A wukati gi sukela kwihi niku gi mahelwe yini?

1, 2. a) A wukati gi sangulisile kuyini? b) Zini zi kotekako ku a patswa wo sangula wu zi zwisisile xungetano hi wukati? (Wona mufota laha hehla.)

A KU tekana zi tolovelekile nguvu. Kanilezi, zi sangulisile kuyini niku zi mahelwe yini? A ku tiva lezo zi ta hi vuna kuva ni mawonela ma faneleko hi wukati ni makatekwa ya gona. Nungungulu i vangile a wanuna wo sangula, Adamu, a mu ruma ku chula mavito a zihari. Adamu i lo wona ku a zihari zontlhe zi wa hi ni munghana, kanilezi yena “i wa nga se nga vangelwa muvuni wo fana na yena.” Hikwalaho Nungungulu i lo maha Adamu a etlela wurongo ga tshongotshongo, a mu susa limbambu a maha hi lona wasati. Jehova i lo neha wasati loye ka Adamu kasi a maha sati wakwe. (Gonza Genesisi 2:20-24.) Kota lezi hi zi wonako, a wukati xinyikiwo xi tako hi ka Jehova.

² Anzhako ka malembe ni malembe, Jesu i lo phinda magezu lawa Jehova a ma wulileko sinwini ga Edeni, aku: “A wanuna i ta siya a raru wakwe ni nyine wakwe, a namarela ka sati wakwe; lava vambiri va ta maha nyama yinwe.” (Mateu 19:4, 5) Kota lezi Nungungulu a nga susa limbambu la Adamu a maha hi lona a wasati wo sangula, kuzilava va wa zi zwisisa lezaku a va faneli ku hambana. Jehova a nga tshukangi a lavile lezaku a nuna ni sati va tlhatlha wukati kutani kuva ni vanuna vo tala hambu vasati vo tala hi khati ginwe.

 3. Gi wa hi gihi a kungo ginwe ga wukati?

³ Adamu i xalele nguvu hi sati wakwe, loyi a mu vitanileko lezaku hi Eva. I wa hi muvuni wakwe niku i wa hi ni matshamela lawa Adamu a nga kala a nga hi nawo, na ma hi ya lisima wukatini gabye. Adamu na Eva va wa ta hanya zinwe hi kutsaka kota nuna ni sati. (Genesisi 2:18) A kungo ginwe ga hombe ga wukati ku wa hi ku tata misava hi vanhu. (Genesisi 1:28) A vana va wa ta ranza vapswali vabye kanilezi hi magumo va wa ta va tsika, va chada va wumba mingango ya vonawu. Hi ndlela leyo, a vanhu va wa ta tata misava va yi maha paradise.

 4. Zini zi nga humelela ka wukati go sangula?

⁴ A wukati go sangula gi lo onheka a xikhati lexi Adamu na Eva va nga tsika ku ingisa Jehova. Satani Diabolus, “a nga nyoka leyi ya kale,” i lo khohlisa Eva aku loku aga a hanzu wa “sinya ya ku tiva kusaseka ni kubiha” i wa ta kuma wutivi go hlawuleka. I lo mu byela ku loku aga hanzu lowo i ta zi kota ku ti mahela ziboho hi yece xungetano hi lezi zi nga zi nene ni lezi zi bihileko. Eva a nga kombisangi xichawo hi Adamu kota hloko ya ngango a xikhati a nga boha kuga a hanzu lowo na a nga rangangi hi ku wulawula naye hi zona. Adamu yenawu i lo tsika ku ingisa Nungungulu a xikhati a nga amukela a hanzu lowo ka sati wakwe. — Kuvululelwa 12:9; Genesisi 2:9, 16, 17; 3:1-6.

 5. Hi nga gonza yini ka lezi Adamu na Eva va nga hlamula Jehova?

⁵ Laha Jehova a nga va wutisa ku hikuyini va nga maha lezo, Adamu i lo lumbeta sati wakwe. I te: “Hi wasati loyi u nzi nyikileko akuva zinwe na mina, hi yena a nga nzi nyika sinya nziga.” Eva yenawu i lo lumbeta nyoka aku hi yona yi nga mu khohlisa. (Genesisi 3:12, 13) Adamu na Eva va lo ti yimelela hi zigelo zi nga vuniko nchumu, niku Jehova i lo lamula a vahluwuki lavo. Kunene, a xikombiso xabye xitlharihiso ka hina! Kasi a wukati gi famba khwatsi, a vanuna ni vasati va fanele ku ingisa Jehova va tlhela va vumela nanzu wabye ka lezi va mahako.

