“Ko kpla lika sɔ’n nian”
‘Ko kpla lika sɔ’n i tɛnndɛn nun’n nin i ngbinngbin nun’n nian.’—BO BOLƐ 13:17.
1. ?Ngue yɛ Ɲanmiɛn seli Abraamu kɛ ɔ yo ɔ?
?WUNMIƐN lolɛ cɛn nun’n, amun klo lika klanman wie nun lɔ kɔlɛ? Sran wie’m be klo i sɔ ajalɛ liɛ’n i tulɛ loto nun. Wie mun kusu be kɔ kpanngɔ su naan b’a kwla niannian lika’n i kpa. Titi’n, kɛ sran’m be tu i sɔ ajalɛ liɛ’n, be cɛman. Sanngɛ Abraamu liɛ’n, Ɲanmiɛn seli i kɛ: “Jaso, ko kpla lika sɔ’n i tɛnndɛn nun’n nin i ngbinngbin nun’n nian, afin ń fá mán wɔ.” Kɛ Abraamu tili ndɛ sɔ’n, wafa nga ɔ yoli i’n, amun bu i sin be nian.—Bo Bolɛ 13:17.
2. ?Kɛ Abraamu tuli Ezipti lɛ’n, nin yɛ ɔ ɔli ɔ?
2 Amun e nian ndɛ sɔ mɔ Ɲanmiɛn kannin’n i ɲrun nin i sin’n kpa. Bo Bolɛ ndɛ tre 13 waan Abraamu nin i yi’n, ɔ nin i fuɛ wie mun ekun be ko trannin Ezipti mɛn’n nun lɔ. I sin’n, be tuli Ezipti lɛ ɔ nin be bo ninnge kwlakwla be ɔli ‘Negɛbu.’ Kpɔkun, kɛ Abraamu ‘fɛli i Negɛbu lɛ’n ɔ tu trantrannin lele naan w’a ju Betɛli.’ Kɛ utre wie tɔli Abraamu nin i aosua Lɔtu be nnɛn kankanfuɛ’m be afiɛn mɔ be sran nɲɔn’n be wunnin kɛ be tran likawlɛ ɔ ɔ su yoman ye kun’n, Abraamu i klunklo su’n, ɔ mannin Lɔtu i atin kɛ ɔ dun mmua fa lika ng’ɔ ti i klun su’n. Lɔtu fali “Zurdɛn lika” kpɛtɛkplɛɛ’n, ‘lika’n ti klanman kɛ Anannganman i fie wie sa,’ naan w’a tran Sodɔmu klɔ’n su. Ɲanmiɛn seli Abraamu kɛ: ‘Jran kan a o lɛ’n, man ɔ ɲin’n su nian mɛn’n i nglo lɔ lika’n nin i ngua lɔ lika’n, nin wia afiliɛ lɔ, ɔ nin wia atɔliɛ lɔ.’ Kɛ mɔ Betɛli lika’n wo kpɔlɛ su’n ti’n, Abraamu kwla jrannin lɛ niannin mɛn’n i lika’n kwlaa. Sanngɛ, nán lika’n i nianlɛ sa ngbɛn yɛ ɔ fata kɛ Abraamu nian ɔn. I sɔ’n ti’n, Ɲanmiɛn seli i kɛ ɔ “ko kpla lika sɔ’n” naan ɔ si i kpa.
3. ?Ngue ti yɛ lika nga Abraamu sinnin be nun’n, kan be o’n i wlɛ wunlɛ’n kwla yo kekle man e ɔ?
3 Lele naan Abraamu w’a ju Ebrɔn lɔ’n, sɛ ɔ kplali mɛn’n i kpɛ nɲɛ o, e simɛn i. Sanngɛ i kwlaa yoli o, Abraamu si mɛn nga Ɲanmiɛn seli kɛ ɔ́ fá mán Izraɛlifuɛ mun’n, i kpa tra e. Amun bu lika kɛ Negɛbu, nin Betɛli, nin Zurdɛn akpasua’n, ɔ nin Sodɔmu nin Ebrɔn lika’n, be angunndan be nian. ?Amun kwla wun kan lika sɔ’m be o’n amun angunndan nun lɔ ɔ? Nanwlɛ, be wlɛ wunlɛ sɔ’n timan pɔpɔ. Afin lika nga e kanngan be su ndɛ Biblu’n nun’n, Zoova i sufuɛ’m be nun sunman lika be nin a wlanwlanman lɔ le. Sanngɛ ɔ ti kpa kɛ e si kan lika sɔ’m be o’n. ?Ngue ti ɔ?
