Chanbo li stalelal Pabloe vaʼun ta me xa chʼi ta mantal
«Ivuʼ xa cuʼun stsalel li cajcontrae. Icuch xa cuʼun li tsots anil jbatsʼil toʼoxe. Staoj yav oy xchʼunojel coʼnton o.» (2 TIM. 4:7.)
1, 2. ¿Kʼusi la sjel ta xkuxlejal li Saulo likem ta Tarsoe, xchiʼuk kʼusi abtelal tsots skʼoplal lik spas?
JAʼ JUN pʼijil vinik xchiʼuk jpʼel yoʼonton li kʼusi tspase. Akʼo mi jech, jaʼ tspas li «cʼusitic lec chaʼay jbecʼtaltique» (Efe. 2:3). Jech kʼuchaʼal xi laj yal stuke: «Acʼo me ep toʼox cʼusi yan xquichʼ xcal ta stojol, laj toʼox jcontrain xchiʼuc la jchopolcʼopta», xi (1 Tim. 1:13). Taje jaʼ skʼoplal Saulo ti likem ta Tarsoe.
2 Kʼot yorail un, la sjel ta jyalel li xkuxlejal Sauloe. La sjel li stalelale xchiʼuk laj yakʼbe yipal ti mu jaʼuk saʼ «li cʼusi jaʼ sventa [slekilal stuke]. Oy ta [yoʼonton] noxtoc li cʼusi jaʼ sventa slequilal yepal cristianoe» (1 Cor. 10:33). Lekub yoʼonton ta stojolal li buchʼutik tskontrain toʼoxe (kʼelo 1 Tesalonicenses 2:7, 8). Xi la stsʼibae: «Laj quichʼ cabtel xcholel ta sventa slequil yoʼnton li Diose; [...] vuʼun ti xcʼoxilun yuʼunic li yantic yuʼuntac Diose, vuʼun laj quichʼ cabtel spuquel ta stojol yanlum cristianoetic li cʼuxubinel yuʼun Diose jaʼ li Lequil Aʼyej ti chijyalbutic ti mu albaj cʼu yepal cʼuxubinel yuʼun li Cristoe», xi (Efe. 3:7, 8).
3. ¿Kʼusi sbalil ta jtabetik mi ta jkʼelbetik li skartatak Pabloe xchiʼuk li yabtel ta chol mantale?
3 Li Saulo ti laj yichʼ ojtikinel ta jtakbol Pablo ta mas jelavele, toj labal sba ti kʼuxi ichʼi ta mantale (Hech. 13:9). Mi ta jkʼelbetik li skartatak la stsʼibae xchiʼuk li yabtel ta chol mantale xchiʼuk mi ta jchanbetik li xchʼunel yoʼontone, mas me ta anil chi jchʼi ta mantal ek (kʼelo 1 Corintios 11:1; Hebreos 13:7). Li kʼusi ta jchantik tana liʼe, jkʼeltik kʼuxi tstij koʼontontik ti akʼo xkakʼbetik yorail jchan jVivliatik ta jujuntale, ti xlik jkʼantik li jchiʼiltaktike xchiʼuk ti oyuk noʼox smelol ti kʼusi ta jnoptik ta jtojolaltike.
Ti kʼuyelan nopem xaʼi xchanel sKʼop Dios li Pabloe
4, 5. ¿Kʼusi pas yuʼun Pablo ta skoj ti la xchan lek sKʼop Dios stuke?
4 Jaʼ jun fariseo li Pablo ti «la [x]chan lec vun ta stojol li Gamaliele. Solel lec [ichanubtase] ta sventa scotol li mantaletic yuʼun [smoltotak o syayatak] ta voʼonee», jaʼ yuʼun xojtikin xa onoʼox li Tsʼibetike (Hech. 22:1-3; Fili. 3:4-6). Kʼalal laj yichʼ voʼe «tucʼ [bat] ta Arábia», yikʼaluk van te ta taki osil yuʼun Siria o ta jotuk slumal Arabia ti kakal ta nab jutuke, ti bu xuʼ lek tsnope (Gál. 1:17). Yaʼeluke, li Pabloe tskʼan tsnopbe lek skʼoplal li Tsʼibetik ti bu chakʼ ta ilel ti jaʼ Mesías albil chtal li Jesuse. Jech noxtok, skʼan onoʼox me xchapan sba ta sventa li abtelal ti oy ta stojolale (kʼelo Hechos 9:15, 16, 20, 22). Jaʼ yuʼun la xchʼakbe lek yorail snopel kʼusitik sventa mantal li jtakbole.
