Ntlhanu wa varisi ni vambiri, ni 8 wa tihosana  —  zi wula yini ka hina nyamutlha?

 1. Hikuyini a xikungo xa hosi ya Siria ni ya Israeli xi nga kala ku humelela?

KA XIKHATI xo kari nzeni ka 762 ni 759 Mahlweni ka Nguva ya Hina, a hosi ya Israeli ni hosi ya Siria ti lo hloma yimpi yo vukela a mufumo wa Juda. Va wa hi ni kungo muni ke? Ku wa hi ku dumela Jerusalema, va susa Hosi Ahaza xitshanwini xa wuhosi, va mu valeta hi wanuna munwani kuzilava a nga hiko wa lixaka la Hosi Davida. (Isa. 7:5, 6) Kanilezi a kungo lego gi wa nga ta humelela. Jehova i wa layile lezaku a munwe wa va zukulu va Davida i wa ta tshama xitshanwini Xakwe xa wuhosi kala kupinzuka, ni lezaku a gezu ga Nungungulu a gi na ku nga tatiseki. — Jox. 23:14; 2 Sam. 7:16.

2-4. Tlhamusela lezi Isaya 7:14, 16 a nga tatisekisa zona (a) ka zana ga malembe ga wu 8 Mahlweni ka Nguva ya Hina (b) ka zana ga malembe go sangula Nguveni ya Hina.

² Kusanguleni, a xikungo lexi xa Siria na Israeli xi wa wonekisa ku khwatsi xi ta humelela. Ka yimpi yinwe ntsena, Ahaza i lo dayelwa a 120.000 wa vavanuna va tinhenha! Ku lo dawa na Maaseia, “a n’wana wa hosi.” (2 Kro. 28:6, 7) Kanilezi Jehova i wa zi wona. I lo alakanya a xitsumbiso xakwe ka Davida; hikwalaho, i lo rumela muprofeti Isaya ni mahungu ma tiyisako nguvu hlana.

³ Isaya i te ngalo: “A nhwana ita xura nyimba, a pswala nisanyana, ita chula vito ga yena Immanueli. . . . Mahlweni a nwanana na a nga se ku tiva ku ala za kubiha, ni ku hlawula kusaseka, a tiko legi u chavako a tihosi ta gona ta timbiri [Siria ni Israeli] gi tava xiwula.” (Isa. 7:14, 16) A xipanze xo sangula xa xiprofeto lexi, a kutala ka zikhati xi tiriselwa ka kubelekwa ka Messia niku hi zona. (Mat. 1:23) Hambulezo, kota lezi ‘a tihosi leti ta timbiri,’ ku nga hosi ya Siria ni hosi ya Israeli ti nga kala ti nga ha hi valala va Juda ka zana ga malembe go sangula Nguveni ya Hina, a xiprofeto lexi xungetano hi Immanueli xi fanele ku ngha xi vile ni kutatiseka ko sangula masikwini ya Isaya.

⁴ Xikhatanyana nzhako ka loku Isaya a tivisile a mhaka leyi yo hlamalisa, a sati wakwe i lo xura nyimba zonake a pswala n’wana wa mufana a vitwako Maher-xalal-haxbaz. Ku na ni maalakanyo ya lezaku a n’wana loyi i wa hi “Immanueli” loyi a nga profetiwa hi Isaya.a Masikwini ya kutsaliwa ka Biblia, zi wa koteka ku a nyamani yi chuliwa a vito go kari kuzilava na va tsakela a kubelekwa kakwe, kanilezi a vapswali vakwe ni maxaka ya laha kusuhani va mu vitana hi ginwani vito. (2 Sam. 12:24, 25) A ku na wukustumunyu ga lezaku Jesu va tshukile va mu vitana hi vito legi ga Immanueli. — Gonza Isaya 7:14; 8:3, 4.

 5. Xiboho muni xa wupumbu lexi Hosi Ahaza a nga xi maha?

⁵ Ka xikhati lexi a tiko ga Israeli na Siria ma nga yimekelene ni tiko ga Juda, ku wa hi ni tiko ginwani ga ku zi kota khwatsi kulwa, legi gonawu gi nga mu donela mari Juda. Ku wa hi tiko ga Assiria, legi gi nga hi ndleleni ya kuva mufumo wa misava yontlhe. Hi kuwula ka Isaya 8:3, 4, Assiria i wa ta teka “a titshomba ta le Damaseku (Damasku)” ni “muphango wa le Samaria” na a nga se dumela a mufumo wa Juda wa le dzongeni. Wutshanwini ga ku tsumba a Mhaka ya Nungungulu yi nga profetiwa hi Isaya, Ahaza a nga kholwiko i lo maha a xivumelwano xa hava ni maAssiria, lezi hi ku gumesa zi nga xanisisa Juda hi maAssiria. (2 Tih. 16:7-10) Hi nga wona a xikhunguvanyiso lexi Ahaza a nga xi neha kota murisi wa Juda! Zi ngava chukwana a ku ti wutisa lezi: ‘Loku nzi lava ku maha a ziboho za lisima, nzi tsumba Jehova kutani nzi tsumba vanhu ke?’ — Mav. 3:5, 6.