4, 5. (a) ?Wafa sɛ yɛ sa silɛ nga Nyanndra Mun 18:15 kɛn i ndɛ’n, ɔ kan klɔ nga Biblu’n bo be dunman’n be wlɛ wunlɛ’n i wie ɔ? (b) ?Ngue yɛ Sofoni ndɛ tre 2 kan be ndɛ ɔ?
4 Ɲanmiɛn Ndɛ’n waan: ‘Sran ng’ɔ si ngwlɛlɛ’n, ɔ kunndɛ kɛ ɔ́ sí sa. Sran ng’ɔ si angunndan’n, angunndan nun ndɛ yɛ ɔ kunndɛ kɛ ɔ́ tí ɔ.’ (Nyanndra Mun 18:15). Sran kun kwla si ninnge kpanngban be su like kpa. Sanngɛ Zoova nin i ninnge’m be yolɛ’n be silɛ’n yɛ ɔ ti like cinnjin kpafuɛ’n niɔn. I lɛ nun’n, saan Biblu’n nun kannganlɛ’n yɛ ɔ́ mán e like silɛ sɔ’n niɔn (2 Timote 3:16). Sanngɛ like nga e kanngan nun sɔ’n, maan e si kɛ ɔ fata kɛ e wun i wlɛ kpa. Like wlɛ wulɛ’n, yɛle kɛ be wun like sɔ’n i ɲrun nin i sin kwlaa. I sɔ kunngba’n yɛ ɔ fata kɛ e wun lika nga Biblu’n bo be dunman’n mun ɔn. I wie yɛle kɛ, e nun sunman e si lika nga Ezipti klɔ’n o’n. ?Sanngɛ, kɛ be se kɛ Abraamu fɛli i klɔ sɔ’n su lɛ ɔli ‘Negɛbu’ naan i sin’n, ɔ juli Betɛli, kpɔkun ɔ trannin Ebrɔn’n, e wun ajalɛ sɔ m’ɔ tuli’n i wlɛ kpa? ?Wafa nga lika sɔ’m be afiɛn’n fa ti nun’n, e wun i wlɛ kpa wie?
5 Ɔ Biblu’n nun kannganlɛ nun’n, atrɛkpa w’a kanngan Sofoni ndɛ tre 2 i nun le. I kannganlɛ nun’n, a wunnin klɔ nin nvle, ɔ nin mɛn wie’m be dunman mun. Be nun wie yɛle Gaza, ɔ nin Askalɔn, ɔ nin Asdɔdu, ɔ nin Ekrɔn, ɔ nin Sodɔmu nin Ninivu, ɔ nin Kanaan, ɔ nin Moabu nin Amɔn, yɛ Asiri. ?Sran nga be trannin lika sɔ’m be nun laa’n, mɔ Ɲanmiɛn i klun sa’n kpɛnnin su be nun wie’m be lika’n, amun kwla wun kan lika sɔ’m be o’n i wlɛ kpa?
6. ?Klɔ nga Biblu’n kan be ndɛ’n, ngue ti yɛ kan be o’n i desɛn’n nianlɛ’n w’a yo Klistfuɛ wie’m be cinnjin’n niɔn? (Amun nian kuku’n nun.)
6 Klɔ nga Biblu’n kan be ndɛ’n, kan be o’n i desɛn’n nianlɛ’n, ɔ yo Biblu’n nun like suanfuɛ sunman be ye kpa. Nán kɛ be klo desɛn sɔ’m be nianlɛ laa ti yɛ be nian ɔn. Sanngɛ kɛ mɔ be wun i wlɛ kɛ, desɛn sɔ’m be nianlɛ’n kwla uka be Ɲanmiɛn Ndɛ’n i silɛ’n nun kpa’n, i ti yɛ be nian ɔn. Yɛle kɛ, desɛn sɔ’n uka be maan be wun i wlɛ kɛ klɔ nga Biblu’n kan be ndɛ’n mɔ laa nun be si be’n, be nin sa uflɛ wie’m be kɔ likawlɛ. E ɲin mɔ é wá fá síe i klɔ sɔ’m be nun wie’m be su’n, ɔ́ wá yó maan atrɛkpa amún kló Zoova kpa ekun. Kpɔkun sa nga Biblu’n kannin be ndɛ kɛ be juli sakpa’n, amún wá wún be wlɛ kpa.—Amun nian kuku’n nun.
