Bibliankir libron jakhupa 59: Santiago

Qillqiri: Santiago

Kawkins qillqasïna: Jerusalén

Kuna marans tukuyasïna: Janïr 62 

JESUSAX ‘luqhiptatawa’ sasaw familiapax säna. Jesusax aka Uraqina Diosatak irnaqkäna ukhaxa, ‘janïraw José, Simón ukat Judas sat sullkanakapax Jesusarux iyawsapkänti’, ukat Santiago jilapas janirakiw Jesusan nayrïr arkiripäkänsa (Mar. 3:21; Juan 7:5; Mat. 13:55). Santiagon carta qillqatapatxa, Jesusan taykap tuqit Santiago sullkapan qillqataw sasax ¿kunatsa ukham sistanxa?

² Jesusax jaktankäna ukhaxa Jacoboruw (Santiagoruw) uñstäna siw Biblianxa, ukatwa Jesusat Mesiasawa sasax jan payachasisa arsüna (1 Cor. 15:7). Hechos 1:12-14 qillqatanxa, Mariampi ukat Jesusan jilanakapampixa, apostolanakamp chikaw janïr pentecostés uru purinkipanxa Jerusalén markan mä altus utanwa Diosar mayisiñatakix tantachasipxirïna siwa. Ukhamaxa, ¿janit Santiago sat mä apostolax qillqkäna? Janiwa, kunattixa qalltatpachwa ‘Jesucriston serviripätwa’ sasax uñtʼayasi, janiw apostolat uñtʼayaskänti. Judasan qillqatapanxa, Santiagon qillqatapjamarakiwa, kipka arunakampi qallti, “Naya Judas, Jesucriston serviripa, Jacobon (Santiagon) jilaparakiw qillqta” sasa (Sant. 1:1; Jud. 1). Ukhamaxa jan payachasisaw ak sissnaxa: Santiago ukat Judas qillqatanakaxa, Jesusan taykap tuqit sullkanakapan qillqatapunïskiw sasaxa.

³ Santiagoxa, cristiano tamaru suma iwxtʼanakani carta qillqañatakixa wäli wakichtʼatänwa. Ukhamarak Jerusalén markankir taman irpir chuymaninak taypinkatapatxa wali respetatarakïnwa. Ukat ‘Jesusan Jacobo (Santiago) sat jilapa’ ukhamarak Pedro, Juan chachanakax tamanxa ‘jilïrinakäpxiwa’ sasaw apóstol Pablox qhanañchi (Gál. 1:19; 2:9). Kunapachatï Pedrox carcelat antutatäxäna ukhaxa ukspachaw Pedrox kunatï paskäna uk ‘Jacobo (Santiago) ukat maynïr jilatanakampiru yatiyanipxam’ sasax khitäna, ukhamatwa Santiagox wali uñtʼatätapax amuyasi. Kunapachatï Pablompi Bernabempix Jerusalén markar circuncisión tuqit kunjamänis uk parlir sarapkäna ukhaxa, ¿janit Santiagox ‘apostolanakaru ukhamarak jilïrinakampiru’ uka tuqit yatiyañapataki khithatakäna ukäki? Ukhamächisa, kuna amtarutï puripkäna ukasa ukhamarak Santiago carta qillqatasa kikpa aruntäwinakampiw qallti: “¡Aruntanipxsmawa!” sasa... ukanwa maynin qillqatakïtapax amuyasi (Hech. 12:17; 15:13, 22, 23; Sant. 1:1).

⁴ Anán (Ananías) sat saduceo jilïr sacerdotew Santiagor qalampi kʼupjasa jiwayañatakix juchani sasaw nayra sarnaqäwinakat qillqir Josefo sat chachax qhanañchistu. 62 mara jakʼana, Festo chachan Roma apnaqirin jiwatapata, ukat janïra Albino chachan apnaqirjam mantkipanwa ukax ukhamänxa.a Ukhamaxa ¿kunapachas Santiagox cartap qillqäna? ‘tunka payani tribunakaru, khitinakatix aka uraqpachana chʼiqitatatäpki ukanakaruw’, Jerusalén markatpachwa cartapxa qillqatayna (Sant. 1:1). 33 maranxa, qullan ajayu katuqapkäna, ukat uksaruxa ukham chʼiqitatapxañapatakixa tiempow munasïna, ukhamarakiw kunatï Santiago carta qillqatan siski ukanak phuqasiñapatakisa tiempox munasirakïna. Ukat janiw jukʼa jaqinakaki tantachasxapxänti jan ukasti tamanakwa uttʼayapxäna, ukanxa wali yatxattʼat ‘irpir chuymaninakaw’ utjarakïna jupanakawa kawkirinakatï jan chʼamañchtʼata uñjasipki ukanak layku Diosat mayisa yanaptʼapxarakïna sasaw Santiago carta qillqatanxa qhanañchi. Ukhamaraki tiempompixa tamanakan janiw Diosar sum arkxapxänti munäwinakapakwa thaqxapxäna ukat jaqin sum uñjatäñatakikiw Diosar yupaychapxäna (2:1-4; 4:1-3; 5:14; 1:26, 27). Ukhamaxa, kuntï Josefo chachax Festo jiwañapat qhanañchkänxa ukhamarjamaw niya 62 maranxa Festo chachax jiwawayi, ukhamaxa inas Santiagox cartapxa janïr 62 marar purkas qillqkchïna.

