A matiko ma longiselwe kasi kuzwa a ‘kugonzisa ka Jehova’

1-3. Zikarato muni lezi a vapizani va Jesu va kumeneko nazo mayelano ni ku xumayela a mahungu yo saseka ka “matiko wontlhe”?

JESU KRISTU i lo va nyika ntiro wa hombe a valanzeli vakwe. I lo va byela lezi: “Fambani, mu va maha vapizani a matiko wontlhe.” Hi ku maha ntiro lowo, hi magumo a “ivangeli . . . ya mufumo yi [wa] ta kanelwa misaveni yontlhe.” — Mat. 24:14; 28:19.

² A vapizani va wa mu ranza Jesu zinwe ni mahungu yo saseka. Hambulezo, kuzilava va wa karateka vaku, ‘hi ta zi kotisa kuyini a ku maha ntiro lowu ke.’ Hikuyini? Hi lezaku va wa hi vatsongwani. Jesu, loyi va nga kanela lezaku i N’wana wa Nungungulu i wa delwe. A vapizani vakwe va wa woniwa kota ‘vanhu va nga gonzangiko.’ (Miti.4:13) Kanilezi, va wa fanele ku huwelela mahungu ma nga lwisana ni tigonzo ta varangeli va wukhongeli va nduma lava va nga gonzile a mikhuwo ya kaleloko. Lomu tikweni gabye ga mabeleko, a vapizani lavo va wa nga woniwi kota va nchumu. Niku a tiko ga Israeli gi wa nga hi nchumu loku gi ecanyiswa ni matiko lawa manwani Mufunweni wa hombe wa Roma.

³ Tlhatakumbiri, Jesu i lo ranga a byela a vapizani vakwe lezaku va wa ta vengiwa ni ku xaniswa niku a vokari va wa ta dawa. (Luka 21:16, 17) Va wa ta lwisana ni vatokometi, vaprofeti va mawunwa ni kuengeteleka ka zihunza-milayo. (Mat. 24:10-12) Hambu loku ku hi ku a mahungu yabye ma wa ta amukelwa ni ka gihi wutshamu, va wa ta zi kotisa kuyini ku xumayela “kala le magemeta-musi ya misava” ke? (Miti. 1:8) A zikarato lezo kuzilava zi wa vaba tihloko!

 4. A vapizani va zana ga malembe go sangula va humelelisile kuyini ntirweni wabye wo xumayela?

⁴ Kova ni xihi xi nga va karata, a vapizani va lo sangula ku xumayela a mahungu yo saseka, na ku nga hi le Jerusalema ni Samaria ntsena, kanilezi ni kwihi lomu ku nga tiveka xikhatini lexo. Hambu lezi a vapizani va nga kumana ni zikarato, hi 30 wa malembe a mahungu yo saseka ma wa kanelwe “ka zivangwa zontlhe lahasi ka tilo” niku ma wa “pswala mihanzu ni ku anza” matikweni wontlhe. (Kol. 1:6, 23) Kasi ku kombisa: Hi kota ya lezi Paule a nga wula ni ku maha xihlaleni xa Kupero, a hosana ya muRoma, Sergiu Paulusi “i lo kholwa, na a kari a hlamala hi kugonzisa ka [Jehova].”— Gonza Mitiro 13:6-12.

 5. a) Xitiyisekiso muni lexi Jesu a nyikileko vapizani vakwe? b) Magumo muni ma chikelelweko hi vokari loku va ehleketa hi xiyimo xa zana ga malembe go sangula ke?

⁵ A vapizani va Jesu va wa zi tiva lezaku va wa nga ta maha a ntiro wa kuxumayela hi ntamu wabye wutsumbu. Jesu i wa va byelile lezaku i tava zinwe navo, niku a moya wa ku basa wu wa ta va vuna. (Mat. 28:20) Hi ndlela yo kari, a ziyimo zi nga hi kona tikweni masikwini lawo zi wa olovisa a kuxumayelwa ka Mufumo. A bhuku go kari ga matimu gi ngalo: “A ku na xikhati xinwani matinwini ya tiko lexi xi nga faneleka khwatsi hi ku amukela a Chechi leyi ya yiswa ku hunza a zana ga malembe go sangula . . . Ka zana ga malembe ga wumbiri a maKristu . . . ma lo sangula ku kholwa lezaku hi Nungungulu a longiseleko tiko kasi ku amukela a kusangula ka wuKristu.”

