UYONO 29
Ghọghọ Vwẹ Ẹyan-obaro Wẹn!
“E jẹn dohwo diruo rọye . . . vwọ yeyan kẹ omobọ rọye ọvo ọ gbe dia ọrivẹ rọye-e.”—GAL. 6:4.
UNE 34 Me Cha Yọnre Gan
ỌDJẸKOKOa
1. Diesorọ Jihova vwẹ avwanre vwọ vwanvwe ihwo efa-a?
JIHOVA vwo ẹguọnọ rẹ ofẹnẹ. A mrẹ ọnana vughe womarẹ igbevwunu rẹ emama rọyen, ji te ihworakpọ. Avwanre eje fẹnẹre. Ọtiọyena, Jihova reyọ owẹ vwọ vwanvwe ihwo efa-a. Ọ riẹn oka rẹ ohwo wọ ghene hepha, ọ mrẹ ubiudu wẹn. (1 Sam. 16:7) Ọ je riẹn oborẹ wo se ru, vẹ oborẹ wo che se ru-u; ọ riẹn asan wọ dia ghwanre. Ọ vuẹ wẹ nẹ wo ru obo re vrẹ wẹ oma-a. Ofori nẹ avwanre vwẹrokere Jihova, rere e ni oma rẹ avwanre kirobo ro nẹ avwanre. Ọke yena, ka sa vwẹ “oma kpotọ dẹndẹn,” e rhe che ni oma rhuarho yẹrẹ hanvwe nọ-ọ.—Rom 12:3.
2. Diesorọ a vwọ kẹnoma kẹ uruemu ra vwọ vwẹ oma vwanvwe ihwo efa?
2 Vwọrẹ uyota, e se yono vwo nẹ omamọ rẹ udje rẹ iniọvo re tẹn ona rẹ iruo rẹ aghwoghwo na. (Hib. 13:7) Ọ me nẹrhẹ avwanre se ru yovwinphiyọ vwẹ iruo rẹ aghwoghwo rẹ avwanre. (Fil. 3:17) Ẹkẹvuọvo, a vwọ vwẹrokere omamọ rẹ udje rẹ ohwo fẹnẹ ra vwọ vwẹ oma vwanvwe ohwo na. Omaẹvwanvwọn tiọyena sa nẹrhẹ wọ rioma, ọ sa nẹrhẹ ofu dje we, ọ je sa nẹrhẹ wo ni oma wẹn kueku. Kirobo re yonori vwẹ uyono rọ wanre na, oyerinkugbe rẹ avwanre vẹ Jihova che dogho siẹrẹ a da vwẹ oma vwọ vwanvwe iniọvo efa vwẹ ukoko na. Ọnana yen sorọ Jihova vwọ kẹ avwanre uchebro ọghanghanre nana: “E jẹn dohwo diruo rọye davwini, kọ mrẹ obo rọ vwọ yeyan kẹ omobọ rọye ọvo ọ gbe dia ọrivẹ rọye-e.”—Gal. 6:4
3. Erhọ yen ẹyan-obaro evo wo vwori re kẹ wẹ aghọghọ?
3 Jihova guọnọre nẹ oma vwerhen owẹ vwọ kẹ ẹyan-obaro wẹn vwẹ ukoko na. Kerẹ udje, wo de bromaphiyame re, jẹ oma vwerhen owẹ nẹ wo se yerin te ẹdia yena! Wẹwẹ ọvo yen brorhiẹn yena, kidie wo vwo ẹguọnọ ri Jihova. Roro kpahen ẹyan-obaro wẹn nẹ ọke yena rhe. Kerẹ udje, ẹguọnọ wẹn kpahen isese ri Baibol vẹ uyono romobọ kodophiyọ re? Ẹrhovwo wẹn ghwotọphiyọ vrẹ obo ri jovwo? (Une 141:2) Wọ nabọ tẹn ona rẹ otaẹtakuẹgbe vẹ obo ra reyọ ẹbẹ vẹ ividio vwo ruiruo vwẹ aghwoghwo enẹna re? Wo de vwo orua, Jihova chọn wẹ uko vwọ dia omamọ rẹ ọshare, aye, yẹrẹ ọmiọvwọn?
