Maan e fa atin nga Ɲanmiɛn m’ɔ lafiman’n kle e’n, i su

‘An kpɛ amun ɲin Ɲanmiɛn m’ɔ lafiman wun, i yɛ ɔ yili nglo nin asiɛ’n, nin jenvie’n, ɔ nin like m’ɔ o mɛn’n nun’n i kwlaa ɔ.’—SA NGA BE YOLI’N 14:15.

1, 2. ?Ngue ti yɛ ɔ nin i fata kɛ e si kɛ Zoova ti ‘Ɲanmiɛn m’ɔ lafiman’n’ niɔn?

KƐ AKOTO Pɔlu nin Barnabasi be yoli mɔ Listri lɔ bian kun yoli juejue’n, Pɔlu seli be nga sa’n yoli be ɲrun’n be kɛ: ‘E ti sran kɛ amun sa wie, yɛ e su bo jasin fɛ’n kle amun naan an yaci like ngbɛnngbɛn nga’m be yolɛ, an kpɛ amun ɲin Ɲanmiɛn m’ɔ lafiman wun, i yɛ ɔ yili nglo nin asiɛ’n, nin jenvie’n, ɔ nin like m’ɔ o mɛn’n nun’n i kwlaa ɔ.’—Sa Nga Be Yoli’n 14:15.

² Nanwlɛ, Zoova m’ɔ ti ‘Ɲanmiɛn m’ɔ lafiman’n,’ ɔ timan kɛ waka sran mɔ nguan nunmɛn i nun’n sa (Zeremi 10:10; 1 Tɛsalonikfuɛ Mun 1:9, 10)! Zoova lafiman, kpɔkun i wun lɔ yɛ e nguan’n i bo’n wo ɔ. ‘Ɔ man sran’m be kwlaa be nguan, ɔ man be wunmiɛn, ɔ man be like’n kwlaa.’ (Sa Nga Be Yoli’n 17:25). Ɔ kunndɛ kɛ e di aklunjuɛ ikisa ɔ nin blɛ ng’ɔ́ bá lɔ’n nun. Pɔlu seli ekun kɛ Ɲanmiɛn ‘w’a yacimɛn i wun nglo yilɛ sa kpakpa m’ɔ yo be’n be nun, ɔ maan nzue’n tɔ, yɛ amun fie’m be yo ye, ɔ man amun aliɛ kpanngban, yɛ ɔ maan amun klun jɔ.’—Sa Nga Be Yoli’n 14:17.

 3. ?Ngue ti yɛ ɔ fata kɛ e fa Ɲanmiɛn i atin’n su ɔ?

³ Kɛ mɔ e nguan’n i ndɛ lo Ɲanmiɛn ti’n, ɔ nin i fata kɛ e fa atin ng’ɔ kle e’n su (Jue Mun 147:8; Matie 5:45). Sanngɛ sɛ sran wie’m be wunman Biblu’n nun afɔtuɛ wie i wlɛ kpa’n, annzɛ kusu sɛ afɔtuɛ sɔ’n i su falɛ’n ɔ yo be kɛ be kwlaman be wun kpɔci sa’n, be kwla se kɛ be faman Biblu’n nun afɔtuɛ’m be su. Sanngɛ, Zoova i atin’n i su falɛ’n, ɔ kle titi kɛ ɔ ti ngwlɛlɛ ayeliɛ. Amun e fa laa ndɛ kun e sie i nzɔliɛ e nian: Kɛ Zoova seli Izraɛlifuɛ’m be kɛ nán be kan fuɛn’n, kannzɛ bɔbɔ b’a wunman mmla sɔ’n i bo’n, sanngɛ i su falɛ’n yoli be wun sa ye. Yɛle kɛ i klikli nun’n, be nin Ɲanmiɛn m’ɔ lafiman’n be afiɛn’n mantannin. Kpɔkun i nɲɔn su’n, tukpaciɛ’m be to fuannin be.—Saun Yolɛ 5:2; 11:24.

4, 5. (a) ?Lele naan y’a ju Klistfuɛ’m be blɛ su’n, mmoja’n i su mmla mennin yɛ Zoova mannin ɔn? (b) ?Ɔ yo sɛ ti yɛ e si kɛ mmoja’n i su mmla sɔ’n ɔ ti Klistfuɛ’m be liɛ wie ɔ?