 6. Ecanyisa a kufuma ka Ahaza ni ka Hezekia.

⁶ Ahaza i lofa hi 746 Mahlweni ka Nguva ya Hina, zonake a n’wana wakwe Hezekia i lo tshama xitshanwini xa wuhosi xa mufumo wa Juda lowu wu nga hi wusiwaneni ga hombe hi tlhelo ga nyama ni ga moya. Zini lezi a hosi leyi ya jaha yi nga zi rangisa a xikhati lexi yi nga tshama xitshanwini xa wuhosi? Ku’ve ku chukwatisa a tiko ga Juda hi tlhelo ga titshomba? Ne. Hezekia i wa hi munhu wa moya, a nga ringanelwa khwatsi hi ku risa a tiko gakwe. A nchumu wo sangula lowu a nga wu maha ku’ve ku vuxeta a wukhozeli gi basileko, ni ku tiyisa a kuzwanana ka tiko lego gi nga ingisiko zinwe na Jehova. Laha a nga tiva lezi Jehova a nga zi rinzele ka yena, Hezekia i lo tekela ku maha. Hi nga wona xikombiso lexi xa xi nene a hi siyeleko! — 2 Kro. 29:1-19.

 7. Hikuyini zi nga hi za lisima a kuva a vaLevi va tiyisekiswa lezaku a hosi leyi ya yiswa yi wa ta va seketela?

⁷ A vaLevi va wa tava ni ntiro wa lisima kuvuxeteni ka wukhozeli gi basileko. Hikwalaho, Hezekia i lo tlhangana navo kasi ku va tiyisa hlana hi ku va byela lezaku i wa ta va seketela. Zama ku wona a vaLevi vo tsumbeka lava va nga hi kona ka mutlhangano lowo, na va rila hi kutsaka a xikhati lexi va ngazwa hosi yabye na yiku: “Jehova i mu hlawule a ku yima mahlweni kakwe mu mu khozela.” (2 Kro. 29:11) Zi la su dlunya lezaku a vaLevi va wa hi ni xileletelo xo dlunyateka xa lezaku va vuvumisa a wukhozeli gi basileko!

 8. Zini zinwani lezi Hezekia a nga zi maha kasi ku tiyisa a wumoya ga tiko, niku ku’ve ni wuyelo muni?

⁸ Hezekia i lo ramba vontlhe va ka Juda ni va ka Israeli kasi ku maha a Pasika ga hombe, legi gi nga wa ta lanzelwa hi Mubuzo wa Zibaba zi nga Hiko na Comelo wa ntlhanu wa masiku ni mambiri. A vanhu va lo tsaka nguvu ka mubuzo lowo laha ka kuza va simama ka wona hi ntlhanu wa masiku ni mambiri kambe. A Biblia gi bika lawa: “Ku wa hi ni kutsaka ka hombe lomu Jerusalema, hakuva kusukela masikwini ya Solomoni n’wana Davida, a hosi ya va ka Israeli, a ku na ngava ni zilo zo kota lezo lomu Jerusalema.” (2 Kro. 30:25, 26) Hi nga wona lezi a vanhu vontlhe va nga tiyisiswa zona ka mubuzo lowo wa moya! Ka 2 Kronekele 31:1 hi gonza lezi: ‘Laha zontlhe lezi zi nga wa mbhelile, va lo ya fayetela zifananiso, va tsema matshamu ya zifananiso za Axtarte, va khungumula matshamu ma tlakukileko ni maalati.’ Hi ndlela leyo ya ntamu, Juda i lo sangula ku tlhelela ka Jehova. A kubasisa loku ka moya ku wa hi ka lisima a ku hunza zontlhe hi kota ya lezi zi nga hata.

 9. (a) Xana a xikungo xa Israeli xi onhisilwe kuyini? (b) Xana a kusanguleni Senakeribe i’ve ni kuhumelela muni le Juda?

