Gonzisa Nwanana Wa Wena Kusukela Wuhlangini

1, 2. Xana a vapswali va fanele ku lava xivuno ka mani kuwundleni ka vana vabye?

“A VANANA i tshomba ya Jehova,” ku wulile mupswali wo kari a nga ni kubonga kwalomo ka 3.000 wa malembe ma hunzileko. (Tisimu 127:3) Hakunene, a litsako la kuva mupswali i nchachazelo wu nene wu tako hi ka Nungungulu, lowu wu kumiwako hi vanhu vo tala va chadileko. Hambulezo, lava va nga ni vana va hatla ku wona lezaku nzeni ka litsako lelo, a kuva mupswali zi neha wutihlamuleli.

² Nguvunguvu inyamutlha, a ku wundla vana i ntiro wo karata. Hambulezo, a vo tala va zi maha hi kuhumelela, niku a mutsali wa Tisimu i komba ndlela ya kona, loku aku: “Loku Jehova a nga aki yindlu, va tirela mahala lava va yi akako.” (Tisimu 127:1) Loku u lanzela zileletelo za Jehova hi laha kusuhani nguvu, u ta maha mupswali wa chukwana. A Biblia gi ngalo: “Tsumba Jehova hi mbilu ya wena yontlhe, u nga tsumbi kupimisisa ka wena wutsumbu.” (Mavingu 3:5) Xana u ti yimisele a ku ingisa wusungukati ga Jehova a xikhati lexi u sangulako a ntiro wa wena wa 20 wa malembe wa ku wundla n’wana?

 3. Wutihlamuleli muni legi a vadadani va nga nago kuwundleni ka vanana?

³ Ka miti yo tala misaveni yontlhe, a vavanuna va wona a ku gonzisa nwanana kota ntiro wu lumbako nguvunguvu wasati. Lisine lezaku a Mhaka ya Nungungulu yi komba a ntiro wa dadani kota yena nguvunguvu a faneleko ku lavela zakuga a ngango. Hambulezo, yona kambe yi wula lezaku yena i na ni wutihlamuleli laha mutini. A Biblia gi ngalo: “Sasisa mitiro ya wena lahandle, u sasisa ni simu ga wena; zonake aka a yindlu ya wena.” (Mavingu 24:27) Kuwoneni ka Nungungulu, a vadadani ni vamamani va tirisana kugonziseni ka nwanana. — Mavingu 1:8, 9.

 4. Hikuyini hi nga faneliko ku wona a vanana va vafana kota va lisima a ku hunza a va vanhanyana?

⁴ Xana u va wonisa kuyini a vanana va wena? A mibiko yi wula lezaku le Ásia “a zivanana za vanhanyana a zi tali ku amukelwa khwatsi.” A ku venga vanhanyana ka ha woneka hi lisine le América Latina, hambu xikari ka “mingango yi gonzileko nguvu.” Hambulezo, a lisine hi lezaku a vanhanyana a hi vana va nga hiko na lisima. Jakobe, a dadani a tivekako nguvu wa xikhatini xa kale, i wulawulile hi vana vakwe vontlhe, a ku patsa ni vanhanyana vahi ni vahi va nga belekilwe kala ka xikhati lexo, kota “vanana lava Nungungulu hi wuxinji gakwe a [nzi] nyikileko.” (Genesisi 33:1-5; 37:35) Hi kufanana, Jesu i lo katekisa “a vanana va tsongwani” vontlhe (vafana ni vanhanyana) lava va nga nehiwa ka yena. (Mateu 19:13-15) Ha zi kota ku tiyiseka lezaku yena i kombisile a mawonela ya Jehova. — Deuteronome 16:14.

