“Zwanani a noro lowu”

JOSEFA i cuwuka mutsuwuka-gambo hi ku ku navela nguvu, na a xuva ku khwatsi i to pswhonyomoka ka ntlawa lowu a nga ka wona a tsutsuma. Ka wutshamu go kari gi nga kusuhani le nzhako ka zitsunga lezo, ku wa hi kaya kabye le Hebroni. A dadani wakwe, Jakobe, kuzilava i wa tshamile ka xikhati xa ni gambo, na a nga zi tivi hi kumbhelela lezi zi humelelako a mufana wakwe a mu ranzako nguvu. Kanilezi Josefa i wa nga ta hatlisa a tlhela; hakuva lexi ntsena a jaha legi gi nga xi tiva, ku wa hi lezaku i wa nga ta ha mu wona kambe a papai wakwe a nga khosahele. A vaxavisi lavo va lo wona Josefa a xikhati lexi va nga kari va gula makameli yabye hi ruwa gi nga tirisiwa nguvu ga kuya dzongeni. Makunu zezi, Josefa i wa va lumba, niku va wa nga ta mu tsika a tsutsuma mahlweni yabye. Ka vona, a mufana loyi i wa fana ni zibya zabye za lisima zo kota mafura yo nuhela ni zinwani — ku nga hi zilo zo dura nguvu lezi va nga wa taya zi xavisa le Gipite.

Ka xikhati lexo, Josefa i wa hi kwalomo ka 17 wa malembe. Hi nga mu alakanya na a zama ku swola mupela-gambo, laha gambo gi pelako le Bimbini ga Hombe na a zama ku ehleketa hi lezi a wutomi gakwe gi cicisileko zona. Zi wa nga kholwisi a ku a vamakabye vakwe wutsumbu va wa zamile ku mu daya lezi va nga gumesa va mu xavisa kota khumbi. Za koteka ku ngha Josefa zi mu karatele nguvu a ku ti khoma lezaku a nga rili. I wa nga zi tivi lezi zi nga wa ta maheka.

Zi mahisile kuyini a kuza Josefa ava ka xikarato lexo xa hombe? Niku hi gonza yini ka kukholwa ka mufana loyi a xanisilweko a tlhela a zondiwa hi ziro za ngango wakwe?

Josefa i huma ngangweni wa hombe — kanilezi wo kala litsako ni wo kala kuzwanana. A matimu ya Biblia xungetano hi ngango wa Jakobe ma komba khwatsi a wuyelo go biha ga kuva ni tshengo  —  ku nga zilo zi nga hi ni timitsu lezi Nungungulu a zi tsikileko zi maheka kala laha a N’wana wakwe a nga tlhelisela a tshamela go sangula ga lisine — ga ku teka sati munwe basi. (Mateu 19:4-6) Hi kutsongwani ka kona, Jakobe i wa hi ni 14 wa vana a psweleko ni mune wa vavasati — ku nga Lea na Rakeli, ni malanza yabye Zilpa na Bilha. Kusukela kusanguleni, Jakobe i wa ranza nguvu Rakeli a sati wakwe wo saseka. A nga zangi ava ni liranzo lelo hi Lea, a nhonzo ya Rakeli, loyi a chadileko naye hi ku kanganyiswa. A xiluse xi lo zima mutsu nzeni ka vavasati lava va vambiri, niku a xiluse lexo xi lo thapela vana vabye. — Genesisi 29:16-35; 30:1, 8, 19, 20; 37:35.