 6. Zini hi to wulawula hi zona a) ka nzima leyi b) ka leyi yi lanzelako?

⁶ A Biblia a gi wuli nchumu xungetano hi kuva Nungungulu a cicile zokari ka zimaho za misava kasi ku olovisa a ntiro wa kuxumayela. Hambulezo, a mhaka yo tiya hi leyi: Jehova i wa lava lezaku a mahungu yo saseka ma xumayelwa, kanilezi Satani i wa nga zi lavi. Ka nzima leyi, hi ta wulawula hi zilo zo kari lezi kuzilava zi mahileko lezaku a ntiro wa kuxumayela wu olova ka zana ga malembe go sangula kuhunza loku wu wa no mahiwa ka xikhati xinwani. Ka nzima yi lanzelako, hi ta wulawula hi zimaho za masiku ya hina zi to hi vuna ku xumayela mahungu yo saseka kala magemeta-musi ya misava.

 7. Xini a Kurula ka Roma, niku hikuyini ku tshamileko tihlokweni ta vanhu?

⁷ Hi ndlela yo kari, a mufumo wa Roma wu ma vunile maKristu. Hi xikombiso, ku wa hi ni Pax Romana kutani Kurula ka Roma. A Mufumo wa Roma wu wa valela a wuhluwuki gontlhe. Ku wa tshuka kuva ni “kulwa ni wudumo ga kulwa,” kota lezi Jesu a nga sina a wulile. (Mat. 24:6) A mabutho ya Roma ma lovisile Jerusalema hi 70 Nguveni ya Hina, niku ku wa hi ni tiyimpa-yimpana lomu timbhirini ta mufumo wa Roma. Hambulezo, hi xipimo xa 200 wa malembe kusukela masikwini ya Jesu, a xipanze xa le Mediteraneyo xi wa hi ni kurulanyana. A bhuku go kari gi ngalo: “Cima ku wa nga se tshuka kuva ni kurula ka hombe hi xikhati xo leha xo kota lexo matinwini ya vanhu, niku cima a ku se tshuka kuva kona kambe a kurula ko kota loko xikari ka vanhu vo tala.”

 8. A xikhati xa kurula xi vunisile kuyini a maKristu yo sangula?

⁸ Na a tlhamusela a mawonela yakwe, a tlhari yo kari ya zilo za wukhongeli ka zana ga malembe ga wunharu yi vitwako Origen yi tsalile lezi: “Na zi valele a kuhangalaswa ka gonzo ya Jesu misaveni yontlhe loku ku wa hi ni mifumo yo tala . . . hakuva a vavanuna matlhelweni wontlhe na va kurumetilwe ku gonza kulwa ni ku lwela a tiko gabye. . . . Hi ndlela leyo, a gonzo leyi, yi nga gonzo yi xumayelako kurula yi tlhela yi nga vumeleli vanhu lezaku va ti photela ka valala vabye, na yi zi kotisile kuyini ku humelela loku a xiyimo xa misava xi wa nga cicangi matlhelweni wontlhe kasi kuva ni moya wo rula kusukela masikwini ya Jesu ke?” A vahuweleli va Mufumo va wa xanisiwa mufunweni wa Roma, kanilezi vona va wa hlota kurula niku zi wonekisa ku khwatsi va vunekile hi kurulana loku ku nga hi kona xikhatini lexo. — Gonza Va Le Roma 12:18-21.

9, 10. Hikuyini zi nga va olovela a vapizani a ku enza-enza mufunweni wa Roma?

⁹ A maKristu ma lonzowotile khwatsi a maruwa ya Roma. Kasi ku vikela ni ku simama ku wonelela a vanhu lava va nga hi mandleni ya wona, a mufumo wa Roma wu wa hi ni butho ga ntamu ni go humelela. Kasi a masochwa ma famba hi ku hatlisa, ku wa laveka maruwa ya ma nene, niku a vaRoma va wa zi tiva khwatsi ku ma maha. A vanjiniyela va Roma va mahile maruwa yo tala yo ringana 80.000 wa tikilometro, lawa ma nga tlhanganisa madoropa wontlhe. A maruwa lawo ma wa tsemakanya makhwati, ni ziwula, ma tlhela ma kwela zitsunga.

¹⁰ Ahandle ka maruwa lawa va nga hi nawo, a vaRoma va wa lonzowota a mati ya micongo ni milonga yo ringana 27.000 wa tikilometro. A zitimela za mati za Roma zi wa tirisa 900 wa tisoko ta lomu bimbini leti ti ngaya ka mazanazana ya matshamu ya wuchekamelo. Hikwalaho, a maKristu ma wa zi kota ku enza mufunweni wa Roma. Zi wa hi kona zikarato, kanilezi mupostoli Paule ni vanwani va wa zi kota ku enza matikweni ya mufumo lowo na va nga hi na mapasaporte. Va wa nga lonziwi mapasi kasi ku huma kutani ku nghena ka tiko go kari. A zihunza-milayo zi wa chava tsayiselelo ya Roma, hikwalaho lomu maruweni ku wa fambekanyana. Lomu bimbini konawu ku wa nga hi na gujeguje hakuva a mabutho ya mati ya Roma ma wa wonelela mipfutla yontlhe ya zitimela lezaku yi ngavi ni zigevenga. Hambu lezi Paule a kumeneko ni kupanzeka ka taru makhati yo tala, ni kuva a kumene ni timhango ta lomu bimbini, a Mitsalo a yi wuli hi kukongoma lezaku a mapfhumba yakwe ma colopetelwe hi zigevenga. — 2 Kor. 11:25, 26.

