“N Si, kwla o, ɔ klun sa nga a yoli’n ti”
“A fa ninnge nga mun fiali ngwlɛlɛfuɛ nin be bɔ be si sa’n be wun, sanngɛ a yi be nglo kleli be bɔ be ti kɛ ba kanngan mun sa’n.”—LIK 10:21.
1. ?Ngue ti yɛ Zezi i klun jɔli dan ɔn? (An nian desɛn ng’ɔ o kan like suanlɛ’n bo i bo lɛ’n.)
CƐN kun’n, “Nyanmiɛn Wawɛ’n maan Jésus klun jɔli dan kpa.” Maan, ɔ yo e kɛ e o lɛ cɛn sɔ’n nun sa. Atrɛkpa’n, Zezi srili puɛɛ, aklunjuɛ mɔ w’a kun i kpo’n ti. ?Ngue ti yɛ Zezi i klun jɔli dan sɔ ɔ? Yɛle kɛ, ɔ sunmɛnnin i sɔnnzɔnfuɛ 70 kɛ be ko kan Ɲanmiɛn Sielɛ’n i jasin fɛ’n i ndɛ.a Wafa nga bé dí junman sɔ’n, i ɲin wo i sin kpa. Afin, be kpɔfuɛ’m be sɔnnin. Be nun wie yɛle Zuifu’m be fluwa klɛfuɛ nin Farizifuɛ mun. Be waan Zezi ti ajuin difuɛ naan i sɔnnzɔnfuɛ’m “b’a di-man suklu, yɛ be ti-man sran dan.” I sɔ’n ti’n, sran’m be buman be wie. (Yol. 4:13; Mar. 6:3) Ɔ nin i sɔ ngba’n, Zezi i sɔnnzɔnfuɛ’m be kwla boli jasin fɛ’n. Kɛ bé sá be sin’n, be klun ti jɔwa dan. Afin, mmusu bɔbɔ mun b’a kwlá tanndanman be ɲrun. ?Ngue ti yɛ be kwla kannin Ɲanmiɛn ndɛ’n i yakpa su mɔ be klun jɔli dan sɔ ɔ?—An kanngan Lik 10:1, 17-21 nun.
2. (a) ?Ngue ti yɛ Zezi se kɛ i sɔnnzɔnfuɛ’m be ti kɛ ba kanngan mun sa ɔ? (b) ?Ngue ti yɛ Ɲanmiɛn i ndɛ nga be wlɛ wunlɛ’n ti kekle’n, Zezi i sɔnnzɔnfuɛ’m be kwla wunnin be wlɛ ɔ?
2 Zezi seli Zoova kɛ: “N Si, ɔ bɔ a ti nyanmiɛn su lɔ’n nin asiɛ’n be Min’n, kwla o, yɛlɛ kɛ a fa ninnge nga mun fiali ngwlɛlɛfuɛ nin be bɔ be si sa’n be wun, sanngɛ a yi be nglo kleli be bɔ be ti kɛ ba kanngan mun sa’n. N Si, kwla o, ɔ klun sa nga a yoli’n ti.” (Mat. 11:25, 26) ?Ngue ti yɛ Zezi se kɛ i sɔnnzɔnfuɛ’m be ti kɛ ba kanngan mun sa ɔ? Yɛle kɛ, Farizifuɛ nin Zuifu’m be fluwa klɛfuɛ mɔ be dili suklu dandan mɔ be bu be wun ngwlɛlɛfuɛ nin sa sifuɛ’n, Zezi i sɔnnzɔnfuɛ’m be timan kɛ be sa. Be liɛ’n, Zezi kleli be kɛ be yo wun ase kanfuɛ. Kɛ ba kanngan mun sa’n, be kunndɛli kɛ be kle be like. (Mat. 18:1-4) Kɛ mɔ be ti wun ase kanfuɛ’n ti’n, Ɲanmiɛn fɛli i wawɛ’n mannin be. Ɔ maan, Ɲanmiɛn i ndɛ nga be wlɛ wunlɛ’n ti kekle bɔbɔ’n, be wunnin be wlɛ. Zuifu’m be like klefuɛ mɔ be yo be wun dandan’n be liɛ’n, Satan sacili be akunndan’n. Ɔ maan, be wunman sa fi wlɛ.
