¿Kunjamatsa mä suma Biblia jikxatsna?

HEBREO arameo ukat griego arunakanwa Bibliax qillqasitayna, ukhamasti Biblia liyiñ munir walja jaqinakaw uka arunakat jaqukipatanak apnaqapxi.

Janipuniw Diosan Arupjamax yaqha libronakax yaqha arunakar jaqukipaskiti, Bibliax niya pä waranqa pusi patak jila arunakar jaqukipatawa, ukhamatwa taqpachasa jan ukaxa chikatakisa walja arunakanxa utji. Ukat yaqhip arunakanxa janiw mä kasta Bibliaki utjkiti, jan ukasti walja kasta Biblianakaw utjaraki.

Ukampis kawkïr Biblia ajlliñas wakisispa uk amuytʼasiñatakix akanak jisktʼasiñaw wakisispa: ¿Kunjam jaqukipat Biblianakas utji? ¿Kuna askinakas jan ukax kuna jan walinakas utjaspa? Ukat ¿kunatsa yaqhip Biblia liyisax amuyasiñasa?

Kunjam jaqukipat Biblianakas utji

Jaqukipirinakax kunjam parlasir yatitäpxis ukarjam Biblia jaqukipapxaraki, ukampis kimsa kastaruw jaljsna. Yaqhip Biblianakax arut arurjam jaqukipatäpxiwa, mä filanxa kuna aruntix Bibliax qillqaskäna uka arun jaytjatawa ukat mä filansti kuna arurutix jaqukipaski uka arunkarakiwa.

Maysa tuqitsti, yaqhip Biblianakax kunjamtï jaqukipirinakax amuyapki ukarjam jaqukipatarakiwa. Ukat liyiñax jan chʼamäñapatakis wali sum lurapkaspa ukham amuyapxi.

Ukampis yaqhip Biblianakax wali amuyumpi jaqukipatäpxarakiwa, janiw ukhamat ukhampach jaqukipatäpkiti, ni jaqukipirin amuyuparjamakis jaqukipatäpkiti. Bibliax qillqaskäna uka nayra arunakanxa kunjam arunakampi qillqatänsa ukat uka arunakampix kamsañs munäna ukarjam wali amuyumpi jaqukipatäpxiwa, ukat liytʼañas janirakiw sinti chʼamäkiti.

¿Arut arurjam jaqukipat Biblianakax jukʼamp khusäpachati?

Mä arunxa kunjamäkiti ukham pach yaqha arur jaqukipatax janiw kunas sum amuyañjamäkiti. ¿Kunatsa? Walja amuytʼanakaw uk sañatakix utji, ukampis jichhax pä tuqit amuytʼañäni:

 1. Arunakax mayj mayjapuniwa. S. R. Driver sata yatichiri hebreo tatax akham sasaw qhanañchi: “Kunjamtï jaqinakax parlapki ukax yaqha arunakat mayjapuniwa, janiw mä arux yaqha arjamäkaspati, arunaksa mayj mayjwa jaqthapiñ yatipxi” sasa. Ukat yaqha parlani jaqinakax janiw jiwasjam amuyapkarakispati. Ukat uka yatichirix akham saskakiwa: “Ukhamasti, arunakax janiw yaqha arunxa pachpa sañ munkaspati” sasa.

Chiqpachansa, janiw yaqha arunakax hebreo jan ukax griego arunakjam parlaskiti, ukhamasti, Bibliax kunjam qillqatäkänti ukhampach jaqukipsna ukhaxa, janiw sum amuyaskaspati, inas liytʼirinakax yaqhanak amuyxapxchispa. Uk jichhax amuytʼañäni.

Éfeso markankir jilat kullakanakar qillqkasax mä aru Pablox uchatayna, ukax arut arurjam jaqukipatax akham sañ muni: “Jaqinakan anatasiñ dadonakapana” sasa (Efesios 4:14, Jünemann, nota)a. Uka arunxa kunjamsa dadonakamp anatasin sallqjasiñ yatipxirïna uk sañ muni. Ukampis niya taqi arunakan ukhampach jaqukipatax janiw amuyaskaspati. Ukatwa sum amuyasiñapatakix akham jaqukipaña wakisispa: “Sallqa jaqinakan luräwinakapa” sasa.

Roma markankirinakar qillqkasax “aqkir ajayu” sañ muniri mä arwa Pablox ucharakitayna (Romanos 12:11, MT). ¿Jumatakix uka arux amuyañjamäskiti? Chiqpachansa uka arux kusisitäña, taqi chuym kuns luraña sañ muni.