 6. U nga mu tlhamuselisa kuyini Genesisi 3:15?

⁶ Hambu lezi Satani a nga vanga zikarato lezo le Edeni, Jehova a nga tsikangi vanhu laha tsenzeleni. I lo va nyika kutsumba loku ku nga ka xiprofeto xo sangula xa Biblia. (Gonza Genesisi 3:15.) A xiprofeto lexo xi lo komba lezaku Satani i wa ta gandliwa hloko hi “pswalo wa wasati.” A zivangwa zo tala za moya lezi zi tirelako Nungungulu le tilweni zi na ni kuzwanana ka hombe naye. Zi fana ni loku zi hi sati wa Jehova. Makunu, Jehova i wa ta ruma xinwe xa zona lezaku xi “gandla” Satani. A “pswalo” lowo wu wa ta vulula ndlela yaku a vanhu va kuma lezi a patswa wo sangula wu nga zi luza. A vanhu vo ingisa va wa tava ni lungelo ga ku hanya kala kupinzuka laha misaveni, kota lezi Jehova a nga zi lavisile zona. — Johani 3:16.

 7. a) Zini zi humelelako wukati kusukela loku Adamu na Eva va tsikile ku ingisa Jehova? b) Zini lezi a Biblia gi byelako vanuna ni vasati lezaku va zi maha?

⁷ A kungaingisi ka Adamu na Eva ku lo vanga zikarato ka wukati gabye ni ga vanhu vontlhe va chadileko anzhako kabye. Hi xikombiso, Eva ni vontlhe vavasati lava va nga wa tata hi ka yena va wa tazwa kubayisa ka hombe loku va pswala n’wana. A vavasati va wa ta xuva nguvu ku ranziwa ni ku khatalelwa hi vanuna vabye, kanilezi a vanuna va wa ta fumela vasati vabye, hambu ku va xanisa kota lezi hi zi wonako nyamutlha. (Genesisi 3:16) Jehova i lava lezaku a vanuna vava tihloko ta mingango ti nga ni liranzo, niku i lava lezaku a vasati va ingisa vanuna vabye. (Va Le Efesusi 5:33) Loku a nuna ni sati va nga maKristu va tirisana, va nga potsa zikarato zo tala.

 8. Ma tshamisile kuyini a matimu ya wukati kusukela masikwini ya Adamu kala ka Ntalo?

⁸ Na va nga sefa, Adamu na Eva va lo pswala vana va vafana ni vanhanyana. (Genesisi 5:4) Hi kufamba ka masiku, Kana, a n’wana wabye wa matewula, i lo chada ni ginwe ga maxaka yakwe ya xisati. Lameki, a zukulu wa Kana, hi yena wanuna wo sangula ku wuliwako lezaku i wa hi ni vasati vambiri lomu ka Biblia. (Genesisi 4:17, 19) Kusukela xikhatini xa Adamu kala masikwini ya Noa, vanhu va tsongwani ntsena va nga khozela Jehova. A vokari vabye hi Abeli, na Enoki, na Noa ni ngango wakwe. A Biblia gi wula lezaku masikwini ya Noa, “a varisanyana va Nungungulu va lo wona a vanhwana va vanhu lezaku va sasekile.” Hikwalaho, “va lo va teka a kuva vasati vabye ka vontlhe lava va nga va hlawula.” Kanilezi a kutekana loko ku wa nga hi ka ntumbuluko, niku a tingelosi leto ni vasati va tona va lo pswala vana va zihotlovila zo leva. Nzeni ka xikhati lexo, a ‘kuonha ka vanhu ku lo kula nguvu laha misaveni, niku a mixuvo ya timbilu tabye yi wa bihile masiku wontlhe.’ — Genesisi 6:1-5.

