Ngha hi khatalelana ni ku tiyisana

1, 2. Xini xi vunileko a 230 wa Timboni ta Jehova lezaku ti pona ka pfhumba ga kuya kufeni kumbheleni ka Yimpi ya Wumbiri ya Misava ke?

KU’VE kusuhani ka kumbhela ka Yimpi ya Wumbiri ya Misava. A masochwa ya Hitler ma wa nga ha wu woni tlangu. A mufumo wa vaNazi wu lo laya lezaku ku hihiritwa a makume ya mazana ya zibochwa lezi zi nga ha hi lomu tivaleni ta xanisa. A zibochwa lezo zi nga hi livaleni la xanisa la Sachsenhausen zi wa fanele ku humeselwa zi yiswa wuchikamelweni ga zitimela. Loku zi chikele, zi wa ta nghenisiwa ka zitimela zonake zi mbembiswa lomu bimbini. A xikungo lexo xo biha xi lo vitwa ku i pfhumba ga kuya kufeni.

² A 33.000 wa zibochwa lezo zi nga hi livaleni la Sachsenhausen zi wa fanele ku famba a 250 wa tikilometro kala Lübeck, ku nga doropa ga Alemanya gi nga mbhirini ya bimbi. Xikari ka vanhu lavo ku wa hi ni 230 wa Timboni ta Jehova ti ngata hi ka ntlhanu wa matiko ni ginwe, leti tonawu ti nga layilwe lezaku ti famba zinwe navo. Vontlhe va wa rerekile hi ndlala ni mababyi. Xana a vamakabye va hina va zi kotisile kuyini ku pona pfhumbeni lego? A munwe wabye i te ngalo: “Hi lo simama ku tiyisana kasi hi nga rereki.” A liranzo labye ka munwe ni munwani zinwe ni “ntamu lowu wa hombe” va nyikilweko hi Nungungulu hi zona zi nga va vuna a ku pona nzhingo lowo. — 2 Kor. 4:7.

 3. Hikuyini hi faneleko ku tiyisana ke?

³ Inyamutlha, a hi pfhumbeni lego ga kuya kufeni, kanilezi hi kumana ni zikarato zo tala. Anzhako ka kuyimiswa ka Mufumo wa Nungungulu hi 1914, Satani i lo hlongolwa tilweni a hoxiwa laha misaveni, ‘na a zangarile nguvu hi ku tiva lezaku a xikhati lexi xi mu saleleko xi tsongwanyani.’ (Kuv. 12:7-9, 12) Kota lezi a tiko legi gi tshinelako yimpini ya Har–Magedoni, Satani i tirisa minzhingo ni ziyimo zinwani zo nonoha kasi ku hi mbheta ntamu hi tlhelo ga moya. Ahandle ka lezo, ku na ni kukarateka loku hi kumanako nako siku ni siku. (Joba 14:1; Mutsh. 2:23) Ka zikhati zinwani, a ku kumana ni ziringo hi makhati yo tala yo lanzelana zi nga hi rera laha kaku hambu loku ho zama ku kukumuxa ntamu muni hi tlhelo ga moya, a wu nge phahi kasi kulwa ni gome gi nga mirini wa hina. Hi nga ehleketa hi makabye wo kari wa xinuna loyi a vunileko vanhu vo tala hi tlhelo ga moya kuringana malembe yo tala. Wukhosaneni gakwe, yena zinwe ni sati wakwe, va lo sangula ku babya zonake yena a mbhela nguvu ntamu. A ku fana ni makabye loyi, hontlheni ha wu lava a “ntamu lowu wa hombe” wu tako hi ka Jehova zinwe ni ku tiyisana.

 4. Loku ku hi lezaku hi lava a ku tiyisa vanwani, wusungukati muni ga mupostoli Paule legi hi faneleko ku chela kota ka gona ke?

