22 YATICHÄWI

Sintiw mayipxitu, ¿kunatsa?

Kunanaksa utan phuqañamatakix waytʼapxtam uk aka chiqar qillqtʼasïta. ․․․․․

¿Jumatakix awk taykaman mayitanakapax askiti?

□ Jïsa □ Janiwa

Uka mayitanakatxa, ¿kawkïr phuqañas jumatakix chʼamaxa? ․․․․․

UTANXA, awk taykapuniw kuns lurañasa uk sapxi. Uka luräwinakax akanakäspawa: tarea lurañanaka, utan kuna lurañanaka, kuna horasas utar kuttʼanipxañama ukat teléfono jawsañata, televisión uñchʼukiñata jan ukax computador apnaqañata. Ukat kunjamsa yatiqañ utan sarnaqapxañama jan ukax kuna kast amigonaksa ajllipxañapa ukanaksa jupanakaw sapxiristamxa.

¿Sintipuniti waykatapxtamxa? Ukat inas aka wayn tawaqunakjam sischisma:

“Janipuniw horasapar utar kuttʼaniñ munirïkti, kunattix masinakajax jaypʼukamaw ukan qhiparasipkiri.” (Allen.)

“Khitirus celularat jawsasktxa ukat khitis jawsitu uk anchapuniw yatiñ munapxi. ¡Wawäskiristsa ukham uñjapxitu!” (Elizabeth.)

“Awk taykajax jan khitimp parlañajs munkaspa ukat jan amigonïñajs munapkaspa ukham amuyasiyäta.” (Nancy.)

Walja wayn tawaqunakax awk taykapan mayitanakap janis sum phuqapkchixa, akham sasaw amuyapxi: “Janitï uka mayïwinakax utjkaspa ukhaxa, jan waltʼäwinakapuniw utan utjaspa” sasina. Ukham wakisirïchisa, ¿awisax kunatsa phuqañax chʼamäpacha?

“¡Janiw wawäxtti!”

Inas ukham kun lurañ jarkʼatas wali llakit jikxataschisma ukat “janiw wawäxtti” sasin taqinir yatiyañ munchisma. “Suma jaqïñapataki ukat amuytʼasir jaqïñapatakiw uka mayitanakax yanaptʼani” sasin inas awk taykamax amuyapxchi.

Ukhamäkipansa, wawäskayäta uka pachpa mayitanakakïskaspas ukham inas jiltxasinx amuyassta. Ukat inas chuym ustʼayaschisma, kunjamatï Beatriz tawaqux jikxataskäna ukhama. Jupax akham sänwa: “Janiw wayn tawaqüpkan ukx amtasxapxiti. Janiw kun arsuyañs munapkituti, janirakiw kunsa sapajax amtkiristi... janis tawaqükirist ukham uñjapxitu”. Alejandra sat mä tawaqux akham siwa: “18 maranïxtwa ukampis awk taykajax 10 maranïkiristsa ukham uñjapxitu. ¿Kunatsa jan confiapkpachïtu?” sasa.

Yamasa, jilanakamarux janis kunats jarkʼapkaspa ukham amuyäta ukhaxa, awk taykaman mayitanakapar phuqañax jukʼamp chʼamäniwa. Ukaw Matthew sat waynarux qʼaxu waynäskäna ukhax pasatayna, jupax sullka kullakapatsa primanakapatsa akham siwa: “Imillanakax taqi kuns munañaparukiw lurapxäna” sasa.

¿Jan khitins jarkʼatat jakañ munasma?

Awk taykamar istʼañax awisax chʼamäspawa. Ukampis ¿chiqpachapunit ukham jakañ munta? Jumax wayna masinakamar jan ukax tawaq masinakamar ukham jakir uñtʼpachätawa. Inas jupanakaxa, kuna horasarutï utar puriñ munapki ukhak purisipkchi, kuna isinaks isisiñ munapxi ukanak uchasipxchi ukat munañaparuw amigonakapampix kawkirusa kuna horas sarapxaspa. Inas awk taykanakapax irnaqasin uk uñjañatakix jan tiemponïpkchi. Ukampis ukham uywatanakaxa, awk taykaparux phinqʼachiwa, siw Bibliaxa (Proverbios 29:15). Kunapachatï jan khitin kamskata jilsupxi ukhaxa, jan respetasir ukat jan yaqhanakar yäqiri ukhamäpxiwa. Ukatwa aka pachan ukham jan munasiñan jaqinakax utjixa (2 Timoteo 3:1-5).