Wafa nga klɔ’m be afiɛn’n fa ti nun’n be silɛ’n ɔ uka e maan e wun sa nga be juli’n be wlɛ kpa tra laa’n
7, 8. (a) ?Sa sroesroe mennin yɛ Samsɔn yoli i Gaza lɔ ɔ? (b) ?Ndɛ mennin yɛ ɔ kwla uka e naan y’a wun sa nga Samsɔn yoli’n i sroesroe lika’n niɔn? (c) ?Wafa sɛ yɛ Samsɔn i su ndɛ sɔ’m be silɛ’n kwla uka e ɔ?
7 Jɔlɛ Difuɛ Mun 16:2 nun’n, ɔ kannin blɛ mɔ Samsɔn juli Gaza klɔ’n nun lɔ’n i su ndɛ. Kɛ mɔ andɛ be bo Gaza klɔ’n i dunman aladio nin televiziɔn nun titi’n ti’n, atrɛkpa amun kwla wun kan klɔ sɔ’n o’n i sa ngbɛn. Yɛle kɛ, ɔ o Filistifuɛ’m be akpasua’n liɛ’n nun lɔ, jenvie nga be flɛ i Mediterane’n i nuan lɔ [11]. Amun kanngan Jɔlɛ Difuɛ Mun 16:3 nun siɛn’n be nian. I waan: ‘Samsɔn lali lɛ lele kɔnguɛ afiɛn. Yɛ ɔ jasoli kɔnguɛ afiɛn sɛsɛsɛ. Ɔ trali klɔ’n i anuan’n ɔ nin i takawlɛ’n. Ɔ tuli be bo, ɔ fali be ɔ nin waka nga be fa jɛ i anuan’n sin’n boli i wati su ɔli oka ng’ɔ o Ebrɔn ndɛnman’n su lɔ, naan w’a ko sie be lɔ.’
8 Nanwlɛ, be kwlá siman su akplowa. Gaza i anuan mun nin be takatakawlɛ’m be ti dan yɛ be yo nɔnnin’n kpa. Amun bu be su manlɛ’n i angunndan nian! Sanngɛ Samsɔn mannin be su. ?Nin yɛ ɔ suali be ɔli ɔ? ?Yɛ lika ng’ɔ suali be ɔli’n i tɛnndɛn nun ti sɛ? E si kɛ Gaza klɔ’n wo jenvie nuan [15]. Ebrɔn lika’n kusu o wia afiliɛ lika’n nun lɔ, kpɔkun lika sɔ’n i nglonglo ti mɛtri 900. Nanwlɛ, oka lika kɛ ngalɛ sa’n i su lɔ kɔlɛ’n timan aɔwi ndɛ mlɔnmlɔn! E siman ‘oka ng’ɔ o Ebrɔn ndɛnman’n su lɔ’n’ i lika’n trele sa. Sanngɛ klɔ sɔ’n, ɔ nin Gaza be afiɛn’n ti nun kilo ko ju 60. ?Kɛ amun bu atin kɛ ngalɛ sa’n mɔ Samsɔn fali’n i angunndan’n, amun wunman kɛ junman dan yɛ ɔ dili ɔ? Maan amun wla kpɛn sa nga ti Samsɔn kwla yoli sa sɔ’n i su wie ekun. Biblu’n waan: ‘Anannganman i wawɛ’n jrɛli i su.’ (Jɔlɛ Difuɛ Mun 14:1; 15:14). E mɔ andɛ e ti Klistfuɛ’n, e minndɛman kɛ Ɲanmiɛn wawɛ’n man e wunmiɛn dan kɛ ngalɛ’n sa wie. Sanngɛ, Ɲanmiɛn wawɛ’n kwla tike e ɲin maan e wun Ɲanmiɛn ninnge’m be wlɛ kpa, kpɔkun ɔ wla e fanngan maan e tra e awlɛn e jran kekle (1 Korɛntfuɛ Mun 2:10-16; 13:8; Efɛzfuɛ Mun 3:16; Kolɔsfuɛ Mun 1:9, 10). Nanwlɛ, Samsɔn i su ndɛ nga Biblu’n kannin’n, ɔ kle e weiin kɛ Ɲanmiɛn wawɛ’n kwla uka e kpa liɛ su.