 5. Maalakanyo muni lawa ma faneleko ku rangela a xiboho xa patswa xungetano hi lipimo la ngango wabye?

⁵ Xana zi tolovelekile lomu xipanzeni xa nwina a kuva ku rinzelwa lezaku a wasati a pswala vana vo tala hi laha a zi kotako ha kona? Hi kufaneleko, a ntsengo wa vana lava a patswa wa vatekani wu nga navo xiboho xa vona venyi. Ku nga wuliwa yini loku a vapswali va nga hi na makotela ya ku gisa, ku ambalisa, ni ku gonzisa vana vo tala? Hi lisine, a patswa wu fanele ku alakanyela mhaka leyo a xikhati lexi wu bohako a ntsengo wa vana vabye. A mipatswa yo kari leyi yi nga zi kotiko ku tatisa a zilaveko za vana vabye vontlhe yi rwexa maxaka a wutihlamuleli ga ku wundla vo kari va vona. Xana a tolovelo lowo wu nene? Hakunene a wu faneli. A wu susi a wutihlamuleli ga vapswali xungetano hi vana vabye. A Biblia gi ngalo: “Loku a hi kona munhu a nga hlayisiko a maxaka yakwe, nguvunguvu a va ngango wakwe, yena i kanetile a kukholwa, i bihile ku hunza loyi a nga kholwiko.” (1 Timote 5:8) A mipatswa yi nga ni wutlhari yi zama ku boha a lipimo la “ngango” wabye na ka ha hi mahlweni kasi yi zi kota ku hlayisa a ziro za wona. Xana va nga maha xo kari kasi ku ti pimela a ntsengo wa vana lava va va lavako lezaku va zi kota ku maha lezo? Lezo kambe zi bohiwa hi vona venyi, niku loku a mipatswa ya vatekani yi boha a ku maha lezo, a mimuri kutani mamahela ya kona lawa va ma hlawulako zi bohiwa hi vona venyi kambe. “A munhu ni munhu i ta rwala a nzhwalo wakwe yena nwinyi.” (Va Le Galatia 6:5) Hambulezo, a mamahela lawa ma patsako a kubhoxa nyimba ka tshamela gihi ni gihi ma lwisana ni matshinya ya milayo ya Biblia. Jehova Nungungulu hi yena “xibuka xa wutomi.” (Tisimu 36:9) Hikwalaho, a ku lovisa wutomi anzhako ka kuva gi sangulile zi wa ta komba a ku nga hi na xichawo ka hombe ha Jehova niku zi fana ni kudaya. — Eksodusi 21:22, 23; Tisimu 139:16; Jeremia 1:5.

 6. Xana a ku gonzisa nwanana ku fanele ku sangula a xikhati muni?

⁶ A bhuku ga Mavingu 22:6 gi ngalo: “Gonzisa nwanana lomu ndleleni leyi a ta nga famba ha yona.” A ku gonzisa vanana i ntiro wunwani wa hombe wa vapswali. Hambulezo, xana a kugonzisa loko ku fanele ku sangula a xikhati muni? Na ga ha hi mixo nguvu. Mupostoli Paule i wonile lezaku Timote i gonzisilwe “a kusukela wuhlangini.” (2 Timote 3:15) A gezu ga xiGreki gi tirisilweko laha ga zi kota ku wula a xihlangi kutani nwanana a kalako a nga se pswaliwa. (Luka 1:41, 44; Mitiro 7:18-20) Hikwalaho, Timote i kumile gonziselelo kusukela xikhatini xa wuhlangi gakwe — niku lezo zi wa fanele. A wuhlangi xikhati xa xi nene nguvu xa ku sangula ku gonzisa nwanana. Hambu a xihlangi xi na ni ndlala ya wutivi.

 7. (a) Hikuyini zi nga za lisima lezaku a vapswali hi wumbiri gabye va hlakulela kuzwanana ka laha kusuhani ni xinwanana? (b) Kuzwanana muni ku nga hi kona xikari ka Jehova ni N’wana wakwe a belekilweko yece?

⁷ “A xikhati lexi nzi nga wona a xinwanana xa mina hi khati go sangula,” ku wula mamani wo kari, “nzi lo xi ranza nguvu.” A vamamani vo tala va mahawu zalezo. A kubohana loko ko saseka ku nga xikari ka mamani ni xinwanana kuya ku kula laha va mbhetako xikhati zinwe anzhako ka kupswaliwa ka xona. A ku xi anwisa ku engetela a kubohana loko. (Ringanisa 1 Va Le Tesalonika 2:7.) A xikhati lexi a mamani a khomakhomako xinwanana xakwe a tlhela a bhula naxo xa lisima nguvu kasi ku enelisa a zilaveko za xona za kutizwa. (Ringanisa Isaya 66:12.) Ku nga wuliwa yini hi dadani? Yenawu i fanele kuva ni kubohana ni xinwanana xakwe. Jehova wutsumbu xikombiso mhakeni leyi. Lomu ka bhuku ga Mavingu, ha gonza xungetano hi kuzwanana ka Jehova ni N’wana wakwe a belekilweko yece, loyi a kombisiwako na aku ngalo: “Jehova i lo nzi vanga kusanguleni ka ndlela yakwe, . . . Nzi mu tsakisa siku ni siku.” (Mavingu 8:22, 30; Johani 1:14) Hi kufanana, a dadani wa mu nene i hlakulela a kuzwanana ka laha kusuhani ni ka liranzo ni nwanana wakwe kusukela kusanguleni ka wutomi gakwe ga wunwanana. “Kombisa nguvu liranzo,” ku wula mupswali wo kari. “A ku na ngafa nwanana hi kota ya kuangarelwa ni kupswopswiwa.”