4. Die yen a cha ta ota kpahen vwẹ uyono nana?
4 Avwanre sa chọn ihwo efa uko vwọ mrẹ omavwerhovwẹn vwẹ ẹyan-obaro rayen vwẹ ukoko na. A je sa chọn ayen uko vwọ kẹnoma kẹ uruemu ra vwọ vwẹ oma vwanvwe ihwo efa. Vwẹ uyono nana, avwanre cha mrẹ oborẹ emiọvwọn sa vwọ chọn emọ rayen uko, oborẹ ihwo re rọvwọnre sa vwọ chọn ohwohwo uko, kugbe oborẹ ekpako vẹ ihwo efa sa vwọ chọn iniọvo rayen uko. Ukuotọ rọyen, ka cha fuẹrẹn ẹkpo ri Baibol sansan re sa chọn avwanre uko vwo vwo oboravwọtua rẹ avwanre sa yanmu.
OBORẸ EMIỌVWỌN KUGBE IHWO RE RỌVWỌNRE SE RU
5. Vwo nene obo rehẹ Ẹfesọs 6:4, die yen ofori nẹ emiọvwọn kẹnoma kẹ?
5 E jẹ emiọvwọn kẹnoma kẹ uruemu ra vwọ vwẹ ọmọ ọvo vwọ vwanvwe ọfa, yẹrẹ vuẹ ọmọ ọvo nẹ o ru obo re vrẹ rẹ oma, kidie ọyena sa nẹrhẹ ofu dje emọ na. (Se Ẹfesọs 6:4.) Oniọvo aye ọvo re se Sachikob da ta: “Iyono mẹ rhẹro rọyen nẹ mi che ru yovwin vwọ vrẹ emọ rẹ iklasi mẹ. Vwọba, oni mẹ guọnọre nẹ mi ru yovwinphiyọ vwẹ isikuru rere mi se vwo soseri kẹ oyono mẹ kugbe ọsẹ mẹ rọ dia Oseri ri Jihova-a. Ọ tobọ guọnọ nẹ me wan edavwini mẹ eje gbagba, je me riẹnre nẹ mi che se ruo-o. Dede nẹ mi wontọ nẹ isikuru krire, jẹ ọke evo mi ji roro sẹ ẹgbaẹdavwọn mẹ da Jihova ẹro.”
6. Die yen emiọvwọn se yono vwo nẹ Une Rẹ Ejiro 131:1, 2?
6 Une Rẹ Ejiro 131:1, 2 sa chọn emiọvwọn uko. (Se.) Ovie Devid tare nẹ ọyen “kpare udu [rọyen] kpenu” yẹrẹ ru erọnvwọn re vrẹ ọyen oma-a. Omaevwokpotọ vẹ ẹro abavo yen nẹrhẹ “ẹnwẹ [rọyen] te otọ fọfọ riẹi.” Die yen emiọvwọn se yono nẹ eta ri Devid na rhe? Rere emiọvwọn sa vwọ dia ihwo re vwomakpotọ, ofori nẹ ayen vwẹ ẹro abavo vwo ni oborẹ ayen se ru kugbe oborẹ ayen rhẹro rọyen mie emọ rayen. Emiọvwọn sa nẹrhẹ ẹwẹn rẹ emọ rayen totọ siẹrẹ ayen da karophiyọ asan rẹ ẹgba rẹ emọ na teri ọke rẹ ayen da chọn ayen uko vwo vwo oboravwọtua. Oniọvo aye ọvo re se Marina karophiyọ obo re wanre, ọ da ta: “O vwo ọke vuọvo rẹ oni mẹ vwọ reyọ ovwẹ vwọ vwanvwe iniọvo mẹ erha ichekọ na yẹrẹ emọ efa-a. O yono uvwe nẹ ihwo eje vwo okẹ, avwanre ohwo vuọvo ghanre kẹ Jihova. Oni mẹ davwen kẹ vwẹ, me fobọ vwẹ oma mẹ vwọ vwanvwe ihwo efa-a.”
7-8. Mavọ yen ọshare se vwo brọghọ phiyọ aye rọyen oma?