9, 10. (a) ?Ngue ti yɛ e kan kwlalɛ nga Zedeɔn kwlali Madianfuɛ mun’n i ndɛ wie’n niɔn? (b) ?Wafa sɛ yɛ kan klɔ’m be o’n be silɛ’n kwla uka e naan y’a wun sa sɔ’n i su ndɛ’n i wlɛ kpa ɔ?
9 Sa kun ekun mɔ Biblu’n kɛn i ndɛ m’ɔ kle kɛ ɔ fata kɛ e si atin’m be tɛnndɛn nun’n naan y’a wun sa ng’ɔ juli’n i wlɛ kpa wie’n, yɛle kwlalɛ nga Zedeɔn fa kwlali Madianfuɛ mun’n. Be nga be kanngan Biblu’n nun’n be nun sunman be si kɛ Zedeɔn, ɔ nin i sran ko ju 300 be kwlali sran 135.000 mɔ be yiali kɛ bé útu Zedeɔn nin i fuɛ mun’n. Sran nga Zedeɔn nin i sran’m be kwlali be sɔ’n yɛle Madianfuɛ mun nin Amalɛkifuɛ, ɔ nin nvle wie mun ekun. Sran sɔ’m be boli be nanmue mun Zizreɛli kongo’n nun, Mɔre kpɔlɛ’n i wun koko lɛ. [18] Zedeɔn i sran’m be fitali be awɛ’m be nun, be boli sɛ ng’ɔ o be sa nun mun. Be sɔli be tɛ’m be nuan kpɔkun be kpannin kekle kpa be seli kɛ: “Anannganman i tokofi’n, nin Zedeɔn i tokofi’n!” I sɔ’n sanngannin be kpɔfuɛ sɔ’m be nun yɛ ɔ wlali be srɛ kpa. Ɔ maan nga bli i ɲin wɔ i wiengu tokofi, nga bli i ɲin wɔ i wiengu tokofi (Jɔlɛ Difuɛ Mun 6:33; 7:1-22). ?Sanngɛ sa ng’ɔ yoli kɔnguɛ sɔ nun’n i ngba yɛle kpe kan ngalɛ’n? Amun kanngan Jɔlɛ Difuɛ Mun ndɛ tre 7 nin 8 nun be nian. Amún wún kɛ Zedeɔn nin i sran’m be fali alɛ’n miannin be kpɔfuɛ mun fii kpa. Lika sunman nga Biblu’n boli be dunman sa sɔ nun’n, be kwlá siman kan wie’m be o’n sa trele andɛ. Ɔ maan wie’m be nzɔliɛ nunman kan Biblu’n nun klɔ’m be o’n i desɛn’n su. Sanngɛ be nun sunman nga be le nzɔliɛ desɛn’n su’n, be kwla uka e maan e fa e ɲin sie sa nga Zedeɔn yoli be’n, be su.
