‘Nzi ta mahisa kuyini a kubiha loku?’

JOSEFA i hefemula a moya wa lithuri, wo hisa, na azwa kunuhela ka zitsangi ni tisinya tinwani ta mati. I wa kari a famba ni ntlawa wa vaxavisi. Zezi va famba hi lomu minzhelelweni ni lomu ka mikova ya hombe ya lomu wu mbhelako kona a congo wa Nilo. Hi nga zama ku wona a vavanuna va fambako hi bhixa hi lomu mbhirini ya congo na vaya ka doropa ginwani ga Gipite, ka zikhati zinwani na va hlamala a misekwa ni miswekanyawa na zi puruma. Josefa i alakanya kaya kambe le Hebroni, gi nga hi tiko ga zitsunga gi nga hi ka pfhuka wa tikilometro to tala le tlhatuko. Lezi makunu i wa hi ka tiko ginwani.

Hi nga ehleketa a kuzwa tihawu na ti yimbelela ti vanga guwa lomu hehla ka zikhokho-mati ni mikuwu. Lezi zi nga wulawuliwa hi lava va nga hunza hi ndlela, Josefa i wa nga zi zwisisi. Kuzilava i wa zama ku zwisisa gezu kutani magezu yo kari, a tlhela a zama ku gonza. Lexi ntsena a nga xi tiva, ku wa hi lezaku i wa nga ta ha tshuka a tlhela kaya.

Josefa i wa nga ha hi xifanyana, i wa hi kwalomo ka 17 kutani 18 wa malembe, hambulezo i lwisene ni zikarato za ku hambu vanhu va hombe zi wa ta va binzela. A vamakabye vakwe, lava va nga mu zonda hi kota ya kuva n’wana wo ranzeka nguvu wa papai wabye, va wa lavile ku mu daya. Kanilezi, va lo gumesa va mu xavisa ka vanyamabhinzu lava. (Genesisi 37:2, 5, 18-28) Zalezi, anzhako ka ku ngha va famba hi maviki yo kari, a vanyamabhinzu lava va waya va tsaka laha va nga kari va chikela ka doropa ga hombe, lomu va nga rinzela ku ya kuma mali yo tala hi ku xavisa Josefa ni titshomba tinwani leti va nga kari va xavisa. Xana Josefa i zi kotisile kuyini ku nga mbheli ntamu, kanilezi a simama na a tiyile a tlhela ava ni kutsumba? Niku zini lezi hina inyamutlha zi nga hi nyikako ntamu wa lezaku a zikarato za loku kuhanya zi nga onhi a kukholwa ka hina? Hi ta gonza zotala ka Josefa.

“Josefa i lo yiswa Gipite; Potifare, a nduna ya Faro, a murangeli wa vanyakasani, a muGipite, i lo mu xava ka vaIxmaeli lava va nga mu yisa leyo.” (Genesisi 39:1) Hi magezwana lawa, a matimu ya Biblia ma hi vuna ku alakanyela lezi a jaha legi gi nga vekiswa zona hasi hi ku tlhela gi xaviswa kambe. I wo mahiwa xibya, xa ku xibya! Hi nga ha alakanyela Josefa na a lanzela a hosi yakwe ya yiswa, a nduna ya muGipite, na va famba hi maruwa ya doropa ga hombe gi teleko hi vaxavisi ni vaxavi na vaya kaya ka kuswa, laha Josefa a to ya tshama kona.