⁴ I kunngba’n yɛle mmoja’n i su mmla mɔ Ɲanmiɛn kpɛli’n. Ɔ seli Nowe kɛ nán sran fi di mmoja. Kpɔkun Moizi Mmla nun’n, ɔ kleli kɛ like kunngba cɛ ng’ɔ mannin atin kɛ be fa mmoja’n be yo’n, yɛle kɛ be fa mmoja’n be guɛguɛ i tɛ yiwlɛ lika’n su naan w’a yaci sa tɛ nga sran’m be yoli’n w’a cɛ be. Like sɔ mɔ Ɲanmiɛn seli kɛ be fa mmoja’n be yo’n, ɔ wlali tɛ yilɛ’n be nun dan kpafuɛ’n mɔ bé wá yí’n, i bo ase. Yɛle kɛ, Zezi wá fɛ́ i mmoja’n kpɔ́ sran’m be ti naan be fite nun (Ebre Mun 9:14). Nanwlɛ, Ɲanmiɛn buli e nguan’n ɔ nin e kpa yolɛ’n i angunndan ti yɛ ɔ kle atin sɔ’n niɔn. Kɛ Adam Klark m’ɔ ti fluwa sifuɛ’n ɔ́ kán Bo Bolɛ 9:4 i su ndɛ’n, ɔ seli kɛ: “Asɔnun nga be o wia afiliɛ lɔ lika’n nun’n be te fa mmla sɔ’n [mɔ be mannin Nowe’n] su kpa [...]. Moizi mmla’n blɛ su’n, b’a diman mmoja le. Afin, mmla’n kpɛn be wla kɛ mmoja’n yɛ be guɛ i ase mɛn wunmuan’n nunfuɛ’m be sa tɛ’n ti’n niɔn. Klist i jasin fɛ’n nun kusu’n, be diman mmoja’n. Afin be ɲrun’n, mmoja nga be guɛ i ase’n ti ngbata like.”

⁵ Atrɛkpa jasin fɛ’n nga be boli’n m’ɔ kan Zezi trelele’n i ndɛ yɛ fluwa sifuɛ sɔ’n kan ɔn. Ɲanmiɛn i Wa’n m’ɔ sunmɛnnin i kɛ ɔ wa fɛ i mmoja’n kpɔ e ti naan y’a kwla ɲan anannganman nguan’n, i ndɛ o jasin fɛ sɔ’n nun wie (Matie 20:28; Zan 3:16; Rɔmfuɛ Mun 5:8, 9). Fluwa sifuɛ’n i ndɛ sɔ m’ɔ kannin’n, ɔ kan mmla ng’ɔ fataman kɛ Klistfuɛ’m be di mmoja’n i wie.

 6. ?Mmoja’n i su ndɛ mennin yɛ be klɛ mannin Klistfuɛ mun ɔn? ?Yɛ ngue ti ɔ?

⁶ Ɲanmiɛn mannin Izraɛlifuɛ’m be mmla tɛkɛtɛkɛ kpanngban kpa. Sanngɛ kɛ Zezi wuli’n, w’a yoman cinnjin kɛ i sɔnnzɔnfuɛ’m be di mmla sɔ’m be kwlaa be su ekun (Rɔmfuɛ Mun 7:4, 6; Kolɔsfuɛ Mun 2:13, 14, 17; Ebre Mun 8:6, 13). Sanngɛ kɛ ɔ́ kɔ́ i ɲrun’n, klɛn wlalɛ’n i su ndɛ wa tɔli kpa. Kosan nga i sɔ’n mannin su’n yɛle kɛ: ?Ɔ fata kɛ be nga be timan Zuifu’n, be di Moizi Mmla’n su yɛ be wla klɛn, kwlaa ka naan b’a ɲan Klist i mmoja’n i su mmlusuɛ’n wie? Afuɛ 49 nun E Blɛ liɛ Nun’n (E.B.N.), Klistfuɛ’m be ɲrun dinfuɛ’m be anuannzɛ’n ɔ kpɛli ndɛ sɔ’n nun (Sa Nga Be Yoli’n ndɛ tre 15). Ɲanmiɛn wawɛ’n maan akoto mun nin kpɛnngbɛn’m be nuan sɛli su kɛ, kɛ ɔ fin cɛn mɔ be diman Moizi Mmla’n su kun ti’n, klɛn wlalɛ’n kusu wieli. Sanngɛ, mmla nga Ɲanmiɛn fa mannin Moizi’n, be nun wie’m be kali lɛ mɔ Klistfuɛ’m bé dí su ɔ. Fluwa kun mɔ blɛ sɔ’n nun e ɲrun dinfuɛ’m be anuannzɛ’n klɛli ko mannin asɔnun mun’n, ɔ seli kɛ: ‘Ɲanmiɛn wawɛ’n bu i kpa kɛ ɔ ti kpa kɛ nán maan e fa ndɛ fi uka ng’ɔ ti cinnjin’n su man amun, yɛ e kusu e buli i sɔ, yɛle kɛ nán an di amuɛn su, nán amun di nnɛn mmoja nin nnɛn ng’ɔ wu i sa su’n, yɛ nán an kunndɛ bla m’ɔ timan amun yi’n, annzɛ bian m’ɔ timan amun wu’n. Sɛ an nian amun wun sa sɔ’m be lika’n, ɔ ti kpa. Maan Ɲanmiɛn nian amun su.’—Sa Nga Be Yoli’n 15:28, 29.

 7. ?Kɛ be se kɛ Klistfuɛ’m ‘be diman mmoja’n,’ ngue ti yɛ i sɔ’n ti cinnjin ɔn?