3. ?Ngue yɛ like suanlɛ nga wá klé e ɔ?
3 Kɛ Zezi wunnin wafa nga i Si’n tuli ndɛ nanwlɛ’n i ɲin kleli i sɔnnzɔnfuɛ mun’n, i klun jɔli dan. Sɛ be dili suklu o, annzɛ b’a diman suklu o, be ngba be wunnin ndɛ nga be ti kekle’n be wlɛ. Ɲanmiɛn w’a kaciman. Ɔ klo kɛ andɛ’n, sran kwlakwla be wun ndɛ nga be ti kekle’n be wlɛ weiin. ?Ngue yɛ ɔ kle sɔ ɔ? Like suanlɛ nga wá klé e.
SRAN KWLAKWLA BE KWLA WUN NDƐ NANWLƐ’N I WLƐ
4. ?Ngue yɛ ɔ kle kɛ sran’m be klo Sasafuɛ Tranwlɛ’n nga i nun ndɛ’n i wlɛ wunlɛ’n timan kekle’n niɔn?
4 Le nɲɔn nga nun’n, like nga Zoova i nvle nunfuɛ’m be kle’n, i wlɛ wunlɛ’n ti pɔpɔ tra laa’n. Maan e kan like ng’ɔ kle sɔ’n be nun nsan be ndɛ. I klikli’n yɛle Sasafuɛ Tranwlɛ’n nga be yi’n. I wafa kun o lɛ’n, i nun ndɛ’n i wlɛ wunlɛ’n timan kekle.b Be nga be ti aniɛn sɔ mun mɔ b’a diman suklu dan’n, ɔ yo be ye kpa. Siɛ nin niɛn’m be wun kɛ Sasafuɛ Tranwlɛ’n sɔ’n ti’n, be mma’m be wun ndɛ’m be wlɛ weiin. Aniaan kpanngban be klɛli fluwa be kleli kɛ ɔ yo be ye wie. Aniaan bla kun seli kɛ laa’n, kɛ ɔ yo naan ɔ tɛ kosan’m be su Sasafuɛ Tranwlɛ’n i nun like suanlɛ’n i bo’n, i klun titi i. Sanngɛ siɛn’n, i klun titimɛn i kun. Ɔ seli kɛ: “N tɛ kosan’m be su kpɛ sunman, n klun titiman min. Nanwlɛ, ń yó Zoova kwla. Yɛ ń yó amun kwla wie.”
5. ?Ngue yɛ ɔ kle kɛ Biblu’n ng’ɔ fiteli uflɛuflɛ Angle’n nun’n, ɔ ti kpa dan ɔn?
5 Like nɲɔn su nga be yoli’n yɛle kɛ, Biblu’n nga be flɛ i blɔfuɛ nun kɛ Les Saintes Écritures — Traduction du monde nouveau, be yili uflɛuflɛ kun Angle’n nun. Yɛ be yili i nglo afuɛ 2013 nun, Ɔktɔblu i le 5, afuɛ nuan aɲia nga anuannzɛ’n yoli’n i bo lɔ.c Biblu’n sɔ’n i nun fluwa sunman be nun ndɛ ɲanman’m be timan tɛnndɛn kun. Kusu be nun ndɛ’n w’a kaciman. Yɛ be wlɛ wunlɛ’n w’a yo pɔpɔ. I wie yɛle kɛ laa’n, kɛ e ka ndɛ mma nga be o Zɔb 10:1 nun Angle Biblu’n nun’n, ɔ ti 27. Sanngɛ siɛn’n, ɔ ti ndɛ mma 19. I wie ekun yɛle Nyanndra Mun 8:6. Laa’n, i nun ndɛ mma’m be ti 20. Sanngɛ siɛn’n, ɔ ti ndɛ mma 13. Be nga Ɲanmiɛn kpali be sieli be ngunmin’n be nun kun m’ɔ ti Zoova i sufuɛ w’a cɛ kpa’n, ɔ seli kɛ: “Kɛ n kanngannin Zɔb fluwa’n nun Biblu’n nga w’a fite uflɛuflɛ’n nun’n, blɛ li yɛ m’an wun i wlɛ ɔ.” Sran kpanngban be kannin sɔ wie.