Kaya! Josefa i wa nga ta tshuka a ku vitanisa lezo. I wa kulele ka ngango wa ku hanya hi ku fambafamba na va tshama lomu matendeni laha va nga kari va rura hi kukhanzakanya na va hlayisa mitlhambi yabye ya tiyivu. Lomu Josefa a nga hi kona makunu, a vaGipite lavo vo ganya vo kota Potifare, va wa hanya ka tiyindlu to chanza ni ku pendiwa ti saseka. A titlhari ta ku vevulela zilo za kale ti bika lezaku a vaGipite va kale va wa zi ranza nguvu a zilo zo chanza, masimu ya zitsangi ma nga hi ni tisinya ta minzhuti ni mativa lawa ku nga kula tihlanga, tisinya ta minzhuti ni tisinya tinwani ta mati. A tiyindlu tinwani ti wa kumeka ka matshamu ya le handle ya kurula lomu xikari ka masimu ya zitsangi, na ti hi ni mavaranda zi nga koteka ku nyima kona u beliwa hi moya khwatsi, tinjhanela ta hombe kasi ku nghena moya, tikwarutu to tala, wutshamu ga kugela kona, ni tikwarutu ta zitiri.

Xana Josefa ti wa mu tsakisa nguvu a titshomba leto? Ko khwatsi ahihi. Kuzilava, i wa karateka nguvu hi lezi a nga hi yece. Josefa i wa hambene nguvu ni vaGipite hi lirimi, maambalela, kutisasekisa — niku a ku hunza lezo, ni wukhongeli. Va wa khozela a vanungungulu vo hambanahambana, va maha zilo za wutumbe ni wungoma, niku va wa ku chava nguvu a kufa ni lezi zi humelelako anzhako ka kufa. Hambulezo, ku na ni nchumu wunwe wu nga vuna Josefa lezaku a xiwunza xi nga mu mbheti ntamu. A matimu ya Biblia me ngalo: “Jehova i wa hi zinwe na Josefa.” (Genesisi 39:2) Handle ko kanakana, Josefa i wa chulula mbilu yakwe ka Nungungulu. A Biblia gi ngalo: “Jehova i kusuhi ni vontlhe lava va mu khongelako.” (Tisimu 145:18) Zini zinwani lezi Josefa a nga maha kasi ku tshinela ka Nungungulu wakwe?

A jaha legi a gi tsikangi xiwunza xi gi mbheta ntamu, kanilezi gi lo veka kupima ntirweni wa gona gi tlhela gi maha zontlhe gi zi kotako. Hi ndlela leyo, gi maha zokari kasi Jehova a zi katekisa. Na ku nga se hunza xikhati xo leha Josefa i lo kuma thomo mahlweni ka hosi yakwe. Potifare i lo zi wona lezaku a xitiri xakwe xi wa katekisiwa hi Jehova, a Nungungulu wa maxaka ya Josefa, niku a makatekwa lawo handle ko kanakana ma mahile lezaku a muti wa muGipite loyi wuya mahlweni hi ku ganya. Hi kutsongwani-kutsongwani, Josefa i lo kuma thomo mahlweni ka hosi yakwe laha ka kuza Potifare a veka zilo zakwe zontlhe mandleni ya Jaha legi ga ntamu. — Genesisi 39:3-6.

Josefa i vekile xikombiso xi nene ka vaswa lava inyamutlha va tirelako Nungungulu. Hi xikombiso, loku va hi xikoleni va nga ti wona na va hi ka wutshamu va kalako va nga gi tolovelangi kutani va kalako va nga tizwi khwatsi, hi kota ya lezi a tiko gi teleko hi wungoma ni lezi a vanhu vo tala va hanyako na va nga tsakangi hi kota ya zikarato za wutomi. Loku u hi ka xiyimo lexo, alakanya lezaku Jehova a nga cicangi. (Jakobe 1:17) Wa ha simama kuva ni la’va tsumbekako ka yena va tlhela va ti karatela ku mu tsakisa. Wa va katekisa nguvu, niku i ta ku katekisawu.

Nzeni ka xikhati lexo, a matimu ma hi byela lezaku Josefa i wo kula. A jaha legi gi lova wanuna a kulileko, wa xiyimo xa xi nene khwatsi ava “lipswhitla,” kutani wo saseka nguvu. A magezu lawa ma komba lezaku i wa hi le mhangweni, hakuva a kutala ka zikhati a kusaseka ku maha lezaku u koka mahlo ya vanhu hi ndlela u nga yi tsakeliko ni ya hava kambe.