⁷ E wun i weiin kɛ, e ɲrun dinfuɛ’m be anuannzɛ’n i liɛ’n, ‘mmoja m’ɔ fataman kɛ be di’n’ ɔ nin bla nin bian kunndɛlɛ sukusuku, annzɛ amuɛn m’ɔ fataman kɛ be di su’n, i kwlaa ti mmla cinnjin kpa. I sɔ’n kle weiin kɛ mmoja’n i su mmla’n ti mmla cinnjin kpa. Klistfuɛ nga be di amuɛn su’n, annzɛ be kunndɛ bla annzɛ bian ng’ɔ timan be liɛ’n mɔ sanngɛ be kaciman be nzuɛn’n, ‘Ɲanmiɛn su sieman be.’ ‘Be lika liɛ’n yɛle wie’n i nɲɔn su’n.’ (1 Korɛntfuɛ Mun 6:9, 10; Sa Nglo Yilɛ 21:8; 22:15). I sɔ kunngba’n, amun e sie i nzɔliɛ kpa: sɛ y’a faman mmoja’n i su mmla nga Ɲanmiɛn mannin’n su’n, i agualiɛ’n yó wie’n. Sanngɛ sɛ e ɲin yi tɛ nga Zezi fɛli i wun yili’n, i agualiɛ’n yó anannganman nguan.

 8. ?Ngue yɛ ɔ kle kɛ mmoja’n i su mmla’n yoli Klistfuɛ klikli’m be mmla cinnjin kpa ɔ?

⁸ ?Klistfuɛ klikli’m be tili mmoja’n i su mmla nga Ɲanmiɛn mannin’n i sɛ? ?Kpɔkun wafa sɛ yɛ be nantili su ɔ? Maan e wla kpɛn ndɛ nga Klark kannin’n su’n. Ɔ seli kɛ: “Klist i jasin fɛ’n nun’n, be diman mmoja. Afin be ɲrun’n, mmoja nga be guɛ i ase’n ti ngbata like.” Laa sa’m be kle weiin kɛ mmoja’n i su mmla’n yoli Klistfuɛ’m be mmla cinnjin kpa. Tertulien (an kɛnngɛn i kɛ Tɛrtuliɛn) m’ɔ ti laa fluwa klɛfuɛ’n waan: “Asrakplo tulɛ lika’m be nun’n, sran wie’m be kpli be nɔn kodiawiefuɛ nga be kun be’n be mmoja’n [...], afin be bu i kɛ i sɔ’n kwla wie be ngbitiɛ’n.” Kannzɛ bɔbɔ be nga be lafiman Ɲanmiɛn su’n be dili mmoja’n, sanngɛ Tɛrtuliɛn waan Klistfuɛ’m be liɛ’n, “b’a bumɛn i le [...] kɛ nnɛn’m be mmoja’n, ti like mɔ be fa yo aliɛ be di ɔ. Klistfuɛ’m be yalɛ klelɛ nun’n, be man be aliɛ nga mmoja o nun’n kɛ be di’n, sanngɛ nn be si jrɛiin kɛ ɔ ti be ciliɛ.” Ɛɛn, kannzɛ bɔbɔ be kle Klistfuɛ’m be ɲrɛnnɛn lele kɛ bé kún be’n, sanngɛ b’a diman mmoja’n le. Nanwlɛ, Ɲanmiɛn i mmla’n i su falɛ’n yoli be cinnjin kpa.

 9. ?Kɛ be se kɛ nán be di mmoja’n, sa mennin yɛ ɔ kle kɛ nɛ́n i dilɛ jrɛiin sa’n i ngunmin i ndɛ yɛ be kan ɔn?

⁹ Sran wie’m be kwla bu i kɛ ndɛ nga e ɲrun dinfuɛ’m be anuannzɛ’n kannin’n i bo’n yɛle kɛ, nán Klistfuɛ’m be di mmoja’n annzɛ be nɔn i sa trele, annzɛ kusu nán be di nnɛn ng’ɔ wu i sa su’n, annzɛ aliɛ nga mmoja o nun’n. Sɛ be bu i sɔ’n, b’a bumɛn i tɛ. Afin mmoja’n i su mmla nga Ɲanmiɛn kan kleli Nowe’n i wlɛ wunlɛ i bue klikli’n yɛle ngalɛ’n. Kpɔkun akoto’m be kusu be seli Klistfuɛ’m be weiin kɛ ‘nán be di nnɛn ng’ɔ wu i sa su’n,’ yɛle kɛ nnɛn nga b’a guɛmɛn i mmoja ase’n (Bo Bolɛ 9:3, 4; Sa Nga Be Yoli’n 21:25). Sanngɛ, Klistfuɛ klikli’m be wunnin kɛ nán ninnge ngalɛ’m be ngunmin yɛ ɔ ti tɛ ɔ. Afin wie liɛ’n, sran’m be fa mmoja’n be yo be wun ayre. Tɛrtuliɛn seli ekun kɛ, kɛ mɔ be nga be lafiman Ɲanmiɛn su’n be kunndɛ kɛ bé yó be ngbitiɛ’n i ayre ti’n, be nun wie’m be nɔnnin mmoja mɔnnɛnmɔnnɛn kpa’n. Atrɛkpa’n, sran’m be fali mmoja’n be yoli tukpaciɛ wie mun ekun be ayre, annzɛ kusu be nɔnnin mmoja’n afin be buli i kɛ i sɔ’n kwla yo maan be yo juejue tra laa’n. Ɔ maan Klistfuɛ’m be liɛ’n, kɛ be se kɛ nán be di mmoja’n, mmla sɔ’n i su falɛ’n kan mmoja mɔ i blɛ sɔ nun’n be tɔn be wun suɛn kɛ ɔ yo sran’m be “juejue’n” i wie. Kannzɛ bé wú o, sanngɛ b’a kpɔciman mmla’n i su falɛ’n i bue kaan kun sa ngalɛ’m be su le.

