZIMA 29 NA 30

MATSALWA

“Lowo tlhariha u xiyisisa magoza yakwe.”—Swivuriso 14:15.

XITSUNDZUXO

Leswaku u lunghekela ku rhandzana ni munhu leswaku mi ta tekana, hlaya 2 Petro 1:5-7 ivi u hlawula mfanelo yin’we leyi u faneleke u tirhela eka yona. Endzhaku ka n’hweti, tikambele u vona loko u endle nhluvuko eka yona, loko ku ri ni laha swi lavaka u antswisa kona, endla tano.

XANA A WU SWI TIVA LESWAKU . . . ?

Minkambisiso yo tala yi paluxa leswaku mimpatswa leyi tekanaka yi nga si va ni malembe ya 20 yi hetelela hi ku dlaya vukati ku nga si hela malembe ya ntlhanu.

LESWI NDZI TIYIMISELEKE KU SWI ENDLA!

Leswaku ndzi lunghekela ku teka kumbe ku tekiwa, ndzi fanele ndzi antswisa timfanelo leti landzelaka: ․․․․․

Ndzi nga antswisa timfanelo leti hi ku ․․․․․

Leswi ndzi lavaka ku vutisa (va-)mutswari wa mina hi mhaka leyi ․․․․․

U NGA KU YINI?

● Hi le ka swiyimo swihi laha mi nga hlanganaka mi ri majaha ni tintombhi?

● Xana u nga yi hlamusela njhani ndzisana ya wena leya ha riki yitsongo kambe yi lava ku sungula timhaka ta ku rhandzana?

● Loko u rhandzana ni munhu wo karhi kambe u nga tiyimiselanga ku n’wi teka kumbe ku tekiwa, xana sweswo swi ta n’wi khumba njhani munhu yoloye?

[Marito lama tshahiweke exihlokweni lama nga eka tluka 18]

“Ndzi anakanya leswaku u fanele u rhandzana ni munhu loyi hakunene a nga wa nkoka eka wena naswona u vonaka leswaku mi ta dyuhala swin’we. Nchumu wa nkoka i munhu loyi u n’wi rhandzaka ku nga ri ntsena ku va ni loyi u rhandzanaka na yena leswaku u ta fana ni van’wana.”—Amber

[Xifaniso lexi nga eka tluka 16, 17]

Loko u rhandzana ni munhu kambe u nga tiyimiselanga ku tekana na yena, u fana ni n’wana la tlangaka hi thoyi leyintshwa ivi a yi cukumeta