6. ?Wafa sɛ yɛ Matie 24:45-47 i nun yiyilɛ uflɛ’n, ɔ yo wɔ ɔ?
6 Like nsan su nga be yoli’n, yɛle kɛ koko nun wa’n, be yiyili Biblu’n nun ndɛ wie’m be nun uflɛ. Ɔ maan e wun be wlɛ kpa siɛn’n. I wie yɛle “sran kpa nanwlɛfuɛ b’ɔ si ngwlɛlɛ’n” i su ndɛ’n. Afuɛ 2013 nun, Zuie 1, Sasafuɛ Tranwlɛ’n, ɔ yiyili ndɛ sɔ’n nun kpa. Ndɛ’n i nun yiyilɛ uflɛ sɔ’n, ɔ yoli e kwlakwla e fɛ dan. (Mat. 24:45-47) Sasafuɛ Tranwlɛ’n kleli kɛ sran kpa nanwlɛfuɛ’n, yɛle anuannzɛ’n i ɲrun dinfuɛ mun. Naan e Min’n i ‘sran mun’ yɛle be kwlaa nga be man be aliɛ’n. Be yɛle be nga Ɲanmiɛn kpali be sieli be ngunmin’n, ɔ nin be nga be ti i “bua’m be wie” mun’n. (Zan 10:16) Kɛ e wun ndɛ kɛ ngalɛ sa’m be wlɛ mɔ e yiyi nun e kle sran uflɛ’n, i sɔ’n yo e fɛ dan! Sanngɛ, sa wie mun ekun be o lɛ. Sa sɔ’m be kle kɛ Zoova klo like nga be kle mɔ i wlɛ wunlɛ’n, ɔ ti pɔpɔ’n.
SA NGA BIBLU’N KAN BE NDƐ’N BE WLƐ WUNLƐ’N W’A YO PƆPƆ
7, 8. ?Ninnge nin sa benin wie mun yɛ Biblu’n kan be ndɛ mɔ be ti kɛ ninnge kpakpa nga bé bá’n be wawɛ sa ɔ?
7 Be nga be su Zoova w’a cɛ’n, be kwla sie i nzɔliɛ kɛ andɛ’n, wafa nga e fluwa’m be yiyi sa wie mɔ Biblu’n kan be ndɛ’n be nun’n, ɔ timan kɛ laa’n sa. Yɛle kɛ laa’n, kɛ be kan sa kun i ndɛ’n, be yiyi nun kɛ sa sɔ’n, ɔ ti sa kun mɔ cɛn wie lele ɔ́ jú’n i nzɔliɛ. ?Ɲanmiɛn Ndɛ’n su yɛ be jran be yiyili nun sɔ ɔ? Ɛɛn. Maan e fa Zonasi i wun ndɛ nga Zezi kannin’n e nian. Zezi seli Farizifuɛ mun kɛ “be su yi-man atrɛ fi kle-man be saan Nyanmiɛn nuan ijɔfuɛ Zonas liɛ’n cɛ.” (An kanngan Matie 12:39, 40 nun.) Zezi yiyili ndɛ sɔ’n nun kɛ blɛ nga Zonasi dili i jue’n i klun lɔ’n, ɔ ti blɛ nga i bɔbɔ ɔ́ wá dí i ndia nun’n i nzɔliɛ.