⁵ Santiago qillqataxa Diosan amuytʼayata ukat chiqarakiwa sañatakixa aka Vaticano núm. 1209, Sinaítico ukat Alejandrino qillqatanakanxa qillqatarakiwa. Ukat 397 maran Concilio de Cartago qillqatat sipansa nayra Diosan amuytʼayat tunka libronakansa uñstarakiwa. Biblia tuqit qillqir nayra jaqinakasa walja kutiw Santiago qillqatat parlapxirïna. Maynïr Qillqatanakjamarakiw Santiago qillqataxa Diosan amuytʼayat qillqatätapax qhan amuyasi.

⁶ ¿Kunatsa Santiagox aka carta qillqi? Jilat kullakanakax jupanakkamax janiw waltʼayasipkänti ukat kuna mayitanaktï cristianjamax phuqapxañapäki uksa janiw sum phuqxapxänti, ukat yaqhipanakaxa Diosar yupaychañ tuqinxa, akapachampis chachani warmimp sarnaqapkaspa ukhamaw tukxapxäna, ukaw aka carta qillqatanxa qhan amuyasi. Santiago carta qillqatanxa iyawsäwisaxa luräwinakampiw uñachtʼayasiñapa sasaw säna, ukampis Pablox iyawsäw tuqiw maynix qhispiyatäni, janiw luräwimpikixa sasaw sarakïna, ukatwa khitinakatï may may arunak uñstayañ munapki ukanakaxa akham sapxi, Santiagon cartapax Pablon qillqataparuw chhaqtayi sasa. Ukampis ukanak parlkasax Santiagox ak saskäna, iyawsäwix luräwisanwa qhanäñapa janiw arunakampikixa sasa, ukat Pabloxa, Leyin luräwinakapatwa parlaskarakïnxa. Chiqansa, Santiagox kunjamtï Pablox siskäna ukaruw kunjamsa iyawsäwix uñachtʼayasi uk sumpach qhanañchtʼäskäna. Santiagon cristianonakan jan waltʼäwinakan uñjasipxi uka tuqit iwxtʼäwinakapaxa wali askipuniwa.

⁷ Santiagox animalanakata, barconakata, yapuchirinakata ukat chʼuxña alinakatwa parlirïnxa, ukham uñtʼat uñachtʼäwinakampiw iyawsäw tuqita, llampʼu chuymanïñata ukat aguantañataki yatichäwinakaparux sum qhanañchtʼirïna. Jesusax kunjamsa wali sum yatichirïna ukanakat yatiqasisaw Santiagox chuymar purtʼkir wali sum iwxtʼirïna. Kunas mayninakan chuymanakapar purtʼaspa ukanakwa Santiagox wali sum amuytʼirïna ukwa qillqatapanxa amuytʼayistu.

