Bibliankir libron jakhupa 58: Hebreos

Qillqiri: Pablo

Kawkins qillqasïna: Roma

Kunapachas tukuyasïna: 61 jakʼana

PABLORUX ‘yaqha markankirinakan’ apostolapat uñtʼatänwa. Ukhamaxa, ¿“jan judiüpkis” uka jaqinakarukit yatiypachäna? ¡Janiwa! Janïr Pablox yatiyir sarkipana ukhamaraki janïr bautisatäkipanwa Jesucristox Ananías sat cristianorux akham säna: “Nayaw [Pablorux] ajllista nayxat parlañapataki yaqha markankirinakaru, reyinakaru, israelit jaqinakampiru” sasa (Hech. 9:15; Gál. 2:8, 9). Chiqansa, Pablox Hebreos sat libro qillqasaxa, israelit jaqinakar yatiyañ tuqitwa phuqaskänxa.

² Ukampis Bibliat yaqhip yatxatirinakax Hebreos cartax janiw Pablon qillqatäkpachati sasaw sapxi. Kunattix Pablon sutipax janiw aka cartan uñstkiti sapxirïnwa. Ukampis ukax janiw kunäkisa, Diosan amuytʼayata yaqha libronakanxa janiw qillqiripan sutipax qillqatapunirïkiti, ukat kunjam qillqatas uk amuytʼasaw khitin qillqatäkis ukax yatisi. Ukat yaqhipanakaxa, Pablo kikpaw Judeankir hebreonakar qillqasax jan sutip uchañ munkpachänti sapxiwa, kunalaykutix uksa tuqinkir judionakax uka sutipxa wal uñisipxäna, janiw istʼañs munapkänti (Hech. 21:28). Aka cartaxa, janis Pablon maya cartanakapan kipka qillqatäkchïnxa, janiw ukatakti Pablon qillqatapatxa payachasksnati, kunattix Pablox Diosar jan uñtʼirinakatakisa, judionakatakisa jan ukax cristianonakatakisa ‘jupanakjamaw tukurïna’. Aka libronxa, mä judío jaqis yaqha judío jaqir amuytʼaykaspa ukham qillqatawa, jupanakatakix suma amuytʼkañ wali suma yatichäwinakampi qillqtʼatänwa (1 Cor. 9:22).

³ Kuna uñachtʼäwinakatï aka libron parlaskixa ukanakaw Pablon qillqatäskapuniw sas amuytʼayistu. Aka libro qillqirixa Timoteompiw Italia markankaskäna. Jïsa, Pablox uksa tuqinkaskapunïnwa (Heb. 13:23, 24). Ukat aka librox mä judío jaqin amuytʼkañ qillqatäkchisa, kunattix hebreo tamaruw aka cartax apayasïna, ukampis kuna tuqitti Pablox yatichirïkäna ukanakaw aka qillqatan jikxatasi. Commentary de Clarke, 6 libro, 681 jana, uka qillqatax Hebreos librot akham siwa: “Aka cartax kunjam qillqatäkiti ukaw judío jaqinakar qillqatätapxa uñachtʼayi. Jan judiüpkis uka jaqinakar qillqasapän ukhaxa, janiw ni maynis tunka waranqa jaqinakatxa amuykasapänti, judionakax yaqha yatichäwinakanïpxänwa; ukat aka carta qillqirixa uñtʼkäna ukhamarjamaw qillqäna” sasa. Aka arstʼäwixa, Hebreos cartax kunatsa Pablon mayni qillqatanakapat sipansa mayja qillqatäpachax uk amuyañwa yanaptʼistu.