⁹ Kota lezi Isaya a nga zi wulile, a vaAssiria va lo khozisa a mufumo wa Israeli wa le nwalungu zonake va khoma a vahanyi va kona va famba navo, hi ku maha loko va onha a xikungo xa Israeli xa ku wutla a xitshamu xa wuhosi xa Davida. Kanilezi ma wa hi wahi a makungo ya vaAssiria ke? A vaAssiria makunu va yisa kupima kabye ka vaJuda. “Hi lembe ga wu 14 ga kufuma ka Hezekia ku lota Senakeribe a hosi ya le Asiria (Assiria); i lo kanziha ku ta hlasela a miti yontlhe ya makhokhola ya ka Juda, a yi teka.” Ku bikiwa lezaku Senakeribe i lo khozisa a 46 wa madoropa ya Juda. Hi nga ehleketa lezi u nga wa ta ngha u ti zwisile zona loku u wo hanya Jerusalema xikhatini lexo. Phela a mabutho ya Assiria ma lo hlasela madoropa ya Juda ku khwatsi zo hlakana! — 2 Tih. 18:13.

10. Hikuyini a magezu ma nga ka Mika 5:5, 6 ma faneleko ku ngha ma mu tiyisile hlana Hezekia?

¹⁰ Handle ko kanakana, Hezekia i wa yi wona mhango leyi yi nga kari yi tshinela, kanilezi wutshanwini ga kuya lava xivuno ka tiko ga wuhedeni, a ku fana ni lezi Ahaza, a raru wakwe wa muhluwuki a nga maha, Hezekia i lo tsumba Jehova. (2 Kro. 28:20, 21) Kuzilava i wa ma tiva a magezu lawa muprofeti Mika a hanyileko xikhatini xakwe, loyi a nga profeta ha Assiria aku: ‘Laha a muAssiria a ta nga enghena tikweni ga hina, hi ta mu vuxela ntlhanu wa varisi ni vambiri, ni ntlhanu wa tihosana ni tinharu ta vanhu. Va ta risa a tiko ga Assiria hi supado.’ (Mika 5:5, 6) A magezu lawa ma pimisilweko ma fanele ku ngha ma mu tiyisile hlana Hezekia, hakuva ma komba lezaku ku wa tava ni butho ga ntamu nguvu legi gi nga wa ta vukela a vaAssiria, ni lezaku a valala lavo va tihanyi hi kugumesa va wa ta hluliwa.

11. Hi rini laha a xiprofeto xungetano hi ntlhanu wa varisi ni vambiri ni 8 wa tihosana xi nga wa ta tatiseka hi ndlela ya lisima nguvu?

¹¹ A xiprofeto lexi xungetano hi ntlhanu wa varisi ni vambiri ni 8 wa tihosana xi wa fanele ku tatiseka hi ndlela ya lisima nguvu, anzhako ka kubelekiwa ka Jesu, a “hosi ya ka Israeli, loyi a nga hi kona kaleloko.” (Gonza Mika 5:1, 2.) Lezo zi wa ta maheka xikhatini lexi a malanza ya Jehova ma nga wa ta vukelwa hi “muAssiria” wa nguva leyi. Mintamu muni leyi Jehova a tolwa hi yona ni nala loyi wo chavisa hi ku tirisa a N’wana wakwe tlhelo nhenha loyi makunu a fumako? Hi ta zi wona. Kanilezi, a kusangula a hi wulawuleni hi xigonzo lexi hi xi kumako ka lezi Hezekia a nga maha laha a nga wona a khombo ga Assiria.

12. Zini lezi Hezekia zinwe ni vavanuna vakwe va zi mahileko kasi ku vikela vanhu va Nungungulu?

¹² Xontlhe xikhati Jehova i ti yimisele ku hi mahela lezi hina wutsumbu hi nga zi kotiko ku ti mahela, kanilezi i rinzela lezaku hi maha lezi hi zi kotako. Hezekia i lo bhulisana ni “tinduna takwe ni tinhenha takwe” zonake va maha xiboho xa “ku ya seletela tihlowo ta mati leti ti nga wa hi lahandle ka muti . . . [Hezekia] i lo tiya a akisa lontlhe ligingisi leli li nga wa khungumulwe, a lehisa makhokhola, a aka linwani ligingisi hi lahandle, . . . a maha matlhari ni zitlhangu zo tala nguvu.” (2 Kro. 32:3-5) Kasi ku vikela ni ku risa vanhu vakwe ka xikhati lexo, Jehova i lo tirisa vavanuna vo tala va tinhenha  —  ku nga Hezekia, tinduna takwe, ni vaprofeti vo tiya hi tlhelo ga moya.