Rakeli i wa hi ngonwa hi xikhati xo leha, niku laha hi kugumesa a nga pswala Josefa, Jakobe i lo wona a n’wana loyi wa wukhosana gakwe kota n’wana wo hlawuleka nguvu. Hi xikombiso, a xikhati lexi a ngango wu nga hi mhangweni laha va nga kari va famba ku ya kumana na Esau, a makabye wakwe wa xigevenga, Jakobe i lo maha malulamiselo ya lezaku Rakeli ni xinwanana xakwe Josefa vava ka wutshamu go vikeleka lenzhako ka ngango wontlhe. Za koteka ku ngha Josefa a nga gi rivalangi a siku lego ga mhango. Alakanya lezi a ti zwisileko zona ka mixo leyo laha a nga hlamala, na a te ngeru a zitihlwana, na a ti wutisa a ku hikuyini a papai wakwe, wo khosahala kanilezi a ha tiyileko, a nga kari a famba hi ku khwita. Handle ko kanakana i hlamalile nguvu a xikhati lexi a nga tiva a xigelo xa kona: Lezaku a tolo wa kona ni wusiku, a papai wakwe i wa lwile wusiku gontlhe ni ngelosi ya ntamu! Hikuyini? Hakuva i wa lava ku katekiswa hi Jehova Nungungulu. A nchachazelo wa Jakobe kuve ku ciciwa vito gakwe ava Israeli. A tiko gontlhe gi wa ta vitaniwa hi vito gakwe! (Genesisi 32:22-31) Hi kufamba ka xikhati, Josefa i lo tiva lezaku a vana va Israeli va wa tava tihloko ta tixaka ta tiko lego ga ka Israeli!

Hi nzhako ka xikhati, a jaha legi Josefa gi lo kumana ni xikarato a xikhati lexi a munhu loyi a mu ranzileko nguvu wunwananeni gakwe a ngafa na ga hi mixo. A mamani wakwe i lofa na a kari a pswala a nzisana yakwe Benjamini. A papai wakwe i lo rila nguvu hi kota ya kufa loko. Hi nga alakanyela Jakobe na a kari a mu kulula mihloti Josefa hi ndlela ya liranzo, na a mu chavelela hi kutsumba loku ku chaveleleko Abrahama a kokwani wa Jakobe. Josefa a nga no ku khumbeka hi ku tiva lezaku ka siku go kari Jehova i wa ta vuxa mamani wakwe hi ka vafileko! Kuzilava kusukela kwalaho Josefa ive ni liranzo lo eta hi “Nungungulu wa lava . . . vahanyako” ni wa wuhana. (Luka 20:38; Maheberu 11:17-19) Anzhako ka ku felwa hi sati wakwe, Jakobe i simamile a ma ranza nguvu a majaha yakwe ya mambiri lawa a psweleko na Rakeli. — Genesisi 35:18-20; 37:3; 44:27-29.

A vana vo tala na va fayele hi kuva va hlayisilwe hi ndlela leyo yo hlawuleka, kanilezi Josefa i gonzile zotala ka matshamela ya ma nene ya vapswali vakwe, a aka kukholwa ko tiya a tlhela a zi tiva ku hambanyisa khwatsi a za zi nene ni zo biha. Na a hi ni 17 wa malembe, laha a nga tira kota murisi na a vunetela a tinhonzo takwe, i lo va wona na va maha zilo zo biha. Xana i wa ta miyela a nga byeli munhu hi ku fela ku tsakelwa hi vamakabye vakwe? Hambu loku a zi alakanyile, a mhaka hi lezaku i mahile lezi a nga fanele. I lo ya byela papai wakwe. (Genesisi 37:2) Kuzilava a ximaho lexo xo tiya hlana xa Josefa xi tiyisekisile Jakobe ka lezi a nga mu wonisa zona a n’wana wakwe wo ranzeka. Lexo hakunene xikombiso xi nene ka vaswa va maKristu! Loku u ringwa ku fihla xionho xa hombe xa vanwani — ku ngava makabye kutani munghana — pimanyisa xikombiso xa Josefa u wuleta xionho lexo ka lava va nga ni wutihlamuleli ga ku vuna loyi a onhileko. — Levi 5:1.

Hi nga gonza xokari kambe ka wutomi ga ngango wa Josefa. Hambu lezi a maKristu ya lisine inyamutlha ma tekako a sati munwe ntsena, ka mingango yo tala xikari ka wona, ku na ni vamadrasta kutani vapadrasto, vana vo pswaliwa hi munwani papai kutani mamani, ni vamakabye va kuta. Hi ka ngango wa Jakobe, vontlhe va nga gonza lezaku a xihlawulela xi veka mhangweni a kuzwanana ka ngango. A vapswali vo tlhariha ka mingango ya tshamela lego, va maha zontlhe va zi kotako kasi ku tiyisekisa a vana vabye ni lava va pswalilweko hi mupswali loyi munwani lezaku a munwe ni munwani wabye wa ranziwa, niku va na ni matshamela ya lisima nguvu, ni lezaku a munwe ni munwani wabye a nga engetela litsako laha ngangweni. — Va Le Roma 2:11.