10 Zedeɔn i kpɔfuɛ nga be kali’n, ɔ suli be su lele be juli Bɛt-Sita kpɔkun be sin ɔli Abɛl-Mɛɔla i ngua lɔ lika’n nun, Zurdɛn’n i wun lɔ (Jɔlɛ Difuɛ Mun 7:22-25). Biblu’n waan: ‘Zedeɔn nin i sonja ya nsan’m be juli Zurdɛn i nuan lɛ naan b’a kpɛ. Kɛ ɔ́ yó sɔ’n, nn b’a fɛ, sanngɛ be te su be kpɔfuɛ’m be su.’ Kɛ be kpɛli nzue’n, Izraɛlifuɛ’m be suli be kpɔfuɛ’m be su be juli Sikɔtu nin Peniɛli be ngua lɔ, Zabɔku i wun koko lɛ Zɔgbea kpɔlɛ’n su lɔ (ɔ mantan e blɛ liɛ su Jordanie lɔ Amman klɔ’n). Be suli be kpɔfuɛ’m be su lele kilo 80, kɛ ɔ́ yó sɔ’n nn be nin bé kún. Zedeɔn trali Madianfuɛ’m be famiɛn nɲɔn’n naan w’a kun be. Kɛ ɔ yoli sɔ’n, ɔ sɛli i sin i klɔ Ofra, kan alɛ’n boli i bo lɛ’n i wun koko lɛ (Jɔlɛ Difuɛ Mun 8:4-12, 21-27). Nanwlɛ, sa nga Zedeɔn yoli’n, w’a yoman awɛ nun fitalɛ nin tɛ’m be nuan sɔlɛ’n, ɔ nin kpanlɛ’n sa ngbɛn. ?Ɲanmiɛn i sufuɛ kpa’m be su ndɛ nga Biblu’n kannin’n be nun’n, amun wunman kɛ sa sɔ’n yoli sa dan’n? Pɔlu waan: ‘Sɛ n waan ń kán Zedeɔn, ɔ nin Ɲanmiɛn nuan ijɔfuɛ’m be ndɛ’n, n su ɲanman n ti kɛnmɛn i ngba. Be nga be leman wunmiɛn’n be ɲannin fanngan, be yoli yakpa alɛ nun.’ (Ebre Mun 11:32-34). E mɔ e ti Klistfuɛ’n e kwla fɛ wie kusu. ?Sanngɛ i kwlaa yoli o, nán Ɲanmiɛn i klun sa yolɛ’n yɛ ɔ ti e cinnjin kpa kɛ e yo ɔ?—2 Korɛntfuɛ Mun 4:1, 16; Galasifuɛ Mun 6:9.
?Wafa sɛ yɛ sran’m be yili be klun angunndan’n i nglo ɔ?
11. ?Ajalɛ mennin yɛ Izraɛlifuɛ’m be tuli naan b’a ju Kadɛsi lɔ ɔ? ?Kpɔkun ajalɛ uflɛ mennin ekun yɛ be tuli ɔ?
11 Sran wie’m be nian Biblu’n nun klɔ’m be takatakawlɛ’n i desɛn’n su. ?Sanngɛ amun bui kɛ desɛn sɔ’n kwla yi blɛ sɔ nun sran’m be klun angunndan’n i nglo? Izraɛlifuɛ mun mɔ kɛ bé kɔ́ mɛn nga Ɲanmiɛn seli kɛ ɔ́ fá mán be’n i nun lɔ’n, be juli Sinai oka’n bo lɔ’n, amun e fa be su sunnzun ase naan e nian. Kɛ be tu trantrannin lele’n, be juli Kadɛsi (annzɛ Kadɛsi-Barnea). [9] Mmla’n 1:2 waan i sɔ atin’n m’ɔ kwla ju kilo 270, ɔ ti cɛn blu nin kun nantilɛ. Kɛ be juli lika sɔ’n nun’n, Moizi sunmannin sran 12 kɛ be ko kpla mɛn mɔ Ɲanmiɛn seli kɛ ɔ́ fá mán be’n nian (Kalɛ 10:12, 33; 11:34, 35; 12:16; 13:1-3, 25, 26). Be ko kplali mɛn’n niannin. Be fɛli i kplalɛ Negɛbu i nglo lɔ lika’n nun lɔ, atrɛkpa be sinnin Bɛr-Seba kpɔkun be juli Ebrɔn lɔ, mɛn mɔ Ɲanmiɛn seli kɛ ɔ́ fá mán be’n i nglo lɔ lika’n i wun koko lɛ (Kalɛ 13:21-24). Kɛ mɔ lika kplafuɛ’m be nun sran blu’n be ndɛ liɛ’n i su yɛ Izraɛlifuɛ’m be fali’n ti’n, be wlan sinnin aawlɛ flɛnnɛn’n nun lele afuɛ 40 (Kalɛ 14:1-34). ?Wafa sɛ yɛ i sɔ’n yi be Ɲanmiɛn sulafilɛ’n ɔ nin i klun sa yolɛ’n i nglo ɔ?—Mmla’n 1:19-33; Jue Mun 78:22, 32-43; Zid 5.
12. ?Izraɛlifuɛ’m be Ɲanmiɛn sulafilɛ’n i su ndɛ mennin yɛ e kwla kan ɔn? ?Kpɔkun ngue ti yɛ ɔ fata kɛ e bu be ayeliɛ sɔ’n i su angunndan kpa ɔ?