⁴ Papiro Chester Beatty núm. 2 (P⁴⁶) sat qillqat jikxatapxäna (1930 mara jakʼana) ukaw Pablon qillqatäskapuniw sañatakix sum qhanañchistuxa. Pablox jiwxäna uka marat niya patak phisqa tunka mara pasatatwa aka papirox qillqasïna, ukhamasti Frederic Kenyon sat Britaniankir yatxattʼat chachax uka papiro tuqitxa akham sasaw säna: “Hebreos cartax Romanos cartxar uchatawa (ukham uchatax janiw yaqha chiqan utjkänti), ukhamax aka carta qillqaskäna uka qhipatxa, janiw Pablon qillqatäkiti sasax payachasipkänti” sasa.a Uka tuqit parlkasaxa, Cyclopedia sat McClintock ukat Strong jupanakan qillqataxa akham sasaw qhan saraki: ‘Aka cartax Pablon qillqatäskapuniwa, kunattix yaqha qillqatanakasa, aka libro kikpan qillqatanakasa jupan qillqatäskapuniw uk amuytʼayistu, janiw yaqhax ukham qillqkaspati’ sasa.b

⁵ Hebreos libroxa nayra cristianonakansa iyaw satänwa, ukat kunanakattï qillqatäki ukanakaxa uñachtʼayarakiwa ‘Diosan amuytʼayatätapaʼ, sapa kutiw Hebreo Arut Qullan Qillqatanakankki uka profecianakatxa ayti, ukatxa kunjamsa Cristo Jesusxar uka profecianakax phuqasitayna ukwa nayra qillqatanakampix uñachtʼayaraki. Hebreos libron nayrïr jaljapanxa, Yuqax angelanakat sipansa jichhax jilïriw sas parlkasinxa paqallq kutiw Hebreo Qillqatanakat aytänxa. Jehová Diosan Arupasa sutipasa aka libronxa wal jachʼañchasi, ukat Jesusaw Jakañ Churirix sasaw sasiraki, ukat Diosan Apnaqäwipan Cristox apnaqxani ukar jaqinakax suytʼapxañapatakiw yaticharaki.

⁶ ¿Kunapachas aka cartax qillqaspachäna? Pablox Italia markankaskäna ukhawa aka carta qillqäna. Carta qillqaña tukuyasax Pablox akham sänwa: “Yatipxarakim Timoteo jilasax niya carcelat mistxiwa. Jankʼakitix purinini ukax nayamp chikwa irpanï jumanakar uñjiri” sasa (13:23). Ukhamasti Pablox carcelat mistxasax Timoteompi sarañwa lupʼiskpachäna, kunattix amuyatatxa Timoteox carcelankkasax mistxarakikïnwa. Ukatwa Hebreos librox 61 maran qillqaspachäna sasixa, kunapachatï qalltan Roma mark carcelat mistuñatakïxäna ukapacha.

⁷ Kunapachatï judionakan tukusiñapax jakʼankxäna ukhaxa, Judea markanxa hebreo cristianonakax yantʼanakanwa uñjasipxäna, uka markat sipansa Jerusalén markankirinakaxa jukʼamp jachʼa yantʼanakankapxänwa. Ukhampachas cristianonakax jilxattasipkakïnwa ukat suma yatiyäwinakax taqi chiqanakar puriskakirakïnwa, ukhamarakiw jupanakar arknaqir munirinakasa uñisirinakas jilxattapxarakïna. Uka marat nayrakiw Pablor uñjasaxa, Jerusalenankir judionakax wal colertʼasisaw sartasipxäna, ukat akham wali jachʼat arnaqasipxäna: “¡Jiwpan aka jaqixa. Janiw jakañapax wakiskxiti!” sasa. Ukat pusi tunk jil judionakaw akham sas amtapxäna, janipuniw manqʼapkäsa umapkäsa aka jaqin jiwañapkamax sasa, ukat Cesarea markar sarañatakixa, wali wakichat walja soldadonakaw Pablompi chika aruma sarañapatakix munasïna (Hech. 22:22; 23:12-15, 23, 24). Ukham Dios chuymäpkaspas ukham tukur jaqinaka, ukat cristianonakar wali uñisir jaqinak taypïnwa jakapxäñapäna, yatiyäpxañapäna ukhamarak iyawsäwinsa chʼamani saytʼatakïsipkakiñaparakïnwa. Jan judaismor wasitat kuttʼapxañapataki ukat animalanak Diosar luqtapxañapataki Moisesar Leyix churaskäna uka Leyxa kunjamsa Jesusax phuqawayi ukanak cristianonakax wali sum yatxatatäpxañapäna ukhamarak sum amuyapxañaparakïna ukhamata jupanakax jan ukham lurasipkañapataki, uka luqtäwinakaxa jichhürunakanxa jan wakiskir aliq luräwinakakïxiwa.

