Yehovha U Hi Hlavutela Leswi “Fanelaka Ku Humelela Ku Nga Ri Khale”

“Leyi i nhlavutelo ya Yesu Kreste, leyi Xikwembu xi n’wi nyikeke yona, leswaku a ta komba malandza ya xona swilo leswi fanelaka ku humelela ku nga ri khale.”—NHLAV. 1:1, BIBELE MAHUNGU LAMANENE.

U NGA HLAMULA NJHANI?

Mfumo wa Misava wa Manghezi ni Maamerika wu fanekiseriwa hi yini exifanisweni lexikulu xa nsimbi?

Yohane u byi kombise njhani vuxaka lebyi nga kona exikarhi ka Mfumo wa Misava wa Manghezi ni Maamerika ni Nhlangano wa Matiko?

Daniyele na Yohane va yi hlamusela njhani ndlela leyi tihulumendhe ta vanhu ti nga ta lovisiwa ha yona?

1, 2. (a) I yini leswi hi nga swi twisisaka loko hi pimanisa vuprofeta bya Daniyele ni bya Yohane? (b) Tinhloko ta tsevu to sungula ta xivandzana ti fanekisela yini?

LOKO hi pimanisa vuprofeta bya Daniyele ni bya Yohane, hi twisisa swiendlakalo swo tala leswi humelelaka emisaveni namuntlha ni leswi nga ta humelela enkarhini lowu taka. Hi nga dyondza yini exivonweni xa Yohane xa xivandzana lexi nga ni tinhloko ta nkombo ni le xivonweni xa Daniyele xa xivandzana lexi chavisaka lexi a xi ri ni timhondzo ta khume ni le ka nhlamuselo ya Daniyele ya xifaniso lexikulu xa nsimbi? Naswona vuprofeta lebyi byi fanele byi hi susumetela ku endla yini?

² A hi kambisiseni xivono xa Yohane xa xivandzana lexi nga ni tinhloko ta nkombo. (Nhl., ndz. 13) Hilaha hi hlayeke hakona exihlokweni lexi hundzeke, tinhloko ta xona to sungula ta tsevu ti fanekisela mfumo wa Egipta, Asiriya, Babilona, Meda-Peresiya, Grikiya na Rhoma. Mimfumo leyi hinkwayo yi venge mbewu ya wansati. (Gen. 3:15) Mfumo wa Rhoma, ku nga nhloko ya vutsevu ya xivandzana xexo, wu hambete wu lawula misava ku ringana malembe ya madzana endzhaku ka loko Yohane a tsale xivono xakwe. Eku heteleleni, nhloko ya vunkombo a yi ta siva mfumo wa Rhoma. Hi wihi mfumo wolowo wa misava naswona a wu ta yi khoma njhani mbewu ya wansati?

TIKO RA BRITAIN NI RA UNITED STATES MA SUNGULA KU VA NI MATIMBA

 3. Xi fanekisela yini xivandzana lexi chavisaka lexi nga ni timhondzo ta khume naswona timhondzo ta xona ti fanekisela yini?

³ Ku pimanisa xivono xa Yohane xa xivandzana lexi nga ni tinhloko ta nkombo lexi nga eka Nhlavutelo ndzima 13 ni xivono xa Daniyele xa xivandzana lexi chavisaka lexi nga ni timhondzo ta khume, swi nga hi pfuna ku tiva leswi nhloko ya vunkombo ya xivandzana xexo yi fanekiselaka swona.a (Hlaya Daniyele 7:7, 8, 23, 24.) Xivandzana lexi Daniyele a xi voneke xi fanekisela Mfumo wa Misava wa Rhoma. (Vona chati eka matluka 12-13.) Hi lembe-xidzana ra vuntlhanu C.E., Mfumo wa Rhoma wu sungule ku avana wu va mimfumo leyitsongo. Timhondzo ta khume leti humeleleke enhlokweni ya xivandzana xexo lexi chavisaka ti fanekisela mimfumo leyi humeke emfun’weni wolowo.

