BÀI HỌC 9
Ngữ điệu
CHỈ nhấn mạnh ý nghĩa một chút cũng giúp cử tọa hiểu điều bạn nói. Nhưng khi bạn biết thay đổi âm lượng, nhịp độ và cao độ, cử tọa sẽ thích thú nghe bài giảng của bạn hơn nhiều. Hơn nữa, nó có thể cho cử tọa thấy cảm nghĩ của bạn về điều bạn đang nói. Thái độ của bạn đối với tài liệu có thể ảnh hưởng đến cảm nghĩ của họ về điều bạn trình bày. Điều này đúng dù bạn nói trên bục hoặc với một người trong thánh chức rao giảng.
Giọng nói là một công cụ đa năng tuyệt vời. Khi sử dụng đúng cách, nó có thể tạo sinh khí cho bài giảng, động đến lòng, khơi dậy cảm xúc, và thúc đẩy người nghe hành động. Tuy nhiên, không thể thực hiện được điều này chỉ bằng cách đánh dấu những chỗ cần điều chỉnh âm lượng, thay đổi nhịp độ, hoặc cao độ. Thay đổi ngữ điệu theo những chỗ đánh dấu như thế nghe sẽ không được tự nhiên. Thay vì truyền sinh khí và màu sắc vào bài giảng, nó có thể làm cử tọa cảm thấy không thoải mái. Ngữ điệu được sử dụng đúng khi xuất phát từ lòng.
Khi sử dụng một cách khôn ngoan, ngữ điệu sẽ không thu hút sự chú ý quá đáng vào diễn giả. Thay vì thế, nó sẽ giúp cử tọa nắm được tinh thần của đề tài đang thảo luận.
Điều chỉnh âm lượng. Một cách để thay đổi lối nói chuyện là điều chỉnh âm lượng. Nhưng điều này không có nghĩa là chỉ tăng hay giảm âm lượng theo một nhịp độ đều đặn. Điều đó sẽ làm sai lạc ý nghĩa những gì bạn nói. Nếu bạn cứ hay nói lớn lên, cử tọa sẽ cảm thấy khó chịu.
Giọng nói của bạn phải thích hợp với tài liệu. Dù đọc một mệnh lệnh cấp bách, chẳng hạn như mệnh lệnh ở Khải-huyền 14:6, 7 hay Khải-huyền 18:4, hoặc đọc một lời biểu thị một sự tin chắc như Xuất Ê-díp-tô Ký 14:13, 14, bạn nên tăng âm lượng. Cũng vậy, khi đọc một sự lên án mạnh mẽ trong Kinh Thánh, chẳng hạn như Giê-rê-mi 25:27-38, việc bạn thay đổi âm lượng sẽ làm cho một số lời nào đó nổi bật lên.
Cũng hãy xem xét mục tiêu của bạn. Bạn muốn thúc đẩy cử tọa hành động chăng? Bạn muốn làm cho các điểm chính trong bài giảng nổi bật chăng? Khi khéo sử dụng, việc tăng âm lượng giúp bạn đạt được những mục tiêu này. Tuy nhiên, nếu chỉ tăng âm lượng thôi thì chưa đủ. Tại sao vậy? Vì điều bạn đang trình bày cần đến sự nồng ấm và diễn cảm thay vì chỉ tăng âm lượng. Điều này sẽ được bàn đến trong Bài Học 11.
Khi biết khéo sử dụng, hạ âm lượng có thể tạo cho thính giả sự mong đợi. Nhưng điều đó thường đòi hỏi phải tăng cường độ giọng nói ngay lập tức sau đó. Hạ âm lượng, đồng thời tăng cường độ giọng nói có thể được dùng để truyền đạt sự lo âu hay sợ hãi. Giảm âm lượng cũng có thể được dùng để cho thấy điều đang trình bày không quan trọng bằng những điều trình bày ngay trước hoặc sau đó. Tuy nhiên, nếu âm lượng của bạn luôn luôn thấp thì điều này có thể cho thấy bạn không chắc chắn, thiếu sự tin chắc hoặc không thật sự thích thú đề tài bạn trình bày. Hiển nhiên, cần suy xét khi dùng giọng nói rất nhỏ nhẹ.
Hãy thay đổi nhịp độ. Trong việc nói chuyện thường ngày, khi diễn đạt ý nghĩ thì lời nói tự nhiên phát ra. Khi hào hứng, chúng ta có khuynh hướng nói nhanh. Khi muốn người khác nhớ đúng những gì chúng ta nói, nhịp độ nói của chúng ta chậm lại hơn.
Tuy nhiên, trong số những diễn giả mới tập nói trước công chúng, ít người thay đổi nhịp độ nói. Tại sao thế? Vì họ soạn quá tỉ mỉ từng câu từng chữ, có lẽ viết ra hết các chi tiết. Dù rằng không đọc bài giảng đã viết sẵn khi trình bày, có thể họ thuộc lòng hầu như từng chữ. Thế là, cả bài giảng được trình bày với nhịp độ đều đều, không thay đổi. Học cách nói theo dàn bài sẽ giúp bạn sửa chữa nhược điểm này.