⁴ Loku hi lava a kuva xibuka xa ku tiyisa vanwani, hi fanele ku chela kota ka magezu ya mupostoli Paule lawa a nga ma wula na a luleka a maKristu ya maHeberu aku: “Ngha hi khatalelana kasi ha susumetana liranzweni ni mitirweni yo saseka; na hi nga tsiki a tinkhozo ta hina khwatsi hi mukhuwo wa vanwani kanilezi hi khongotelana; nguvunguvu kota lezi mu wonako lezaku a Siku gi tshinela kusuhani.” (Maheb. 10:24, 25) Hi nga xi lanzelisa kuyini a xileletelo xi nga ka magezu lawa ya lisima ke?

 5. Zi wula yini a “kukhatalelana,” niku zini zi lavekako kasi ku maha lezo?

⁵ A “kukhatalelana” zi wula “ku chela kota hi zilaveko za vanwani, u ehleketa ha zona.” Xana hi nga ehleketa hi zilaveko za vanwani loku a mabhulo ya hina ma gumelwa laha kaku gi cile makabye lomu Salawini ya Mufumo kutani loku ma wo mbhelela ka zilwana zitsongwani zi nga nyawuliko ke? Ne ni kutsongwani. Lisine lezaku hi fanele ku ‘pinyamela a mitiro ya hina’ hi tlhela hi ti wonela kasi hi nga ngheneli za vanwani. (1 Tes. 4:11; 1 Tim. 5:13) Hambulezo, loku hi lava ku tiyisa vamakabye va hina, hi fanele a ku va tiva khwatsi — xiyimo xabye wutomini, matshamela yabye, wumoya gabye, ntamu wabye, ni gome gabye. Va fanele ku hi wona kota vanghana vabye va tlhela va tiyiseka lezaku ha va ranza. Lezo zi lava lezaku hi mbheta xikhati na hi hi zinwe navo — ku nga hi ntsena loku va hi zikaratweni kutani ku ngha va mbhelile ntamu, kanilezi hi fanele ku tshama navo ka zikhati zinwani kambe. — Rom. 12:13.

 6. Xini xi to vuna a dota a ku ‘khatalela’ lava va nga mandleni ya gona?

⁶ A madota laha bandleni ma kuciwa ku ‘risa a ntlhambi wa Nungungulu lowu ma nga nawo,’ ma maha lezo hi kuziranza. (1 Ped. 5:1-3) Va nga zi kotisa kuyini a ku maha ntiro wa wurisi hi kufaneleko loku va nga tivi a tiyivu leti ti nga mandleni yabye ke? (Gonza Mavingu 27:23.) Loku a madota ma ti nyika xikhati xa ku bhula ni vamakabye ma tlhela ma tsaka hi kuva zinwe navo, handle ko kanakana, a tiyivu ti nga ta chava ku kombela a xivuno xabye loku ti xi lava. A vamakabye va xinuna ni va xisati zi nga ta va karatela a ku vulula zifuva zabye va wula lezi va ti zwisako zona ni lezi zi va karatako. Lezo zi ta vuna madota a ‘ku khatalela’ lava va nga mandleni yabye ni ku va nyika xivuno lexi xi lavekako.