Mmoja mɔ be fa yo be wun ayre’n

10. ?Wafa fanunfanun mennin yɛ be fa mmoja’n be yo sran’m be ayre ɔ? ?Yɛ kosan mennin yɛ i sɔ yolɛ’n ɔ man su ɔ?

¹⁰ Mmoja’n ti andɛ sran’m be wun ayre yolɛ like’n kun. Laa nun’n, be dun mmua cuɛn sran kun i mmoja’n be fa sie. Kpɔkun i sin’n, be fɛ i sɔ mmoja liɛ’n i wunmuan’n be man tukpacifuɛ’n, annzɛ alɛ kunfuɛ nga like yoli i mɔ mmoja’n w’a tu i dan’n. Sanngɛ kɛ ɔ́ kɔ́ i ɲrun’n, dɔɔtrɔ’m be wa suannin mmoja’n i nun ninnge’m be yiyilɛ kunngunngun. Ɔ maan siɛn’n, be kwla fa mmoja’n i nun ninnge kunngunngun nga be yili i sran kun i mmoja’n nun’n, be man tukpacifuɛ kpanngban. Yɛle kɛ wie liɛ’n, be kwla fa mmoja’n i nun like’n kun mɔ be flɛ i plasma, be man tukpacifuɛ kun, kpɔkun be fɛ i nun like uflɛ wie ekun be man tukpacifuɛ uflɛ. Mmoja’n i su junman dilɛ’n ti siɛn’n, i nun like kun kɛ plasma sa’n, be kwla yi i nun ninnge kunngunngun wie mun ekun be fa yo sran kpanngban be ayre. Kɛ é sé yɛ’n, be te di mmoja’n su junman. Kpɔkun cɛn kwlaa, mmoja’n i nun ninnge kunngunngun nga be te yi be’n, be kan ninnge uflɛ nga be fa yo’n, be ndɛ. ?Ajalɛ mennin yɛ ɔ fata kɛ Klistfuɛ’m be fɛ i mmoja’n i nun ninnge kunngunngun sɔ’m be falɛ’n i lika ɔ? Yɛle kɛ Klistfuɛ’n m’ɔ tali nda kɛ ɔ kplinman su kɛ be mɛn i mmoja’n, w’a tɔ tukpaciɛ kekle kpa kpɔkun dɔɔtrɔ’m b’a miɛn i kɛ ɔ kplin su naan be mɛn i mmoja’n i nun like’n kun, annzɛ kusu mmoja’n i nun like kun’n i nun ba kaan sa naan w’a yo juejue. ?I lɛ nun’n, Klistfuɛ sɔ’n, ɔ́ kplín su annzɛ ɔ su kplinman su? ?Kɛ mɔ Ɲanmiɛn i sufuɛ kwlaa si kɛ Ɲanmiɛn ɲrun’n, mmoja’n ti like cinnjin kpa naan Klist i mmoja’n yɛ ɔ de sran mun ti’n, ajalɛ mennin yɛ ɔ kwla fɛ i sa dan kɛ ngalɛ sa’n nun ɔn?

11. ?Dɔɔtrɔ ninnge’m be nun’n, ajalɛ mennin yɛ Zoova i Lalofuɛ’m be fɛli i mmoja’n i lika w’a cɛ kpa ɔ?

¹¹ Ajalɛ nga Zoova i Lalofuɛ’m be fɛ i titi mmoja’n i lika’n, be yili i nglo weiin w’a cɛ kpa. I wie yɛle kɛ, afuɛ 1981 nun Novamblu i le 27 su’n, be kɛnnin i sɔ liɛ’n i ndɛ Amlɛnkɛn’m be dɔɔtrɔ fluwa (The Journal of the American Medical Association) kun nun. Ndɛ kunngba’n wo fluwa Comment le sang peut-il vous sauver la vie? i bue 27-9 nun.a Ndɛ nga be kan guɛli i dɔɔtrɔ fluwa sɔ nun’n, ɔ fin Bo Bolɛ nin Saun Yolɛ nin Sa Nga Be Yoli’n be nun. E kɛnngɛn i fluwa sɔ’n nun kɛ: “Kannzɛ ayre yolɛ ndɛ nunman Biblu’n nun ndɛ mma sɔ’m be nun’n, sanngɛ Zoova i Lalofuɛ’m be liɛ’n, ndɛ mma sɔ’m be kle kɛ ɔ fataman kɛ be kplin su naan be man be mmoja, annzɛ kusu ɔ fataman kɛ be kplin su naan be man be mmoja’n i nun ninnge kɛ plasma, globules rouges, globules blancs, plaquettes, ɔ nin wie mun ekun be nun wie fi.” Fluwa Encyclopédie Larousse de la santé mɔ be klɛli i afuɛ 1999 nun’n, ɔ seli kɛ: “Ninnge fanunfanun nga be o mmoja bɔbɔ ba nun’n yɛle: Plasma, globules rouges nin globules blancs, ɔ nin plaquettes.” I sɔ’n kwlaa ngalɛ’n ɔ nin dɔɔtrɔ nun ndɛ wie mun ekun be ti’n, Zoova i Lalofuɛ’m be kplinman su kɛ be man be mmoja, annzɛ be kplinman su ekun kɛ be fa mmoja’n i nun ninnge nnan ngalɛ’n be nun wie fi man be.