Hãy tránh tăng nhịp độ đột ngột, khiến ta liên tưởng đến con mèo đang đi bỗng nhảy bật lên khi thấy con chó. Và đừng bao giờ nói quá nhanh đến độ bạn phát âm vấp.
Để thực hiện được việc thay đổi nhịp độ, đừng chỉ nói nhanh và chậm theo cách quãng đều đều. Cách giảng như vậy sẽ làm giảm thay vì làm tăng giá trị tài liệu bạn trình bày. Thay đổi nhịp độ phải ăn khớp với điều bạn nói, xúc cảm bạn muốn truyền đạt và mục tiêu của bạn nữa. Hãy trình bày bài giảng với nhịp độ vừa phải. Để truyền đạt sự hào hứng, hãy nói nhanh hơn, giống như nói chuyện trong cuộc sống hàng ngày. Cũng nên nói nhanh khi trình bày những điểm kém quan trọng hơn hoặc khi thuật lại những biến cố mà chi tiết không mấy quan trọng. Điều này sẽ làm cho bài giảng có thêm màu sắc và không quá nghiêm. Mặt khác, những lý lẽ quan trọng, những điểm chính, và cao điểm trong bài giảng thường đòi hỏi phải nói chậm hơn.
Thay đổi cao độ giọng nói. Hãy tưởng tượng một người chơi một nhạc cụ khoảng một giờ. Trong suốt thời gian đó, người ấy chỉ thổi một nốt—lúc đầu thổi lớn, rồi nhỏ, đôi khi nhanh, rồi chậm. Âm lượng và nhịp độ có thay đổi đấy, nhưng cao độ thì không, “âm nhạc” như thế không hấp dẫn mấy. Tương tự như thế, không thay đổi cao độ, giọng nói của chúng ta sẽ không làm vui tai.
Cần lưu ý là thay đổi cao độ không nhất thiết có cùng tác dụng trong tất cả các ngôn ngữ. Trong ngôn ngữ có thanh điệu, như tiếng Việt chẳng hạn, việc thay đổi cao độ có thể thay đổi ý nghĩa của từ. Tuy nhiên, ngay cả trong một ngôn ngữ như thế, có những điều có thể làm để cho việc diễn tả bằng lời nói được đa dạng thêm, chẳng hạn như cố cải tiến độ cao thấp của giọng trong khi vẫn giữ tương đối đúng thanh điệu. Do đó, có thể làm cho giọng cao thành cao hơn và giọng thấp thành thấp hơn.
Ngay cả trong những ngôn ngữ không có thanh điệu, thay đổi cao độ có thể truyền đạt những ý tưởng khác nhau. Chẳng hạn, lên giọng một chút và hơi tăng âm lượng có thể được dùng để nhấn mạnh ý nghĩa. Hoặc thay đổi cao độ có thể là cách cho biết kích thước hoặc khoảng cách. Lên giọng vào cuối câu có thể báo hiệu một câu hỏi được nêu ra. Trong một số ngôn ngữ, có thể cần phải hạ giọng xuống.
Sự sôi nổi và sự nhiệt tình có thể được diễn tả bằng một giọng nói cao hơn. (Trong ngôn ngữ có thanh điệu, có thể cần nhiều độ cao thấp hơn). Buồn bã và lo lắng có thể đòi hỏi giọng phải trầm hơn. (Hoặc trong ngôn ngữ có thanh điệu, ít độ cao thấp hơn). Những cảm xúc đề cập ở đây là những cảm xúc giúp diễn giả động đến lòng người nghe. Khi bạn muốn diễn đạt những cảm xúc ấy, đừng chỉ dùng lời mà hãy sử dụng giọng nói thế nào để cho thấy chính bạn cũng có cảm xúc đó.
Đặt nền tảng. Vậy khi nào cần bắt đầu nghĩ đến ngữ điệu? Khi chọn lựa tài liệu cho bài giảng. Nếu bài giảng của bạn chỉ toàn lập luận hoặc toàn lời khuyên, bạn sẽ có ít cơ hội làm cho sự trình bày sinh động. Vì vậy, hãy phân tích dàn bài, và chắc chắn rằng bạn có những yếu tố cần thiết để phần trình bày được sinh động và có tác dụng nâng cao kiến thức.
Giả sử trong lúc nói bài giảng, bạn cảm thấy cần phải sinh động hơn bởi lẽ sự trình bày có vẻ tẻ nhạt. Vậy phải làm sao? Hãy thay đổi cách trình bày tài liệu. Bằng cách nào? Một cách là mời cử tọa mở Kinh Thánh, và đọc một câu thay vì chỉ nói. Hoặc đổi một câu nào đó thành câu hỏi, và ngừng giọng để nhấn mạnh. Hoặc đưa ra một minh họa đơn giản. Đây là các kỹ thuật mà những diễn giả có kinh nghiệm sử dụng. Nhưng bất luận có mức độ kinh nghiệm nào, bạn có thể sử dụng cùng phương pháp khi chuẩn bị bài giảng.
Có thể nói rằng ngữ điệu là gia vị trong một bài giảng. Nếu dùng đúng loại và đúng lượng, ngữ điệu sẽ làm cho bài giảng của bạn đầy đủ hương vị và làm cho thính giả thích thú.