 9. Zini lezi Jehova a nga maha vanhu vo biha masikwini ya Noa, niku hi gonza yini ka lezi zi nga maheka ka xikhati lexo?

⁹ Jehova i lo wula lezaku i wa ta neha ntalo wa hombe misaveni kasi ku lovisa vanhu vontlhe vo biha. “Noa, a mukaneli wa kululama,” i lo bikela vanhu a kuta ka Ntalo lowo. (2 Pedro 2:5) Kanilezi a va mu ingisangi hakuva va wa khomekile nguvu hi zilo za wutomi gabye ga siku ni siku, a ku patsa ni ku chada. Jesu i fananisile a masiku ya Noa ni lawa hi hanyako ka wona. (Gonza Mateu 24:37-39.) Inyamutlha, a kutala ka vanhu a va vumeli kuzwa a mahungu yo saseka ya Mufumo wa Nungungulu lawa hi xumayelako. Hi hangalasa mahungu lawo na gi nga se loviswa a tiko legi go biha. Hi gonza yini ka lezi zi nga humelela masikwini ya Ntalo? A hi faneli ku tsika zilo zo kota ku chada ni ku pswala vana ziva za lisima nguvu ka hina laha ka kuza hi rivakelwa lezaku a siku ga Jehova gi laha kusuhani.

10. a) Mikhuwo muni ya kuhlengela masango yi nga tolovelekile ka matshamu yo tala? b) Abrahama na Sara va nyikisile kuyini xikombiso xi nene wukatini gabye?

¹⁰ Noa i wa hi ni sati munwe niku a vana vakwe vonawu va wova ni munwe-munwe. Hambulezo, anzhako ka Ntalo, a vavanuna vo tala va lo teka vasati vo hunza munwe. Ka matshamu yo tala, a wubhayi gi wa tolovelekile, hambu ku tlhela giva xipanze xa mikhuwo ya wukhongeli. A xikhati lexi Abrahama na Sara va nga rura vaya Kanani, va yile va ya hanya xikari ka vanhu va nga kala va nga kombisi xichawo hi wukati. Jehova i lo lovisa a doropa ga Sodoma ni ga Gomora hakuva a vahanyi va kona va wa hi ni mahanyela yo biha nguvu. Abrahama i wa hambene ni vanhu lavo. I wa hi hloko ya yi nene ya ngango, niku Sara i wa hi xikombiso xi nene xa wasati a ti koramisako ka nuna wakwe. (Gonza 1 Pedro 3:3-6.) Abrahama i lo chela kota hi kuva Isaka a teka sati a khozelako Jehova. Isaka yenawu i lo maha zalezo hi n’wana wakwe Jakobe, loyi a vana vakwe va vileko vakokwani va 12 wa tixaka ta Israeli.

11. A Nayo wa Mosi wu wa va vikelisa kuyini a vaIsraeli?

¹¹ Hi kufamba ka masiku, Jehova i lo maha xivumelwano ni tiko ga Israeli. I lo va nyika a Nayo wa Mosi, lowu wu nga vuna ku vikela a vanuna ni vasati wukhozelini gabye ka Jehova. Hi xikombiso, ku wa hi ni milayo yi nga wulawula hi mikhuwo ya wukati, a ku patsa ni tshengo kutani ku teka vasati vo tala, niku a vaIsraeli va wa nga vumelelwi ku tekana ni vakhozeli va mawunwa. (Gonza Deuteronome 7:3, 4.) Loku kuva ni zikarato za hombe wukatini, a madota ma wa vuna patswa lowo. Ku wa hi ni milayo kambe yi nga beletela ku nga tsumbeki, kuva ni xiluse, ni ku kanakanela sati kutani nuna. A ku tlhatlha wukati zi wa vumelelwa, kanilezi ku wa hi ni milayo yo vikela a munwe ni munwani wabye. Hi xikombiso, a wanuna i wa vumelelwa ku tlhatlha wukati hi kota ya “xilo xo nyenyeza” ka sati wakwe. (Deuteronome 24:1) A Biblia a gi wuli ku ku wa hi yini a “xilo xo nyenyeza,” kanilezi a nuna i wa nga faneli ku hlongola sati wakwe hi zihoxo zo kala zi nga sizi nchumu. — Levi 19:18.

12, 13. a) A vokari va wa khomisa kuyini vasati vabye masikwini ya Malaki? b) Loku a munhu a bapatizilweko nyamutlha a maha wubhayi, ku ngava ni wuyelo muni?