12. (a) ?Ninnge kunngun nga be yi be mmoja’n i nun ninnge klikli nnan’n be nun’n, be wun ajalɛ mennin yɛ be kɛnnin i ndɛ ɔ? (b) ?Nin yɛ e kwla wun i su ndɛ wie mun ekun ɔn?

¹² Dɔɔtrɔ fluwa kunngba sɔ’n kan gua su kɛ: “Wafa nga Zoova i Lalofuɛ’m be wun ndɛ mma sɔ’m be wlɛ’n, ɔ kpaloman mmoja’n i nun ninnge kunngunngun kɛ albumine, ɔ nin immunoglobulines yɛ be nga mɔ sɛ like kpɛ be’n be mmoja’n jranman’n be ayre, be falɛ’n i mlɔnmlɔnmlɔn. I lɛ nun’n, sran kun bɔbɔ yɛ ɔ suɛ i trɔ liɛ’n niɔn.” Kɛ ɔ fɛ i afuɛ 1981 nun’n lele m’ɔ́ fá jú andɛ’n, dɔɔtrɔ’m b’a yiyi mmoja’n i nun ninnge kpanngban wie mun ekun b’a sie (be yiyili ninnge sɔ mun mmoja’n i nun like klikli nnan’n be nun kun nun) naan bé fá yó sran’m be ayre. I sɔ’n ti’n, La Tour de Garde 15 juin 2000, i lika nga be klɛli “Questions des lecteurs,” ɔ yiyi i sɔ ndɛ liɛ’n nun kpa. Kpɔkun kɛ ɔ ko yo naan sran kpanngban nga be kanngan e fluwa’m be nun titi’n, b’a wun ajalɛ kun nga be kwla fa’n ti’n, La Tour de Garde 15 juin 2004 i bue 29-31 nun’n, be klɛli ndɛ kunngba’n ekun. Amún wún kɛ mmoja’n i su ndɛ ng’ɔ o fluwa’n nun’n, be yiyili nun weiin ɔ maan amún wún i wlɛ kpa. Amún wún i wlɛ ekun kɛ ndɛ’n i sunman lika nin nga be kɛnnin i afuɛ 1981 nun’n be kɔ likawlɛ.

Wafa nga e angunndan’n uka e’n

13, 14. (a) ?Ngue yɛle sran’n i angunndan’n? ?Wafa sɛ yɛ mmoja ndɛ su’n, ɔ uka sran ɔn? (b) ?Nnɛn dilɛ’n i su mmla mennin yɛ Ɲanmiɛn mannin Izraɛlifuɛ mun ɔn? ?Sanngɛ kosan mennin yɛ atrɛkpa ɔ bɛli i sin ɔn?

¹³ Sran kun bɔbɔ i angunndan’n yɛ ɔ kwla ukɛ i naan w’a wun mmoja’n i nun ninnge wie’m be falɛ’n i su ajalɛ ng’ɔ ti su kɛ ɔ fa’n niɔn. ?Ngue ti ɔ? Klistfuɛ’m be si kɛ Ɲanmiɛn yɛ ɔ fata kɛ ɔ bo be ɲrun atin’n niɔn. Sanngɛ sa wie’m be nun liɛ’n, saan be bɔbɔ be angunndan’n yɛ ɔ kwla uka be naan b’a fa ajalɛ kun ɔn. Angunndan’n mɔ be wuli e nin i’n, ɔ ti e bɔbɔ e jɔlɛ difuɛ. Sa kun su ajalɛ ng’ɔ fata kɛ e fa’n, sɛ ɔ ti kpa’n o, annzɛ ɔ ti tɛ o, e angunndan’n yɛ ɔ kwla uka e naan y’a wun i wlɛ ɔ (Rɔmfuɛ Mun 2:14, 15). Sanngɛ e kwlaa e si kɛ, ɔ le sran kun nin i angunndan.b Biblu’n kle kɛ sran wie’m be ‘angunndan’n sanngan.’ I sɔ’n kusu kle kɛ sran wie’m be liɛ’n sannganman (1 Korɛntfuɛ Mun 8:12). Ɲanmiɛn klun sa’n i wlɛ wunlɛ kpa mɔ maan be fa ajalɛ’n, i ti yɛ maan Klistfuɛ’m be fa ajalɛ ngunminngunmin ninnge wie’m be nun’n niɔn. Amun e fa Zuifu mun nin be nnɛn dilɛ’n i su ndɛ’n, naan y’a wun i sɔ liɛ’n i wlɛ.