KUNATSA WALI ASKIXA

¹⁵ Santiagox pä kutikis Jesusan sutip qillqkchixa (1:1; 2:1), ukampis Jesusan yatichäwipatpunwa qillqatanakapanxa qhanañchi, ukatwa Jesusan wali Uñtʼat Arstʼäwipampi ukhamarak Santiagon carta qillqatampix mayakïkaspas ukham amuyasi. Ukat 13 kutiw Jehová Diosan sutipax uñstaraki aka (Traducción del Nuevo Mundo) qillqatanxa, ukhamaraki Jehová Diosan arsutanakapaxa iyawsäwin cristianonakatakix mä suma churäwirakixa (4:10; 5:11). Santiagoxa sapakutiw Hebreo Arut Qullan Qillqatanakan wakiskiri uñachtʼäwinakapsa, yatichäwinakapsa aski iwxtʼäwinakapanxa qhanañchtʼirïna. Arsutapanwa ukax amuyasi: ‘Qillqatarjamasa’, ‘qillqatax phuqasxiwa’ ukat “Diosan arupax siwa”; ukat uka arunakxa cristianonakan sarnaqäwinakaparjamaw qhanañchtʼarakïna (2:8, 23; 4:5). Uka iwxtʼanak qhanañchañatakixa ukat ukarjam Diosan arunakapar iyawsäwiniñatakixa, Santiagox yatichañatakix uñachtʼayänwa Abrahaman iyawsäwin luratanakapata, Rahab sat warmix kunjamsa iyawsäwinïtap luräwipampi uñachtʼayäna, kunjamsa Job chachaxa taqi chuyma aguantäna ukat kunjamraksa Elías chachaxa Diosat mayisisapuni jakäna taqi ukanakampi (Sant. 2:21-25; 5:11, 17, 18; Gén. 22:9-12; Jos. 2:1-21; Job 1:20-22; 42:10; 1 Rey. 17:1; 18:41-45).

¹⁶ Santiagox janirak aliq ischʼukirikïpxamti jan ukasti lurirïpxam siski uka arunakapasa, ukhamarak iyawsäwinitasxa suma aski luräwinakampi uñachtʼayapxañäni ukat kunayman yantʼanaksa kusisiñampi atipjapxañäni, Jehová Diosar yatiñkankaña mayisipkakiñäni ukat Diosar mayisisa jakʼachasisipkakiñäni ukhamarak “jaqi masimarux juma kikparjam munam” siski uka jachʼa kamachipsa phuqasipkakiñäni, uka iwxtʼanakapaxa wali askipuniwa (Sant. 1:22; 2:24; 1:2, 5; 4:8; 5:13-18; 2:8). Kʼari arunak parlañ tuqita, taman jaq ajllisa yaqha yaqha sarnaqañataki, jupan munañanakapak wal thaqhaña, tukusir qamirkankañaru atinisiña uka jan wali luräwinakatxa wali qhana arunakampiw qhanañchi (3:1, 8; 2:4; 4:3; 5:1, 5). Santiagoxa qhanwa säna akapachampi sumankañaxa Diosar yupaychañ tuqinxa wachuqa juchansa sarnaqapkaspa ukhamawa, ukhamarak Diosampi jan walinkañawa, ukat kunjam yupaychäwis Diosan nayraqatapanx qʼumaxa uka tuqitxa akham sänwa: “Wajchanakaru, ijmanakaru, llakitanakaru yanaptʼaña, ukatsti janiraki akapach qʼañu lurañanakampix qʼañuchasiña ukawa” sasaw qhanañchäna (4:4; 1:27). Wali wakiskiri ukat suma amuytʼkaña, taqi uka suma iwxtʼanakpunwa aka ‘jilïri’ nayra cristianotxa maynix suyaspa (Gál. 2:9). Santiagon qillqatapaxa cristianonakatakixa aka jan waltʼäwi tiemponsa irpkistaspa ukhamawa, kunattixa uka ‘yatiñkankañaxa Diosatwa juti’, ukatxa ‘sumankañwa’ achuqaraki (Sant. 3:17, 18, MT).

¹⁷ Santiagoxa Diosan Apnaqäwipan jakañ munapki uka amtanakap phuqapxañapatakiw jilat kullakanakar yanaptʼañ munäna, ukatwa akham sas iwxtʼi: “Jumanakax llampʼu chuymanïpxarakim, janiraki mayjtʼasipxamti, Tatitun jutañapasti jakʼachaniwa” sasa. Ukat jupanakax kusisiñanïpxaniwa yantʼanak atipjasipkakini ukhaxa, kunattixa Diosan iyawsatäñaxa ak sañ muni: “Churäwi katuqapxani mä coronar uñtata, uka churäwisti kuntix Diosax jupar munirinakaru jakañ churaña arskänxa ukawa” (5:8; 1:12). Kuntï Diosax alaxpachansa jan ukax aka Uraqinsa wiñay jakañ churapxäma mä jakañ coronjam siski ukawa jiwasanakarux taqi chuyma juparu luqtaskakiñatakix yanaptʼistu. Chiqansa Santiago carta qillqataxa alaxpachar saririnakatakisa ukhamarak aka Uraqin wiñay jakañ suyirinakarusa yanaptʼistuwa, Jehová Diosan suyat Wawamp apnaqayasiñataki, ukhamat wiñay jakañ katuqañataki (2:5).

[Qhanañchäwi]