 7. Hi fanele ku ku wonisa kuyini a kuwulawula ka lava va tshovekileko timbilu ko khwatsi vo byabyatsa?

⁷ A xikhati lexi Paule a nga tsalela bandla ga le Tesalonika, i te ngalo: “Mu vuna lava va nga ni gome.” (Gonza 1 Va Le Tesalonika 5:14.) Hi lisine, a “timbilu ti rerekileko” ti na ni gome, hikwalaho ti mbhelile ntamu. Mavingu 24:10 i ngalo: ‘Loku wena u rereka sikwini ga khombo, a ntamu wa wena wu tava wutsongwani.’ A magezu ya munhu loyi a mbhelileko nguvu ntamu ma nga ku khwatsi o byabyatsa. (Joba 6:2, 3) A xikhati lexi hi ‘khatalelako’ a vanhu lavo, hi fanele ku tiva lezaku lezi va wulako kuzilava a hi zona lezi hakunene va nga zona timbilwini tabye. Rachelle, loyi a mamani wakwe a xanisekileko nguvu hi mababyi yo karateka mbilwini, i wonile a lisine la mhaka leyi ka lezi a nga zi hanya. Rachelle i ngalo: “Makhati yo tala mamani i wa wula magezu yo tlhava nguvu. Ka wunyingi ga makhati lawo, nzi wa zama ku ti alakanyisa a matshamela ya lisine ya mamani — munhu wa liranzo, wa mu nene, ni wa kuhana. Nzi zi wonile lezaku a vanhu lava va nga ni mababyi ya mbilu va wula zilo zo tala zaku a hi zona lezi va lavako ku wula. A xa kubiha ku hunza zontlhe ku tshuka a munhu wo kari a va tlhelisela hi magezu kutani zimaho za kubiha.” Mavingu 19:11 i ngalo: “A munhu a tlharihileko wa nonoka ku zangara; mbukosi gakwe a ku tsetselela zihambunyeto.”

 8. Himani loyi nguvunguvu hi faneleko ku mu kombisa liranzo, niku hikuyini?

⁸ Hi nga mu ‘khatalelisa’ kuyini a munhu loyi a mbhetiwako ntamu hi tingana ni ku kala a nga ha xi tivi xo maha hi kota ya xionho a xi mahileko kale, hambu lezi a ti karateleko ku lulamisa a mhaka leyo ke? Xungetano hi muonhi wa le Korinte a kombisileko kutisola, Paule i tsalile lezi: ‘Mu fanele ku mu tsetselela, mu mu chavelela; a nga dzuka a lova hi kota ya kuxaniseka kakwe ka hombe. Hikwalaho nza mu khongotela lezaku mu vumelana a ku mu kombisa liranzo.’ (2 Kor. 2:7, 8) A hi fanele ku halahala hi alakanya lezaku a munhu loyi wa zi tiva lezaku ha mu ranza niku ha mu khatalela. I fanele ku zi wona hi matshamela ni mitiro ya hina.

 9. Zi wula yini a ku “susumetana liranzweni ni mitirweni yo saseka” ke?

⁹ Paule i te ngalo: “Ngha hi khatalelana kasi ha susumetana liranzweni ni mitirweni yo saseka.” Hi fanele ku kuca makholwa-kulori lezaku ma kombisa liranzo ni ku maha mitiro yo saseka. Loku a nzilo wu lava ku timeka, hi fanele ku hlanganyeta tihunyi hi tlhela hi buvetela kasi wu vura. (2 Tim. 1:6) Hi kufanana, hi nga kuca vamakabye va hina hi ndlela yi nene lezaku va ranza Nungungulu ni vaakelani. A kudzunza ku faneleko ka lisima kasi ku susumeta vanwani mitirweni yo saseka.

10, 11. (a) Himani loyi a faneleko ku dzunziwa xikari ka hina? (b) Kombisa lezi a ku dzunza ku nga vunisako zona a munhu loyi a weleko xihoxweni.

¹⁰ Hontlheni ha zi lava ku dzunziwa, kani hi mbhelile ntamu kani hi tiyile. A dota go kari gi wulile lezi: “Papai a nga zangi aku, nwananga u mahile khwatsi. Hikwalaho, nzi kulile na nzi nga ti tsumbi. . . . Hambu lezi makunu nzi nga ni 50 wa malembe, nza ha zi lava ku dzunziwa hi vanghana va mina lezaku nza maha ntiro wa wu nene kota dota. . . . Lezi nzi nga hunza hi ka zona zi nzi gonzisile lezaku za lisima a ku dzunza vanwani, niku a nzi kanakani ku maha lezo.” A kudzunza ku nga kuca vontlhe — a ku patsa maphayona, lava va khosaheleko, ni lava va mbhelileko ntamu. — Rom. 12:10.