A kuhambana ni sati wa Potifare, Josefa i wa ku nyika nguvu lisima a kutsumbeka. Ku bikiwa lawa: “A sati wa nwinyi wakwe, i lo navela Josefa, aku: ‘Etlela zinwe na mina.’” (Genesisi 39:7) Xana Josefa i wa ta vumela ku xengiwa hi wasati loyi wa mukhozeli wa zifananiso? A Biblia a gi hi nyiki xigelo xa ku alakanya lezaku Josefa i wa nga hi nako a kunavela loku ku kucako vaswa, kutani ku a wasati loyi, a nga hi sati wo heniwa wa nduna yo ganya ni yo tiviwa nguvu, i wa nga sasekangi. Xana Josefa i wa ta alakanya lezaku a hosi yakwe yi wa nga ta tshuka yi zi tiva? I wa ta wela xiringweni hi ku alakanyela a wuyelo legi a nga wa tava nago hi tlhelo ga titshomba?

Hi lisine, a hi nge zi tivi zontlhe zi nga hi maalakanyweni ya Josefa. Kanilezi, hi na ni kuvululelwa ka lezi zi nga hi mbilwini yakwe. Hi ku kuma ka lezi a hlamulileko. I te: “A nwinyi wa mina a nga ti karati hi zontlhe lezi zi nga lomu ndlwini yakwe, zontlhe lezi a nga nazo i zi vekile mandleni ya mina. I hava wahombe ka leyi yindlu ku hunza mina, a nga nzi tsimbeteli nchumu a handle ka wena, hakuva u nga sati wakwe. Nzi ta mahisa kuyini loku kubiha, nzi onha ka Nungungulu ke?” (Genesisi 39:8, 9) Hi nga zama ku wona a jaha legi na gi wula magezu lawa hi kutiya ka hombe nguvu! Zi wa mu bayisa nguvu hambu ni ku zi alakanyela basi lezi a nga lava lezaku a zi maha. Hikuyini?

Khwatsi hi lezi Josefa a nga zi wula, a hosi yakwe yi wa mu tsumba. Zontlhe za laha ngangweni wakwe, Potifare i wa zi vekile mandleni ya Josefa, a mu beletela a sati wakwe ntsena. Josefa i wa nga ta tshuka a djikela Potifare. I wa nga lavi ni ku zi pimisa. Hambulezo, ku na ni lezi a nga kala a nga zi lavi ne ni kutsongwani — ku nga ku onhela Jehova, a Nungungulu wakwe. Josefa i wa gonzile zotala ka vapswali vakwe xungetano hi mawonela ya Nungungulu mhakeni ya wukati ni kutsumbeka wukatini. Jehova i mahisile a muchado wo sangula, a tlhela a komba lezi a ti zwisako zona hi wona. A wanuna ni sati wakwe va wa fanele ku namarelana, va maha “nyama yinwe.” (Genesisi 2:24) Lava va zamileko ku tshova a kubohana loko, va wo ti xavela zanga ya Nungungulu. Hi xikombiso, a vavanuna lava va nga hi kusuhani ni ku onha a sati wa Abrahama, loyi a nga hi mukokati wa Josefa, ni sati wa Isaka, a kokwani wa Josefa, va vile kusuhani ni ku wela khombyeni. (Genesisi 20:1-3; 26:7-11) Josefa i wa yi tiva khwatsi a mhaka leyo, niku i wa lava ku hanya hi yona.