⁸ Apóstol Pabljamxa janiw khitis amuykaspänti kunjamas judío cristianonakax yantʼanakansa, arknaqatasa uñjasipxäna ukxa. Ukhamarak janiw khitis kunjamas judionakan luräwinakapaxa uk sum qhanachkaspänti, kunattix jupax fariseonwa ukatwa ukanak sum uñtʼäna. Pablox Moisesar churat Leyinakxa sum uñtʼana, Gamaliel chachat sum yatiqäna ukat uka yatiqataparjamaw jan khitins kamskayaw qhanañchäna: Liyirjamax taqi uka lurañanakasa luqtañanakasa Cristonwa phuqasïna sasa. Taqi ukanakat lantixa jukʼamp jan amuytʼkañ sumanakaw utjañapäna uka yaqha suma machaq arustʼäwimpixa, uksa uñachtʼayarakïnwa. Ukham suma amuytʼapampixa mayat mayatwa kunjamäkäntï ukham sum qhanañchäna. Moisesan arustʼat Leyinakapax ukhakamakïxänwa ukat utjänwa mä machaq arustʼäwi, Aaronan familiapat sacerdotenakat sipansa Criston sacerdociopaw jukʼampïnxa, urqu vakanaka ukat cabritonak luqtañat sipansa Criston jakäwip luqtasitapaw jukʼampïnxa, aka Uraqin aliq jaqin lurat tabernáculo utar mantañat sipanasa alaxpacharuw Cristox Diosan nayraqatapar mantäna, taqi aka machaq yatichäwinakaxa wali muspharkañänwa, ukat jan iyawsäwini judionakaxa uka yatichäwinakarux wal uñisipxarakïna, taqi ukanak sum qhanañchañatakixa Hebreo cristianonakaruw Hebreo Arut Qullan Qillqatanakampix sum uñachtʼayasïna, janiw wali amuytʼasiri judionakatxa maynis utjkänti janiw ukhamäkiti sañatakixa.

⁹ Uka suma wakichtʼata cartampiw cristianonakax judío arknaqirinakaparuxa amuktʼayapxaspäna, ukhamarakiw Diosar uñtʼañ muniri chiqa chuymani judionakarus yanaptʼarakïna wali suma munkañ arunakampi ukhamapunïskiw sapxañapataki. Aka cartanxa Pablox hebreo cristianonakarux wal munasitappunwa uñachtʼayi ukat ukhamarakiw jan waltʼäwinakan jakäwinakapan sum sarnaqapxañapatakis taqi chuyma yanaptʼarakïna.

KUNATSA WALI ASKIXA

²³ Kuntï Cristox phuqañapäkäna ukax ukhamapunïskiw sañatakixa, aka cartax jan khitin kamskañ suma lurtʼatapunïnwa, ukat Hebreo Arut Qullan Qillqatanakamp qhanañchatarakiwa. Kunanakas Moisesar churat Leyinakanxa utjana ukanakax akanakarakiwa, arustʼäwi, wila tuqita, Diosar jakʼachasiñataki, Diosar yupaychañataki tabernáculo utana, sacerdociotsa ukhamaraki ofrendanak luqtañanakatsa, uka Leyinakaxa Diosan mä uñachtʼäwipäkaspas ukatakikïnwa kunanakatï jukʼamp jachʼanak ukxar utjañapäkän ukanak uñachtʼayañataki, taqi ukanakaxa Cristompiw phuqasïna ukhamaraki jakäwip luqtasitapasa. Ukat Pablox akham sänwa: uka Leyix ‘nayrirïtapatxa mirqʼïxiwa ukat jankʼaw tukusxani’ sasa. Ukampis “Jesucristox pachpakïskiw wasürusa, jichhürusa, wiñayasa” (8:13; 13:8; 10:1). ¡Hebreonakax aka carta liytʼasaxa walpun kusisipxpachäna!