¹¹ A xikhati lexi ‘lava va nga ni malungelo ya moya va lulekako a munhu loyi a weleko xihoxweni,’ a wusungukati gi nyikiwako hi liranzo ni ku mu dzunza hi kufaneleko, zi nga kuca a muonhi lezaku a wuya ndleleni ya ku maha mitiro yo saseka. (Gal. 6:1) Lezi zi mahekele a makabye wa xisati a vitwako Miriam. I ngalo: “Nzi’ve ka xikarato xa hombe nguvu wutomini ga mina a xikhati lexi a vanghana va mina va hombe va nga tsika bandla. Ka xikhati xalexo kambe, papai i lo ngheniwa hi mababyi ya kupatsana ka nkhata ni wongo. Nzi lo karateka nguvu moyeni. Na nziku nzo zama ku hlula xikarato lexo, nzi lo sangula ku gangisana ni jaha gi nga hiko Mboni.” Lezo zi mu mahile a ti zwisa ku khwatsi Jehova a nga ha mu ranzi, niku i zile a alakanyela ku tsika lisine. Laha a dota go kari gi nga mu alakanyisa a xikhati lexi a nga tirela Jehova hi kutsumbeka, a makabye loyi i lo tlhela a sangula kutsaka. I lo vumelela madota ma mu tiyisekisa lezaku Jehova wa ha mu ranza. Kota mbhanzu wa lezo, a liranzo lakwe ha Jehova yi lo tiya. I lo tsikana ni jaha lego gi nga hiko Mboni zonake aya mahlweni a tirela Jehova.

12. Ku nga humelela yini loku ho zama ku kuca munhu hi ku mu wisa tingana, ku mu sola, kutani ku mu maha a tizwa nanzu ke?

¹² A ku mu wisa tingana munhu hi ku mu ecanyisa ni vanwani handle ka xigelo, ku mu solasola hi ku mu vekela milayo yo binza, kutani ku mu maha a tizwa nanzu hi ku kala a nga mahi zotala, zi nga mu kuca ku a engetela a ntiro wakwe hi xihatla, kanilezi a mihanzu ya kona a yi nge tsuwukelwi hi gambo. Hi tlhelo ginwani, a ku dzunza muKristu-kulori ni ku mu kuca lezaku a ranza Nungungulu zi ngava ni bhinzu gi nene ni ga simasima.  — Gonza Va Le Filipi 2:1-4.

13. A ku tiyisa vanwani zi patsa yini? (Wona mufota kusanguleni ka nzima.)

¹³ Hi fanele ‘ku tiyisana nguvunguvu kota lezi hi wonako lezaku a siku gi tshinela kusuhani.’ A ku tiyisa vanwani zi patsa ku va kuca lezaku va simama ku tirela Nungungulu va nga rereki. Khwatsi hi lezi a ku susumetana liranzweni ni mitirweni yo saseka zi nga ha fananiswako ni ku hlanganyeta nzilo lowu wu lavako ku timeka, a ku tiyisa vanwani ku nga fananiswa ni ku engeta tihunyi laha nzilweni kasi wu simama ku vura kutani ku engetela ku dudumela. A ndlela yo tiyisa vanwani ku chavelela ni ku nyika ntamu lava va rerekileko. A xikhati lexi hi tiyisako a munhu loye, hi fanele ku wulawula hi ndlela yi nene ni ya liranzo. (Mav. 12:18) Tlhatakumbiri, hi fanele ku “hatlisa kuzwa” hi “nonoka ku wulawula.” (Jak. 1:19) Loku hi demba ndleve hi ingisela na hi mu zwela wusiwana, hi nga zi kota ku tiva lexi xi mu tshovako mbilu a makabye wa hina, hi tlhela hi wula magezu yo kari ya ku mu vuna kulwa ni xikarato lexo.