4, 5. (a) I yini leswi rimhondzo leritsongo ri swi endleke? (b) Yi fanekisela yini nhloko ya vunkombo ya xivandzana?

⁴ Ku endleke swin’wana hi timhondzo ta mune leti humeke enhlokweni ya xivandzana lexi chavisaka. Timhondzo tinharhu ti hlomuriwe hi rimhondzo lerin’wana “leritsongo.” Leswi swi hetiseke loko mfumo wa Britain, khale ka govela ra Mfumo wa Rhoma, wu sungule ku va ni matimba. Kambe mfumo wa Britain a wu nga ri na matimba kukondza ku va hi va-1600. Mimfumo yin’wana yinharhu leyi a yi ri ehansi ka Mfumo wa khale wa Rhoma, ku nga Spain, Netherlands na Furwa, a yi ri ni matimba swinene. Mfumo wa Britain wu hlomule mimfumo yoleyo ha wun’we-wun’we, wu yi susa eswikhundlheni swa yona swa ndhuma. Hi va-1700, mfumo wa Britain a wu ri kusuhi ni ku va mfumo wa matimba swinene emisaveni. Kambe hi nkarhi wolowo a wu nga si va nhloko ya vunkombo ya xivandzana.

⁵ Hambileswi mfumo wa Britain wu veke ni matimba swinene, tikoloni ta wona ta le Amerika N’walungu ti wu pfukerile kutani ti hlangana ti va tiko ra United States. Hambiswiritano, mfumo wa Britain a wu ri sivelanga tiko rero leswaku ri va ni matimba naswona wu kale wu ri sirhelela hi swikepe swa wona swa nyimpi. Hi 1914 loko siku ra Hosi ri sungula, tiko ra Britain a ri ri mfumo lowukulu swinene ku tlula hinkwayo leyi tshameke yi va kona emisaveni naswona tiko ra United States a ri ri mfumo lowu nga ni tifektri to tala swinene emisaveni.b Hi nkarhi wa Nyimpi yo Sungula ya Misava, tiko ra United States ri ake xinghana xo hlawuleka ni tiko ra Britain. Kutani leswi matiko lawa ma sunguleke ku tirhisana ma ve nhloko ya vunkombo ya xivandzana, leyi nga Mfumo wa Misava wa Manghezi ni Maamerika. Nhloko leyi ya vunkombo yi yi khome njhani mbewu ya wansati?

 6. Nhloko ya vunkombo ya xivandzana yi va khome njhani vanhu va Xikwembu?

⁶ Endzhakunyana ka loko ku sungule siku ra Hosi, nhloko ya vunkombo ya xivandzana yi sungule ku hlasela vanhu va Xikwembu, ku nga masalela ya vamakwavo va Kreste lava nga laha misaveni. (Mat. 25:40) Yesu u vule leswaku hi nkarhi wa vukona byakwe, masalela ya mbewu ya wansati a ma ta va ma ha endla ntirho lowu a ma nyikeke wona laha misaveni. (Mat. 24:45-47; Gal. 3:26-29) Mfumo wa Manghezi ni Maamerika wu lwisane ni vatotiwa volavo. (Nhlav. 13:3, 7) Hi nkarhi wa Nyimpi yo Sungula ya Misava, mfumo lowu wu tshikilele vanhu va Xikwembu, wu yirise tibuku tin’wana ta vona naswona wu khotse vayimeri van’wana va ntlawa wa hlonga ro tshembeka ni ro tlhariha. A ku sale katsongo leswaku wu yimisa ntirho wa vona wo chumayela. Yehovha u byele Yohane exivonweni leswaku leswi a swi ta humelela. U tlhele a n’wi byela leswaku xiphemu xa vumbirhi xa mbewu ya wansati a xi ta tlhela xi sungula ku chumayela. (Nhlav. 11:3, 7-11) Matimu ya malandza ya Yehovha ya manguva lawa ma tiyisekisa leswaku sweswo swi humelerile hakunene.