²⁴ Ukampis janiw nayra tiemponjam qamxtanti, ukat ¿ukanakax jichhürunakan kunatakirakïpachasa? Janiw uka Leyinakarjamax sarnaqkaraktanti, ukampis Pablon arsutanakapatxa, ¿askinak jikxataraksnati? ¡Jïsa! Akanwa uñachtʼayistuxa kunjamasa uka machaq arustʼäwixa phuqasiñapäkäna ukxa, Abrahamarux Diosax wawanakam taypiw taqi Uraqinkir familianakarux bendicix sas siskäna ukhaw aka machaq arustʼäwix uttʼasïna. Uka nayra arustʼäwi phuqasiñapatakixa Abrahaman wawanakapatwa maynix utjañapäna uka Wawaxa Jesucristonwa, jupnämwa Jehová Diosax bendiciñaparakïna, jupa taypirakwa jakañ suyaraksnaxa ukat jukʼampix janiw kawkins utjkiti. Janis uka Leyinakarjamax sarnaqstanxa, Adán nayrïr awkisat jutirjamaxa juchaniw yuriraktanxa ukatwa muntanxa mä suma khuyaptʼayasiri jilïr sacerdote, jupan ofrendapax juchanak pampachañapawa, ukat jiwasanakan juchanakas laykux alaxpacharus Diosan nayraqataparux mantañaparakïna. Juparux akan jikxattanxa, jupakipuniw Jilïr Sacerdotjamax jakaskakiñatakix Jehová Diosan machaq jutïrpachaparus irpistaspaxa, ukat khuyaptʼayasistaspas juchanakasatsa, jupakiw “taqi casta yantʼanaka jiwasjama tʼaqhisiwayi”, ukat akham sarakistuwa, “uka laykuw iyawsañasampi jakʼachasiñasa munasir Dios Awkisan tronoparuxa, jiwasat khuyaptʼayasiñapataki, ukhamarak munasiñapata jiwasar yanaptʼañapataki, pistʼayasktan uka horasanakana” (4:15, 16).

²⁵ Ukampis, nayratpachwa Hebreo Arut Qullan Qillqatanakanxa utjäna profecianakan phuqasiñanakapaxa, Pablox hebreonakar qillqkäna ukhaxa chuymar purtʼkirpunwa uka profecianakan muspharkañ phuqasitapxa uñachtʼayäna. Taqi akanakaxa jichhürunakanwa jiwasanakar yatichistu ukat chuymacharakistu. Amuytʼañatakixa, Salmo 110:1 qillqatanxa apnaqäwi tuqitwa profecianakax utji, Pablox hebreonakar qillqkäna ukhaxa phisqa kutiw Jesucristurux aytasïna uka apnaqiritak suyat Wawarjama, jupaw ‘kupïxapar quntʼasiñapäna’, suytʼañataki ‘jupan uñisirinakapar kayupar uchasiñapkama ukat timanakapar [jan ukax uñisirinakapar] takxatayañapkama’ (Heb. 12:2; 10:12, 13; 1:3, 13; 8:1). Kuna jachʼa lurañansa Diosan wawapax irnaqi ‘Melquisedec sacerdoten thakiparjamax’ uk uñachtʼayañatakiw Pablox Salmo 110:4 qillqatäki ukxa amtayäna. Nayra tiempon jakir Melquisedec sacerdotjamaxa, ‘jan awkini, jan taykaniraki, janiw nayra awkinakapas utjkiti; janirakiw yurïwipatsa, jiwatapatsa yatiskiti’, Jesusaw Apnaqirixa ‘ukhamarakiw wiñayatak sacerdoteraki’, kuntï jakäwip luqtasitapampix jikxatawaykäna uka askinak wiñayatakiw churani khitinakatï apnaqäwipan mayitanakaparjam istʼasipki ukanakaruxa (Heb. 5:6, 10; 6:20; 7:1-21). Uka pachpa Apnaqiri Sacerdotetwa Pablox Salmo 45:6, 7 qillqatanxa akham parlaskäna: “Juman tronomax, Dios Tata, wiñayatakiwa. Apnaqatamas chiqaparakiwa. Kunatix chiqäki ukwa muntax, jan walïki uksti uñistawa; ukatwa juman Diosamax chhijllastam, jumxarux jukʼamp jila kusisiñx churtamxa mayninakat sipansa” (Heb. 1:8, 9). Hebreo Arut Qullan Qillqatanakarjamaw Pablox qhanañchtʼi kunanakatï Cristompix phuqasiñapäkana ukanakxa, jichhax ukarjamaw kunjamas Diosan suma uñachtʼäwinakapax phuqasirakïna ukxa uñjarakiñäni.