7 Ofori nẹ oniọvo ọshare rọ rọvwọnre brọghọ phiyọ aye rọyen oma. (1 Pita 3:7) Ọghọ churobọ si ra vwọ nabọ nenesi rẹ ọdavwẹ rẹ ihwo efa. Kerẹ udje, ọshare se brọghọ phiyọ aye rọyen oma siẹrẹ o de muo tẹtẹtẹ. Ọ vuẹ nẹ o ru obo re vrẹ rẹ oma-a. Ọ je reyọ vwọ vwanvwe eya efa-a. Mavọ yen oma che ru aye rẹ ọshare rọyen reyọ vwọ vwanvwe eya efa? Ọshare rẹ oniọvo aye ọvo re se Rosa dia Oseri-i. Ọkieje yen ọ vwọ reyọ vwọ vwanvwe eya efa. Eta ebrabra rọyen da rhe nẹrhẹ Rosa muomaphiyọ ji ni oma rọyen kueku. Ọ da ta: “Ọkieje yen me vwọ guọnọ nẹ a kẹ vwẹ imuẹro nẹ Jihova vwo ẹguọnọ mẹ.” Vwọ fẹnẹ ọyena, ọshare rọ dia Onenikristi brọghọ phiyọ aye rọyen oma. Ọ riẹnre nẹ obo ro nenẹ aye rọyen yerin wan che djobọte oyerinkugbe rọyen vẹ Jihova.c
8 Ọshare ro brọghọ phiyọ aye rọyen oma jiro, ọ je vuẹ nẹ o vwo ẹguọnọ rọyen. (Isẹ 31:28) Ọnana yen oborẹ ọshare ri Katerina re djunute vwẹ uyono rọ wanre na ruru, ọ da nẹrhẹ Katerina sa kẹnoma kẹ uruemu re vwo nẹ oma kueku. Ọke rẹ Katerina vwọ hẹ omotete, ọkieje yen oni rọyen vwọ reyọ vwọ jehwẹ, kidie ọ reyọ vwọ vwanvwe emetẹ efa, ji te igbeyan rọyen dede. Ọnana yen sorọ rẹ Katerina je vwọ vwẹ oma rọyen vwọ vwanvwe ihwo efa ọke ro vwo kurhẹriẹ rhe ukoko na nu! Ọshare rọyen chọn rọ uko vwo siobọnu uruemu yena, o de ji yono obo rọ sa vwọ vwẹ ẹro abavo vwo ni oma rọyen. Katerina da ta: “O vwo ẹguọnọ mẹ, o jiri uvwe siẹrẹ mi de ru obo ri yovwirin, ọ je nẹrhovwo kẹ vwẹ. Ọ chọn vwẹ uko vwọ karophiyọ iruemu iyoyovwin rẹ Jihova vwori, ọ je kpọ iroro ọchọchọ mẹ vi.”
OBORẸ EKPAKO VẸ INIỌVO RẸ UKOKO NA SE RU
9-10. Mavọ yen ekpako ri vwo ẹguọnọ vwọ chọn oniọvo aye ọvo uko rọ vwẹ oma rọyen vwọ vwanvwe ihwo efa?
9 Mavọ yen ekpako sa vwọ vwẹ ukẹcha kẹ iniọvo re vwẹ oma rayen vwọ vwanvwe ihwo efa? Roro kpahen udje rẹ oniọvo aye ọvo re se Hanuni, ra fobọ jirẹ ọke rọ vwọ hẹ omotete-e. Ọ da ta: “Oma vo vwẹ mamọ, mi ji no nẹ emọ efa yovwin nọ vwẹ. Nẹ ọkiemọ rhe yen me vwọ vwẹ oma vwanvwe ihwo efa.” Ọ vwọ tobọ mrẹ ukoko na vughe nu, Hanuni je vwẹ oma rọyen vwọ vwanvwe ihwo efa. O de no nẹ oborẹ ọyen ruẹ vwevunrẹ ukoko na fiemu-u. Enẹna oma vwerhọn rọ vwọ ga kerẹ ọkobaro. Die yen chọn rọ uko vwo ru ewene?
10 Hanuni tare nẹ ekpako ri vwo ẹguọnọ chọn rọ uko. Ayen vuẹrẹ nẹ ọ pha ghanghanre kẹ iniọvo rẹ ukoko na, ayen je kpẹvwẹ vwọ kẹ omamọ rẹ iruemu rọyen. Hanuni da ta: “Ọke evo ekpako na me vuẹ vwẹ nẹ me vwẹ uchebro kẹ iniọvo eya efa re guọnọ ukẹcha. Owian nana nẹrhẹ mi no nẹ me ghanre kẹ ukoko na. Me karophiyọ ọke ọvo rẹ ekpako evo vwọ kpẹvwẹ ovwẹ fikirẹ ukẹcha re me vwọ kẹ ighene eya evo. Ayen de se 1 Tẹsalonaika 1:2, 3 kẹ vwẹ. Ọyena te vwe ẹwẹn mamọ! Fikirẹ ukẹcha rẹ ekpako na vwọ kẹ vwẹ, me da rhe riẹn nẹ me pha ghanghanre vwọ kẹ ukoko ri Jihova.”