8 Biblu’n kan sa wie ekun mɔ be juli mɔ be ti sa nzɔliɛ’n, be ndɛ. Pɔlu kannin sa sɔ’m be nun sunman be ndɛ. I wie yɛle wafa nga Abraamu nin Sara nin Agar be trannin’n. Pɔlu kleli kɛ be tranlɛ sɔ’n ti kɛ ɲanndra sa. Yɛle kɛ wafa nga Abraamu nin Agar be trannin’n, ɔ ti wafa nga Zoova nin Izraɛli nvle’n be tran’n i nzɔliɛ. Yɛ wafa nga Abraamu nin Sara be trannin’n, ɔ ti wafa nga Zoova nin Zerizalɛmu ng’ɔ o ɲanmiɛn su lɔ’n be tran’n i nzɔliɛ. (Gal. 4:22-26) Ɔ kleli ekun kɛ ninnge wie mɔ Moizi Mmla’n kan be ndɛ’n, be ti kɛ “like kpakpa nga bé bá’n be wawɛ sa.” I wie yɛle Ɲanmiɛn i tannin sua’n, ɔ nin Ɲanmiɛn sua’n, ɔ nin sa tɛ’n i ti srɛlɛ’n i cɛn dan’n, ɔ nin Ɲanmiɛn ɲrun jranfuɛ’m be su kpɛn’n. (Ebr. 9:23-25; 10:1) Kɛ e suan ninnge sɔ’m be su like’n, mɔ e si ninnge nga be ti kɛ be wawɛ sa’n, e lafi Ɲanmiɛn su kpa ekun. ?Sanngɛ, é sé kɛ sran nga Biblu’n kan be ndɛ’n, be kwlaa be ti sran uflɛ wie’m be nzɔliɛ? ?Annzɛ é sé kɛ sa nga Biblu’n kan be ndɛ’n, be kwlaa be ti sa nga bé wá jú’n be wawɛ?
9. ?Laa’n, wafa sɛ yɛ e fluwa’m be yiyili Nabɔtu i wun ndɛ’n nun ɔn?
9 Laa’n, e fluwa’m be yiyili nun kɛ sran nga Biblu’n kan be ndɛ sa wie’m be nun’n, be kwlaa be ti sran uflɛ wie’m be nzɔliɛ. Naan ninnge wie’m be ti kɛ ninnge uflɛ be wawɛ sa. Yɛ sa nga be juli’n, be ti kɛ sa wie mɔ bé wá jú’n be wawɛ sa. I wie yɛle famiɛn Akabu nin i yi Zezabɛli klunwifuɛ’n, ɔ nin Nabɔtu be wun ndɛ’n. Famiɛn sɔ’n nin i yi’n, be kunnin Nabɔtu. Kpɛkun, be fɛli i viɲi fie’n. (1 Fam. 21:1-16) Afuɛ 1932 nun’n, Sasafuɛ Tranwlɛ’n yiyili nun kɛ Akabu nin Zezabɛli be ti Satan nin i sran’m be nzɔliɛ. Naan Nabɔtu ti Zezi i nzɔliɛ. Yɛ Nabɔtu i kunlɛ mɔ be kunnin i’n, ɔ ti Zezi i kunlɛ mɔ bé wá kún i’n i nzɔliɛ. Sanngɛ afuɛ 1961 nun’n, fluwa nga be flɛ i kɛ « Que ton nom soit sanctifié » seli kɛ Nabɔtu ti be nga Ɲanmiɛn kpali be sieli be ngunmin’n be nzɔliɛ. Naan Zezabɛli ti be nga be tɔn be wun suɛn kɛ be ti Klistfuɛ’n be nzɔliɛ. Ɔ seli ekun kɛ Nabɔtu i yalɛ nga Zezabɛli kleli’n, ɔ ti yalɛ nga bé klé Klistfuɛ nga Ɲanmiɛn kpali be sieli be ngunmin mɛn’n i awieliɛ blɛ’n nun’n, i nzɔliɛ. Ndɛ’n i nun yiyilɛ wafa sɔ’n, Ɲanmiɛn i sufuɛ’m be dili su afuɛ kpanngban kpa. Yɛ i sɔ’n wlali be fanngan naan b’a lafi Ɲanmiɛn su kpa. ?Ngue ti yɛ e yiyiman ndɛ’n nun sɔ kun ɔn?