Jupanakjam jakañ munañat sipansa, ak amtasipunma: awk taykamax jumar munasitam laykuwa uk maytamxa. Chiqpachansa, ukham lurasinxa, Jehová Diosatwa yatiqasisipki, Jupax sänwa: “Nayranakaxax jumaruw uñchʼukisktam, nayaw yatichaskäma, nayaw amuytʼayaskäma, nayaw sarañamäki uka thak uñachayaskäma” sasa (Salmo 32:8).

Ukhamäskchisa, awisax chʼamäspawa. ¿Ukhax kuns lurasma?

Awk taykamamp parlañax wali wakiskiriwa

Awk taykamamp parlañaxa, pä tuqitwa yanaptʼätamxa: janiw añch jarkʼxapxätamti ukat confiapktam ukamp kʼuchiki jakasiñamatakiw yanaptʼapxarakïtamxa. ¿Ukham parlasatï jan kuns jikxatkäta ukhasti? ¿Kunjamsa parlta ukwa sum amuytʼasiñama? Juman lupʼïwinakam amuyapxañapatakisa ukat kunatsa awisas kuntï lurañ munkta uk jan lurayapktam uk amuyasiñamatakisa awk taykamamp parlañaxa wali wakiskiriwa. Jumatï jachʼa jaqjam uñjayasiñ munsta ukhaxa, jachʼa jaqjamarakiw parlañama. Ukx kunjamsa lurasma, ukatakix mä qhawqha iwxtʼanak uñjañäni.

Jan jankʼak colertʼasimti. Awk taykamamp sum parltʼañatakixa, juma pachpa apnaqasiñamaw wakisi. “Jan amuytʼan jaqix mäkiwa kunatsa colerasi, ukampis yatiñan jaqixa colerasiñapxa mäkiwa apanuku” siw Bibliaxa (Proverbios 29:11). Kutkatasisa, janqʼu nayramp uñkatasa jan ukax thithisax janiw kuns jikxatkasmati. Kunapachatï awk taykamax kuna lurañanakats jarkʼätam ukhaxa, inas punku tuxtayasa jan ukax kuntï uñjta ukanak pʼakjas sarxañ munchisma. Ukampisa, ukhamanak lurasaxa janiw kuns jikxatkätati, jan ukasti jukʼampiw taqi kunats jarkʼapxätamxa.

Kuntï awk taykamax amuyapki uk amuyañaruw chʼamachasiñama. Tracy sat cristiana tawaquxa, mamapampikiw jakasi, jupax siwa: “Kunatsa jarkʼpachïtu uk amuyañaruw tirta” sasa. ¿Uk amuyxasaxa kamsisa? “Suma jaqïñajatakiw yanaptʼañ munitu” siwa (Proverbios 3:1, 2). Kuntï awk taykamax amuyki uk amuyäta ukhaxa, jupanakampix sumwa apasïta.

Amuytʼañataki, janiw amigonakamampix mistuyañ munapkätamti. Ukhamasti colerasiñat sipansa, khitirutï confiapki uka amuytʼasir amigomamp chika sarañatakiw mayisma. Ukampis ukax janiw jupanakar llakisiykaspati, ukatwa jan permis churapkiristamti. Kunatsa jan khitañ munapktam uk amuyasma ukhaxa, inas iyaw sapxañapatakix parlchisma.

Mayansa iyawsayasiñatakix phuqañamawa. Amuytʼañataki, kunapachatï maynix bancot qullq maytʼasi ukhaxa, sapa phaxsiw jukʼat jukʼat phuqañapa. Maytʼasiritï sapa phaxsi kuntï churañapäki uk phuqani ukhaxa, bancox phuqiritwa jupar uñtʼani, ukat inas jutïrinxa jukʼamp maytʼchispa. Niya ukhamjamarakiwa, jumax awk taykamarux istʼañamawa, istʼasawa manutsa phuqaskasma ukham lurtaxa. Jumatï taqi kunans istʼasita ukhaxa, “arsutapar phuqiriw” sapxätamwa awk taykamaxa. Ukampis jumatï sapa kuti jan istʼkäta ukhaxa, jumat payachasxapxaniwa, ukat janiw mayampis iyaw sapkätamti.