13. I nchumu muni wa lisima lowu Hezekia a wu mahileko lezaku a longisela a vanhu ka yimpi leyi yi nga tshinela? Tlhamusela.

¹³ Lezi Hezekia a zi mahileko hi kulanzela zi’ve za hombe nguvu a ku hunza ku seletela tihlowo ta mati kutani ku aketa a tigingisi ta doropa ntsena. Kota lezi a nga hi murisi wo khatala, Hezekia i lo tsombanyisa vanhu a va tiyisa hi tlhelo ga moya hi magezu lawa: “Tiyani hlana! Mu nga chavi mu mbhela ntamu hi kota ya hosi ya le Asiria . . . , hakuva lava va nga na hina va tele nguvu ku hunza lava va nga na yena. Yena i na ni woko ga nyama, kanilezi hina hi na na Jehova Nungungulu wa hina, a hi vunetela ni ku hi lwela tiyimpi ta hina.” Hi nga wona a magezu lawa yo tiyisa kukholwa ya lezaku Jehova i wa ta lwela vanhu vakwe! Laha va ngazwa lezo, a vaJuda “va lo tiyiswa hi magezu ya Hezekia hosi ya ka Juda.” Wona lezaku ku’ve “magezu ya Hezekia” ma nga tiyisa a timbilu ta vanhu. Hezekia ni tinduna takwe ni tinhenha takwe, zinwe na muprofeti Mika na Isaya, va’ve varisi vo buva, khwatsi hi lezi Jehova a nga zi wulile na ka ha hi mahlweni hi nomu wa muprofeti wakwe. — 2 Kro. 32:7, 8; gonza Mika 5:5, 6.

14. Zini lezi Rabxeka a nga maha, niku xana a vanhu va mu hlamulisile kuyini?

¹⁴ A hosi ya Assiria yi lo gova le Lakixe, dzongeni wa mupela-gambo wa Jerusalema. Na yi hi kwaseyo yi lo ruma a mitsumi yinharu lezaku yi ya laya doropa a kuva gi khoza ka yona. A muwulawuleli wakwe, loyi a vito gakwe ga wuhosi ku nga hi Rabxeka, i lo tirisa mano yo tsalangana. Na a wulawula hi xiHeberu, i lo kucetela vanhu lezaku va tsika a hosi yabye, va ti veka hasi ka vaAssiria hi ku va hembela aku, i ta va yisa ka tiko go nona legi va nga wa ta ya hanya a wutomi go nanziha. (Gonza 2 Tihosi 18:31, 32.) Hi kulanzela, Rabxeka i lo wula lezaku khwatsi hi lezi a vanungungulu va matiko va nga tsanzeka ku vikela a vakhozeli vabye, Jehova yenawu i wa nga ta zi kota ku tlhatlhisa vaJuda mandleni ya vaAssiria. Hi wutlhari, a vanhu a va ti karatelangi ku hlamula nchumu ka magezu lawa ya kuchepeta, ku nga zalezi a malanza ya Jehova masikwini ya hina ma talako ku zi maha. — Gonza 2 Tihosi 18:35, 36.

15. Xini xi nga laveka ka vahanyi va Jerusalema, niku xana Jehova i gi tlhatlhisisile kuyini a doropa?

¹⁵ Zi na ni xigelo lezi Hezekia a bayisekileko, kanilezi wutshanwini ga ku kombela xivuno ka mufumo wa matiko-wundle, i loya ka muprofeti Isaya. Isaya i lo byela Hezekia aku: “[Senakeribe] a nga ta enghena mutini lowu, hambu ku phanda ligalala lakwe ka wona.” (2 Tih. 19:32) Lexi ntsena xi nga laveka ka vahanyi va Jerusalema ku wa hi lezaku va yima wutshanwini gabye. Jehova i wa ta lwela a vaJuda, niku kunene i lo maha lezo! “Ka gwalego wusiku a ngelosi ya Jehova yi lo huma yi ya hlasela 185.000 wa vavanuna lomu wugovelweni ga maAsiria.” (2 Tih. 19:35) A kuhanyiswa ka vaJuda ku lo chikela, na ku nga hi lezi Hezekia a nga seletela tihlowo ta mati lomu doropeni ge hambu ku aketa a tigingisi ta gona, kanilezi va lo tlhatlhiswa hi Nungungulu.

16. Hi vamani lava nyamutlha va yimelwako hi (a) zisumbulwa za Jerusalema (b) “muAssiria” (c) ntlhanu wa varisi ni vambiri ni ntlhanu wa tihosana ni tinharu?