10. (a) ?Ngue yɛ ɔ kle kɛ sran kpa nanwlɛfuɛ m’ɔ si ngwlɛlɛ’n w’a yo ngwlɛlɛfuɛ kpa ekun ɔn? (b) ?Ngue su yɛ siɛn’n, e fluwa’m be fa sran’m be ɲin sie ɔ?
10 Kɛ afuɛ’m bé sín’n, nn Zoova maan “sran kpa nanwlɛfuɛ b’ɔ si ngwlɛlɛ’n,” ɔ́ yó ngwlɛlɛfuɛ kpa ekun. Yɛle kɛ, sɛ Ɲanmiɛn Ndɛ’n w’a kanman trele kɛ sa kun ti kɛ sa uflɛ kun m’ɔ́ wá jú’n i wawɛ sa’n, be kanman sɔ wie. Asa ekun’n, be wa wunnin i wlɛ kɛ sa nga be yiyili nun kɛ be ti kɛ sa nga bé wá jú’n be wawɛ sa’n, be wlɛ wunlɛ’n ti kekle. Ɔ maan, afɔtuɛ nga sa sɔ’m be man’n, be wunman be wlɛ naan b’a nanti su. I sɔ’n ti, siɛn’n, sran nga Biblu’n kan be ndɛ’n be nzuɛn kpa’n su yɛ e fluwa’m be fa sran’m be ɲin sie ɔ.d I wie yɛle be Ɲanmiɛn sulafilɛ’n, nin be awlɛn tralɛ’n, nin wafa nga be nin Ɲanmiɛn be afiɛn mantannin’n.
11. (a) ?Wafa sɛ yɛ e fluwa’m be yiyi Nabɔtu i wun ndɛ’n nun siɛn’n niɔn? (b) ?Ngue ti yɛ Nabɔtu kle Ɲanmiɛn i sufuɛ’m be ajalɛ kpa ɔ? (c) ?Ngue ti yɛ siɛn’n, e fluwa’m be faman sran’m be ɲin sieman sa nga be ti kɛ sa nga bé wá jú’n be wawɛ sa’n, be su kɛ laa’n sa ɔ? (An nian “Fluwa’n nun kannganfuɛ’m be kosan mun” nun.)
11 Siɛn’n, wafa nga e fluwa’m be yiyi Nabɔtu i wun ndɛ nga Biblu’n kan’n nun’n, i wlɛ wunlɛ’n timan kekle. E wun i wlɛ kɛ sɛ be kunnin Nabɔtu’n, nán kɛ ɔ ti Zezi annzɛ be nga Ɲanmiɛn kpali be sieli be ngunmin’n be nzɔliɛ ti ɔ. Sanngɛ i sein nantilɛ’n ti yɛ be kunnin i ɔ. Famiɛn’n nin i yi’n be kleli i yalɛ lele, sanngɛ w’a kpɔciman Ɲanmiɛn le. (Kal. 36:7; 1 Fam. 21:3) Nabɔtu kle Ɲanmiɛn i sufuɛ’m be kwlaa be ajalɛ kpa. Afin andɛ’n, be kwla kle be yalɛ sɔ wie. (An kanngan 2 Timote 3:12 nun.) Ndɛ’n i nun yiyilɛ sɔ’n, Klistfuɛ’m be kwlakwla be wun i wlɛ weiin. Be wla kwlá fiman su. Yɛ be kwla nanti afɔtuɛ nga be o ndɛ sɔ’n nun’n be su. Ɔ maan be kwla lafi Ɲanmiɛn su kpa.
12. (a) ?Afɔtuɛ manlɛ ngunmin ti yɛ Biblu’n kan sa wie mɔ be juli’n be ndɛ ɔ? (b) ?Ngue ti yɛ andɛ Klistfuɛ’m be wun like nga Biblu’n kle’n i wlɛ ɔ? (An nian ja ngua lɔ nzɔliɛ’n.)