12 Amun e nian kan klɔ’m be o’n ɔ nin wafa nga be afiɛn’n fa ti nun’n naan e bu ajalɛ fanunfanun nga Izraɛlifuɛ’m be tuli be’n be su angunndan e nian. ?Sɛ ɔ ti kɛ Izraɛlifuɛ’m be fali Zozie nin Kalɛbu be ndɛ liɛ’n su’n, nn bé kɔ́ kó sín atin tɛnndɛn su lele naan b’a ju Mɛn nga Ɲanmiɛn seli kɛ ɔ́ fá mán be’n nun lɔ? Afin, Kadɛsi nin Barɛd-Lasai-Rɔi be afiɛn’n ti kilo 16 cɛ. Izaaki nin Rebeka be trannin lika sɔ’n nun laa. [7] Asa ekun’n, Bɛr-Seba klɔ’n o Mɛn’n nga Ɲanmiɛn seli kɛ ɔ́ fá mán be’n i bo ngua lɔ, kpɔkun be afiɛn’n ti nun kilo 95 (Bo Bolɛ 24:62; 25:11; 2 Samiɛl 3:10). Kɛ be fɛli i Ezipti lɔ lele mɔ bé fá jú Sinai oka’n bo lɔ’n, mɔ bé fɛ́ i lɛ ekun bé nánti kilo 270 mɔ bé jú Kadɛsi’n, be juli Mɛn’n nga Ɲanmiɛn seli kɛ ɔ́ fá mán be’n i bue nuan. E kwla se kɛ e kusu e o mɛn klanman nga Ɲanmiɛn seli kɛ ɔ́ fá mán e’n, i bue nuan. ?Afɔtuɛ mennin yɛ Izraɛlifuɛ’m be ayeliɛ’n man e ɔ? Akoto Pɔlu fali sa nga Izraɛlifuɛ’m be yoli tu e fɔ se kɛ: ‘I sɔ’n ti, maan e mian e ɲin naan e wlu wunmiɛn lolɛ lika sɔ’n nun naan sran fi a yoman ɲin kekle i su naan w’a wluman lika sɔ’n nun kɛ be liɛ’n sa.’—Ebre Mun 3:16–4:11.
13, 14. (a) ?Sa mennin ti yɛ Gabaɔnfuɛ’m be fali ajalɛ cinnjin kpa kun’n niɔn? (b) ?Ngue yɛ Gabaɔnfuɛ’m be ayeliɛ’n yi i nglo ɔ? ?Yɛ afɔtuɛ mennin yɛ i sɔ’n man e ɔ?
13 Sa kun ekun m’ɔ yi sran’m be Ɲanmiɛn sulafilɛ’n ɔ nin i klun sa yolɛ’n i nglo mɔ Biblu’n kɛn i ndɛ’n, yɛle sa nga Gabaɔnfuɛ’m be yoli’n. Kɛ Zozie fali Izraɛlifuɛ mun kpɛli Zurdɛn’n mɔ be wluli mɛn nga Ɲanmiɛn seli kɛ ɔ́ fá mán be’n i nun lɔ’n, ɔ yoli cinnjin kɛ be kankan Kanaanfuɛ’m be bo (Mmla’n 7:2, 3). Nvle sɔ mun m’ɔ fata kɛ be kan be bo’n, Gabaɔnfuɛ’m be o be nun wie. Kɛ Izraɛlifuɛ’m be fali Zeriko nin Ai klɔ’n, be kplannin be nanmue’n Gilgali wun koko lɛ. Yɛ kɛ mɔ Gabaɔnfuɛ’m be kunndɛman kɛ be nunnun be wie’n ti’n, be sunmannin sran mun Gilgali lɔ naan be ko wun Zozie wun. Kɛ ɔ ko yo naan sran sɔ’m be nin Izraɛlifuɛ’m b’a kwla tra aenguɛ’n ti’n, be kpɛli gblɛ kɛ be fin mɛn mmua kpa kun nun.