 8. Hi kwihi a kukuca ka maalakanyo loku a vapswali va faneleko ku nyika zivanana na za ha hi zihlangi nguvu?

⁸ Kanilezi a zivanana zi lava zo hunza lezo. Kusukela kupswaliweni, a wongo gabye gi longile ku amukela ni ku veketela mahungu, niku a vapswali hi vona xibuka xo sangula xa wona. Wona lirimi kota xikombiso. A vakambisisi va mahungu va wula lezaku kasi nwanana a gonza khwatsi a ku wulawula ni ku lera “zi alakanyelwa kuva zi yelana nguvu ni mazwananela yo ranga ya nwanana ni vapswali va yena.” Wulawula u tlhela u lerela nwanana wa wena kusukela wuhlangini. Handle ko teka xikhati yena i ta lava ku ku pimanyisa, niku handle ko hlwela u ta zi kota a ku mu gonzisa ku lera. Kuzilava i ta zi kota ku lera na a nga se nghena xikoleni. Lezo zi ta vuna nguvu loku u hanya tikweni legi a vagonzisi va nga vatsongwani ni kuva a tisala ti tele nguvu hi zigonzani.

 9. Hi gihi a khungo ga lisima nguvu legi a vapswali va faneleko ku gi alakanya?

⁹ Lexi a vapswali va nga maKristu va faneleko a ku xi khatalela nguvu ku enelisa a zilaveko za moya za nwanana. (Wona Deuteronome 8:3.) Na va hi ni khungo muni? Na va lava ku vuna a vanana vabye lezaku va hlakulela a wumunhu go fana ni ga Kristu, ku nga ku ambala a “munhu muswa.” (Va Le Efesusi 4:24) Kasi ku maha lezo, va fanele ku alakanyela a materiali ya kuaka ma faneleko ni maakela ma faneleko kambe.

10. Hi wahi a matshamela lawa a vanana va faneleko ku ma hlakulela?

¹⁰ A kutiya ka yindlu ku khegela nguvu ka lixaka la materiali ma tirisilweko ka yona. Mupostoli Paule i wulile lezaku a materiali ya chukwana ya ku aka wumunhu ga maKristu i “nzalama, ni siliva, ni maribye ya tsengo wa hombe.” (1 Va Le Korinte 3:10-12) Lezi zi yimela a matshamela yo kota kukholwa, wutlhari, kupimisisa, kutsumbeka, xichawo, kubonga ka liranzo ha Jehova ni milayo yakwe. (Tisimu 19:7-11; Mavingu 2:1-6; 3:13, 14) Xana a vapswali va nga va vunisa kuyini a vanana va vona kusukela wuhlangini lezaku va hlakulela a matshamela lawa? Hi ku lanzela zileletelo zi nyikilweko kale nguvu.

11. Xana a vapswali va maIsraeli va vunisile kuyini a vanana vabye a ku hlakulela matshamela ma xalalisako Nungungulu?

¹¹ Xikhatanyana mahlweni ka kuva a tiko ga Israeli gi nghena Tikweni gi Tsumbisilweko, Jehova i byelile lezi a vapswali va maIsraeli: “A milayo leyi nzi ku layako ha yona nyamutlha yi tava mbilwini ya wena. U ta yi gonzisa ka vanana va wena, u wulawula ha yona lomu ndlwini ka wena, ni lomu kuenzeni ka wena, ni kuetleleni ka wena, ni kuvukeni ka wena.” (Deuteronome 6:6, 7) Ina, a vapswali va fanele kuva xikombiso, vanghana, vanhu va bhulako, ni vagonzisi.

