30 yatichäwi

¿Jaqichasiñataki wakichatätti?

CHACHA warmjam sarnaqañax janiw anatasiñäkiti. Jaqichasitanakax wiñayataki sum sarnaqasipxaspa, ukwa Diosax munäna (Génesis 2:24). Ukhamasti, chachax warmipampiw mayachtʼat sum jakasxañapa, warmis ukhamaraki, ukat walinsa jan walinsa wiñayatakiw jakapxañapäna.

“Casadonakatakix chʼamawa sarnaqañaxa”, ukwa taqi jaqichatanakax yatipxi (1 Corintios 7:28). Ukampis Marcia Lasswell sat yatichir warmix akham sasaw sarnaqañ tuqitxa saraki: “Qʼaxu wayn tawaqükasin jaqichasirinakax kunayman jan walinakanwa uñjasipxi, ukatwa jaqichasitanakatxa waljanix mä qhawqha maranakaki jakxapxi” sasa.

¿Kunatsa wawpacha jaqichasirinakax jan walinakan uñjasipxpacha? Uka jisktʼar qhanañchasaw juma pachpas amuytʼasirakisma, jaqichasiñataki wakichatäxtati janicha uka tuqita.

Pantjasipxiwa

Mä qʼaxu tawaqux akham siwa: “Chacha warmi sarnaqañ tuqit janiw sum amuyapkatätti. Kawksa sarasipkarakirista ukat kutinisipkarakirista, kunsa munañanakajar lurasipkirista, platonaksa ukhamaki tawqkatapxirista ukham amuyapxirïta; ukampis janiw ukhamäkataynati” sasa. Chiqansa, walja wayn tawaqunakaw jaqichasiñ tuqitxa ukhamaki amuyapxi. Wali munasisa jakañakïkaspas ukham amuyapxi. Ukat yaqhipax jachʼa jaqjam uñjayasiñatakiw jaqichasipxaraki. Ukampis yaqhipax utan awk taykampi jan waltʼayasxasakiw casarasipxi, ukat escuelan jan ukax uta jakʼankirinakampi jan waltʼayasis jaqichasirinakas utjarakiwa. Mä tawaqux akham sasaw uñtʼatapar satayna: “Jaqichasxañäni ukhaxa wal kusisïxa. ¡Ukat uksarux janiw kun lurañsa sapaki amtxäti!” sasa.

Casarat sarnaqañax janiw ukham samkakïkiti, janirakiw jan walinakat qhispiñakïkisa. Jan ukasti, jukʼamp jan walinakaw utjaspa. Vicky sat mä tawaqut amuytʼañäni, jupax pä tunka maranïkasaw wawani uñjasitayna, ukat jupax akham siwa: “Walja qʼaxu tawaqunakaw pasta wawampi anatasiñatakix jaqichasipxi. ¡Wali kusisiñäkaspas ukham amuyapxi! Jichha yurit jiskʼa wawarux pasta wawäkaspas ukhamwa wali munat apnaqasipxi, anatasiñäkaspas ukhama, ukampis ukax janiw ukhamäkapuniti” sasa.

Ukat chacha warmjam ikintasis munasiñ tuqit waljaniw wal suyapxaraki. Mä waynax 18 maraniw jaqichasitayna, ukat akham siwa: “Jaqichasxta ukat mä qhawqha tiempotxa may amuyasta, chacha warmjam ikintasis munasiñax qʼal thayarawayxi; ukhamatwa sinti jan walinakan uñjasipxta” sasa. Ukham qʼaxu wayn tawaqükasin jaqichasirinakax kunjamsa sarnaqasipki, uka tuqit yatxattʼirinakaxa akham sapxiwa: ‘qullqi tuqit jan waltʼayasiñ utji ukhaxa chacha warmjam ikintasis munasiñ tuqitwa jan waltʼayasipxi’ sasa. Ukhamasti chacha warmjam suma munasiñatakix maynix janiw jupa pachpan askipaki thaqhañapäkiti, jan ukasti kunatix maynitaki askïki uk thaqhañapawa, ukatxa jañchiñ munañanakapar atipañsa yatiñaparakiwa. Ukampis qʼaxu wayn tawaqunakax janiw uk yatipkiti (1 Corintios 7:3, 4).

Kunapachatix wayn tawaqunakax wal jaqichasiñ munapki uka tiempo ‘pasatäxasin’ jaqichasipxañapa sasaw Bibliax wayn tawaqunakar amtayi (1 Corintios 7:36). Ukhamax chacha warmjam ikintasiñ laykukiti jaqichasisma ukhaxa, janiw sum amuytʼaskasmati, ukat maynix kunjam jaqisa uksa janirakiw sum amuytʼkasmati.