¹⁶ A xiprofeto xungetano hi ntlhanu wa varisi ni vambiri ni 8 wa tihosana xi na ni kutatiseka ka hombe masikwini ya hina. A zisumbulwa za Jerusalema wa kale zi lo vukelwa hi vaAssiria. Lokuloku a vanhu va Jehova va nge khwatsi a va na muvikeli va ta vukelwa hi “muAssiria” wa nguva leyi, loyi a kungo gakwe ku nga ku va swiyela. A Mitsalo yi wulawula hi kuvukela loko zinwe ni kuvukela ka ‘Goge wa Magoge,’ kuvukela ka “hosi ya le nwalungu,” ni kuvukela ka “tihosi ta misava.” (Ezek. 38:2, 10-13; Dan. 11:40, 44, 45; Kuv. 17:14; 19:19) Xana a mavesi lawa ma wulawula hi kuvukela ko hambana? Zi ngava zona, hambu ku nga’ve zona kambe. A Biblia gi nga ngha gi wula a kuvukela kaloku ka kunwe hi mavito yo hambana. I tlhari muni gi kombiwako hi xiprofeto xa Mika, legi Jehova a nga wa ta gi tirisa kasi kulwa ni nala loye wa ntamu  —  “a muAssiria”? I tlhari go khwatsi ne a gi faneli  —  ‘ntlhanu wa varisi ni vambiri, ni ntlhanu wa tihosana ni tinharu’! (Mika 5:5) A varisi ni tihosana ka butho legi go khwatsi a gi vuni nchumu madota ya bandla. (1 Ped. 5:2) Inyamutlha, Jehova i yimisa a vavanuna vo tala va moya lezaku va risa a tiyivu takwe to ranzeka, va tiyisa a vanhu vakwe vaku nde ka kuvukela ka “muAssiria” wa nguva leyi loku ku tako.b A xiprofeto xa Mika xi wula lezaku va ta ‘risa a tiko ga Assiria hi supado.’ (Mika 5:6) Kunene, xikari ka ‘matlhari yabye,’ u ta kuma ‘supado ya moya’ yi nga Mhaka ya Nungungulu. — 2 Kor. 10:4; Efe. 6:17.

17. Zigonzo muni za mune lezi a madota ma nga zi kumako ka matimu lawa hi ma gonzileko?

¹⁷ A madota lawa ma lerako a nzima leyi ma nga susa zigonzo za lisima ka matimu lawa ha ha mbhetako ku ma gonza: (1) A nchumu wa lisima nguvu lowu hi nga wu mahako kasi ku ti longisela lezaku hilwa ni kuvukela ka “muAssiria” ku tiyisa a kukholwa ka hina ka Nungungulu ni ku vuna vamakabye va hina lezaku va maha zalezo. (2) A xikhati lexi “a muAssiria” a vukelako, a madota ma fanele ku kholwa, ma nga kanakani ne ni kutsongwani lezaku Jehova i ta hi tlhatlhisa. (3) Ka zikhati zo kari, a xileletelo xa ku hi ponisa lexi hi nyikiwako hi hlengeletano ya Jehova xi nga tshuka xiku khwatsi a hi xi nene hi ka mawonela ya munhu. Hontlheni hi fanele ku tshama na hi longile a ku ingisa ni xihi xileletelo hi nyikiwako, kani xi wonekisa ku khwatsi xa wutlhari hi ka mawonela ya munhu kani a xi wonekisi lezo. (4) Lexi xikhati xa kuva ni wihi loyi a vekako kutsumba kakwe ka zigonzo za tiko, titshomba, kutani ka tikoponi ta vanhu a lulamisa a kupima kakwe. A madota ma fanele ku tshama na ma longile ku vuna ni wihi loyi ka xikhati lexi a kanakanako kukholweni kakwe.

18. Xana a ku ehleketa hi matimu lawa zi nga hi vunisa kuyini xikhatini xi tako?

¹⁸ A xikhati xata, lexi a malanza ya Nungungulu ya nguva leyi ma ta nga wonekisa ku khwatsi a ma na muvikeli a ku fana ni maJuda lawa ma nga ku khwatsi ma phasilwe nzeni ka Jerusalema masikwini ya Hezekia. Xikhatini lexo, ngha hina hontlhe hi tiyiswa hi magezu ya Hezekia. Hi nga rivali lezaku a valala va hina vova “ni woko ga nyama, kanilezi hina hi na na Jehova Nungungulu wa hina, a hi vunetela ni ku hi lwela tiyimpi ta hina”! — 2 Kro. 32:8.