¹² Masikwini ya muprofeti Malaki, a vanuna vo tala va vaJuda va wa ti nyika ni xihi xigelo kasi ku tlhatlha wukati. Va wa tsika vasati vabye hi ku fela ku teka vanhanyana kutani vavasati va nga kala va nga khozeli Jehova. Masikwini ya Jesu, a vavanuna va vaJuda va wa simama ku tsika vasati hi zigelo zo kala ku vuna nchumu. (Mateu 19:3) Jehova Nungungulu i wa ma venga nguvu matlhatlhela lawo ya wukati yo kala xiseketelo. — Gonza Malaki 2:13-16.

¹³ Inyamutlha a ku nga tsumbeki wukatini a zi amukeleki ka vanhu va Jehova, niku za kala ku maheka. Kanilezi, hi ngaku yini hi munhu a bapatizilweko loyi a mahako wubhayi, a tlhatlha wukati kasi ku chada ni munwani? Loku a nga ti soli, i ta susiwa bandleni kasi a bandla gi tshama gi basile. (1 Va Le Korinte 5:11-13) Kasi ku tlhela a amukelwa bandleni, a munhu loye i fanele ku ‘humesa mihanzu yi faneleko kuhunzuluka.’ (Luka 3:8; 2 Va Le Korinte 2:5-10) A ku na mpimo wo kongoma wa xikhati lexi xi faneleko ku hunza na a nga se wuyisiwa bandleni. Hi lisine zi nga teka lembe ni kuhunza kasi a muonhi a kombisa lezaku hakunene wa ti sola a tlhela a vumelelwa ku wuya bandleni. Niku hambu loku a wuyela, a munhu loye wa ha ta “yima mahlweni ka xitshamu xa kulamula xa Nungungulu.” — Va Le Roma 14:10-12; wona A Murinzeli wa 1 ka Fevereiro wa 1980, maphajina 31-32, hi xiPutukezi.

14. A Nayo wu tirele kungo muni ga hombe?

¹⁴ A vaIsraeli vave hasi ka Nayo wa Mosi hi 1.500 wa malembe ni ku hunza. A Nayo lowo wu vunile vanhu va Nungungulu hi tindlela to tala. Hi xikombiso, wu wa va nyika matshinya ya milayo kasi ku va vuna ku lulamisa zikarato za ngango, niku wu va kongomisile ka Messia. (Va Le Galatia 3:23, 24) A xikhati lexi Jesu a ngafa, a Nayo lowo wu lo nyima ku tira, zonake Nungungulu a maha xivumelwano xiswa. (Maheberu 8:6) Hambulezo, a zilo zo kari zi nga vumelelwa Nayweni wa Mosi zi wa nga ha vumelelwi ka maKristu.

15. a) Lomu bandleni ga wuKristu, a wukati gi wa ta tshamisa kuyini? b) Zini lezi a muKristu a faneleko ku zi alakanya loku a alakanyela ku tlhatlha wukati?

¹⁵ Ka siku go kari, a vaFarisi va lo maha xiwutiso ka Jesu xungetano hi wukati. Jesu i lo hlamula lezaku Nungungulu i vumelele vaIsraeli ku tlhatlha wukati hasi ka Nayo wa Mosi hambu lezi zi kalako zi nga hi zona lezi a nga zi lavile kusanguleni. (Mateu 19:6-8) A hlamulo wa Jesu wu kombile ku lezi Nungungulu a nga gi lavisile zona wukati kusanguleni hi zalezo zi nga wa ta tira ka maKristu. (1 Timote 3:2, 12) Kota “nyama yinwe,” a nuna ni sati va mahelwe ku tshama zinwe. A ku ranza Nungungulu ni ku ranzana zi ta va vuna ku simama va bohene. Loku a nuna ni sati va tlhatlha wukati na a nga hi kona a nga maha wubhayi, a va na fanelo yo chada ni munwani. (Mateu 19:9) A munhu a nga boha ku tsetselela nuna wakwe kutani sati wakwe a mahileko wubhayi loku a ti sola. Hi zalezo zi nga maheka a xikhati lexi Hosea a nga tsetselela sati wakwe wa xibhayi, Gomera, ni xikhati lexi Jehova a nga tsetselela vaIsraeli lava va nga ti sola. (Hosea 3:1-5) Ahandle ka lezo, loku a munhu a tiva lezaku a nuna wakwe kutani sati wakwe i mahile wubhayi, a boha ku simama a hlengela naye masango, zi komba ku i mu tsetselele. A ka ha hi na xigelo xa Mitsalo xa kuva va tlhatlha wukati.