14 Be seli Zozie kɛ: ‘Nannan, e fin mɛn mmua kpa kun nun. Sa nga ti mɔ e ba’n, yɛle Anannganman ɔ Ɲanmiɛn i ngan mɔ e tili’n.’ (Zozie 9:3-9). Be wun tralɛ nin be ngbabua’m be kusu be kle kɛ be fin lika mmua. Sanngɛ nn be klɔ’n nin Gilgali be afiɛn’n ti nun kilo 30 cɛ. [19] Zozie nin kpɛnngbɛn’m be buli Gabaɔnfuɛ’m be nanwlɛ ti’n, be nin be nin klɔ nga be mantan be ekun’n be trali aenguɛ. ?Kɛ ɔ ko yo naan Izraɛlifuɛ’m b’a nunnunman be’n i ngunmin ti yɛ Gabaɔnfuɛ’m be kpɛli be gblɛ’n niɔn? Nɛ́n i sɔ’n ngunmin ti ɔ. Sanngɛ be kunndɛli kpa kɛ Izraɛlifuɛ’m be Ɲanmiɛn’n i klun jɔ be wun ti yɛ be kpɛli gblɛ’n niɔn. Zoova sɔli Gabaɔnfuɛ’m be nun. Ɔ maan Zozie seli be kɛ be liɛ’n, ‘be kpɛ yie naan be sa nzue man Izraɛli nvle’n naan be fa kplan Anannganman i suwlɛ’n.’ (Zozie 9:11-27). Gabaɔnfuɛ’m be tuli be klun be dili i sɔ junman’n m’ɔ leman ɲrun’n be mannin Zoova titi. Atrɛkpa’n, be nun wie mun mɔ be fin Babilɔni bali’n, be yoli Ɲanmiɛn sua’n nun junman difuɛ nga be fali be kɛ be uka Levifuɛ mun’n, be nunfuɛ wie mun (Ɛsdras 2:1, 2, 43-54; 8:20). E kwla nian sran sɔ’m be nzuɛn’n su wie. Yɛle kɛ, maan e mian e ɲin naan e nin Ɲanmiɛn e nanti klanman. Kpɔkun kannzɛ junman nga i sulɛ’n nun be fa man e kɛ e di’n ɔ leman ɲrun’n, maan e tu e klun e di.
Maan e klɛn e wun e man
15. ?Ngue ti yɛ ɔ fata kɛ e fa e ɲin sie i Biblu’n i lika nga be klɛli i Glɛki aniɛn nun’n i su ɔ?
15 Biblu’n i lika nga be klɛli i Glɛki aniɛn’n nun’n, ɔ kan sa wie mun mɔ be nun’n, be bo klɔ wie’m be dunman’n be ndɛ. Klɔ sɔ’m be wie yɛle klɔ nga Zezi nin Pɔlu be sinnin be su be boli jasin fɛ’n (Mark 1:38; 7:24, 31; 10:1; Lik 8:1; 13:22; 2 Korɛntfuɛ Mun 11:25, 26). Kɛ é kán sa wie’m be ndɛ’n, amun bu ajalɛ nga be tuli ɔli klɔ sɔ’m be su’n be tɛnndɛn mɔ be ti’n i angunndan be nian.
16. ?Wafa sɛ yɛ Bere lɔ Klistfuɛ’m be kleli kɛ be klo Pɔlu ɔ?
16 Pɔlu i ngaliɛ difuɛ junman dilɛ’n i ajalɛ’n i nɲɔn su ng’ɔ tuli nun’n (nian desɛn’n i su ɲanman ɔkwlɛ’n), ɔ juli Filipu, andɛ ɔ o Glɛki’m be mɛn’n nun lɔ. Ɔ boli jasin fɛ’n i klɔ sɔ’n su kpɔkun be wlɛli i bisua lɔ. Kɛ be yacili i nun’n, ɔ ɔli Tɛsaloniki (Sa Nga Be Yoli’n 16:6–17:1). Kɛ Zuifu’m be yoli mɔ Tɛsaloniki klɔ’n nun sanngannin’n, aniaan’m be seli Pɔlu kɛ ɔ wɔ Bere. Klɔ sɔ’n nin Tɛsaloniki klɔ’n be afiɛn’n ti nun kilo 65. Pɔlu i junman’n bali nvlɛ Bere lɔ kpa. Sanngɛ Zuifu’m be bali lɛ be wa wlawlali sran mun. I sɔ’n ti’n, e ‘niaan’m be yoli maan Pɔlu ɔli jenvie’n nuan lɔ,’ kpɔkun “be nga be ɔli Pɔlu sunmanlɛ’n, be ɔli lele juli Atɛni.” (Sa Nga Be Yoli’n 17:5-15). Atrɛkpa’n, sran wie mun mɔ be yoli Klistfuɛ ɔ nin a cɛman’n, ɔ yoli be fɛ kɛ bé kó súnman Pɔlu. Be nin i be nantili lele kilo 40 naan b’a ju jenvie’n nuan lɔ. I sin’n, be tuali be bɔbɔ be ti be fuli mmeli’n nun naan b’a ɔ lele Atɛni. Lɛ nin Atɛni be afiɛn’n ti nun kilo 500. Ajalɛ kɛ ngalɛ’n sa’n i tulɛ’n kwla yo e niaan’m be wie like, sanngɛ b’a bumɛn i ndɛ. Ɔ maan be nin Ɲanmiɛn i sran’n be dili le nɲɔn kun atin’n nun.