¹⁴ Biblu’n kle weiin kɛ sran nga i ɲin yi Ɲanmiɛn’n, ɔ diman nnɛn ng’ɔ wu i sa su’n. Mmla sɔ’n i cinnjin’n ti’n, sɛ lika’n jran kpa naan Izraɛli sonja’m be di nnɛn ng’ɔ wuli i sa su’n, nn b’a yo sa tɛ dan kpa (Mmla’n 12:15, 16; 1 Samiɛl 14:31-35). Atrɛkpa i sɔ’n ti’n, be usali be wun kosan wie mun. Yɛle kɛ: ?Sɛ Izraɛlifuɛ kun ɔ kun bua’n, ngue yɛ ɔ kwla yo naan nnɛn’n i mmoja’n w’a sin ndɛndɛ ɔ? ?Ɔ fata kɛ ɔ kpɛ nnɛn’n i kɔmin? ?Kɛ ɔ ko kpɛ nnɛn’n i kɔmin’n, ɔ fata kɛ ɔ man nnɛn’n su ɔ kplɛn i ti’n i ase? ?Sɛ ɔ yo i sɔ’n, ɔ fata kɛ ɔ di dɔ nɲɛ? ?Sɛ nannin tola yɛ ɔ kunnin i’n, ɔ́ yó i sɛ naan mmoja’n w’a sin? Kannzɛ mmoja’n guali sɛ o, sanngɛ ɔ wieman nnɛn’n nun mlɔnmlɔn. ?I lɛ nun’n, Izraɛlifuɛ’n kwla di nnɛn sɔ’n? ?Wan yɛ ɔ́ klé i ajalɛ ng’ɔ fata kɛ ɔ fa’n niɔn?

15. ?Nnɛn dilɛ’n i wun ajalɛ mennin yɛ Zuifu wie’m be fali ɔ? ?Sanngɛ Ɲanmiɛn i mmla liɛ’n yɛle mennin?

¹⁵ ?Sɛ Zuifu nga i Ɲanmiɛn sulɛ’n ti tankaan kpa’n yɛ ɔ usɛ i wun kosan kɛ ngalɛ sa mun’n niɔn, ajalɛ mennin yɛ ɔ́ fá ɔ? Ɔ kwla se kɛ, kɛ ɔ ko yo naan w’a fɔnman ti’n, ɔ́ kpɛ́ i kpo ɔ diman gua bo nnɛn’n kɛ nga Zuifu kun kwla se kɛ ɔ diman gua bo nnɛn’n mɔ atrɛkpa be fa sɔli amuɛn’n sa. Sanngɛ, Zuifu uflɛ kusu kwla se kɛ, kɛ mɔ be yoli nnɛn’n i wun ninnge tɛkɛtɛkɛ wie mun mɔ i mmoja’n guali’n ti’n, ɔ kwla di (Matie 23:23, 24).c Nanwlɛ, ajalɛ’n ti fanunfanun. ?Sɛ ɔ ti amun’n niɔn, ngue yɛ amún yó ɔ? ?Kɛ mɔ Ɲanmiɛn ndɛ’n w’a yiyiman ajalɛ fanunfanun sɔ’m be nun kunngunngun ti’n, ɔ ti su kɛ Zuifu’m be fa ndɛ’n i su kosan wlawla sɔ mɔ be usa be wun’n, be wɔ be ɲrun dinfuɛ’m be anuannzɛ’n i ja su naan ɔ kpɛ nun? Kannzɛ i sɔ yɛ Zuifu’m be yoli’n, sanngɛ kɛ mɔ mmoja’n i su ndɛ’n nun’n, Zoova w’a klemɛn i sufuɛ kpa’m be kɛ be kpɛ mmoja’n i su mmla kɛ ngalɛ’n sa mun wie ti’n, e kwla lɛ i ase dan. Nnɛn ng’ɔ fata kɛ Zuifu’m be di’n, i su mmla nga Ɲanmiɛn mannin’n yɛle kɛ, maan be kun i naan be guɛ i mmoja’n i ase. W’a faman mmla uflɛ fi w’a ukaman su.—Zan 8:32.

16. ?Ngue ti yɛ Klistfuɛ’m be angunndan kwla yo fanunfanun mmoja’n i nun ninnge kunngun nga be fa yo sran ayre’n i su ɔ?