Jichhax yaqharak amuytʼañäni; Jesusax walja kutiw akham säna, uka arunakapxa akham jaqukipañ yatipxi: “Kusisiñanïpxiwa ajayuna aynachtʼatanakaxa” sasa (Mateo 5:3, MT). Ukampis ukham jaqukipasinxa walja arunakanwa kuntï Jesusax sañ munkäna ukxa chʼamaktʼayapxi. Chiqpachansa, “ajayuna aynachtʼatanakaxa” janis amuytʼasirïpkaspa, jan ukax jan chuymanïpkaspas ukham sañ munaspa. Ukampis Jesusax janiw uk sañ munkänti, jan ukasti, janiw jaqinakax jañchi tuqit taqi kuna jikxatasaki kusiskaspati, jan ukasti Dios tuqit yatiqañataki amuyasipxañapawa sañ munäna (Lucas 6:20). Ukhamasti, “khitinakatix ajay tuqin aynachtʼatäpxatap amuyasipxi [ukanaka]” sasinsa, kuntï Jesusax sañ munkäna ukax sumakiw amuyasiski (Mateo 5:3).

 2. Yaqha kasta parlirinakatakixa kuna tuqitxay parlaschi ukarjamw mä arux uñtayatäspa. Amuytʼañataki, hebreo arunxa “ampara” sañ munir mä aruw utji. Ukampis janiw ukaki sañ munkiti, jan ukasti kuna tuqitxay parlaschi ukarjamaw yaqha arunakar jaqukipasi. “Sarayaña” “chʼama” sasaw jaqukipasirakispa (1 Crónicas 25:2; Isaías 57:10). Amuytʼañataki, Traducción del Nuevo Mundo de las Santas Escrituras sat inglés Biblianxa niya pusi tunka arunakaruw uka arux jaqukipata.

Ukhamax niyakixay mä arux walja tuqinakar uñtayatächispaxa, Traducción del Nuevo Mundo sat inglés Biblianxa akham jaqukipatawa: niya 5.500 griego arunakakiw 16.000 arunakar jaqukipata, ukat 8.500 hebreo arunakarakiw niya 27.000 arunakar jaqukipataraki.b ¿Kunatsa ukham walja arunakar jaqukipapxpacha? Uka Biblia jaqukipirinakatakix kunjam arunakamp qillqatäkitï ukhampach jaqukipañaxa janiw wakiskänti, jan ukasti kunsa uka nayra arunakax sañ munäna ukarjam amuytʼasaw sum jaqukipapxäna. Ukampis Traducción del Nuevo Mundo sat inglés Biblianxa wakisirjamächi ukhaxa, mä arukiw hebreo ukat griego arunak jaqukipañatakix uchasi.

Maysa tuqitxa, janiw Biblian utjki uka arunakax sapa kuti pachpa arunakarjamax jaqukipaskaspati. Ukhamasti jaqukipirinakax wali amuyumpiw kuna arunakarus jaqukipasini ukxa amuytʼapxañapa, ukhamata qhan amuyasiñapataki. Ukatxa kunjamxay mä arux parlaschi ukarjamaw arunakxa unxtayapxañapa, ukhamax janiw ukhamat ukham jaqukipaskapunispati.

¿Jaqukipirin amuyuparjam jaqukipat Biblianakat kamsaraksnasa?

Yaqhip Biblianakax mayjtʼayatäpxiwa, jaqukipirinakax amuyuparjamaw kuntï qillqatax sañ muni ukxa mayjtʼayapxi. ¿Kunjamatsa mayjtʼayapxi? Amuyuparjamakiw arunak jan ukax amuyunak akham sañ munpacha sasa yapantapxi, jan ukax apsupxi. Chiqpachansa ukham Biblianak liyiñax janiw chʼamäkiti. Ukampis janiw kuntï sañ munkäna uk sisxapxiti, jan ukasti chʼamaktʼayxiwa.

Uk amuyañatakixa, kunjamsa Jesusax yatichkäna uka mayisïwi mayjtʼayapxi uk uñjañäni. “Nanakan Awkixa alaxpachanktawa: taqini chiqpach Diosätam yatipxpan” sasaw Biblia en Lenguaje Sencillo sat castellano Biblianxa jaqukipapxi (Mateo 6:9). Ukampis chiq jaqukipañ sipanxa akhamäspawa: “AIaxpachankir nanakan Awkixa, sutimax jachʼañchatäpan” sasa. Ukat yaqhip Biblianakanxa Juan 17:26 jiskʼa tʼaqax kunjam jaqukipatas uk jichhax uñjañäni, Biblia en Lenguaje Sencillo siski uka pachpa Biblianxa akham sasaw Jesusax katuntapkäna uka arumax satayna: “Khitïktatix uk jupanakar sistwa” sasa. Ukampis kuntï sañ munkäna ukarjamaxa akham jaqukipañaw wakisispa: “Jupanakarux [sutim, NM] uñtʼaysmawa” sasa. ¿Amuytati? Ukhamaw yaqhip Biblia jaqukipirinakax Diosan sutinïtapxa chʼamaktʼayapxi, janis kuna sutsa jachʼañchañasäkaspa, jan ukax aytasiñasäkaspa ukham amuyayapxi.