11. Hikuyini a vapizani va tirisileko xiGreki?

¹¹ A xiGreki xa Koine, kutani xo toloveleka, xi vunile a ku vuvumisa mabhulo ma nene ni wumunwe mabandleni ya wuKristu. Hi kota ya kuhlula ka Alexandro wa Hombe, a xiGreki lexo xi wa wulawuliwa ni ku zwisisiwa hi vanhu vo tala. Hikwalaho, a malanza ya Nungungulu ma wa zi kota ku wulawula ni tixaka tontlhe ta vanhu, lezi zi vunileko ku hangalasa mahungu yo saseka. Tlhatakumbiri, a vaJuda va nga hanya Gipite va wa hunzulusele a Mitsalo ya xiHeberu yiya ka xiGreki. A vanhu va wa yi tiva Mitsalo leyo ya Septuaginta, niku a maKristu yo sangula ma wa yi tshaha hi kutlhatlheka. A maKristu wonawu ma lo wona xiGreki kota lirimi li nene lo li tirisa mitsalweni ya wona. Li wa hi ni magezu yo tala lawa ma nga vuna nguvu ku tlhamusela zilo za moya.

12. a) Xini a códice, niku xini xi nga gi maha giva chukwana ku hunza mabhuku yo songiwa? b) A códice gi sangulile rini ku tiriswa nguvu hi maKristu?

¹² A maKristu ma wa ta yi tirisisa kuyini a Mitsalo wutirelini ga wona? A mabhuku yo songiwa ma wa karata ku ma tirisa, hakuva ma wa lava ku songiwa ni ku tlhatlhiwa, niku a kutala ka zikhati a mitsalo yi wata ka tlhelo ginwe basi. A Ivangeli ya Mateu yi wa tata bhuku go songiwa yoce. Kanilezi ku lo guma kuta a códice — gi nga gona bhuku go sangula ga maphepha. Gi wa wumbiwa hi maphepha ma rungelweko. A mugonzi zi wa mu olovela ku vulula ni ku kuma a xipanze lexi a xi lavako xa Mitsalo. Hambu lezi zi nga tivekiko khwatsi a ku a maKristu ma sangulile rini ku tirisa a códice, a bhuku go kari gi ngalo: “A códice gi wa tiriswa nguvu hi maKristu laha ka kuza zi ti komba na gi sangulile ku tiriswa mahlweni ka lembe ga 100 Nguveni ya Hina.”

13, 14. a) Paule i gi tirisisile kuyini a wusumbulwa gakwe ga wuRoma ke? b) A nayo wa Roma wu ma vunisile kuyini a maKristu?

¹³ A nayo wa Roma wu wa tira mufunweni wontlhe, niku a kuva xisumbulwa xa Roma zi wa ku nyika tifanelo to tala ta lisima zi tlhela zi ku tlhatlha ka zilo zo tala. Ku na ni makhati yo tala lawa Paule a tirisileko a wusumbulwa gakwe ga wuRoma. Laha a nga yimisana ni tixanisa le Jerusalema, Paule i lo wutisa nduna yo kari ya Roma aku: “Xana ma vumelwa a ku xupula a muRoma na a nga se ku koneka ke?” Zi wa beletelwa. Laha Paule a nga wula lezaku i wa hi xisumbulwa xa Roma xa mabeleko, “lava va nga lava ku mu hlota hi ku muba va lo suka hi xihatla; na yona nduna ya hombe yi lo chava laha yi nga zi tiva lezaku muRoma, ni lezi yi nga wa mu bohile.” — Miti. 22:25-29.

¹⁴ A wusumbulwa ga Paule hasi ka nayo wa Roma gi khumbile a ndlela leyi va nga mu khoma hi yona le Filipi. (Miti. 16:35-40) Le Efesusi, a mutsali wa muti i lo kumbuka a matirela ya nayo wa Roma anzhako ka ku rengisa xidlemo xi nga zangarile. (Miti. 19:35-41) A kuva Paule a kombele ku yisa mhaka le Kesaria zi mu vululele ndlela ya ku yimela kukholwa kakwe mahlweni ka Kesari. (Miti. 25:8-12) Hi ndlela leyo, a nayo wa Roma wu lo vuna ku “vikela ivangeli ni ku yi tiyisa” hi nayo. — Fil. 1:7.