A sati wa Potifare a nga zi tsakelangi lezi a nga zizwa. Hi nga alakanya a ku aliwa hi xitiri xi nga vuniko nchumu, xi tlhela xiku lezi a nga lava ku a maha “kubiha” ka hombe! Hambu zi hi tano, a sati wa Potifare a nga tlhelelangi nzhako. Kuzilava i wa wonile lezaku a wudzunzo gontlhe gi wa vekilwe hasi, hi ndlela leyo a maha zontlhe kasi a ‘ahihi’ wa Josefa ava ‘ina.’ Hi ku maha loko i lo kombisa a moya wo fana ni wa Satani, loyi a ringileko Jesu. Satani yenawu i lo ringa Jesu a tsanzeka, niku wutshanwini ga kuva a sukela magumo i lo suka ka yena hi “xikhatanyana.” (Luka 4:13) Hikwalaho a vanhu vo tsumbeka va fanele ku tiya va tlhela va nga tlheleli nzhako. Hi zalezo Josefa a mahileko. Hambu lezi a wasati loyi a nga kari a mu ringa ‘siku ni siku,’ i wa nga ta tshuka a vumela. Hi gonza lezi: ‘Josefa a nga tshukangi a vumela.’ (Genesisi 39:10) Hambulezo, a sati wa Potifare i wa ti yimisele ku xenga Josefa.

I lo hlawula a xikhati lexi a malanza wontlhe ma nga sukile laha kaya. I wa zi tiva lezaku Josefa i wa tata lomu ndlwini a ta maha mitiro yakwe. Laha a nga nghena, i lo zama ku mu khoma hi nguwo. Na a mu khomile hi nguwo, a kata Potifare i lo khongotela Josefa hi khati go gumesa aku: “A hi etlele hontlhe!” Josefa i lo maha xokari hi kuhatlisa. I lo mu chova na a zama ku chukula — kanilezi a wasati loyi a tekela ku katla a nguwo ya Josefa. I lo chukula futsi, a siya nguwo yakwe mandleni ya kata Potifare, zonake a tsutsuma! — Genesisi 39:11, 12.

Lezo zi nga hi alakanyisa a wusungukati legi mupostoli Paule a pimiselweko ku tsala, gaku: “Tsutsumani wubhayi!” (1 Va Le Korinte 6:18; Tradução do Novo Mundo) Hi nga wona a xikombiso xo saseka lexi Josefa a vekeleko maKristu wontlhe ya lisine! A wutomi gi nga hi kurumeta a kuva kusuhani ni lava va nga hiko na xichawo hi milayo ya Nungungulu ya mahanyela, kanilezi lezo a zi wuli lezaku hi fanele ku tsika vanhu lavo va hi kucetela ku maha za kubiha. Kani gi tava gihi wuyelo ga kona, hi fanele ku tsutsuma.

Ka mhaka ya Josefa a wuyelo ga kona, gi vile go binza. A sati wa Potifare i wa lava ku ti photela. I lo sangula kuba huwa, a vitanisa malanza lawa manwani lomu ndlwini. I lo lumbeta Josefa lezaku i zamile ku mu pfinya niku laha a ngaba huwa i lo tsutsuma. I lo tshama ni nguwo leyi a nga lava ku mu kelela hi yona Josefa, kala a nuna wakwe a wuya. Laha Potifare a nga wuya, a sati wakwe i lo hemba mawunwa yalawo ya manwe, na a zi mahisa ku khwatsi a nuna wakwe hi yena a nga ni nanzu hi kuva a nehile a nanza legi ga le matiko-wundle laha mutini wabye. Zini lezi Potifare a nga maha? Hi kuma lezi: “A zanga yakwe yi lo vindlukelana”! I lo nyikela Josefa ka hosi ya paxo lezaku yi mu valela.  —  Genesisi 39:13-20.