²⁶ Kunjamtï hebreonakar qillqat cartanxa uñachtʼayaskänxa, Abrahamax walpun uka Apnaqäwxa suyaskäna, ukax ‘suma uttʼayata markawa, uka markan luriripaxa Diosarakiwa’...uka markasti “alaxpach markawa”. “Iyawsawi tuqirakiw” uka Apnaqäwxa jikxatañ munäna, ukat ‘suma jakañar jakatatañatakïkäna’ uka tuqi bendicionanakap jikxatañatakixa walpun chʼamtʼäna. ¡Kuntï Abrahanax lurkatayna ukaxa wali askïnwa, ukhamarakiw ‘jiwasanakax walja iyawsañani jaqinakampi muyuntatatänxa’ ukanakatxa chachanakatsa, warminakatsa iyawsäwinipxapuniwa, Pablox uka tuqitwa Hebreos libron 11 jaljapan qhanañchtʼaskäna! Uka qillqatanak liytʼkasax walpun chuymatpach kusistanxa, kunjämatï uka iyawsäwini chachanakas warminakas askirjam uñjapkänxa ukhamarakiw jiwasanakax ukanak uñjañ munaraktanxa. Ukax yanaptʼistuwa ‘chʼamañchasisa jalañataki kunatix nayraqatar jalañasäki utjki ukanxa’ (11:8, 10, 16, 35; 12:1).

²⁷ Pablox Hageon qillqat profecianakat amtkasaxa akham sänwa, Diosan aka arsutanakap amuytʼañäni, ‘mä kutimpiw khathatiyäxa, janiw uraqirukixa jan ukasti alaxpachamppacha’ sasa (Heb. 12:26; Hageo 2:6). Ukampisa, Jesucriston jutaniw sat Wawan apnaqata Diosan Apnaqäwipaxa wiñayatakïniwa. “Ukampis kawkïr marktix Diosax churkistu ukax janiw unxtkaspati. Ukat jichhax yuspagarañani, taqi amuyusampi yupaychañäni ukhamarak taqi axsartʼañampi, ukaw Diosarux kusisiyi.” Uka chuymar purtʼkiri qillqatanakaxa uñachtʼayistuwa Criston mä kutimpi uñstatapa, ‘janiw juchanak apaqirikixa, jan ukasti jupar suytʼirinakar qhispiyañataki’. ‘Ukatpï Diosarux yupaychañasakipunixa Jesucristo tuqi. Aka yupaychañawa suma sacrificiot churañasaxa, lakanakasampi yupaychañani’. Ukhamasti, Jehová Diosan jachʼa sutipxa Jesucristo Apnaqiri ukat Sacerdote tuqnämax wiñayatak qullanaptayatäpan (Heb. 12:28; 9:28; 13:15).

[Qhanañchäwinaka]