5 Ta sventa ti ichanunaj stuk li Pabloe, laj yojtikin lek li Tsʼibetike xchiʼuk laj yaʼibe lek smelolal, jaʼ yuʼun toj lek ichanubtasvan. Jech kʼuchaʼal liʼe, kʼalal ikʼopoj ta nail tsobobbail ta Antioquía te ta Pisidiae, te van voʼobuk velta laj yalbe skʼoplal aʼyejetik ta Tsʼibetik ta Hebreo sventa laj yakʼ ta aʼiel ti jaʼ Mesías li Jesuse, jech noxtok, ep ta velta laj yalbe skʼoplal li Chʼul Tsʼibetike. Ti kʼuyelan laj yalbe skʼoplal Vivliae toj lek chakʼ ta chʼunel, jaʼ yuʼun «ep judioetic xchiʼuc yanlumetic ti coʼol xa xchʼunojic xchiʼuc judioetique la xchiʼinic batel li Pablo xchiʼuc [Bernabé]» sventa xchanik to echʼel mas (Hech. 13:14-44). Kʼalal echʼem xaʼox jayibuk jabile ay jtsop judioetik ta Roma te ta sna li Pabloe, ti bu mu x-akʼe xlokʼe, ep kʼusitik laj «yalbe yaʼyic cʼu xʼelan chventainvan li Diose. La sjambe lec smelol; laj yacʼbe lec yilic scʼoplal li Jesús ti butic tsʼibabil comel yuʼun li Moisese xchiʼuc li yantic yajʼalcʼoptac Diose» (Hech. 28:17, 22, 23).
6. ¿Kʼusi ti tsots-o ta mantal Pablo kʼalal laj yil vokolile?
6 Kʼalal la snuptan vokolil li Pabloe, la skʼel-o li Tsʼibetike xchiʼuk la staʼo stsatsal yoʼonton li ta aʼyejetik yuʼun Diose (Heb. 4:12). Kʼalal laj yichʼ chukel ta Roma kʼalal jutuk xaʼox skʼan xichʼ milele, laj yalbe Timoteo ti akʼo yichʼ talel li «vunetique» xchiʼuk li «balbil vunetique» (2 Tim. 4:13). Li vunetik taje jaʼ van jlomuk li Tsʼibetik ta Hebreo Kʼop ti la stunes Pablo sventa xchanunaj lek stuke. Ta skoj ti nopem xaʼi skʼelel Vivliae, laj yojtikin lek li kʼusi chale, vaʼun jaʼ jech tsots-o yoʼonton.
7. Albo sbalil kʼusi cha ta mi cha chan jujun kʼakʼal li Vivliae.
7 Kʼalal nopem xkaʼitik skʼelel Vivliae xchiʼuk ti ta jnopbetik lek smelolale jaʼ me tskoltautik sventa xi jchʼi ta mantal (Heb. 5:12-14). Xi la skʼejintabe sbalil sKʼop Dios li jtsʼibajom yuʼun salmoe: «Jaʼ toj echʼem tsots scʼoplal chcaʼay li chanubtasel chlocʼ ta avee; jaʼ mu sta jech tsots scʼoplal chcaʼay li cʼanal taqʼuin xchiʼuc saquil taqʼuine, acʼo me batsʼi ep ta mil. Scotol cʼacʼal liʼ oy o ta coʼnton; li vuʼune ep xa libijub jech chac cʼu chaʼal li cajcontrataque. Muʼyuc laj cacʼ batel cacan ta sbelal li cʼusitic chopole, jech ivuʼ cuʼun la jchʼun li acʼope», xi (Sal. 119:72, 98, 101). ¿Mi oy xa yorail avuʼun sventa cha chan aVivlia? ¿Mi yakal xa cha chapan aba sventa cha ta kʼusitik ta mantal ti cha chan jujun kʼakʼal li Vivliae xchiʼuk ti cha nopbe lek smelolale?
La xchan skʼanel li krixchanoetike
8. ¿Kʼusi la spasbe Saulo li buchʼutik muʼyuk xchʼunojik li kʼusi xchʼunoj judioetike?