11. Kirobo re djere vwẹ Aizaya 57:15, mavọ yen avwanre sa vwọ vwẹ ukẹcha kẹ ihwo rẹ “udu rayen kpotọ”?
11 Se Aizaya 57:15. Jihova nabọ vwo ọdavwẹ rẹ ihwo rẹ “udu rayen kpotọ.” Avwanre eje sa bọn iniọvo rehẹ ẹdia tiọyen gan, ọ dia ekpako na ọvo-o. Idjerhe ọvo re se vwo ru ọnana, ọyen e vwo djephia nẹ e vwo ọdavwẹ rayen. Jihova guọnọre nẹ avwanre jẹ iniọvo na riẹn nẹ ọyen vwo ẹguọnọ rayen. (Isẹ 19:17) A je sa chọn ayen uko siẹrẹ avwanre da vwomakpotọ je kẹnoma kẹ uruemu ra vwọ yeyan ọkieje kpahen oborẹ avwanre riẹn ruẹ. Avwanre guọnọ ta eta yẹrẹ ru obo re cha nẹrhẹ a tẹnrovi avwanre-e, kidie ọyena sa so omaẹriọ. Ukperẹ ọtiọyen, avwanre vwẹ ona vẹ erianriẹn rẹ avwanre vwọ bọn ayen gan.—1 Pita 4:10, 11.
12. Diesorọ ihwo re nẹ sakamu se vwo sikẹrẹ Jesu? (Ni uhoho rọhẹ opharo ọbe na.)
12 A sa riẹn obo ro fori nẹ avwanre vẹ ihwo efa yerin siẹrẹ a da fuẹrẹn oborẹ Jesu nene idibo rọyen yerin wan. Jesu yen ohwo rọ ma rho kparobọ rọ dia akpọ na dẹvure. Dedena, ọ pha “vworovworo fuefu vwẹ udu.” (Mat. 11:28-30) Ọ vwẹ erianriẹn rọyen vwọ yoma kẹ ihwo-o. Ọ vwẹ eta elọlọhọ vẹ udje ra fobọ vwo ẹruọ rọyen vwo yono ihwo re ni fiemu-u. (Luk 10:21) Vwọ fẹnẹ ilori rẹ ẹga re kparoma, o vwo ọke vuọvo rẹ Jesu vwọ ta eta yẹrẹ ru erọnvwọn re nẹrhẹ ihwo efa no nẹ ayen fiemu vuọvo kẹ Ọghẹnẹ-ẹ. (Jọn 6:37) O brọghọ phiyọ ihwo re nẹ sakamu.
13. Mavọ yen ẹguọnọ vẹ uruemuesiri ri Jesu vwọ teyenphia womarẹ obo rọ vẹ idibo rọyen yerin wan?
13 Ẹguọnọ vẹ uruemuesiri ri Jesu nabọ teyenphia womarẹ obo ro nene idibo rọyen yerin wan. Ọ riẹnre nẹ kirobo rẹ ẹdia rayen fẹnẹre, eriyin ona rayen je fẹnẹ. Eriyin na, oborẹ ọvo se ru, ọ ro chekọ na che se ruo-o; asan rẹ ẹgba rẹ ayen ohwo ọvuọvo teri vwẹ iruo rẹ aghwoghwo na je fẹnẹ. Dedena, oma vwerhenrọ nẹ ayen ejobi ru oborẹ ẹgba rayen muro. Erorokẹ ri Jesu teyenphia vwẹ itẹ ro kperi kpahen igho yẹrẹ ikpahọ. Vwẹ udje na, ọshare na vwẹ iruo vwọ kẹ ayen “krẹkrẹ kirobo rẹ ogangan rayen teri.” Usun rẹ idibo ivẹ re wianre mamọ na ọvo yen ma mrẹ erere. Ẹkẹvuọvọ o jiri ayen ihwo ivẹ na abavo: “Wo runọ odibo rẹ esiri na!”—Mat. 25:14-23.