Kuzilava Jakobe i wa gi ranza nguvu a jaha legi Josefa hi kota ya lezi gi nga tiya hlana gi yimela lezi zi lulamileko. A n’wana loyi i wa mu mahele a nguwo yo hlawuleka. (Genesisi 37:3) A kutala ka zikhati ku wuliwa ku i nguwo ya mivalavala kutani ya mivala yo tala, kanilezi zitsongwani zi hi tiyisekisako ka mhaka leyo. Kuzilava ku wa hi nguwo yo leha yo saseka, ya kuleha mawoko yi tlhela yi chikela milengeni. Za koteka ku ngha ku hi nguwo yo fana ni leyi yi nga wa ta bohiwa hi munhu wo ganya kutani hosi.

Handle ko kanakana Jakobe i zi mahile hi mixuvo yi nene, niku a mbilu ya Josefa yi khumbilwe nguvu hi ku wona kukhatala ni liranzo la papai wakwe. Kanilezi, a nguwo leyo yi wa ta mu nehela zikarato zo tala. Alakanya lezaku a jaha legi gi wa hi murisi. Lezo zi wa wula ku maha mitiro ya mandla. Hi nga alakanyela a jaha legi na gi bohile a nguwo leyo na gi famba hi mikonzo lomu ka byanyi, na gi noma maribye, kutani na gi zama ku humesa yivu yi khwekeleko lomu ka khuhu ga mizwa. Ahandle ka lezo, xana a xikombiso lexi xa liranzo la Jakobe xi wa ta khumbisa kuyini a kuzwanana ka Josefa ni vamakabye vakwe?

A Biblia gi hlamula giku: “Makunu laha vanakulobye va nga wona lezaku wa ranziwa hi raru wabye ku hunza vontlhe vanakulobye, zonake va lo mu venga, va nga wulawuli naye hi kurula.”a (Genesisi 37:4) A xiluse xabye xi nga ha zwisiseka, kanilezi ku wa nga hi wutlhari ka vamakabye va Josefa a kuza va chikela laha ka ku venga a makabye wabye. (Mavingu 14:30; 27:4) Wa tshuka uva ni xiluse xa hombe hi ku wona wokari na a khatalelwa kutani ku nyikwa wudzunzo legi wenawu u nga gi lava? Alakanya a vamakabye va Josefa. A xiluse xabye xi va mahile va maha zilo lezi va nga gumesa va ti laya nguvu hi zona. A xikombiso xabye xi alakanyisa maKristu lezaku wutlhari nguvu a ku ‘tsaka zinwe ni lava va tsakako.’ — Va Le Roma 12:15.

Handle ko kanakana Josefa i wa li wona a livengo la vamakabye vakwe. Makunu i wa fihla a nguwo yakwe yo hlawuleka loku a vamakabye vakwe va hi laha kusuhani? Za koteka ku ngha a ringilwe ku maha lezo. Hambulezo, alakanya ku Jakobe i wa lava lezaku a nguwo leyo yiva xikombiso xa liranzo lakwe. Josefa i wa lava kutsumbeka ka papai wakwe, kota lezi yenawu a nga mu tsumba, hikwalaho i wa boha nguwo leyo. A xikombiso xakwe xa lisima ka hina. Hambu lezi a Dadani wa hina wa le tilweni a nga tshukiko ava ni xihlawulela, ka zikhati zinwani wa tshuka a katekisa malanza yakwe yo tsumbeka hi ndlela yo hlawuleka. Tlhatakumbiri, i ma kombela lezaku mava yo hambana ni tiko legi ga wukanganyisi ni go biha. A ku fana ni nguwo yo hlawuleka ya Josefa, a mahanyela ya maKristu ya lisine ma ma maha mava yo hambana ni vanhu lava va nga xikari kabye. Ka zikhati zinwani, a mahanyela lawo ma vanga a xiluse ni livengo. (1 Pedro 4:4) Xana a muKristu i fanele ku ti fihla kota nanza ga Nungungulu? Ahihi — a nga faneli ku ti fihla, a ku fana na Josefa loyi a nga kala ku fihla a nguwo yakwe. — Luka 11:33.

