U WA ZI TIVA?
Xana a vaJuda va nga hi le Jerusalema hi Pentekosta wa 33 Nguveni ya Hina, va wata hi ka “matiko wontlhe lahasi ka tilo”?
Ruwa gi teleko hi vanhu le Jerusalema hi Pentekosta wa 33 Nguveni ya Hina
Hi ku engetela a mahungu ya Biblia ma nga lomu ka Mitiro 2:5-11, Filo a mutsali wa matimu a hanyileko xikhatini xa vaJuda, i tsalile matimu yo kari ma wulawulako hi xidlemo xa vanhu va yileko le Jerusalema hi Pentekosta wa 33 Nguveni ya Hina.
Na a wulawula hi vaenzi lava va nga wa enzela Jerusalema, Filo i tsalile lezi: “Ka yontlhe mibuzo, ku wata vanhu vo tala hi ka matshamu yo tsalangana, a vokari va wata hi maruwa, vanwani hi zitimela za mati na vata hi matlhelo ya mutsuwuka gambo, mupela gambo, nwalungu ni dzongeni. I tlhelile a kumbuka a papilo gi rumelweko hi Agripa I, a nga hi zukulu wa Wahombe Herodi, na giya ka Caligula, a hosi ya tiko ga Roma. Ka papilo lego, Agripa i tsalile lezi xungetano hi Jerusalema: “A Doropa go Basa . . . hi gona tsinza, na ku nga hi ga Juda ntsena kanilezi ni ga matiko manwani yo tala, hi kota ya vakolonyi lava va nga kari va rumelwa vaya ka matiko ya wuakelwani hi zikhati zo tala.”
Agripa i xaxametile a matiko ya vaJuda lawa ma nga hi lahasi ka wukolonyi, a ku patsa ni matshamu ya le kule le Mesopotamia, Nwalungu wa Afrika, Asia wa Mutsongwani, Grekia, ni le zihlaleni za Mediteraneyo. A tlhari yo kari yi vitwako Joachim Jeremias yi ngalo: “Hambu lezi a xaxamelo lowu wu nga kumbukiko a tipfhumba ta kuya Jerusalema hi kukongoma, a mongo wa kona wa zwala hakuva zi wa kurumeta a ku vontlhe a vaJuda va kulileko vaya Jerusalema kasi ku ya maha ntiro wa kukhozela.” — Deuteronome 16:16.
A mazanazana ya vanhu va ngaya Jerusalema kasi ku ya maha mibuzo ya xiJuda va wa gi kuma kwihi wutshamu go etlela?
Ruins of a ritual bath found in Jerusalem
Lembe ni lembe ku wa mahiwa mibuzo yinharu le Jerusalema — Pasika, Pentekosta, ni Mubuzo wa Mixaxa. Ka zana ga malembe go sangula, a makume ya mazana ya vanhu va wa enza vaya Jerusalema ka mibuzo leyo, na va sukela tikweni gontlhe ga ka Israeli ni ka manwani matiko lomu a vaJuda va nga tshama kona. (Luka 2:41, 42; Mitiro 2:1, 5-11) Vontlhe a valuveli lavo va wa fanele ku kuma ko rurelwa kona.
A vokari va wa rurelwa hi vanghana ni lomu tindlwini ta vapfhumba. A vanyingi va wa etlela lomu matendeni kutani matlhelweni ya khurisi ga doropa. Ka khati go gumesa legi Jesu a nga hi le Jerusalema, i lo ya etlela Betania gi nga hi doropa ga laha kusuhani. — Mateu 21:17.
Lomu nzeni ka tiyindlu ti nga kusuhani ni tempeli ya Jerusalema ku lo kumiwa tibasiya to tala ta ku hlambela. Ku alakanyiwa lezaku leto ti wa hi tiyindlu ta vapfhumba leti a valuveli va nga rurela ka tona na va ti basisa mahlweni ka ku enghena tempeleni. Ka yinwe ya tiyindlu leto ku kumilwe a mutsalo wu kombako a ku Theodotus, a mupristi ni murangeli wa sinagoga ga kwalaho, “i lo aka sinagoga lezaku ku ta gonziwa a Tora (nayo wa xiJuda) niku . . . ku wa hi ni tiyindlu ta vapfhumba, ni tikwarutu, a ku patsa ni matshamu ya mati kasi ku vuna vapfhumba.”