¿Kunatsa amuyasiñasa?

Yaqhip Biblianakanxa janiw kuntï sarnaqañ tuqit Diosan Arupax yatichki ukanakxa qhan yatichxapxiti. Sañäni, The Bible in Contemporary Language sat inglés Biblianxa akham sasaw 1 Corintios 6:9, 10 jiskʼa tʼaqxa jaqukipapxatayna: “¿Janit amuyasipkta? Janiw ukham sarnaqañäkiti. Diosat jan llakisir jan wali jaqinakaxa janiw apnaqäwipankapkaniti. Khitinakatix jaqi masipar jan walinak lurapki, wachuq juchan jiljapki, uraq apnaqasax jan wal apnaqapki, ukhamaraki taqi kunatï aka Uraqin utjki ukanak apnaqasin jiljapki ukanakax janiw Diosan apnaqäwipampi apnaqatäpkaniti” sasa.

Ukat Traducción del Nuevo Mundo sat Biblianxa kunjamsa jaqukipapxpacha uk jichhax uñjarakiñäni, ukan akham siwa: “Janiw jan wali jaqinakax Diosan apnaqäwip katuqapkaniti, ¿janit uk yatipkta? Jan saranukupxamti. Janiw wachuq juchan sarnaqirinakasa, kʼari diosanakar yupaychirinakasa, yaqhampi ikintasirinakasa, jan wali sarnaqirinakasa, chacha pura sarnaqirinakasa, lunthatanakasa, michʼanakasa, machirinakasa, jaqi masit parlasirinakasa, masipat kun apaqirinakasa Diosan apnaqäwipxa katuqapkaniti” sasa. ¿Amuytati? Jaqukipirin amuyuparjam jaqukipatäki uka Biblianxa janiw uka jan walinkatxa mays siskiti, kunjamtï Pablox siskäna ukhama.

Maysa tuqitxa, jaqukipirix kunjamxay amuychi ukarjamaw jaqukiparakispa. Sañäni, Mateo 7:13 jiskʼa tʼaqanxa akham sasaw Jesusan arunakapxa Versión Nueva Vida sat Biblianxa jaqukipapxatayna: “Kʼullkʼu punku tuqi mantapxam, infiernor irpiri thakixa anchowa, jachʼarakiwa; waljaniw uka punkur mantasipki” sasa. Jaqukipirinakakiw “infierno” arxa uchantapxatayna, ukampis qhanwa uka nayra qillqatanxa “tʼunjatäñaru” sasa uchatäski. ¿Kunatsa ukham lurapxpacha? Jan wali jaqinakax janiw tʼunjatäpkaniti jan ukasti wiñayaw tʼaqhisipxani sasaw jaqinakar amuyayañ munpxpachäna.c

¿Ukhamax kawkïr Biblias suma jaqukipatäpacha?

Kunjamatix yapuchirinakasa awatirinakasa jan ukax chawlla katurinakasa parlasipxirïnxa ukham arunakampi Bibliax qillqatänwa, mä arunxa, kunjamtï sapürunjam parlasktanxa ukham qillqatänwa (Nehemías 8:8, 12; Hechos 4:13). Ukhamasti, mä suma Bibliaxa, khitinakatix Diosar taqi chuym uñtʼañ munapxi taqi uka jaqinakataki amuykayäñapawa. Aka tuqinakat amuytʼasiñasawa:

◼ Kunjamatix Diosan amuytʼayata qillqaskänxa ukham amuyasiñapawa (2 Timoteo 3:16).

◼ Wakisirjamächi, mä arunxa jan mayja amuyaskani ukhaxa, kunjamatix qillqaskäna ukhampach jaqukipatäñapawa.

◼ Inas arut arutjam jaqukipatax mä arux jan sum amuyasxchispati, jan ukax mayja amuyasxchipa, ukhamasti kamsañs muni ukarjam jaqukipatäñapawa.

◼ Janiw chʼama arunakampi jaqukipasiñapäkiti, jan ukasti liytʼañjamakïñapawa.