Na ku nga se hunza xikhati xo leha, Josefa i lova ni miloro yo hlamalisa. Ka noro wo sangula, Josefa i lo ti wona na a hi ni vamakabye vakwe na va boha milumbi ya mavele. Kanilezi a milumbi ya vamakabye vakwe yi wa ranzele a numbi wakwe zonake yi wu khizamela na wu te pshwe. Ka noro wa wumbiri, a gambo, hweti, ni 11 wa tinyeleti zi wa kari zi khizamela Josefa. (Genesisi 37:6, 7, 9) Xana Josefa i wa fanele ku maha yini hi miloro leyi yo hlamalisa ni yo hanya?

A miloro leyo yi wata hi ka Jehova Nungungulu. Yi wa hi miloro ya wuprofeti, niku Jehova i wa lava lezaku a va tivisa a mitlhamuselo ya kona. Hi ndlela yo kari, Josefa i wa fanele ku maha lezi a vaprofeti vontlhe, lava va tirileko anzhako kakwe, va mahileko a xikhati lexi va nga wula mahungu ni kulamula ka Nungungulu hehla ka vanhu vakwe va zitlula milayo.

Josefa i lo byela vamakabye vakwe hi wunene aku: “Zwanani a noro lowu nzi lorileko!” A vamakabye vakwe va lo wu zwisisa, niku a va wu tsakelangi ne ni kutsongwani. Va lo hlamula vaku: “Kasi u tava hosi ya hina, u fuma hehla ka hina ke?” A matimu ma engeta ma wula lezi: “Va lo mu venga nguvunguvu hi kota ya miloro yakwe ni kuwulawula kakwe.” A xikhati lexi Josefa a nga hlawutela noro wakwe wa wumbiri ka vamakabye vakwe ni papai wakwe, a zi va tsakisangi. Ku wuliwa lezi: “A raru wakwe i lo mu kawuka, aku: I noro muni lowo u lorileko ke? Kasi mina ni nyine wa wena ni vanakuloni hi ta khizama mahlweni ka wena hi ku khozela ke?” Hambulezo, Jakobe i lo simama a ehleketa hi timhaka leto. Ku ngava lezaku Jehova i wo wulawula ni jaha legi? — Genesisi 37:6, 8, 10, 11.

Josefa i wa nga hi wo sangula ne kuva nanza go gumesa legi Jehova a gi kombeleko ku hlawutela mahungu ya wuprofeti ma nga tolovelekangiko ka vanhu, lawa va gumesileko va xaniswa hi kota ya wona. Jesu hi yena wa hombe ka vontlhe la’va xumayeleko mahungu lawo, niku i tlhelile a byela valanzeli vakwe aku: “Loku va xanisile mina, va ta xanisa na nwina kambe.” (Johani 15:20) A maKristu ya titanga tontlhe ma nga gonza zotala ka kukholwa ni kutiya-hlana ka Josefa.

Xikhatanyana nzhako ka lezo, Jakobe i lo ruma Josefa. A tinhonzo takwe ti wa kari ti risa mitlhambi ya papai wabye le nwalungu kusuhani ni Xekemi, laho handle ko kanakana va nga hunzukile valala. Jakobe i wa karatekela vana vakwe, hikwalaho i lo rumela Josefa lezaku aya tiva kuvuka kabye. U alakanya lezaku Josefa i ti zwisile kuyini? I wa zi tiva lezaku a vamakabye vakwe va wa mu zonda nguvu! Va wa nga ta zi tsakela loku va mu wona na ata kabye hi ku rumiwa hi papai wabye. Hambu zi hi tano, Josefa i lo ingisa, a famba. — Genesisi 34:25-30; 37:12-14.