¿Awk taykamar jan istʼksta ukhasti?

Awk taykaman mayitanakapar jan phuqañax utjaspawa. Ukat inas kuna horatï utar puriñamäki ukarjam jan purkchisma, qhawqtï telefonot parlañamäki ukat jiljchisma jan ukax kuntï utan lurañamäki uka jan lurkchismati (Salmo 130:3). Ukhamasti, awk taykamatï kunatsa uk jan phuqkta sapxätam ukhaxa, ¿kamsätasa? Jukʼamp jan waltʼäwinak jan utjañapatakixa, ¿kuns lurasma?

Kunatï chiqäki ukwa parlañama. Jan kʼarinak parlamti. Ukham parläta ukhaxa, mayanxa janiw confiyxapxätamti. Ukhamasti, kunatï chiqäki ukxa qhanwa awistʼañama (Proverbios 28:13). Jan jan juchanix tukumti, janiraki janis kunäkaspas ukham luratanakamarux uñjamti. Amtasipunma, “suma arumpi kuttʼayañaxa colerañxa apaqiwa” (Proverbios 15:1).

Perdonwa mayisiñama. Awk taykamar ukham llakisiyatamata ukat chuym ustʼayatamata jan ukax colerayatamatsa perdón mayisiñax wali wakiskiripuniwa. Ukat inas jan añcha castigapkchïtamti. Ukatakixa, arrepentisitamax chuymatpachäñapawa.

Kuntï lurkta ukwa katuqarakita (Gálatas 6:7). Castigatax inas awk taykamar arxayaschisma, yamas inamayat castigat amuyasïta ukhax jukʼampïspawa. Ukhamäñat sipansa, sum amuytʼasim ukat taqi kuns phuqarakma, ukhamatwa awk taykamax wasitat confiyapxätamxa.

Kawkïr iwxtʼanak phuqañatakis jukʼamp chʼamachasiñama uk akar qillqtʼasïta. ․․․․․

Amtasipuniñamawa, awk taykamaw kuntï lurasktaxa uk uñjapxañapa. Chiqansa, “awkiman, taykaman iwxa arunakapa[tsa], ukhamarak yatichäwinakap[at]sa” Bibliax parliwa (Proverbios 6:20). Ukampisa, uka mayitanakapax janiw jumar tʼaqhisiyañatakïkiti. Jan ukasti, khitinakatï awk taykapar respetki ukanakan jakäwipax sumaruw sarani sistuw Jehová Diosaxa (Efesios 6:1-3).

JUKʼAMPI YATXATAÑATAKIX MAYÏR LIBRON 3 YATICHÄWIP UÑXATÄTA

BIBLIAX KAMSISA

“Awkimar taykamar jachʼañcham [mä arunxa respetam] [...] kusisitäñamataki.” (Efesios 6:2, 3)

AKHAM LURASMAXA

Janitï awk taykamamp sint jarkʼayasiñ munkstaxa, nayraqatxa mayitanakar phuqañ yatiqam ukat phuqirit uñtʼayasirakma. Ukhamatwa kuntï lurañ munkta uk lurañamataki iyaw sapxätamxa.

¿YATIYÄTATI?

Kunapachatï awk taykanakax munasiñamp mayitanakap wawanakapar phuqayapxi ukhaxa, wawanakax kusisitäpxiwa, yatiqañ utansa sumwa yatiqapxaraki ukat taqinimpis sumwa apasipxaraki siw yaqhip yatxattʼat jaqinakaxa.

¡AKANAK LURÄ!

Mä urutï awk taykajan mayitanakapar jan phuqkä ukhaxa, akanak sañajawa: ․․․․․

Phuqirit uñtʼayasiñatakixa, akanak lurirïsta: ․․․․․

Awkijarus jan ukax taykajarusa, ¿kuns aka tuqit jisktʼañ muntxa? ․․․․․

JUMASTI, ¿KAMSASMASA?

● Awk taykamax sintsa jarkʼapxiristam ukhamxa, ¿kunatsa amuyasisma?