12. Hikuyini zi hi za lisima lezaku a vapswali va hi zikombiso zi nene?

¹² Ngha uva xikombiso. Xo sangula, Jehova i te ngalo: “A milayo leyi . . . yi tava mbilwini ya wena.” Hi kulanzela i lo engeta aku: “U ta yi gonzisa ka vanana va wena.” Hikwalaho, a matshamela ma xalalisako Nungungulu ma fanele kuva mbilwini ya mupswali kuranga. A mupswali i fanele ku ranza zinene ni ku hanya hi zona. Zonake hi kona a to zi kota ku khumba mbilu ya nwanana. (Mavingu 20:7) Hikuyini? Hakuva a vanana va kucetelwa nguvu hi lezi va zi wonako a ku hunza lezi va zi zwako. — Luka 6:40; 1 Va Le Korinte 11:1.

13. Xungetano hi ku khatalela vanana vabye, xana a vapswali va nga maKristu va nga pimanyisisa kuyini a xikombiso xa Jesu?

¹³ Ngha uva munghana. Jehova i byelile a vapswali le Israeli ku ngalo: ‘Wulawula ni vanana va wena lomu ndlwini ka wena, ni lomu kuenzeni ka wena.’ Lezo zi lava a ku mbheta xikhati ni vanana na ku nga khataliseki lezi a vapswali va khomekisileko zona. Zi te dlunya lezaku Jesu i zi wonile na zi fanele a ku mbheta xikhati xakwe ni vanana. A masikwini yo gumesa ya wutireli gakwe, a vanhu “va lo neha ka yena a vanana, lezaku kasi a fela ku va khumba.” Xana Jesu i zi wonisile kuyini lezo? “I lo va angatela, a tlhateka mandla hehla kabye, a va katekisa.” (Marku 10:13, 16) Hi nga alakanyela lezo ntsena, a xikhati xa kufa ka Jesu xi wa tshinela hi xihatla. Hambulezo, yena i mbhetile xikhati xakwe ni vanana lavo a tlhela a va khatalela. A hi kusaseka ka xigonzo lexo!

14. Hikuyini zi vunako a kuva vapswali va mbheta xikhati ni nwanana wabye?

¹⁴ Ngha u hi munhu wo bhula. A ku mbheta xikhati ni nwanana wa wena zi ta ku vuna a ku bhula naye. Loku u bhula nguvu naye, u ta tiva khwatsi a wumunhu legi a gi hlakulelako. Hambulezo, tiva lezaku a ku bhula zi hunza ku wulawula ntsena. “Nzi lo gonza a wutlhari ga ku ingisela,” ku wulile a mamani wo kari le Brasil, “a ku ingisela hi mbilu ya mina.” A lihlaza-mbilu lakwe li lo pswala mihanzu a xikhati lexi a n’wana wakwe a nga sangula ku mu byela a kutizwa kakwe.

15. Zini zi faneleko ku alakanyelwa xungetano hi kuhlakana?

¹⁵ A vanana va na ni xilaveko xa “xikhati xa ku hleka; . . . ni xikhati xa ku kina,” xi nga xikhati xa ku hlakana. (Mutshawuteli 3:1, 4; Zakaria 8:5) Za vuna nguvu a kuva vapswali ni vanana va hlakana zinwe. I mhaka yi nga tsakisiko a ku tiva lezaku ka miti yo tala a kuhlakana ku valetwa hi ku hlalela a televizawu. Hambu lezi a milongoloko yo kari ya televizawu yi nga ha hungatako, a kutala ka yona yi hohlota mahanyela ma nene, niku a ku hlalela a televizawu ku tala ku valela mabhulo ngangweni. Hikwalaho, hikuyini mu nga mahiko zilo zi akako ni vanana va nwina? Yimbelelani, mu bela ticuva, mu tlhangana ni vanghana, mu enzela matshamu yo tsakisa. A mihlakano leyo yi kuca mabhulo.