MFUMO WA MISAVA WA MANGHEZI NI MAAMERIKA SWIN’WE NI MILENGE YA NSIMBI NI YA VUMBA

 7. Nhloko ya vunkombo ya xivandzana yi yelana njhani ni xifaniso lexikulu xa nsimbi?

⁷ Nhloko ya vunkombo ya xivandzana yi yelana njhani ni xifaniso lexikulu xa nsimbi? Mfumo wa Britain wu huma eMfun’weni wa Rhoma naswona leswi tiko ra United States ri humaka emfun’weni wa Britain, hi nga vula leswaku tiko ra United States na rona ri huma eMfun’weni wa Rhoma. Ku vuriwa yini hi milenge ya xifaniso lexikulu? Milenge yoleyo yi hlamuseriwa tanihi leyi endliweke hi nsimbi leyi pfanganisiweke ni vumba. (Hlaya Daniyele 2:41-43.) Mpfangano lowu wu humelele hi nkarhi lowu nhloko ya vunkombo ya xivandzana, ku nga Mfumo wa Misava wa Manghezi ni Maamerika, wu veke ni matimba ha wona. Tanihi leswi nchumu lowu endliweke hi nsimbi leyi pfanganisiweke ni vumba wu nga tiyangiki ku fana ni nchumu lowu endliweke hi nsimbi ntsena, Mfumo wa Misava wa Manghezi ni Maamerika a wu tiyanga loko wu pimanisiwa ni Mfumo wa Rhoma lowu wu humeke eka wona. Hi ndlela yihi?

8, 9. (a) Mfumo wa misava wa vunkombo wu tikombise wu tiyile ku fana ni nsimbi hi ndlela yihi? (b) Vumba lebyi nga emilengeni ya xifaniso lexikulu byi fanekisela yini?

⁸ Minkarhi yin’wana Mfumo wa Misava wa Manghezi ni Maamerika wu tikombise wu tiyile ku fana ni nsimbi. Hi xikombiso, wu kombise matimba ya wona hi ku hlula eka Nyimpi yo Sungula ya Misava. Wu tlhele wu kombisa matimba ya wona hi ku hlula eka Nyimpi ya Vumbirhi ya Misava.c Endzhaku ka nyimpi yoleyo, minkarhi yin’wana nhloko ya vunkombo ya xivandzana yi tikombise yi tiyile ku fana ni nsimbi. Hambiswiritano, ku sukela eku sunguleni, nsimbi yoleyo a yi pfanganisiwe ni vumba.

⁹ I khale malandza ya Yehovha ma lava ku twisisa leswaku mikondzo ya xifaniso lexikulu xa nsimbi yi fanekisela yini. Daniyele 2:41 yi vula leswaku mpfangano wa nsimbi ni vumba i “mfumo” wun’we, ku nga ri mimfumo yo tala. Hikwalaho, vumba byi fanekisela swilo leswi nga endzeni ka Mfumo wa Misava wa Manghezi ni Maamerika leswi endlaka leswaku wu nga tiyi ku fana ni Mfumo wa Rhoma lowu hlamuseriweke tanihi lowu nga ni milenge ya nsimbi. Vumba byi fanekisela “vana va vanhu” kumbe vanhu lava tolovelekeke. (Dan. 2:43) Vanhu va endle leswaku Mfumo wa Misava wa Manghezi ni Maamerika wu nga tiyi loko va lwela timfanelo ta vaaka-tiko, timfanelo ta vatirhi ni ku lwela ntshunxeko. Vanhu lava tolovelekeke va endle leswaku Mfumo wa Misava wa Manghezi ni Maamerika swi wu tikela ku va wu tiya ku fana ni nsimbi. Ku engetela kwalaho, van’watipolitiki va ni mavonelo lama nga faniki naswona loko murhangeri a wine nhlawulo hi tivhoti ti nga ri tingani ntsena, a nga na wona matimba yo endla leswi a swi tshembiseke. Daniyele u profete a ku: “Mfumo lowu wu ta va ni matimba eka tlhelo rin’wana, kasi eka tlhelo rin’wana wu ta va lowu fayekaka.”—Dan. 2:42; 2 Tim. 3:1-3.