Janïraw wakichatäpkiti

Jaqichat mä qʼaxu tawaqux chachapat akham siwa: “Jichhax ikiñan munasiñatakikiw nayar munitu. Amigonakapampïñax wali askipunïkaspas ukham amuyi. [...] Nayarukïy munaschitani sayätwa, ukampis pantjasitätwa” sasa. Akanxa may yatiqtanxa, yaqhip jaqichat waynanakax pantjasipxiwa, jan jaqichatäkaspas ukhamakis amigonakampi sarnaqañäkaspa ukham amuyapxi.

Ukat kuna yaqha jan walis utjaraki, ukwa 19 marani jaqichat mä tawaqux qhanstayaraki, akham siwa: “Janiw uta qʼumachañsa ni phayañsa munkti, jan ukasti televisión uñchʼukiskirista jan ukax iktʼaskirista uk muntxa. Chachajan mamapampi tatapampix utar jutapki ukhaxa wal axsarthapta, jupanakax wali sum uta apnaqasipxi, ukampis utajax wali apatatata ukhamawa, janiw sumäkiti. Ukat janirakiw phayañsa yatktti” sasa. Warmix utan jan kuns sum apnaqkaspa ukhaxa, ¡kunja jan walïspasa! Vicky sat tawaqux akham saskakiwa: “Chacha warmi jakañax wali chʼamawa. Janiw anatasiñäkiti. Jaqichasiñ urux tukusxi ukhaxa, sapüru sarnaqañaw qallti, ukat ukham sarnaqañax wali chʼamawa” sasa.

Ukat mä familiar uñjañatakiw wal irnaqañax waktʼistaspa, ¿uka tuqit kamsaraksnasa? Vickin chachapax Marcos satawa, jupax akham siwa: “Amtasipuntwa, nayra irnaqäwiru sarañatakix wali alwat sartañajänwa, suxta alwa horasaw sartasirïtxa. ‘Wali chʼamäxarakisä, ¿kunapachakis samarxä?’ sasaw jisktʼasirïta. Ukat utar purta ukhaxa, Vickix janjamakiw wali chʼam tukutajsa amuyirïkiti” sasa.

Qullqi tuqit jan waltʼayasiña

Chiqansa wali wayn tawaqükasin jaqichatanakax qullqi tuqitwa wal tuqisiñ yatipxaraki. Mä kutix pusi tunka kimsaqallquni chacha warminakaruw jisktʼapxatayna, ukat jupanakax kimsa phaxsi jaqichatäkasaw qullqi tuqit jan waltʼayasxapxataynati. Ukat jupanakatxa kimsa tunka paqallquniruw kimsa mara qhipatxa pachpa jisktʼapxatayna. Ukat qullqi tuqit jan waltʼayasiñax nayrankaskakïnwa. ¡Ukat jukʼamp llakitaw jikxatasipxäna! Ukat Bill sat mä waynax akham sasaw jisktʼasi: “¿Jan qullqinïsasti kunjamaraki sum jakapxästi? Kunatï kusisit jakañataki munaski ukanak alañatakix janiw qullqix utjxiti. [...] Ukat kunapachatï mä phaxsi mistuñatakikis qullqix jan utjxi ukhaxa, wali nuwasiñanakawa jan ukax wali llakinakaw utjaspa” sasa.

Chiqpachansa, khitinakatix wawpacha jaqichasipxi ukanakaxa ukhamapuniw qullqi tuqit jan walin uñjasiñ yatipxi, ukham jan irnaqäwin uñjasirinakatxa waljanipuniw qʼaxu wayn tawaqunakaxa. Roy sat waynax akham sasaw amtasi: “Janiw naya sapax familiajar qullqi tuqit yanptʼirjamäkti, ukatwa awk taykajan utapar sarxapxta. Ukhamatwa jukʼamp jan walin uñjasipxta, kunattix mä wawaw utjapxitu” sasa. Ukat Proverbios 24:27 qillqatax siwa: “Anqan negociomäki ukxa tukuyam, pampan lurañanakamäki ukxa luram, ukatwa utama lurasismaxa” sasa. Bibliax qillqaskäna uka urunakanxa janïr familianïkasax mä chachaw wal anqan irnaqañapäna, ukatwa familianïskaspäna. Ukampis jichhürunakanxa waljaniw jan wakichtʼasis jaqichasipxi, ukat mä familiar uñjañax jupanakatakix wali chʼamäxiwa.

Ukat inas walja qullqit irnaqañ jikxatapxchispa, ukampis jan walinakax utjaskakiwa, kuna laykutix wawjamakiw yänak tuqitxa amuyasipki. “Familiatakix kunas jankʼaki alañäkaspasa, ukat kunatï awk taykan utji ukanakax mäkis jikxataskaspa, janis walja maranaka irnaqañax munaskaspa ukham qʼaxu wayn tawaqunakax amuyapxi” sasaw ukat tuqit yatxatir jaqinakax sapxi. Ukat yaqhipax familiataki ukanak alañ laykuw walja manunakar mantapxi. Chiqansa ‘isinïkasas jan ukax manqʼañanïkasas’ jan amuytʼasisaw jukʼamp llakinakar puripxi (1 Timoteo 6:8-10).