8 Kʼalal skʼan toʼox spas ta yajtsʼaklom Cristo li Sauloe, jaʼ toʼox jun judío ti oy tajmek ta yoʼonton Diose, ti muʼyuk skʼanoj li krixchanoetik ti maʼuk judioetike (Hech. 26:4, 5). Li Sauloe kʼupil sba laj yil kʼalal la smilik ta ton Esteban li jlom judioetike. Kʼalal laj yil ti la smilike, yikʼaluk van laj yal Saulo ti staʼo jeche, vaʼun mas van la stsak lek yip yoʼonton (Hech. 6:8-14; 7:54–8:1). Xi chal li loʼil ti yakʼoj ta naʼel Diose: «Li Sauloe tscʼan chules o li jchʼunolajeletique. Iʼochan ta naetic; la stsacan loqʼuel viniquetic xchiʼuc antsetic; la sticʼan ta chuquel», xi (Hech. 8:3). Toj echʼ xa noʼox chopol li kʼusi la spas Sauloe, yuʼun «ay [yutsʼinta] cʼalal ta yantic lumetic» (Hech. 26:11).
9. ¿Kʼusi la snuptan Saulo ti la sjel-o li kʼusi tsnop ta stojolal yantike?
9 Li Sauloe jaʼo stamojbe echʼel sbelel Damasco sventa chbat yakʼbe svokol li yajtsʼaklomtak Cristo kʼalal jaʼo lokʼ talel ta stojolal li Kajvaltik Jesuse. Li xojobal xNichʼon Diose pas-o ta maʼsat li Sauloe xchiʼuk mu xa kʼusi xtun-o ikom. Kʼalal la stak echʼel Ananías li Jeova sventa sjambe sate, jelem xaʼox ta jyalel li kʼusi tsnop ta stojolal yantike (Hech. 9:1-30). Kʼalal pasem xaʼox ta jchʼunolajele, laj yakʼ persa xchiʼinel ta loʼil skotol krixchanoetik jech kʼuchaʼal la spas li Jesuse. Laj yikta li majvaneje, muʼyuk xa bu saʼ kʼop ta stojolal krixchanoetik (kʼelo Romanos 12:17-21).
10, 11. ¿Kʼuxi laj yakʼ ta ilel Pablo ti skʼanoj ta melel li yantike?
10 Li Sauloe mu baluk noʼox laj yaʼi ti jun yoʼonton kuxul xchiʼuk yantike: tskʼan chakʼbe yil ti skʼanojan ta melele. Jaʼ jech laj yakʼ ta ilel ti kʼalal la xchol mantale. Li baʼyel xanbal ta misioneroal la spase la xchol li lekil aʼyej ta Asia Menore. Akʼo mi tsots tajmek laj yil svokolik xchiʼuk xchiʼiltak te, jaʼ laj yakʼ ta yoʼontonik skoltael li manxo krixchanoetik yoʼ jech spasik ta yajtsʼaklom Cristoe. Ta melel, isutik batel ta Listra xchiʼuk ta Iconio, akʼo mi tsmil xa onoʼox yaʼiik Pablo li jlom jnaklometik tee (Hech. 13:1-3; 14:1-7, 19-23).
11 Li ta xanbal la spas ta tsʼakal Pablo xchiʼuk xchiʼiltake, la saʼik li krixchanoetik ti tukʼ yoʼontonik li ta lum Macedonia yuʼun Filipose. Jun ants ti koʼol xa kʼusi xchʼunoj xchiʼuk li judioetik ti Lidia sbie, la xchʼun li lekil aʼyeje xchiʼuk ikʼot ta yajtsʼaklom Cristo. Ta mas jelavele, li Pablo xchiʼuk Silase laj yichʼik akʼel ta stojolal j-abteletik ti laj yalik mantal ti akʼo xichʼik majel ta teʼe xchiʼuk ti akʼo xichʼik tikʼel ta chukele. Pe li Pabloe la xcholbe mantal li jchabi chukinabe, vaʼun laj yichʼik voʼ xchiʼuk yutsʼ yalal (Hech. 16:11-34).
12. ¿Kʼusi tijbat-o yoʼonton li jtoyba Saulo ti jech ipas ta lekil jtakbol yuʼun Jesucristoe?