10, 11. (a) I yini leswi nga ta humelela “milenge” ya xifaniso lexikulu xa nsimbi? (b) Hi nga gimeta hi ku vula yini malunghana ni nhlayo ya swikunwana?

¹⁰ Ninamuntlha tiko ra Britain ni ra United States ma ha ri bandhi ni buruku naswona hakanyingi ma tirhisana etimhakeni ta misava. Vuprofeta lebyi vulavulaka hi xifaniso lexikulu xa nsimbi ni xivandzana byi tiyisekisa leswaku Mfumo wa Misava wa Manghezi ni Maamerika a wu nge siviwi hi mfumo wun’wana wa misava. Hambileswi mfumo lowu wa misava wu nga tiyangiki ku fana ni Mfumo wa Rhoma, lowu fanekiseriwaka hi milenge ya nsimbi ya xifaniso lexikulu, a wu nge tiweli hi woxe.

¹¹ Xana nhlayo ya swikunwana swa xifaniso lexikulu yi fanekisela nchumu wo karhi? Eswivonweni swin’wana, Daniyele u boxa tinomboro to karhi hi ku kongoma. Hi xikombiso, swivandzana swo tala swi ni nhlayo leyi kongomeke ya timhondzo. Tinomboro teto i ta nkoka. Hambiswiritano, loko Daniyele a hlamusela xifaniso lexikulu, a nga yi boxanga nhlayo ya swikunwana. Hikokwalaho, swi tikomba onge nhlayo ya swikunwana a hi ya nkoka tanihi leswi nhlayo ya mavoko, swandla, tintiho, milenge ni mikondzo ya xifaniso xexo yi nga riki ya nkoka. Kambe Daniyele u vula hi ku kongoma leswaku swikunwana swi endliwe hi nsimbi leyi pfanganisiweke ni vumba. Hi ku ya hi leswi a swi vuleke, hi nga gimeta hi ku vula leswaku Mfumo wa Misava wa Manghezi ni Maamerika hi wona lowu nga ta va wu fuma misava loko “ribye” leri fanekiselaka Mfumo wa Xikwembu ri pfotlosa milenge ya xifaniso lexikulu xa nsimbi.—Dan. 2:45.

MFUMO WA MANGHEZI NI MAAMERIKA NI XIVANDZANA LEXI NGA NI TIMHONDZO TIMBIRHI

12, 13. Xivandzana lexi nga ni timhondzo timbirhi xi fanekisela yini naswona i yini leswi xi swi endlaka?

¹² Hambileswi Mfumo wa Misava wa Manghezi ni Maamerika wu endliweke hi nsimbi leyi pfanganisiweke ni vumba, swivono leswi Yesu a swi kombeke Yohane swi kombisa leswaku a wu ta endla nchumu wa nkoka emasikwini yo hetelela. Hi wihi nchumu wa kona? Yohane u vone xivono xa xivandzana lexi nga ni timhondzo timbirhi lexi a xi vulavula ku fana ni dragona. Xi fanekisela yini xivandzana xexo lexi nga tolovelekangiki? Leswi xi nga ni timhondzo timbirhi, swi vula leswaku i mimfumo yimbirhi leyi tirhisanaka. Xivandzana lexi xi fanekisela Mfumo wa Misava wa Manghezi ni Maamerika kambe sweswi xi endla nchumu wo hlawuleka.—Hlaya Nhlavutelo 13:11-15.

¹³ Xivandzana lexi nga ni timhondzo timbirhi xi byela vanhu leswaku va endla xifaniso xa xivandzana lexi nga ni tinhloko ta nkombo. Yohane u tsale leswaku xifaniso xa xivandzana a xi ta humelela, xi nyamalala ivi xi tlhela xi humelela. Sweswo swi humelerile eka nhlangano lowu sunguriweke hi tiko ra Britain ni ra United States, lowu xikongomelo xa wona a ku ri ku hlanganisa matiko ni ku va muvulavuleri wa wona.d Nhlangano wolowo wu humelele endzhaku ka Nyimpi yo Sungula ya Misava naswona a wu tiviwa tanihi Ntwanano wa Matiko. Kambe wu nyamalarile loko Nyimpi ya Vumbirhi ya Misava yi sungula. Hi nkarhi wa nyimpi yoleyo, vanhu va Xikwembu va vule leswaku hi ku ya hi vuprofeta lebyi nga eka Nhlavutelo, nhlangano lowu a wu ta tlhela wu humelela. Wu humelerile hilaha swi vuriweke hakona naswona sweswi wu vitaniwa Nhlangano wa Matiko.—Nhlav. 17:8.