14. Mavọ yen a sa vwọ vwẹrokere Jesu ọke re de nene ihwo efa yerẹn?
14 Jesu dje uruemuesiri vẹ ẹguọnọ rọyen phia vwẹ obo ro nene avwanre yerẹn wan. Ọ riẹnre nẹ ẹdia rẹ avwanre hepha vẹ ẹgba ro rhe avwanre ohwo vuọvo fẹnẹre; oma vwerhọn siẹrẹ avwanre de ruẹ asan rẹ ẹgba rẹ avwanre teri. Ofori nẹ avwanre nene ihwo yerin kirobo rẹ Jesu ruru. Avwanre guọnọ ru obo re cha nẹrhẹ oma vo iniọvo rẹ avwanre, yẹrẹ nẹrhẹ ayen ni oma rayen kueku kidie nẹ ayen se ru te oborẹ ihwo efa ruẹ-ẹ. Ukperẹ ọtiọyen, e jẹ avwanre reyọ kuphẹn kuphẹn vwo jiri ayen fikirẹ ẹgbaẹdavwọn rayen vwẹ ẹga ri Jihova.
VWO OBORAVWỌTUA RU WỌ SA YANMU
15-16. Erere vọ yen oniọvo aye ọvo mrẹre kidie nẹ o vwo oboravwọtua rọ sa yanmu?
15 Akpeyeren rẹ avwanre che vwo otọ sierẹ avwanre de vwo oboravwọtua vwẹ ẹga ri Jihova. E jẹ avwanre ni asan rẹ ẹgba rẹ avwanre teri vwo brorhiẹn rẹ oboravwọtua, a vwẹrokere ihwo efa vwọ tua oborẹ ayen vwọ tua-a. Kidie ọyena sa nẹrhẹ ẹwẹn rẹ avwanre kuọrọn. (Luk 14:28) Roro kpahen udje rẹ oniọvo aye ọvo re se Midori, rọ dia ọkobaro.
16 Ọke rẹ Midori vwọ hẹ omotete, ọsẹ rọyen rọ dia oseri ri Jihova-a vwo ẹkuruemu rọ vwọ reyọ vwọ vwanvwe iniọvo evun kugbe emọ rẹ iklasi rọyen. Midori da ta: “Ki me nẹ oma mẹ kueku.” Ẹkẹvuọvo, rọ vwọ ghwanre nu, ememerha na, ọ rha vwẹ ẹro okueku vwọ ni oma rọyen ọfa-a. Ọ da ta: “Mi se Baibọl na kẹdẹ kẹdẹ rere ẹwẹn mẹ se vwo totọ, me je vwọ riẹn nẹ Jihova vwo ẹguọnọ mẹ.” Vwọba, Midori ji vwo oboravwọtua rọ sa yanmu, ọ da je nẹrhovwo rhe Jihova nẹ ọ chọn ọyen uko vwọ yanmu ayen. Ukuotọ rọyen, oma da rhe vwerhọn fikirẹ ẹyan-obaro rọyen vwevunrẹ ukoko na.
RU ASAN RẸ ẸGBA WEN TERI VWẸ ẸGA RI JIHOVA
17. Mavọ yen avwanre sa vwọ “vwẹ ọkeneje vwo ru ẹgba iroro [rẹ avwanre] phiyọ ọkpokpọ,” kẹ erere vọ yen che no rhe?
17 Iroro ọchọchọ che se nẹ ẹwẹn rẹ avwanre siẹvuọvo-o. Ọyen sorọ rẹ Jihova vwọ ta: “Ovwan vwẹ ọkeneje vwo ru ẹgba iroro ovwan phiyọ ọkpokpọ.” (Ẹfe. 4:23, 24, NW ) E se vwo ru ọnana, ofori nẹ a nẹrhovwo, se Baibol na, ji roro kpahọn. Muomaphiyọ erọnvwọn nana, wọ me je nẹrhovwo rhe Jihova nẹ ọ kẹ wẹ ẹgba. Ẹwẹn ọfuanfon rọyen cha chọn wẹ uko vwọ kẹnoma kẹ uruemu ra vwọ vwẹ oma vwọ vwanvwe ihwo efa. Jihova je cha chọn wẹ uko vwọ riẹn sẹ wo phuoma yẹrẹ rioma kpahen ihwo, ọ me je chọn wẹ uko vwo ru ewene.
18. Mavọ yen eta rehẹ 2 Ikun Rivie 6:29, 30 sa vwọ bọn wẹ gan?
18 Se 2 Ikun Rivie 6:29, 30. Jihova riẹn obo rehẹ ubiudu rẹ avwanre. Ọ je riẹn nẹ avwanre nene ẹwẹn rẹ akpọ nana vẹ ijẹgba muabọ. Jihova da mrẹ oborẹ avwanre davwẹngba te, ẹguọnọ ro vwo kpahen avwanre kọ ganphiyọ.