12 ¿Kʼu yuʼun la xchʼun kʼusi xchʼunojik yajkontratak li jnutsvanej taje? Ti mu toʼox kʼusi sventa-o krixchanoetik li jtoyba taje, ¿kʼusi tijbat-o yoʼonton ti ipas ta jun jtakbol ti lek tajmek yoʼonton xchiʼuk ti lek xkʼopoje? ¿Kʼu yuʼun xuʼ xa xakʼ ta vokol xkuxlejal sventa xchan krixchanoetik li kʼusi melel ta stojolal Dios xchiʼuk ta sventa li Cristoe? Akʼo stakʼ kaʼitik stuk: «Li Diose tʼujbilun [yuʼun] [...], ta yutsil yoʼnton stuc laj yicʼun. Laj yacʼ ta ilel ta jtojol li Xnichʼone», xi (Gál. 1:15, 16). Jech xtok, xi laj yalbe li yamigo ti Timoteo sbie: «La xcʼuxubinun li Jesuse, yuʼun jech laj yacʼ ta ilel ta jventa ti toj mucʼ yoʼntone, yuʼun jech acʼo yilic ti xuʼ tsta xcuxlejalic sbatel osil ec li bochʼotic ta xchʼunique», xi (1 Tim. 1:16). Li Jeovae la spasbe perton li Pabloe, li lekil oʼontonal ti mu staʼo taje xchiʼuk li xkʼuxul oʼontonale jaʼ itijbat-o yoʼonton ta skʼanel li xchiʼiltak kʼalal la xcholbe lekil aʼyeje.
13. ¿Kʼusi skʼan stij koʼontontik sventa xilik yantik ti jkʼanojtike, xchiʼuk kʼu yelan xuʼ xkakʼtik ta ilel li kʼanelale?
13 Li Jeova eke x-echʼ noʼox yuʼun li jmultike xchiʼuk li kʼusi muʼyuk lek ta jpastike (Sal. 103:8-14). Xi la sjakʼ li jtsʼibajom yuʼun salmoe: «Mucʼul Dios, ti tauc xavacʼ ta aventa li jmulcutique, ¿bochʼo xuʼ lec vaʼal chcom ta atojol ti jechuque?», xi (Sal. 130:3). Ati chʼabaluk xkʼuxul yoʼonton li Diose, mi junukutik ti xuʼ xi jmuyubaj xi jtun ta stojolal ti jechuke xchiʼuk ti xi yakʼbutik kuxlejal sbatel osile. Pe kʼelavil un, li Diose ep tajmek slekil yoʼonton ta jtojolaltik ti mu jtatik-oe. Jaʼ yuʼun jech kʼuchaʼal Pabloe, skʼan me xi jkʼanvan, skʼan jcholtik mantal xchiʼuk skʼan xkakʼtik ta chanel li kʼusi melele xchiʼuk ti jtsatsubtastik li kermanotaktike (kʼelo Hechos 14:21-23).
14. ¿Kʼuxi xuʼ xlekub li chol mantal ta jpastike?
14 Li Pabloe oy ta yoʼonton chchʼi ta mantal kʼuchaʼal jchol lekil aʼyej xchiʼuk ikʼot ta yoʼonton li stalelal Jesuse. Li xNichʼon Diose mu kʼusi xkoʼolaj-o li kʼanelal laj yakʼ ta ilel ta stojolal krixchanoetike, jaʼ jech ivinaj li ta chol mantal la spase. Xi laj yal li Jesuse: «Toj ep li cʼaoje, pero jaʼ muʼyuc ep li jcʼaojetique. Jaʼ lec cʼanbeic vocol li Yajval cʼaoje, yuʼun acʼo stac batel jcʼaojetic yuʼun», xi (Mat. 9:35-38). Ta stalelal stuk Pablo ivinaj ti oy ta yoʼonton ti akʼo stak tal yan jkʼajojetik li Diose, yuʼun xmuyubaj noʼox la xchol mantal. ¿Li voʼot une? ¿Mi xuʼ xa chan mas ti kʼu yelan cha chol mantale? ¿Mi xuʼ xavakʼbe mas yorail li chol mantal cha pas sventa Ajvalilal yuʼun Diose, xchiʼuk ti xa kʼel lek kʼusitik ta akuxlejal sventa xa tun ta prekursore? Jkʼantik ta melel li jchiʼiltaktike, jkoltatik sventa stsakik ta sjunul yipalik li «Lequil Aʼyej sventa cuxlejale» (Fili. 2:16).
Ti kʼuyelan laj yil sba stuk Pabloe
15. ¿Kʼusi la snop ta sventa stuk li Pabloe xchiʼuk ta stojolal li yan jchʼunolajeletike?