12 ?É sé kɛ afɔtuɛ manlɛ ngunmin ti yɛ Biblu’n kan sa wie mɔ be juli’n, be ndɛ ɔ? Cɛcɛ. Sa sɔ’m be nun wie’m be kle e like uflɛ. I wie yɛle kɛ, kɛ e bu Nabɔtu i sein nantilɛ mɔ i ti yɛ be kunnin i’n i su akunndan’n, e wun kɛ Zezi nin be nga Ɲanmiɛn kpali be sieli be ngunmin’n be nanti sɔ wie. Asa ekun’n, e wun kɛ Klist i “bua’m be wie” mun be nun sunman be nanti seiin wie. Ndɛ’n i nun yiyilɛ wafa sɔ’n mɔ i wlɛ wunlɛ’n timan kekle’n, ɔ ti Zoova liɛ’n su.e
ƝANNDRA NGA ZEZI BULI BE’N BE WLƐ WUNLƐ’N W’A YO PƆPƆ
13. ?Ngue yɛ ɔ kle kɛ siɛn’n, e fluwa’m be yiyi Ɲanndra nga Zezi buli be’n, be nun wie’m be nun weinwein ɔn?
13 Zezi Klist si like kle dan. Asiɛ nga su wa’n sran fi tomɛn i. Kɛ ɔ́ klé like’n, kpɛ sunman’n ɔ bu ɲanndra annzɛ ɔ fa sunnzun ase mun. (Mat. 13:34) Sa ng’ɔ kannin be ndɛ’n, be wlɛ wunlɛ’n w’a yoman kekle. Ɔ yoli sɔ naan sran’m be bu akunndan naan ndɛ’n wluwlu be wun. Kɛ afuɛ’m bé sín’n, e fluwa’m be yiyili Ɲanndra nga Zezi buli be’n be nun weinwein. Ɔ maan, be wlɛ wunlɛ’n timan kekle. I wie yɛle afuɛ 2008 nun, Zuie 1, Sasafuɛ Tranwlɛ’n. Ɔ yiyili kpanwun ayre’n, nin mutardi, ɔ nin lala’n be wun ɲanndra nga Zezi buli be’n, be nun weiin. Ɔ maan, e wun be wlɛ kpa siɛn’n. E wun i wlɛ kɛ Ɲanmiɛn Sielɛ’n, ɔ nin sran kpanngban kpa mɔ bé káci Klist i sɔnnzɔnfuɛ mɛn tɛ nga nun’n, be wun ɲanndra yɛ ɔ buli be ɔ.
14. (a) ?Laa’n, wafa sɛ yɛ Sasafuɛ Tranwlɛ’n yiyili Samari bian kpa’n i wun ɲanndra mɔ Zezi buli’n nun ɔn? (b) ?Siɛn’n, ngue yɛ wafa nga e fluwa’m be yiyi ɲanndra sɔ’n nun’n, ɔ kle e ɔ?
14 ?Ngue yɛ ɲanndra nga Zezi buli be’n, be kle e ɔ? Wie liɛ’n, sa nga cɛn wie lele bé wá jú’n, be wun ɲanndra yɛ ɔ buli ɔ. Wie liɛ kusu’n, ɔ buli ɲanndra sɔ mun naan sran’m be fa ngwlɛlɛ be nanti. ?Sanngɛ, sɛ sa nga bé wá jú’n, be wun ɲanndra yɛ ɔ buli’n annzɛ kusu ɔ timan sɔ’n, é yó sɛ naan y’a wun i wlɛ? Kɛ afuɛ’m bé sín’n, e wa wunnin i wlɛ weiin. I wie yɛle Samari bian kpa’n i wun ɲanndra mɔ Zezi buli’n. (Lik 10:30-37) Afuɛ 1924 nun’n, Sasafuɛ Tranwlɛ’n seli kɛ Samari bian’n, ɔ ti Zezi i nzɔliɛ. Naan atin ng’ɔ fɛ i Zerizalɛmu lɔ kɔ Zeriko’n, ɔ ti ɲrɛnnɛn mɔ kɛ ɔ fɛ i Adam blɛ su lele sran’m be wun i’n, i nzɔliɛ. Afin atin sɔ’n ti ndroliɛ. Sasafuɛ Tranwlɛ’n seli ekun kɛ kodiawiefuɛ nga be o atin’n su’n, be ti mɛn’n nun aata difuɛ dandan mɔ be di sran’m be ndrunmun’n be nzɔliɛ. Naan Ɲanmiɛn ɲrun jranfuɛ’n nin Levifuɛ’n, be ti be nga be tɔn be wun suɛn kɛ be ti Klistfuɛ’n be nzɔliɛ. Sanngɛ, wafa nga e fluwa’m be yiyi ɲanndra sɔ’n nun andɛ’n, ɔ kle kɛ ɔ fataman kɛ Klistfuɛ’m be kpa sran nun. Sanngɛ, ɔ fata kɛ be yo sran kwlaa nga be leman wie’n be ye. Ye’n i dan kpafuɛ ng’ɔ fata kɛ e yo sran mun’n, yɛle kɛ e kle be Ɲanmiɛn Ndɛ’n. Nanwlɛ, kɛ e wun kɛ Zoova i fanngan nun e wun i nuan ndɛ’n i wlɛ’n, ɔ yo e fɛ dan!