¹⁶ Fluwa nga nun ndɛ kpɔlɛ 11 nin 12 nun’n, be kleli kɛ Zoova i Lalofuɛ’m be kplinman su kɛ be man be mmoja, annzɛ be man be mmoja’n i nun ninnge klikli nnan’n (plasma, globules rouges, globules blancs, ɔ nin plaquettes), be nun kun. ?Yɛ mmoja i nun ninnge klikli nnan sɔ’m be nun ninnge kunngun nga be wa yiyili be kasiɛn’n kɛ serɔmu sa’n mɔ sɛ wuo ka sran’n be fa yo i ayre, annzɛ kusu sɛ be fa wɔ sran’n ɔ kwla sɛsɛ i tukpaciɛ’m be lika’n nin? ?Zoova i Lalofuɛ’m be kwla kplin i sɔ ayre’n su annzɛ be kwlá kplinman su? (An nian La Tour de Garde 15 juin 2004 i bue 30, ndɛ kpɔlɛ 4 nun.) Zoova i Lalofuɛ wie’m be liɛ’n, mmla ng’ɔ se kɛ ‘nán be di mmoja’n,’ ɔ kanman mmoja’n i nun ninnge kunngunngun sɔ mun, afin be timan mmoja (Sa Nga Be Yoli’n 15:29; 21:25 La Tour de Garde 15 juin 2004 i bue 31, ndɛ kpɔlɛ 1). Be nga be fɛ i sɔ ajalɛ liɛ’n ɔ ti be bɔbɔ be ti su trɔ. Klistfuɛ wie’m be kusu be angunndan’n ti’n, be kwla se kɛ, maan ɔ yo mmoja’n i nun like bɔbɔ kaan sa o, annzɛ mmoja’n (ɔ wie nnɛn liɛ annzɛ klɔ sran liɛ) i wunmuan’n nin o, be kplinman wie fi su.d Sran wie mun ekun be liɛ’n, be waan kɛ mɔ mmoja’n i nun like kun mɔ be flɛ i protéine plasmatique mɔ sɛ be fa wɔ sran’n ɔ kwla sɛsɛ i tukpaciɛ’m be lika’n, annzɛ ɔ kwla yo sran mɔ wuo kɛli i’n i ayre’n ti’n, be kwla kplin su kɛ be fa wɔ be. Sanngɛ be kplinman su kɛ be fa mmoja’n i nun ninnge kunngun’m be onga’m be yo be ayre. Sanngɛ, kɛ mɔ mmoja’n i nun ninnge klikli mun yɛ be fa yoli ayre wie mun’n, mɔ be kwla di junman kunngba nga mmoja’n i wunmuan’n ɔ di’n ti’n, Klistfuɛ sunman be kwla se kɛ nán be fa yo be ayre.

17. (a) ?Mmoja’n i nun ninnge’m be falɛ’n i su ndɛ liɛ’n nun’n, wafa sɛ yɛ e angunndan’n kwla uka e ɔ? (b) ?Ngue ti yɛ ɔ fataman kɛ e bu ajalɛ nga é fá’n i aɔwi ndɛ ɔ?

¹⁷ Ajalɛ kɛ ngalɛ sa’m be falɛ nun’n, sran’n i angunndan’n i su ndɛ nga Biblu’n kan’n ɔ kwla uka e. I klikli nun’n, ɔ fata kɛ e si sa sɔ’n i su ndɛ nga Biblu’n kan’n, kpɔkun maan e yaci i lɛ naan ɔ kaci e angunndan’n. I liɛ’n, kɛ ɔ yo naan e ko usa sran uflɛ naan ɔ kle e atin nga e ko fa’n, Ɲanmiɛn i atin liɛ’n yɛ é fá ɔ (Jue Mun 25:4, 5). Mmoja’n i nun ninnge’m be nun kun falɛ’n i su ndɛ liɛ’n, sran wie’m be waan ‘kɛ m’ɔ ti sran kun bɔbɔ nin i angunndan ndɛ’n ti’n, sɛ n fa’n ɔ yoman like fi.’ Nanwlɛ, i sɔ’n ti angunndan tɛ bulɛ. Afin, nán kɛ mɔ sa kun su ajalɛ nga sran kun fa’n, ɔ ti sran’n bɔbɔ ɔ nin i angunndan ndɛ’n, i ti yɛ maan ajalɛ ng’ɔ́ fá’n, ɔ su yoman like fi ɔ. Nanwlɛ, ajalɛ nga e fa be’n, nán maan e bu be aɔwi ndɛ. Afin, ɔ kwla sanngan sran wie’m be angunndan’n. I sɔ liɛ’n, e wun i nnɛn nga wie liɛ be fa sɔli amuɛn mɔ i sin’n be ko yo i atɛ gua bo lɔ’n, i su afɔtuɛ nga Pɔlu mannin’n nun. Ɔ fata kɛ Klistfuɛ’n ɔ bu sran wie mun mɔ be ‘angunndan kwla sanngan’n,’ be angunndan. Afin sɛ ɔ yo naan ‘i niaan mɔ i ti yɛ Klist wuli’n ɔ mlin’n,’ nn Klist yɛ w’a yo i tɛ ɔ. Ɔ maan kannzɛ mmoja’n i nun ninnge kaan be nun kun falɛ’n ɔ ti sran kun i bɔbɔ i ndɛ’n, sanngɛ nán maan ɔ bu ajalɛ sɔ m’ɔ́ fá’n i aɔwi ndɛ.—1 Korɛntfuɛ Mun 8:8, 11-13; 10:25-31.

18. ?Wafa sɛ yɛ mmoja falɛ’n i su ajalɛ’n nun’n, Klistfuɛ kun kwla yo naan i angunndan liɛ’n w’a triman ɔn?