15 Kʼuchaʼal jchol mantale, oy to me kʼusi toj lek xuʼ jchanbetik li Pablo xtoke. Akʼo mi ep tajmek la sta smoton abtel li ta stsobobbail yajtsʼaklom Cristoe, snaʼoj lek ti mu staʼo jeche xchiʼuk ti mu ta yipaluk noʼox stuk la stae. Snaʼoj lek ti matanaletik la stae jaʼ ta skoj li slekil yoʼonton Dios ti mu staʼoe. Jech noxtok laj yakʼ venta ti oy yan jchol lekil aʼyejetik ti lek xtojobike. Bikʼit laj yakʼ sba akʼo mi ep kʼusi staoj ta steklumal Jeova (kʼelo 1 Corintios 15:9-11).
16. ¿Kʼuxi laj yakʼ ta ilel Pablo ti bikʼit laj yakʼ sbae xchiʼuk ti oy noʼox spajeb li kʼusi spas yuʼun sventa li sirkunsisione?
16 Kʼelavil kʼusi la spas kʼalal lik kʼop ta Antioquía yuʼun Siriae. Li jchʼunolajeletik taje chʼakalik ta skoj ti jelel kʼusi tsnopik ta sventa li sirkunsisione (Hech. 14:26–15:2). Ta skoj ti jaʼ akʼbat sbain xcholbel mantal Pablo li krixchanoetik ti maʼuk judioetik ti muʼyuk yichʼojik sirkunsisione, xuʼ van la snop jechuk ti xtojob tajmek xchiʼinel ta loʼil li krixchanoetik ti maʼuk judioetike xchiʼuk ti xtojob lek ta xchapanel li kʼope (kʼelo Gálatas 2:8, 9). Akʼo mi tsots laj yakʼ yipal, kʼalal laj yil ti mu xchap yuʼun li kʼope, bikʼit xchiʼuk manxo laj yakʼ sba, lek laj yaʼi ek ti xbat skʼanbeik koltael li Jtsop Jbeiltasvanej ti te oy ta Jerusalene, sventa jaʼ skʼelik li kʼope. La stsakik ta mukʼ li kʼop taje xchiʼuk oy kʼusi kʼot ta nopel yuʼunik, vaʼun la svaʼanik Pablo sventa jaʼ junuk ti buchʼu chichʼ batel li aʼyeje (Hech. 15:22-31). Laj yakʼ ta ilel ti chichʼ ta mukʼ ta jujuntal li yermanotake, yuʼun ikoltavan ta sventa taje (Rom. 12:10 sbavokʼal).
17, 18. 1) ¿Kʼusi la stsʼites ta yoʼonton Pablo ta stojolal li ermanoetik ta tsobobbaile? 2) ¿Kʼusi chchanubtasutik ta sventa Pablo ti kʼu yelan laj yaʼi sbaik li moletik ta Éfeso kʼalal ilokʼ batele?
17 Li jtakbol Pablo ti bikʼit laj yakʼ sbae muʼyuk bu xchʼak sba ta stojolal li ermanoetik ta tsobobbaile. Moʼoj, yuʼun ti kʼusie jaʼ ti nopol tajmek laj yakʼ sba ta stojolalike. Batsʼi jech ta melel kʼuchaʼal taje, yuʼun li ta slajebal xa skarta ti la stsʼibabe echʼel jromaetike laj yalbe sbi mas ta jtob jchʼunolajeletik. Jutuk mu skotolikuk taje, muʼyuk bu chichʼ albel sbiik ta yan butikuk li ta Tsʼibetike, xchiʼuk mu masuk ti buchʼutik staoj smotonik ti stuk noʼox jeche. Akʼo mi jech, jaʼ tukʼil yajtuneltak Jeova xchiʼuk skʼanojan ta melel li Pabloe (Rom. 16:1-16).
18 Ti bikʼit laj yakʼ sba li Pabloe xchiʼuk ti lek yoʼontone jaʼ la stsatsubtas-o li tsobobbailetike. Kʼalal la stsob sbaik ta slajebal velta xchiʼuk li moletik ta Efesoe, li moletike «iliquic ta oqʼuel scotolic; la smeyic li Pabloe, la stsʼutsʼic. Batsʼi ep laj yat yoʼntonic ta sventa ti iʼalbatic ti muʼyuc xa ta xilbeic sat yan veltae». Melel onoʼox chaʼa, ati jtoybauk tajmeke xchiʼuk ti nomuk oy ta stojolalike mu bu xokʼitaik ti jechuke (Hech. 20:37, 38).
19. ¿Kʼuxi chkakʼtik ta ilel ti bikʼit chkakʼ jbatik ta stojolal li kermanotaktike?