16. Zini lezi a vapswali va faneleko ku gonzisa vanana va vona xungetano hi Jehova, niku va fanele ku zi mahisa kuyini?

¹⁶ Ngha uva mugonzisi. “[A milayo leyi] u ta yi gonzisa ka vanana va wena,” ku wulile Jehova. A mongo wa mhaka wu byela wena lezi u to gonzisa ni magonzisela ya kona. A kusangula, “u ta ranza Jehova Nungungulu wa wena hi mbilu yontlhe ya wena, ni muhefemulo wontlhe wa wena, ni ntamu wontlhe wa wena.” (Deuteronome 6:5) Zonake, “a milayo leyi . . . u ta yi gonzisa.” Gonzisa a zileletelo na u hi ni khungo ga ku anzisa liranzo la muhefemulo wontlhe ha Jehova ni milayo yakwe. (Ringanisa Maheberu 8:10.) A ku gonzisa vanana va wena “lomu ndlwini ka wena, ni lomu kuenzeni ka wena, ni kuetleleni ka wena, ni kuvukeni ka wena” zi wula a ku va gonzisa hi kuphindaphinda. Hikwalaho, Jehova, hi lisine i ku byela lezaku a ndlela yo sangula ya ku vuna a vanana va wena a kuva va hlakulela a wumunhu gi xalalisako Nungungulu ku wulawula hi yena hi kukhanzakanya. Lezo zi patsa a kuva ni xigonzo xa Biblia xo khanzakanya zinwe navo.

17. Xini lexi a vapswali va nga ha lavako a ku xi hlakulela nzeni ka nwanana wabye? Hikuyini?

¹⁷ A vapswali vo tala va zi tiva lezaku a ku nghenisa mahungu mbilwini ya nwanana a zi olovi. Mupostoli Pedro i kucile maKristu-kulobye: “Lavani a masi ma nene ya moya, khwatsi hi zihlangana za ha belekiwako.” (1 Pedro 2:2) A gezu “lavani” gi nyika maalakanyo ya lezaku a vo tala a va na ndlala ya zakuga za moya hi ntumbuluko wabye. A vapswali va nga hava ni xilaveko xa ku hlota tindlela ta ku hlakulela a kulava loko nzeni ka nwanana.

18. Hi wahi a magonzisela yo kari ya Jesu lawa a vapswali va kuciwako lezaku va ma pimanyisa?

¹⁸ Jesu i khumbile timbilu hi ku tirisa mifananiso. (Marku 13:34; Luka 10:29-37) A magonzisela lawa ma khumba nguvu a vanana. Gonzisa a matshinya ya milayo ya Biblia hi ku tirisa mahungu yo tsakisa, ma kokako mbilu, kuzilava lawa ma kumekako ka Bhuku Ga Mina Ga Mahungu Ya Biblia.a Maha lezaku a vanana va patseka. Va vumelele ku tirisa a kupimisisa kabye lezaku va tsala a zithombe ni ku maha mikombiso ya zimaho za lomu ka Biblia. Jesu i tirisile ziwutiso kambe. (Mateu 17:24-27) Pimanyisa a magonzisela yakwe xikhatini xa xigonzo xa nwina xa ngango. Wutshanwini ga ku wula ntsena a nayo wa Nungungulu, maha ziwutiso zo kota, Hikuyini Jehova a hi nyikileko a nayo lowu? Ku ta humelela yini loku hi wu hlayisa? Ku ta maheka yini loku hi nga wu hlayisi? A ziwutiso lezo zi vuna a nwanana a ku alakanyisisa ni ku wona lezaku a milayo ya Nungungulu ya tira niku yi nene. — Deuteronome 10:13.

19. Loku a vapswali va lanzela a matshinya ya milayo ya Biblia kutirisaneni ni vanana vabye, mabhinzu muni ya hombe lawa a vanana va to ma buza?

¹⁹ Hi kuva xikombiso, munghana, munhu wo bhula, ni mugonzisi, wa zi kota ku vuna a nwanana wa wena kusukela wuhlangini gakwe lezaku ava ni kuzwanana ka laha kusuhani nguvu na Jehova Nungungulu. A kuzwanana loko ku ta kuca a nwanana wa wena lezaku a tsaka hi kuva muKristu. Yena i ta ti karatela ku hanya hi kuyelana ni kukholwa kakwe hambu loku a yimisana ni tshikelelo wa vanghana ni ziringo. Xikhati xontlhe mu vune a ku tsakela a kuzwanana loko ka lisima. — Mavingu 27:11.