15. ?Ngue yɛ like suanlɛ ng’ɔ́ bá lɛ’n wá yíyí nun ɔn?
15 Like suanlɛ ng’ɔ́ bá lɛ’n, ɔ́ wá yíyí talua blu be wun ɲanndra nga Zezi buli’n nun. (Mat. 25:1-13) ?Ngue yɛ Zezi kunndɛli kɛ be nga bé yó i sɔnnzɔnfuɛ mɛn’n i awieliɛ blɛ’n nun’n, be wun i wlɛ ɔ? ?Sran nga Zezi kannin be ndɛ ɲanndra sɔ’n nun’n, é sé kɛ be ti sran wie’m be nzɔliɛ? ?Ninnge nin sa ng’ɔ kannin be ndɛ’n, é sé kɛ be ti ninnge annzɛ sa wie mɔ bé wá jú’n, be wawɛ? ?Annzɛ kusu é sé kɛ ɔ buli ɲanndra sɔ’n naan i sɔnnzɔnfuɛ’m be fa ngwlɛlɛ be nanti mɛn’n i awieliɛ blɛ nga nun? Like suanlɛ ng’ɔ́ bá lɛ’n, ɔ́ wá tɛ́ kosan sɔ’m be su.
a Biblu wie’m be se kɛ i sɔnnzɔnfuɛ 70. Sanngɛ, wie’m be se kɛ be ti 72.
b I kpalɛ klikli nga Sasafuɛ Tranwlɛ’n sɔ’n fíte’n, yɛle afuɛ 2011, Zuie nun. Angle nun yɛ ɔ fiteli ɔ. I sin’n, ɔ wa fiteli aniɛn wie’m be nun.
c Ɔ́ wá fíte aniɛn wie’m be nun.
d I wie yɛle e fluwa Amun lafi Ɲanmiɛn su kɛ be sa. Ɔ fa sran’m be ɲin sie i sran 14 be su. Ɔ kleman kɛ sran sɔ’m be ti sran uflɛ wie’m be nzɔliɛ. Sanngɛ, afɔtuɛ nga sran sɔ’m be wun ndɛ’n man e’n, i ndɛ yɛ ɔ kan ɔn.
e Ɲanmiɛn Ndɛ’n nga sran’m be klɛli’n, i wie o lɛ’n, be “wlɛ wunlɛ ti kekle.” Ndɛ nga Pɔlu klɛli be’n, be nun wie’m be ti sɔ. Sanngɛ i kwlaa m’ɔ yoli o, Ɲanmiɛn yɛ ɔ fɛli i ndɛ’n kwlaa mannin sran mun yɛ be klɛli ɔ. Ɲanmiɛn wawɛ’n i fanngan nun’n, andɛ Klistfuɛ’m be wun “Nyanmiɛn bɔbɔ i akunndan’n” i wlɛ.—2 Piɛ. 3:16, 17; 1 Kor. 2:10.