‘May maya amtanïña’

Mauriciax akham siwa: “Donator walpun munayäta. ¡Jupax wali suma uñtani, chʼamani, wali uñtʼata ukham jaqïnwa! [...] Wali sumxay jakasipxchï sayätwa”. Ukampis janiw ukhamäxänti. Jan ukasti jan waltʼayasiñakiw utjxäna, ukat uka warmix akham saskakiwa: “Donaton kuna luratapas wal colerayxitu. Manqʼatapas wal colerayitu. Janipuniw waltʼayasiñjamäxänti, purapat wal uñchʼukisxapxta” sasa. Pä maratakwa jaljtañar puripxäna.

¿Kunatsa ukar puripxäna? “Janiw mä amtanikïpktti” sasaw Mauriciax säna. Ukat akham saskakiwa: “Amuytatasiñkamax khititï nayjam amtanïki ukamp parltʼasiñaw nayatakix wali askïna, ukwa amuytʼasta. Ukampis Donatox anatañ tuqirukiw chʼamachasiski. Kunatï nayatakix 18 maranïñkamax wali askïkän ukanakax qʼal armasiwayxi” sasa. Qʼaxu wayn tawaqükasin jaqichasirinakax janiw purapat sum uñjasipkiti, jan ukasti kuntï maynix munki ukxa wawjamakiw uñjapxi, ukat suma uñnaqtʼanïñax wali wakisirïkapunispas ukham amuyapxi. Ukampis Proverbios 31:30 jiskʼa tʼaqax siwa: “Kʼarikiwa suma uñnaqani warmixa, jiwakïñasa [jan ukax sumäñasa] inamayakiwa” sasa.

Juma pachpaw amuytʼasiñama

‘Khititix arsusinaki qhipat amuytʼasi’ ukaxa jan amuytʼasir jan wali jaqiwa sasaw Bibliax qhanañchi (Proverbios 20:25). Ukhamasti, ¿janit janïr jaqichaskasin Biblian yatichäwinakaparjam sum amuytʼasiñax wakiskaspa? ¿Kunsa jumax jakäwiman lurañ amtta? ¿Ukanakax kunjamansa jaqichäwimar uñjasiyaspa? ¿Chacha warmjam ikintasiñatakikit jaqichasiñ munta jan ukax yaqha jan walinakat jithiqtañatakikich jaqichasiñ amtta?

Ukat ¿chachjam jan ukax warmjam lurañanak phuqañatakix wakichatäxtati? ¿Mä familia sum apnaqasmati, ukat kunatï yänak tuqit phuqañäki ukanak phuqasmati? Ukat sapa kuti awk taykamampi tuqisisksta ukhaxa, ¿chacha warmjam sum sarnaqapxasmati? ¿Chacha warmi sarnaqäwin kuna jan walinakatï utjki ukanak aguantasmati? ¿Qullqi tuqit ‘kunatix wawjam lurirïkta ukanak apanukxtati’? (1 Corintios 13:11.) Ukampis chiqapuniti jaqichasiñatakix wakichatäxta janicha ukxa, awk taykamaw sum amuytʼayapxiristamxa.

Jaqichasiñatakix kunjam wakichatästaya ukarjamaw chacha warmjamax wali sumsa jan walja jakapxasma. Ukat qʼaxu waynitüsksta jan ukax qʼaxu tawaqitäsksta ukhaxa, jaqichasiñataki janïr maynimp uñtʼaskasax mä qhawqha tiempo suytʼañamaw wakisispa. Ukham suytʼasax janiw jiwkätati. Ukat jaqichasiñ munapunïta ukhax ukhamatwa wiñay jaqichat sum sarnaqañatakix sumpach wakichtʼasisma.

Amuytʼañataki

◻ ¿Yaqhip wayn tawaqunakax kunjamaksa jaqichasiñ tuqit amuyapxi?

◻ ¿Chacha warmjam ikintasiñatakiki jaqichasiñax kunatsa jumatakix jan walïki?

◻ ¿Yaqhip wayn tawaqunakax kunjamsa jan wakichatätapxa uñachtʼayapxi?

◻ ¿Qʼaxu wayn tawaqunakax kunatsa qullqi tuqit jan waltʼayasipxi?

◻ ¿Wayn tawaqunakax maynir ajllisax kunatsa pantjasipxi?

◻ ¿Jaqichasiñ munasax kuna tuqinakatsa jisktʼasiñama? Aka yatichäwit amuytʼasaxa, ¿qhawqha wakichatät sasmasa?

[240 janan qhanañchäwipa]

“Qʼaxu wayn tawaqükasin jaqichasirinakax kunayman jan walinakanwa uñjasipxi, ukatwa jaqichasitanakatxa waljanix mä qhawqha maranakaki jakxapxi” —Marcia Lasswell sat yatichir warmi

[237 janan fotopa]

Jaqichasit yaqhip wayn tawaqunakax janiw aka wawanakat sipansa suma wakichatäpkiti