A hi tivi zotala xungetano hi lezi a mapaxo ya vaGipite ma nga tshamisile zona xikhatini lexo. A titlhari ta ku vevulela zilo za kale ti kumile marumbi ya matshamu lawo — ku nga hi tiyindlu ta hombe ni to tiya nguvu ti nga hi ni tikwaruto ta zibochwa ni mapaxo ya lomu hasi. Hi nzhako ka xikhati, Josefa i wulawulile hi wutshamu legi na a tirisa gezu gi wulako ku “nkele,” gi kombako wutshamu go kala ku wonekela ni go tshisa. (Genesisi 40:15) Ka bhuku ga Tisimu, hi kuma lezaku Josefa i kumene ni tixanisa tinwani. Gi ngalo: ‘A milenge yakwe yi lo bayisiwa hi makhotso, a bohiwa hi tisimbi.’ (Tisimu 105:17, 18) Ka zikhati zinwani a vaGipite va wa boha tikhumbi tabye hi lomu ka zisungunu, a mawoko yabye na ma hi se nzhako; a vanwani va wa fasiwa a makordawu ya ziketse hi lomu nkolweni. Josefa a nga no ku xaniseka — lezo na a nga onhangi nchumu xi nga ringana ku a xanisiwa hi ndlela leyo!

A ya kubiha hi lezaku a tixanisa leto ti wa nga hi ta xikhatanyana. A matimu me ngalo Josefa “i lo tshama paxweni.” I tshamile malembe yo tala ka wutshamu lego go tshisa!a Josefa i wa nga zi tivi a ku a nga tshuka a huma. Laha a masiku lawo yo nonoha ma nga maha maviki, ma hunza mava tihweti, i zi kotisile kuyini a kuva a nga mbheli ntamu ni kutsumba kontlhe ke?

A matimu ma hi nyika a hlamulo lowu wo tiyisa hlana: “Jehova i wa hi zinwe na Josefa; i lo mu kombisa wuxinji.” (Genesisi 39:21) A ku na paxo, makhotso, ge hambu a wutshamu ga munyama legi gi nga sivelako lezaku a wuxinji ga Jehova gi chikelela a malanza yakwe. (Va Le Roma 8:38, 39) Hi nga ha alakanyela Josefa na a chulula kukarateka kakwe ka Dadani wakwe wa le tilweni hi mukhongelo, zonake a kuma kurula ni kutangala loku ku nyikwako ntsena hi “Nungungulu wa kuchavelela kontlhe.” (2 Va Le Korinte 1:3, 4; Va Le Filipi 4:6, 7) Zini zinwani lezi Jehova a maheleko Josefa? Hi kuma lezaku i lo maha Josefa a “kuma thomo ka nduna ya paxo.”

Ko khwatsi a tikhumbi ti wa nyikwa mitiro yo kari, niku ka mitiro leyo kambe Josefa i lo maha xokari kasi Jehova a xi katekisa. I lo ti karata, a maha zontlhe a zi kotako ntirweni wakwe zonake a tsika zinwani mandleni ya Jehova. Hi ku katekiswa hi Jehova, Josefa i lo tsumbiwa ni ku kombiswa xichawo, a ku fana ni lezi zi nga hi tano mutini wa Potifare. Hi gonza lezi: “Ni nduna ya paxo yi wa nga ha cuwuki nchumu xa lezi zi nga wa hi canjeni ga Josefa, hakuva Jehova i wa hi zinwe naye ni zontlhe lezi a nga wa zi maha, Jehova i wo zi katekisa.” (Genesisi 39:22, 23) A zi no ku mu tangalisa Josefa a ku tiva lezaku Jehova i wa mu hlayisa!

Wutomini ga hina hi nga kumana ni zikarato, zikhunguvanyiso, hambu ku xaniswa na hi nga onhangi nchumu, kanilezi hi nga gonza xokari ka kukholwa ka Josefa. Loku hi tshinela ka Jehova hi mukhongelo, hi ingisa milayo yakwe hi tlhela hi ti karata hi ku maha lezi zi sasekileko mahlweni kakwe, hi ta maha xokari kasi Jehova a xi katekisa. Mhakeni ya Josefa, Jehova i wa hi ni makatekwa yo tala nguvu a nga mu vekele, kota lezi hi to zi wona ka nzima yi tako ya xaxamelo lowu.