19 Mi oy buchʼu tskʼan chchʼi ta mantale, skʼan me bikʼit xakʼ sba jech kʼuchaʼal la spas Pabloe. Xi chalbe mantal li yermanotake: «Mu me cʼusi xapasic ta sventa yuʼun chacʼan chatsalvanic, xchiʼuc ta sventa chatoy abaic. Biqʼuit xavacʼ abaic, oyuc me stu ta avoʼntonic ec li achiʼilique», xi (Fili. 2:3). ¿Kʼuxi xuʼ xkakʼ ta jkuxlejaltik li tojobtasel taje? Jtos ti kʼuyelan ta pasele jaʼ ti jkoltatik li moletik ta jtsobobbailtike, ti jchʼuntik li kʼusi chalike xchiʼuk ti ta sjunuluk koʼontontik jchʼamtik li tukʼibtasel chakʼike (kʼelo Hebreos 13:17). Yan ti kʼuyelan xuʼ jpastik noxtoke jaʼ ti xkichʼtik ta kʼux stekel li kermanotaktike. Li ta tsobobbailetik ta steklumal Jeovae oy onoʼox krixchanoetik ti yantik-o slumalike, ti jelel kʼusi nopem xaʼiik, stsʼunbalik xchiʼuk ti yan-o bu utsʼ-alalil likemik tale. ¿Mi mu jaʼuk lek ti parejo xi jkʼanvane xchiʼuk ti xkakʼ ta ilel slekil koʼontontik jech kʼuchaʼal la spas Pabloe? (Hech. 17:26; Rom. 12:10 sbavokʼal.) Xi chkichʼtik albele: «Tscʼan coʼol chacʼuxubin aba acotolic jech chac cʼu chaʼal la xcʼuxubinutic li Cristoe, yuʼun jech ch-ichʼat ta mucʼ li Diose», xi (Rom. 15:7).
«Cacʼtic persa batel li canilajebtic» ta sventa kuxlejale
20, 21. ¿Kʼusi tskoltautik ti akʼo xi j-anilaj ta sventa li kuxlejale xchiʼuk ti xi jkʼot ti bu ta jkʼantike?
20 Li xkuxlejal jun jchʼunolajele xkoʼolaj kʼuchaʼal ti nat tajmek ch-anilaj batele. Jaʼ yuʼun xi la stsʼiba li Pabloe: «Icuch xa cuʼun li tsots anil jbatsʼil toʼoxe. Staoj yav oy xchʼunojel coʼnton o. Te xa nacʼbil li jcorona ta sventa ti ivuʼ cuʼune. Jaʼ chiyacʼbun li Cajvaltique, jaʼ li tuqʼuil Jchapanvaneje. Jaʼo ta xacʼbun cʼalal me la sta scʼacʼalile. Mu jtucuc noʼox ti chiʼacʼbat jmotone; ta xʼacʼbatic ec li bochʼo scotol yoʼnton smalaojic ta sut tal li Cajvaltique», xi (2 Tim. 4:7, 8).
21 Mi ta jchanbetik li stalelal Pabloe jaʼ me tskoltautik ti akʼo xi j-anilaj ta sventa li kuxlejal sbatel osile xchiʼuk ti xi jkʼot ti bu jkʼelojtik echʼele (Heb. 12:1). Jaʼ yuʼun chaʼa, chʼikutik-o me echʼel ta mantal ti jech ta jchantik echʼel li jVivliatike, ti jkʼantik ta melel li yantike xchiʼuk ti bikʼit xkakʼ jbatike.
¿Kʼusi van stakʼobil chaval?
• ¿Kʼusi pas yuʼun Pablo koliyal ti nopolik noʼox la xchan li Tsʼibetike?
• ¿Kʼu yuʼun toj tsots skʼoplal ti xkʼuxubin ta melel xchiʼil li yajtsʼaklomtak Cristoe?
• ¿Kʼusi van talelalil jtunel avuʼun sventa parejo xa kʼan li achiʼile?
• ¿Kʼuxi xuʼ tskoltaot li slekil talelal Pablo sventa xa kolta li moletike?
[Lokʼol ta pajina 23]
Saʼo me atsatsal ta Tsʼibetik jech kʼuchaʼal la spas Pabloe
[Lokʼol ta pajina 24]
Cholo li lekil aʼyeje, jaʼ jech chavakʼ ta ilel ti akʼanoj li achiʼile
[Lokʼol ta pajina 25]
¿Kʼu yuʼun ikʼanat yuʼun ermanoetik li Pabloe?
[Lokʼol ta pajina 25]