19. Mavo yen Jihova vwo ru udje rẹ ẹguọnọ ro vwo kpahen avwanre?
19 Jihova reyọ oyerinkugbe rọhẹ uvwre rẹ oni vẹ ọmọ vwo ru udje rẹ obo ro vwo ẹguọnọ rẹ avwanre te. (Aiz. 49:15) Roro kpahen udje rẹ oni ọvo re se Rachel. Ọ da ta: “Emeranvwe rẹ ọmọ mẹ re se Stephanie gbare tavwen mi ki vwiẹ-ẹ. Me ka vwọ mrẹ, ọ dọnre mamọ, ẹro rọyen da dọn vwẹ. Ẹkẹvuọvo, idọktọ na rhọnvwere nẹ mi se muo kẹdẹ kẹdẹ vwẹ emeranvwe rẹsosuọ na. Ọyena nẹrhẹ ẹguọnọ ri mi vwo kpahọn ganphiyọ. Dede nẹ ọmọtẹ mẹ na te ẹgbukpe esan re, jẹ ọ havwe nọ emọ rọ vẹ ayen gba hẹ edje. Ẹkẹvuọvo, mi vwo ẹguọnọ rọyen, kidie me riẹn ebẹnbẹn ro hirharoku, ọ kẹ vwẹ aghọghọ ọkieje me da mrẹ!” Oma vwerhen avwanre ra vwọ riẹn nẹ oka rẹ ẹguọnọ okokodo tiọyena yen Jihova ji vwo kpahen avwanre, ma rho ọke rọ da mrẹ ẹgbaẹdavwọn rẹ avwanre vwo ruẹ asan rẹ ẹgba rẹ avwanre teri vwẹ ẹga rọyen.
20. Diesorọ idibo ri Jihova sa vwọ ghọghọ?
20 Jẹ o muwẹro nẹ wọ ghanre kẹ Jihova, kidie wẹwẹ ọvo usun rẹ idibo rọyen. Jihova si we te oma, ọ dia kidie nẹ wo yovwin nọ ihwo efa-a. Ẹkẹvuọvo, kidie o ni ubiudu wẹn ọ da mrẹ nẹ wẹwẹ ohwo rọ vwomakpotọ ro se yono, ọ je riẹn nẹ wo muegbe wo ji vwo ru ewene. (Une 25:9) Jẹ o muwẹro nẹ oma vwerhọn siẹrẹ wo de ruẹ asan rẹ ẹgba wẹn teri vwẹ ẹga rọyen. Ako-echiron kugbe evun-ẹfuọn wẹn ọyen odjephia nẹ wo vwo “udu esiri.” (Luk 8:15) Ọtiọyena, gba vwẹ ọkieje vwo ru asan rẹ ẹgba wen teri vwẹ ẹga ri Jihova. Ọke yena, ku wọ sa ghọghọ fikirẹ ẹgbaẹdavwọn rẹ “omobọ [wẹn] ọvo.”
UNE 38 Ọ Cha Bọn Wẹ Gan
a Jihova vwẹ avwanre vwọ vwanvwe ohwohwo-o. Ẹkẹvuọvo, avwanre sa vwẹ oma rẹ avwanre vwọ vwanvwe ihwo efa, ọ me nẹrhẹ e no nẹ avwanre fiemu vuọvo-o. Vwẹ uyono nana, a cha ta ota kpahen oboresorọ ọ vwọ vọn vẹ imuoshọ siẹrẹ a da vwẹ oma vwọ vwanvwe ihwo efa. A je cha mrẹ obo ra sa vwọ chọn iniọvo rẹ ukoko na vẹ ihwo rẹ orua rẹ avwanre uko vwo ni oma rayen kirobo rẹ Jihova nẹ ayen.
b E wene edẹ evo.
c Ẹkpo nana eje shekpahen eshare, ẹkẹvuọvo eya je sa reyọ buebun rayen vwo ruiruo.
d IDJEDJE RẸ UHOHO: Ọke rẹ ayen vwo ruẹ ẹga orua, ọsẹ vẹ oni na de jiri emọ na fikirẹ oborẹ ayen ohwo vuọvo ruru re che phi phiyọ okọ ri Noa.
e IDJEDJE RẸ UHOHO: Oni ọvo rẹ ọyen ọvo vwẹrote ọmọ rọyen roro kpahen obo rọ sa vwọ dia ọkobaro ubrọke, oma da vwerhọn mamọ ọke rọ vwọ yanmu oborọtẹnrovi.