¹⁸ Like uflɛ kun ekun o lɛ m’ɔ kle kɛ mmoja falɛ’n i su ajalɛ nga e fa’n, ɔ ti like cinnjin ɔn. Like sɔ’n yɛle like nga kɛ e fa ajalɛ sɔ’n ɔ kwla yo e su’n. Sɛ mmoja’n i nun like kaan sa’n kun nga é fá’n ti’n e angunndan’n mɔ Biblu’n tinngɛli i’n ɔ kwla sanngan’n, nán maan e ɲin kpa su mlɔnmlɔn. Kannzɛ sran wie se amun kɛ amun “fa naan ɔ timan sa tɛ yolɛ naan sran kpanngban be fali wie’n,” ɔ fataman kɛ i sɔ’n ti amun yaci ndɛ nga amun angunndan liɛ’n kan’n i lɛ. Maan ɔ kpɛn amun klun kɛ, kɛ mɔ andɛ sran kpanngban be klun angunndan’n w’a tri ti’n, ato bualɛ’n nin ninnge tɛtɛ wie’m be yolɛ’n ɔ yoman be nsisɔ kun. Klistfuɛ’m be liɛ’n, be kpalo i sɔ ayeliɛ mun mlɔnmlɔn.—2 Samiɛl 24:10; 1 Timote 4:1, 2.

19. ?Ayre yolɛ nga mmoja falɛ ndɛ fite nun’n i su ajalɛ falɛ’n nun’n, ngue yɛ ɔ fata kɛ ɔ yo e ɲrun cinnjin titi ɔ?

¹⁹ La Tour de Garde 15 juin 2004 i bue 29-31 i awie liɛ lɔ’n, be usali kosan kɛ: “?Kɛ m’ɔ le sran kun nin i angunndan’n, mɔ ajalɛ nga sran kun fa’n ɔ ti i bɔbɔ i ti su trɔ’n ti’n, ɔ fata kɛ sran sɔ’n bu i kɛ ajalɛ’n ng’ɔ fa’n ɔ yoman like fi? Cɛcɛ. Ɔ fataman kɛ ɔ bu i aɔwi ndɛ.” Sa nga ti yɛ ɔ fataman kɛ ɔ fa yo aɔwi ndɛ’n, yɛle kɛ ɔ nin ‘Ɲanmiɛn m’ɔ lafiman’n’ be afiɛn kwla saci. E nin Ɲanmiɛn e afiɛn m’ɔ mantan’n i ngunmin cɛ, yɛ maan Zezi i mmoja’n m’ɔ guɛli i ase’n i fanngan nun’n, e kwla ɲan anannganman nguan ɔn. I sɔ’n ti’n, maan mmoja’n ɔ yo e ɲrun like cinnjin tititi. Afin Ɲanmiɛn su fa mmoja’n yo sa dan kpa kun. Yɛle kɛ ɔ su fa de sran’m be nguan’n. Pɔlu seli kɛ: ‘Kɛ an wo lɛ’n, an leman like mɔ an fa amun wla gua su ɔ, an siman Ɲanmiɛn. Amun mɔ laa amun nin Ɲanmiɛn diman’n, siɛn’n sran wunmuan mɔ amun nin Klist Zezi amu’an kaci’n ti’n, kɛ ɔ wuli mɔ i mmoja’n guali’n, w’a yo maan amun nin i a di.’—Efɛzfuɛ Mun 2:12, 13.

[Ja ngua lɛ ndɛ mun]

?Amun wla kwla kpɛn su?

• ?Mmoja’n i su mmla mennin yɛ Ɲanmiɛn mannin Nowe, ɔ nin Izraɛlifuɛ mun, ɔ nin Klistfuɛ mun ɔn?

• ?Mmoja’n i nun ninnge mennin yɛ Zoova i Lalofuɛ’m be kplinman su mlɔnmlɔn kɛ be fa yo be ayre ɔ?

• ?Ngue ti yɛ mmoja’n i nun like kannganngan kun i falɛ’n ɔ ti sran kun bɔbɔ ɔ nin i angunndan’n i ndɛ ɔ? ?Sanngɛ ngue yɛ ajalɛ sɔ m’ɔ fa’n ɔ kleman ɔn?

• ?Ka naan y’a fa ajalɛ kun’n, ngue ti yɛ ɔ fata kɛ e bu e nin Ɲanmiɛn e afiɛn mantanlɛ’n i angunndan ɔn?

[Chart on page 14]

(For fully formatted text, see publication)

MMOJA’N I BƆBƆ BA’N

▾ ▾ ▾ ▾

NINNGE NGA Globules Globules

BE FƐMƐN I rouges blancs Plaquettes Plasma

MLƆNMLƆN’N

NINNGE NGA BE ▾ ▾ ▾ ▾

FALƐ’N Ɔ TI Globules Globules

KLISTFUƐ’N rouges blancs Plaquettes Plasma

I BƆBƆ i nun ninnge i nun ninnge i nun ninnge i nun ninnge

I TI kunngunngun kunngunngun kunngunngun kunngunngun

SU TRƆ’N mun mun mun mun