● Awk taykaman mayitanakaparuxa, ¿kunatsa awisax phuqañax chʼamäspa?

● Awk taykamamp sum apasiñatakixa, ¿kuns lurasma?

[183 janan qhanañchäwipa]

“Waynäskta ukhaxa, taqi kunsa yatkasma ukhamwa amuyasta. Ukatwa awk taykamax kun lurañs jarkʼapxtam ukhax thitta. Ukampis juman askimatakiw ukham jarkʼapxtamxa.” (Megan)

[186 janan recuadropa]

¿Mayninakarukit sum uñji?

“¿Kunatsa awk taykajax taqinir jan igualak uñjapxpachïtu?” sas inas jumax ukham jisktʼasirïsta. Chiqpachansa, awk taykamatï igualak taqinir uñjaspa ukhaxa, janiw walïkaspati. Chiqakankañaxa, janiw taqinir igualak uñjañampi sasïkiti. Ukhamasti, kunjamsa jilïrinakamarux uñjaski uk uñchʼukiñat sipansa, kunjamsa jumarux uñjapxtam uk amuytʼasma. Kunapachatï yanap munkayäta ukhaxa, ¿janit jumamp chikäpkäna? Ukhamasti, ¿taqi chuymati janiw mayninakarjam uñjkituti sasma? Ukampisa, awk taykanakax janiw taqpach wawanakapar igualak uñjapkiti, kunattix sapa mayniw mayj mayjäpxi. Ukwa Beth sat 18 marani tawaqux amuyäna. Jupax siwa: “Jila jampi nayampix mayjäpxtwa, ukat sapa mayniru mayj mayja uñjapxitaspa uk munapxta. Ukampis janiwa nayrax ukham amuyirïkti” sasa.

[189 janan recuadropa/fotopa]

Wakichasiñatak jananaka

Awk taykamamp parlañamawa

Awk taykaman chiqañchäwinakaparu ukat mayitanakapar kunjamsa istʼañama ukxa, 21 ukat 22 yatichäwinakanwa yatiqaniwaytaxa. Uka mayitanak phuqañatï jumatak chʼamächi ukat ukanakat parlañ munasma ukhaxa, ¿kunjamsa sasma?

● Awk taykamax jan kun lurasipki ukhaw jupanakampix qhanartʼat chuymamp parlasmaxa.

● Qhanwa parlañama, ukampisa janiw colertʼasiñamakiti, janirakiw chuymamampis apayasiñamäkiti. Respetompipuniw parlañama.

Awk taykamax kuna luräwinakams janipun askit uñjkchi ukhaxa, akhamwa sasma: “Chiqpachansa, taqi kuns sum lurañatakiw chʼamachasta, ukampisa kunapachatï luratanakajaru jan walit uñjapkta ukhaxa, jukʼamp chʼamaw nayatakixa. ¿Uka tuqit parltʼsnati?”.

Kunjamsa jupanakampix uka tuqit parlañ qalltasma uk aka chiqar qilltʼasïta.

․․․․․

✔ MÄ AMUYTʼÄWI: Kuntï 21 yatichäwin siski uka arunakamp parlañ qalltma. Jupanakatakix uka tuqit parlañax janiw chʼamäkaniti.

Awk taykamax janipuni kawks khitañ munapkstam ukhaxa, akhamwa sasma: “Janiw nayat payachasipxañam munkti, taqi kunsa sum lurañ munta, ¿kuna tuqinakat chʼamachasiñajas wakisispa”.

Kunjamsa jupanakampix uka tuqit parlañ qalltasma uk aka chiqar qilltʼasïta.

․․․․․

✔ MÄ AMUYTʼÄWI: Kuntï mayïr libron 3 yatichäwipan siski uk wasitat uñakipma, ukan pʼiqinchäwipax akawa: “¿Kunatsa awk taykajax sinti jarkʼapxitu?”. Liytʼxasasti, kunanaksa awk taykamarux jisktʼäta uk mä papelar qillqtʼasïta.

[184, 185 jananakan fotopa]

Jumatï manum tiempopar phuqäta ukhaxa, bancox phuqiritwa uñtʼätamxa. Niya ukhamarakiwa, awk taykaman mayitanakaparutï phuqäta ukhaxa, confiyapxätamwa.