15. A vaJuda va wa hangalakisile kuyini ka zana ga malembe go sangula?

¹⁵ Hi ndlela yo kari, a maKristu kuzilava zi ma olovele ku maha ntiro wa wona wa ku kanela ivangeli hakuva a vaJuda va wa hangalakile mufunweni wa Roma. Ka mazana ya malembe nzhako, a vaJuda va wa khomilwe hi vaAssiria va tlhela va ta khomiwa kambe hi vaBabuloni va suka tikweni gabye vaya wukhumbini. Ka zana ga malembe ga wuntlhanu Mahlweni ka Nguva ya Hina, ku wa hi ni mitlawa ya vaJuda ka 127 wa madoropa ya Mufumo wa Persia. (Est. 9:30) A xikhati lexi Jesu a nga hi laha misaveni, ku wa hi ni mitlawa ya vaJuda le Asia wa Mutsongwani, Gipite, Grekia, Mesopotamia, ni Nwalungu wa Afrika. Ku alakanyelwa lezaku a xikari ka 60 wa timiliyoni ta vanhu va nga hi kona Mufunweni wa Roma, a munwe laha ka 14 i wa hi muJuda. Ni kwihi lomu a vaJuda va ngaya kona, va wa famba ni wukhongeli gabye. — Mat. 23:15.

16, 17. a) Xana a kuhangalaka ka vaJuda ku vunisile kuyini a vanhu vo tala va matiko? b) Makhozelela muni ya vaJuda lawa a vapizani va nga ma tekelela?

¹⁶ Kota lezi a vaJuda va nga hangalakile nguvu, a vanhu vo tala va matiko va lo tiva Mitsalo ya xiHeberu. Va lo gonza lezaku ku na ni Nungungulu munwe ntsena wa lisine niku lava va mu tirelako va hanya hi milayo yo tlakuka ya wutomi ni mahanyela. Ahandle ka lezo, a Mitsalo ya xiHeberu yi wa tele hi ziprofeto zi wulawulako hi Messia. (Luka 24:44) A vaJuda ni maKristu va wa zi zwisisa vontlhe lezaku a Mitsalo ya xiHeberu i Mhaka ya Nungungulu, lezi zi nga maha lezaku Paule a kuma xo sangula hi xona bhulo ni lava a timbilu tabye ti nga lava kululama. Hi ndlela leyo, mupostoli Paule i wa tolovela ku nghena masinagogeni ya vaJuda a bhulisana navo hi Mitsalo. — Gonza Mitiro 17:1, 2.

¹⁷ A vaJuda va wa hi ni longoloko wa makhozelela. Va wa tlhangana hi kukhanzakanya masinagogeni kutani kubaseni. Va wa yimbelela tisimu, va khongela, va tlhela va bhulisana hi Mitsalo. A mabandla ya wuKristu inyamutlha ma lanzela mahela galego.

18, 19. a) A xiyimo xa zana ga malembe go sangula xi vunile ku maha yini? b) A mahungu lawa hi wulawulileko hi wona ma ku maha u ti zwisa kuyini hi Jehova?

¹⁸ Kota lezi hi zi wonileko, kuve ni zilo zo tala zi mahileko lezaku a ntiro wa kuxumayela mahungu yo saseka wu humelela. A Kurula ka Roma, mafambela yo maheka, lirimi linwe, nayo wa Roma, ni kuhangalaka ka vaJuda zi vunile vapizani va Jesu lezaku va tatisa a ntiro wa kuxumayela lowu va nyikilweko hi Nungungulu.

¹⁹ Mune wa mazana ya malembe mahlweni ka lezo, Plato, a nga hi tlhari ya muGreki ya filozofia, i lo tsala lezi ka ginwe ga mabhuku yakwe: “Zi wa ta karata nguvu a ku pola a muvangi ni dadani wa tiko ga hina, niku hambu loku ho mu kuma, zi wa nga ta koteka ku wulawula hi yena ni vanhu vontlhe.” Hambulezo, Jesu i te ngalo: “A zilo lezi zi nga kotekiko ka vanhu, za koteka ka Nungungulu.” (Luka 18:27) A Muvangi wa misava i lava lezaku a vanhu va mu kuma va tlhela va mu tiva. Ahandle ka lezo, Jesu i byelile vapizani vakwe aku: “Fambani, mu va maha vapizani a matiko wontlhe.” (Mat. 28:19) Hi ku vuniwa hi Jehova, a ku tatisa a ntiro lowu za koteka. A nzima yi lanzelako yi ta hi komba lezi a ntiro lowu wu mahiswako zona masikwini ya hina.