20. Xini a kulaya, niku ku fanele ku nyikiswa kuyini?

²⁰ A kulaya ku gonzisa loku ku lulamisako maalakanyo ni mbilu. A vanana va ku lava xikhati xontlhe. Paule i khongotela vapswali lezaku ‘va wundla [vanana vabye] hi kululeka ni kulaya ka Hosi Jehova.’ (Va Le Efesusi 6:4) A vapswali va fanele ku laya kutani ku tsayisa hi liranzo, khwatsi hi lezi Jehova a mahako. (Maheberu 12:4-11) A kulaya loku ku seketelwako liranzweni ka zi kota a ku nyikiwa hi kuwulawula. Hikwalaho, hi byeliwa lezaku ‘hizwa gonziselelo’ kutani kulaya. (Mavingu 8:33) Xana a kulaya ku fanele ku mahiswa kuyini?

21. Hi wahi a matshinya ya milayo lawa a vapswali va faneleko ku ma alakanya a xikhati lexi va layako vanana vabye?

²¹ A vapswali vo kari va alakanya lezaku a ku laya vanana vabye ku va wulawulela hi gezu go dzukisa, ku va bhongela, hambu ku va ruka. Kanilezi, ka mhaka yaleyi ya yinwe, Paule wa tlharihisa: “Nwinawu vararu, mu nga zangarisi a vana va nwina.” (Va Le Efesusi 6:4) A maKristu wontlhe ma khongotelwa lezaku ma ‘rula ka vontlhe, ma luleka hi kurula lava va kanetako.’ (2 Timote 2:24, 25) A vapswali va nga maKristu, hambu lezi va tivako a xilaveko xa ku tiyisa woko, va zama ku alakanya magezu lawa a xikhati lexi va layako vanana vabye. Hambulezo, ka zikhati zinwani, a ku wulawula ntsena a zi eneli, hikwalaho a kutsayisanyana ko kari ku nga ha laveka. — Mavingu 22:15.

22. Loku nwanana a fanele ku tsayisiwa, xini lexi a faneleko ku vuniwa a ku xi zwisisa?

²² A vanana vo hambanahambana va lava tixaka to hambanahambana ta kulaya. A vo kari a va “layiwi hi magezu” ntsena. Ka vona, a ku tsayiswa hi zikhati zo kari ku nga hava wutomi. (Mavingu 17:10; 23:13, 14; 29:19) Hambulezo, a nwanana i fanele ku zwisisa lezaku hikuyini a tsayiswako. “A nhonga ni kululeka ku nyika wutlhari.” (Mavingu 29:15; Joba 6:24) Kanilezi, a kutsayisa ku na ni mbhingano. “Nzi ta ku laya hi nongameto,” ku wulile Jehova ka vanhu vakwe. (Jeremia 46:28b) A Biblia a gi kuci ne ni kutsongwani a kuxupula kutani kuba ka tihanyi, lezi zi zi kotako ku bayisa a nwanana. — Mavingu 16:32.

23. Xana a nwanana i fanele ku tiva yini a xikhati lexi a tsayisiwako hi vapswali vakwe?

²³ A xikhati lexi Jehova a nga tlharihisa vanhu vakwe lezaku i wa ta va laya, a kusangula i te ngalo: “U nga chavi . . . hakuva nzi zinwe na wena.” (Jeremia 46:28a) Hi kufanana, a kulaya ka vapswali, ka ndlela yihi ni yihi yi faneleko, cima a ku faneli ku maha a nwanana a tizwa na a nyenyiwa. (Va Le Kolosi 3:21) A ku hambana ni lezo, a nwanana i fanele ku tiva lezaku a kulaya ku nyikwa hi lezi a mupswali ‘a nga zinwe naye.’

24, 25. Hi xihi a xilo xo swara lexi a vanana va faneleko ku vikelwa ka xona masikwini lawa?

²⁴ Loku a vahombe vo tala va cuwuka nzhako wunwananeni gabye va gi wona na gi hi xikhati xo tsakisa. Vona va alakanya a ku tizwa na va vikelekile, na va tiyiseka lezaku a vapswali vabye va wa ta va hlayisa hambu ku humelela yini. A vapswali va lava lezaku a vanana vabye va ti zwisa zalezo, kanilezi a tikweni go biha ga nyamutlha, za karata nguvu ku vikela vanana a ku hunza kale.