14. Xana a makabye wo kari a nga mbhelile ntamu i vunisilwe kuyini?

¹⁴ Wona lezi a dota go kari go zwela wusiwana gi nga zi kotisa zona ku vuna makabye loyi a nga hi ni malembe yo tala na a holile. A xikhati lexi a dota gi nga mu ingisela, gi zi wonile lezaku a makabye loyi i wa ha mu ranza nguvu Jehova. I lo ti karatela ku gonza a marevista wontlhe ya Murinzeli ni ku ti karatela kuya mitlhanganweni hi kukhanzakanya. Hambulezo, a mitiro ya vokari laha bandleni yi wa mu khunguvanyisile ni ku mu zangarisa hi ndlela yo kari. A dota gi lo demba ndleve gi ingisela na gi mu zwela wusiwana handle ka ku mu sola kutani ku mu lamula, gi tlhela gi kombisa kukhatala ka liranzo hi makabye loye zinwe ni ngango wakwe. Hi kutsongwani-kutsongwani, a makabye loyi i lo zi wona lezaku i wo tsika zilo za kubiha zi mahekileko kale zi mu valela ku tirela Nungungulu loyi a nga mu ranza. A dota legi gi lo ramba a makabye loye lezaku va ya tira zinwe sinwini. Hi ku vuniwa hi dota legi, a makabye loyi i lo vuxeta a wutireli gakwe, niku hi kugumesa i lo tlhela ava dota.

15. Hi gonza yini ka Jehova xungetano hi ku tiyisa lava va mbhelileko ntamu?

¹⁵ Za koteka ku a munhu loyi a mbhelileko ntamu a nga tekeli ku tizwa khwatsi kutani ku tekela ku vumela xivuno lexi hi mu nyikako. Ku nga tshuka kuva ni xilaveko xa lezaku hi simama ku mu vuna. Paule i te ngalo: “Mu vuna lava va nga ni gome, mu hi ni lihlaza-mbilu ka vanhu vontlhe.” (1 Tes. 5:14) Wutshanwini ga ku hatlisela ku tsukula lava va nga ni gome, a hi simameni ‘ku va vuna’ hi nga karali. Ka xikhati xi hunzileko, Jehova i vile ni lihlaza-mbilu ni malanza yakwe lawa ka zikhati zo kari ma nga tshuka ma mbhela ntamu. Hi xikombiso, Nungungulu i lo khoma Elija hi ndlela yi nene, a chela kota hi kutizwa kakwe. Jehova i lo nyika muprofeti loyi lezi a nga zi lava kasi a simama ntirweni wakwe. (1 Tih. 19:1-18) Kota lezi Davida a nga ti sola hi mbilu yontlhe, Jehova i lo mu mahela wuxinji a mu tsetselela. (Tis. 51:7, 17) Nungungulu i vunile a mutsali wa Lisimu 73 kambe loyi a nga hi kusuhani ni ku tsika ku mu tirela. (Tis. 73:13, 16, 17) Jehova mu nene nguvu ka hina niku i na ni tipswalo, nguvunguvu ka xikhati lexi hi tshovekileko timbilu ni ku mbhela ntamu. (Ekso. 34:6) A wuxinji gakwe “giswa mixo ni mixo”, niku “a gi mbheli.” (Miko. 3:22, 23) Jehova i lava lezaku hi lanzela xikombiso xakwe hi tlhela hi khoma lava va rerekileko hi ndlela yi nene.

16, 17. Kota lezi a kugumesa ka tiko legi ku tshinelako, hi fanele ku ti yimisela ku maha yini, niku hikuyini?

¹⁶ Ka 33.000 wa zibochwa lezi zi nga suka hi le livaleni la xanisa la Sachsenhausen ku file makume ya mazana ya zona. Hambulezo, a 230 wa Timboni ta Jehova ti nga sukawo hi ka livala leli, tontlhe ti lo pona ka ximaho lexo xa xapi. A kutiyisana ni xivuno lexi va nga xi kuma hi ka munwe ni munwani wabye, hi zona zi nga va nyika hlana wa ku hunzula a pfhumba legi ga kuya kufeni giva pfhumba ga ku pona.

¹⁷ Nyamutlha hi ‘ndleleni yi yako wutomini.’ (Mat. 7:14) Lokuloku a vakhozeli vontlhe va Jehova va tava zinwe misaveni yiswa yo lulama. (2 Ped. 3:13) A hi ti yimiseleni ku vunana ndleleni leyi yi yisako wutomini ga pinzukelwa.