16. Zini lezi Jesu a nga wula xungetano hi wugwenza?

¹⁶ Jesu i wulile lezaku ka maKristu ya lisine, a ku na xigelo xinwani xo tlhatlha wukati ahandle ka wubhayi. Hi kulanzela, i lo wulawula hi lava va “nyikilweko” ku tshama va hi magwenza. I te: “Loyi a zi kotako ku yi amukela [mhaka leyi], a yi amukele.” (Mateu 19:10-12) A vanhu vo tala va boha ku tshama va nga chadi hi ku lava ku tirela Jehova na va nga colopetelwi hi nchumu, niku va fanele ku dzunziwa hi xiboho xabye!

17. Xini xi nga vunako muKristu lezaku a boha ku chada kutani ku nga chadi?

¹⁷ Xini xi nga vunako munhu lezaku a boha ku chada kutani ku tshama a hi gwenza? I fanele ku ti hlola a wona lezaku a nga zi kota ku xi nyika wutshamu a xinyikiwo xa wugwenza ke. Mupostoli Paule i wulawulile khwatsi hi wugwenza. Kanilezi i tlhelile aku: “Hi kota ya wubhayi, ngha wanuna munwe ni munwani a hi ni sati wakwe, ni wasati munwe ni munwani a hi ni nuna wakwe.” A tlhela aku: “Loku va nga zi koti ku ti khoma, a va teke ni ku tekiwa; hakuva i chukwana a ku teka hambu ku tekiwa a ku hunza a kuswa hi kunavela.” Hikwalaho, a munhu a nga boha ku chada kasi ku potsa ku tsika kunavela ka hombe ka masango ku mu yisa ka mukhuwo wo ti vangela manyawunyawu ya masango kutani wubhayini. (1 Va Le Korinte 7:2, 9; 1 Timote 4:1-3) Hambulezo, lava va navelako ku chada va fanele ku ti hlola va wona lezaku va na ni tanga yo ringana ku chada hakunene ke. Paule i te: “Loku a munhu a alakanya lezaku i maha zahava hi ku tshama a nga chadi, na a hunzile ka tanga ya wuswa, a ku maheke lezi: A mahe lezi a zi lavako; a nga onhi. A va chade.” (1 Va Le Korinte 7:36, Tradução do Novo Mundo) A munhu a nga faneli ku kuciwa ku chada hi kuva a hi ni kunavela ka hombe ka masango loku a votala va telwako hi kona wusweni gabye. Kuzilava a nga se buva khwatsi kasi ku rwala a wutihlamuleli ga wukati.

18, 19. a) A wukati ga maKristu gi fanele ku wumbiswa kuyini? b) A nzima yi lanzelako yi ta wulawula hi yini?

¹⁸ A wukati ga maKristu gi fanele ku wumbiwa hi wanuna a bapatizilweko ni wasati a bapatizilweko lava hi wumbiri gabye va ranzako Jehova hi timbilu tabye tontlhe. Va fanele ku ranzana nguvu kambe laha ka kuza va lava ku hanya zinwe wutomi gabye gontlhe. Jehova i ta va katekisa hi kuva va ingisile a wusungukati gakwe ga ku ‘tekana Hosini ntsena.’ (1 Va Le Korinte 7:39) A wukati gabye gi ta famba khwatsi kambe loku va simama ku ingisa a wusungukati ga Biblia.

¹⁹ Inyamutlha, hi hanya “masikwini yo gumesa,” laha a vanhu vo tala va kalako va nga hi na matshamela lawa ma lavekako kasi a wukati gi famba khwatsi. (2 Timote 3:1-5) Ka nzima yi lanzelako, hi ta kambisisa matshinya ya milayo ya Biblia ya lisima lawa ma nga vunako maKristu lezaku ma tsaka ma tlhela ma hanyisana khwatsi wukatini ga wona hambu lezi ku nga ni zikarato zo tala tikweni legi. Lezo zi ta va vuna ku simama va famba ndleleni yi yisako wutomini ga pinzukelwa. — Mateu 7:13, 14.