Gi wa hi pfhumba go lehanyana — kuzilava wu wa hi pfhuka wa mune wa masiku kutani ntlhanu wa wona hi milenge. Xekemi i kumeka ka pfhuka wa 80 wa tikilometro kuya dzongeni kusukela le Hebroni. Kanilezi loku a chikele le Xekemi, Josefa i lo tiva lezaku a vamakabye vakwe va wa hi le Dotani ku nga hi ka pfhuka wa 22 wa tikilometro kuya dzongeni. Laha Josefa a nga hi kusuhani ni le Dotani, a vamakabye vakwe va no mu wona na a hi le kule. Zalezo a livengo labye li lo tekela ku dlunyateka. A matimu ma hi byela lezi: “Va lo wulawulisana, vaku: Wata nyamilorwani, hi loyi. Ngonani hi ta mu daya hi mu hoxa rinzini, hi ta yaku: I delwe hi zivanza; hi ta wona lezaku a miloro yakwe yi ta kuyini.” Hambulezo, Rubeni i lo khongotela a vamakabye vakwe lezaku va hoxa Josefa lomu nkeleni na a ha hanya, na a alakanya lezaku i ta wuya a ta mu humesa hi nzhako ka xikhati. — Genesisi 37:19-22.

Na Josefa a nga tivi nchumu, i lo tshinela kabye, handle ko kanakana na a alakanya lezaku ku wa tava ni kurula. A kuhambana ni lezo, a vamakabye vakwe va lo mu vukela! Va lo mu tlhatlhela a nguwo yakwe yo hlawuleka hi ku kwata, va mu kokovisela va mu hoxela lomu hloweni yo woma. Zonake Josefa i lo wela lomo! Laha a nga ti tiva a ku hi yena mani, i lo zama ku huma, kanilezi i wa nga ta zi kota ku noma a huma ha yece. I wo wona a tilo ntsena hi lomu nkeleni ni kuzwa a magezu ya vamakabye vakwe ma nga zwalela kule. I lo va rilela, na a va khongotela kanilezi a va chelangi kota hi zona. Na va nga mu zweli wusiwana, va loga zakuga kusuhani ni nkele lowo. Laha Rubeni a nga sukile, va lo tlhela va maha xikungo xa ku mu daya, kanilezi Juda i lo va khongotela lezaku va mu xavisa ka vanyamabhinzu va nga tolovela ku hunza. Dotani i wa hi kusuhani ni ruwa ga hombe ga kuya Gipite, niku zalezo ku lota a ntlawa wa vaIxmaeli ni maMidiani hi ruwa galego. Na Rubeni a nga se wuya, va lo tatisa xikungo xabye. Laha a nga wuya, va wa xavisile a makabye wabye kota khumbi hi 20 wa maxekeli.b — Genesisi 37:23-28; 42:21.

Zalezi a hi tlheleni laha hi nga sangula kona. Laha Josefa a ngaya dzongeni hi ruwa ga kuya Gipite, i wa ku khwatsi i luzile zontlhe. I wa hambanyisilwe ni maxaka yakwe hi nkanu. Hi malembe yo tala, i wa nga ta tiva nchumu hi maxaka yakwe — ne lezi Rubeni a nga bayisekisa zona a xikhati lexi a nga tlhela a ya mu vumala; ne lezi Jakobe a nga bayisekisa zona laha a nga khohliswa hi ku byeliwa lezaku Josefa, a xiranzwa xakwe, i file; ge hambu hi kokwani wakwe Isaka, loyi makunu a nga khosahele; hambu hi nzisana yakwe Benjamini yo ranzeka, loyi a nga wa ta mu vilela nguvu. Kanilezi, xana Josefa i wa sele a nga hi na nchumu futsi? — Genesisi 37:29-35.

Josefa i wa ha hi ni nchumu wo kari lowu a vamakabye vakwe va nga wa ta kala va nga zi koti a ku mu tekela  —  ku nga kukholwa. I wa tiva zotala hi Nungungulu wakwe, Jehova, niku a xi kona xi nga wa ta mu tekela a zilo lezo — a ku siya maxaka yakwe, zikarato za ku khonwa aya kule le Gipite, hambu tingana ta ku xaviswa kota khumbi ka muGipite wo ganya wa ku hi Potifare. (Genesisi 37:36) A zikarato lezo zi lo tiyisa a kukholwa ka Josefa zi tlhela zi mu maha a ti yimisela ku simama ava kusuhani na Nungungulu. Ka nzima yo kari ya ha to humesiwa, hi ta wona lezi Jehova, a Nungungulu wakwe, a mu tirisisileko zona hi kota ya kukholwa loko, ni lezi a vunisileko zona a maxaka yakwe ma nga hi zikaratweni. Handle ko kanakana wutlhari ka hina a ku pimanyisa kukholwa ka Josefa!