14. Xifaniso xa xivandzana lexi nga ni tinhloko ta nkombo i “hosi ya vunhungu” hi ndlela yihi?

¹⁴ Yohane u vule leswaku xifaniso xa xivandzana lexi nga ni tinhloko ta nkombo i “hosi ya vunhungu.” Hi ndlela yihi? I ntiyiso leswaku a xi hlamuseriwi tanihi nhloko ya vunhungu ya xivandzana xexo. Xo va xifaniso xa xona ntsena. Matimba ya xifaniso xexo ma huma eka matiko lawa ma nga swirho swa xona, ngopfu-ngopfu eka museketeri wa xona lonkulu, ku nga Mfumo wa Misava wa Manghezi ni Maamerika. (Nhlav. 17:10, 11) Kambe Yohane u vula leswaku xifaniso lexi i hosi hikuva xi kuma vulawuri byo endla nchumu lowu nga ta khumba misava hinkwayo.

XIFANISO XA XIVANDZANA XI LOVISA NGHWAVAVA

15, 16. Nghwavava yi fanekisela yini naswona ku humelele yini hi vaseketeri va yona?

¹⁵ Hi ku ya hi leswi Yohane a swi vuleke, nghwavava yo fanekisela yi khandziye xivandzana xa muvala wa ribungu, lexi nga xifaniso xa xivandzana lexi nga ni tinhloko ta nkombo. Vito ra nghwavava yoleyo i “Babilona Lonkulu.” (Nhlav. 17:1-6) Nghwavava leyi yi fanekisela vukhongeri hinkwabyo bya mavunwa, lebyi vunyingi bya byona ku nga tikereke ta Vujagana. Tikereke teto ta wu khongelela Nhlangano wa Matiko naswona ti ringete ku wu lawula.

¹⁶ Hambiswiritano, esikwini ra Hosi, Babilona Lonkulu u vone mati lawa a tshameke eka wona ma phya, ku nga vanhu lava n’wi seketelaka. (Nhlav. 16:12; 17:15) Hi xikombiso, loko xifaniso xa xivandzana xi humelele ro sungula, tikereke ta Vujagana, ku nga xiphemu lexi nga ni matimba swinene xa Babilona Lonkulu, a ti ri ni nkucetelo lowukulu ematikweni yo tala ya le Vupela-dyambu. Namuntlha tikereke teto ni vafundhisi va tona va lahlekeriwe hi xindzhuti ni hi vaseketeri. Entiyisweni, vanhu vo tala va tshemba leswaku vukhongeri hi byona lebyi vangaka swiphiqo emisaveni. Kasi van’wana va vula leswaku vukhongeri hinkwabyo byi fanele byi herisiwa.

17. Ku ta humelela yini hi vukhongeri bya mavunwa ku nga ri khale naswona ha yini?

¹⁷ Hambiswiritano, vukhongeri bya mavunwa a byi nge nambi byi nyamalala. Nghwavava yi ta hambeta yi va ni matimba ni ku ringeta ku kucetela tihosi leswaku ti endla ku rhandza ka yona kukondza Xikwembu xi nghenisa miehleketo ya xona etimbilwini ta tona. (Hlaya Nhlavutelo 17:16, 17.) Ku nga ri khale Yehovha u ta susumetela tihulumendhe ta mafambiselo ya Sathana, leti yimeriwaka hi Nhlangano wa Matiko, leswaku ti hlasela nghwavava. Ti ta herisa nkucetelo ni rifuwo ra yona. Emalembeni ya 20 kumbe 30 lama hundzeke, vanhu vo tala a va nga ehleketi leswaku vukhongeri byi ta hlaseriwa. Namuntlha nghwavava yi khandziye xivandzana xa muvala wa ribungu. Hambiswiritano, a yi nge wi hakatsongo-tsongo eka xona, kambe yi ta wa hi xitshuketa ni hi ndlela yo vava.—Nhlav. 18:7, 8, 15-19.