²⁵ A xilo xo swara xi wonekako nguvu malembeni lawa kuxakelwa ka vanana hi tlhelo ga ziro za wubeleki. Le Malásia, a mibiko ya kuxakelwa ka vanana hi tlhelo ga ziro za wubeleki yi anzile hi mune wa makhati nzeni ka khume ga malembe. Le Alemanha, a xipimo xa 300.000 wa vanana va xakelwa hi tlhelo ga ziro za wubeleki lembe ni lembe, kuveni ka tiko go kari ga le América Dzonga, maringano ni kambisiso wo kari, a mpimo wa kona wa lembe ni lembe i hlayo yo hlamalisa ya 9.000.000! Lexi xi bayisako hi lezaku a kutala ka vanana lavo va xakelwa mitini yabye hi vanhu va va tivako ni ku va tsumba. Kanilezi a vanana va fanele kuva ni wuvikeli go tiya hi ka tlhelo ga vapswali vabye. Xana a vapswali va ngava vavikeli hi ndlela muni?

26. Hi tihi a tindlela to kari leti a vanana va zi kotako ku vikelwa ha tona, niku xana a wutivi gi nga vikelisa kuyini a nwanana?

²⁶ Kota lezi a matshango ma kombako lezaku a vanana lava va nga tiviko nchumu xungetano hi masango va le mhangweni nguvu ya ku xengwa hi vaxakeli va vanana, a ndlela ya yi nene ya ku va vikela ku gonzisa nwanana, hambu loku a ha hi mu tsongwani. A wutivi lego ga zi kota a ku mu vikela “tindleleni ta kubiha, ni ka lava va wulawulako kubiha.” (Mavingu 2:10-12) Wutivi muni lego? Wutivi ga matshinya ya milayo ya Biblia, ga lezi zo saseka ni za kubiha hi tlhelo ga mahanyela. Ngha va tiva kambe lezaku a vanhu vo kari va hombe va maha za kubiha niku a nwanana a nga faneli ku vumela a xikhati lexi vona va mu kucako a ku maha zilo zi nga faneliko. (Ringanisa Danieli 1:4, 8; 3:16-18.) U nga nyiki gonziselelo leyo a khati ginwe ntsena. A kutala ka vanana va tsongwani va na ni xilaveko xa ku phindaphindelwa a xigonzo kala va xi alakanya khwatsi. A xikhati lexi a vanana va yako va kulanyana, dadani i fanele ku kombisa xichawo xa liranzo ka fanelo ya n’wana wakwe wa nhanyana ya kuva ni xihundla, niku mamani i fanele ku xi kombisela a mufana — hi ndlela leyo va tiyisa a wutivi ga nwanana ga lezi zi faneleko. Hakunene, a yinwe ya tindlela ta chukwana ta ku vikela a kuxakelwa ka vanana wuwoneleli ga laha kusuhani ga nwina kota vapswali.

27, 28. Himani loyi a nga Xibuka xa hombe ka zontlhe xa xivuno ka vapswali a xikhati lexi va yimisanako ni xikarato xa ku wundla nwanana?

²⁷ Hi lisine, a ku gonzisa nwanana kusukela wuhlangini za karata, kanilezi a vapswali va nga makholwa a va faneli ku yimisana voce ni xikarato lexo. A kale, masikwini ya Valamuli, a xikhati lexi a wanuna a vitwako Manoa a nga tiva lezaku i wa tava raru, i lo kombela wurangeli ka Jehova xungetano hi ku wundla nwanana wakwe. Jehova i lo hlamula mikhongelo yakwe. — Valamuli 13:8, 12, 24.

²⁸ Hi ndlela yo fana inyamutlha, a xikhati lexi a vapswali va nga makholwa va wundlako vanana vabye, va zi kotawu ku wulawula na Jehova hi mukhongelo. A kuva mupswali i ntiro wo binza, kanilezi wu na ni nchachazelo wa hombe. A patswa wo kari wa vatekani va nga maKristu le Havaí wu ngalo: “U na ni 12 wa malembe ya ku maha ntiro wa wena mahlweni ka malembe yo nonoha yo rama. Kanilezi loku u ti karatile nguvu lezaku u tirisa a matshinya ya milayo ya Biblia, xikhati xa ku tshovela kutsaka ni kurula laha a vanana va bohako lezaku va lava ku tirela Jehova na zi sukela mbilwini.” (Mavingu 23:15, 16) A xikhati lexi a nwanana wa wena a mahako xiboho lexo, wenawu u ta susumeteka ku wula lezi: “A vanana [va vafana ni vanhanyana] i tshomba ya Jehova.”