¿Kunjamtï akan sisktan ukarjam jaqukipat Bibliax utjpachati? Millón millón jaqinakaw Traducción del Nuevo Mundo sat Biblia wal munapxi. ¿Kunatsa? Kunjamatï uka Biblia jaqukipirinakax amuyapkixa ukhamarakiw amuyapxi, uka Biblia jaqukipirinakax akham sasaw qalltanxa sapxi: “Janiw Qullan Qillqatanakxa amuyunakasarjamki jaqukipapkti. Jan ukasti qalltat tukuykamaw wali amuyumpi kunjam qillqatäkäntï ukham jaqukipañataki wal chʼamachasipxta inglés arun wakisirjamächi ukhaxa, ukat ukham jaqukipasax janiraki yatichäwinakax chʼamaktʼkiti” sasa.

Traducción del Nuevo Mundo sat Bibliaxa taqpachas jan ukax chikatakisa niya 60 arunakaruw jaqukipasiwayi, ukatxa niya 145 millonanakaw lurasiwayi. Jumatï español arut liytʼasiñ yatsta ukhaxa, Jehová Diosan Qhanañchirinakaparuw mä Biblia mayisma. Ukat uka Bibliax kunja suma jaqukipatas ukxa juma pachpaw amuytʼasma.

Chiqpachapuni Bibliat yatiqañ munirinakaxa, kamsis Diosan amuytʼayat arunakaxa uk sum yatiqañ munapxi, ukat ukarjamaw sarnaqañ munapxaraki. Jumax uk munarakstaxa uka kasta Bibliatakïtawa. Chiqpachansa janiw kawkïriksa katuqasiñamäkiti.

[Qhanañchäwinaka]

[23 janan qhanañchäwipa]

Maynin amuyuparjam jaqukipat Biblianak liytʼañax janiw chʼamäkiti. Ukampis ukham jaqukipasax kuntï nayra qillqatanakax sañ munki ukwa chʼamaktʼayapxi, jan ukax maysar uñtayapxi

[24 janan qhanañchäwipa]

Traducción del Nuevo Mundo sat Bibliaxa taqpachas jan ukax chikatakisa niya 60 arunakaruw jaqukipasiwayi, ukatxa niya 145 millonanakaw lurasiwayi

[22 janan recuadropa/fotopa]

JAQINAKAN AMUYUPARJAM MÄ NAYRAPACH QILLQATA

Paráfrasis satäki, jan ukax jaqinakan amuyuparjam jaqukipat Biblianakax janiw jichhakïkiti. Nayrapachax judionakax uka kikpa jaqukipawayapxarakitayna, jichhürunakan ukax tárgumes arameos, sutimp uñtʼatawa. Janis nayra qullan Qillqatanakarjam jaqukipatäkchixa, kunjamsa judionakax yaqhip qillqtanak amuyapxäna uk uñachtʼayi ukat jichhürunakan Biblia jaqukipirinakatakix mä yanaptʼawa, kawki chaqanakatï qillqatanx jan sum amuytʼañjamäki uk Diosan yatichäwiparjam yatxatañatakiwa. Amuytʼañataki, Job 38:7 qillqatarjamaxa, kunapachatï “Diosan wawanakapa” siski ukaxa tárgumes qillqatarjamaxa “[walja] angelenaka” sañ muni. Ukampis tárgumes qillqatax aka tuqit mä yanaptʼarakiwa, Génesis 10:9 qillqat sum amuytʼayistu, ukanxa wali “qhuru” ukat “uñisiri” sañ muni, janiw “nayraqatapan sasaki siskiti”, jan ukasti “jupar kutkatasisa” sas qillqatäkaspa ukhamawa. Aka paráfrasis qillqatanakanxa Bibliat apstʼat textonakamp chikawa, ukat Biblia qillqatanakar janiw mayjtʼaykiti.

[Foto]

POLÍGLOTA DE LONDRES (1657 MARAN TUKUYATA) UKAT APSTʼATA, JOB 38:1-15

Hebreo arut latín arur arut arutjam jaqukipat

Tárgum arameot jaqukipata

[21 janan fotopa]

THE KINGDOM INTERLINEAR TRANSLATION OF THE GREEK SCRIPTURES, UKAT APSTʼATA, EFESIOS 4:14

Chʼiqa tuqi: arut arurjam jaqukipata; kupi tuqi: kunjamtï sañ munki ukarjam jaqukipata

[20 janan fotopax khitin apsutasa]

Qhipäxankki uka: Shrine of the Book, Museo, Israel (Jerusalén)