SWIVANDZANA SWI HERISIWA

18. (a) I yini leswi xivandzana xi nga ta swi endla naswona ku ta va ni vuyelo byihi? (b) Hi ku ya hi Daniyele 2:44, hi tihi tihulumendhe leti Mfumo wa Xikwembu wu nga ta ti lovisa? (Vona bokisi leri nga eka tluka 17.)

¹⁸ Endzhaku ka loko vukhongeri bya mavunwa byi lovisiwile, xivandzana, ku nga mafambiselo ya tipolitiki ya Sathana ya laha misaveni, xi ta kuceteriwa leswaku xi hlasela Mfumo wa Xikwembu. Leswi tihosi ta misava ti nga ta tsandzeka ku fika etilweni, ti ta ringeta ku lwa ni vanhu lava nga laha misaveni lava seketelaka Mfumo wa Xikwembu. Sweswo swi ta vanga nyimpi yo hetelela ya Xikwembu. (Nhlav. 16:13-16; 17:12-14) Daniyele u vule swin’wana hi nyimpi yoleyo yo hetelela. (Hlaya Daniyele 2:44.) Xivandzana lexi boxiweke eka Nhlavutelo 13:1 ni xifaniso xa xona swin’we ni xivandzana xa timhondzo timbirhi swi ta lovisiwa.

19. I yini leswi hi nga tiyisekaka ha swona naswona sweswi i nkarhi wo endla yini?

¹⁹ Hi hanya enkarhini wa nhloko ya vunkombo ya xivandzana. A ku nge he humeleli tinhloko tin’wana eka xivandzana lexi emahlweni ko va xi lovisiwa. Mfumo wa Misava wa Manghezi ni Maamerika hi wona lowu nga ta va wu fuma misava loko vukhongeri bya mavunwa byi lovisiwa. Vuprofeta bya Daniyele ni bya Yohane byi hetiseke hilaha byi tsariweke hakona. Hi nga tiyiseka leswaku ku nga ri khale vukhongeri bya mavunwa byi ta herisiwa naswona nyimpi ya Armagedoni yi ta fika. Xikwembu xi hi hlavutele timhaka leti ka ha sale malembe yo tala. Xana hi ta swi yingisa swilemukiso swa vuprofeta lebyi? (2 Pet. 1:19) Hi fanele hi yingisa Yehovha sweswi naswona hi seketela Mfumo wakwe.—Nhlav. 14:6, 7.

[Tinhlamuselo ta le hansi]

[Bokisi leri nga eka tluka 17]

HI YIHI “MIMFUMO LEYI HINKWAYO”?

Vuprofeta bya Daniyele 2:44 byi vula leswaku Mfumo wa Xikwembu “wu ta pfotlosa kutani wu herisa mimfumo leyi hinkwayo.” Vuprofeta byebyo byi kombetela ntsena eka mimfumo leyi nga swiphemu swa xifaniso lexikulu.

Ku vuriwa yini hi mimfumo leyin’wana hinkwayo ya vanhu? Vuprofeta lebyi vulavulaka hi mhaka leyi fanaka lebyi nga eka Nhlavutelo byi hi byela leswi engetelekeke. Byi kombisa leswaku “[tihosi] ta misava hinkwayo leyi akiweke” ti ta hlengeletana leswaku ti lwa na Yehovha hi “siku lerikulu ra Xikwembu xa Matimba Hinkwawo.” (Nhlav. 16:14; 19:19-21) Hikokwalaho, a hi mimfumo ya xifaniso xa xivandzana ntsena leyi nga ta lovisiwa eArmagedoni kambe ku ta lovisiwa ni tihulumendhe letin’wana hinkwato ta vanhu.