17. ?Kɛ e si wafa nga Mile nin Efɛzi be afiɛn’n fa ti nun ju’n, ngue yɛ e wun i wlɛ kpa ɔ?
17 Ajalɛ’n i nsan su nga Pɔlu tuli’n nun’n (nian ɲanman ble’n), ɔ juli Mile. Lɛ’n, ɔ yili sran kɛ be ko yia Efɛzi lɔ asɔnun kpɛnngbɛn mun. Mile nin Efɛzi klɔ’n be afiɛn’n kwla ju kilo 50. Amun bu asɔnun kpɛnngbɛn sɔ mun mɔ be yacili be junman wie’m be dilɛ be ko toli Pɔlu be angunndan nian. Kɛ bé kɔ́ mɔ bé kókó aɲia nga be nin Pɔlu bé wá yó’n i su yalɛ’n, atrɛkpa be wun bliblili be kpa. Kɛ aɲia’n wieli mɔ be tie Pɔlu i srɛlɛ’n, ‘be kwlaa be ɲinmuɛn guali, be to be sa blɛli i.’ I sin’n, ‘be ko sunmɛnnin i lele be juli mmeli’n nun lɔ’ naan Pɔlu w’a ɔ Zerizalɛmu (Sa Nga Be Yoli’n 20:14-38). Kɛ bé sá be sin Efɛzi lɔ’n, atrɛkpa be buli sa kpanngban su angunndan yɛ be kokoli be su yalɛ. Aniaan sɔ’m be yili be sran klolɛ’n i nglo atin tɛnndɛn nga be fali be ko toli Pɔlu naan w’a kwla wla be fanngan’n, i nun. ?Kɛ amun bu i sɔ liɛ’n i angunndan’n, ɔ wluwluman amun wun? ?Amun wun sa sɔ’n i nun afɔtuɛ kun mɔ amun kwla fa su amun mɛn dilɛ’n nun ɔn?
Maan e suan Mɛn nga Ɲanmiɛn seli kɛ ɔ́ fá mán Izraɛlifuɛ mun’n i su like naan ɔ tike e ɲin e ɲrun lɔ liɛ’n su
18. ?Klɔ nga Biblu’n bo be dunman’n be su like silɛ liɛ’n nun’n, ngue yɛ e kwla ta nda kɛ é yó ɔ?
18 Sa nga e wunnin be lɛ’n be kle kɛ ɔ ti cinnjin kpa kɛ e si mɛn nga Ɲanmiɛn fa mannin Izraɛlifuɛ mun’n i su like. Afin, mɛn sɔ’n i su ndɛ o Biblu’n nun kpa. (Kpɔkun e kwla suan lika sɔ’n i nvɛnwun lɛ klɔ wie mun mɔ Biblu’n bo be dunman’n be su like wie.) Kɛ é súan Mɛn nga Ɲanmiɛn seli kɛ ɔ́ fá mán Izraɛlifuɛ mun’n i su like mɔ é wún i wlɛ’n, maan e wla kpɛn mmla ng’ɔ fata kɛ Izraɛlifuɛ’m be di su naan b’a tran mɛn sɔ mɔ ‘i asiɛ’n ɔ yo like ye kpa’n’ i nun’n, i su wie. Mmla sɔ’n yɛle kɛ maan be sro Zoova naan be fɛ i mmla’m be su titi.—Mmla’n 6:1, 2; 27:3.
19. ?Mɛn klanman fa nɲɔn mennin yɛ ɔ fata kɛ e ɲin tran be su titi ɔ?
19 Andɛ kusu’n, ɔ fata kɛ e yo e like liɛ nga Zoova kunndɛ kɛ e yo’n. Yɛle kɛ, maan e sro i naan e mian e ɲin e nanti i atin’n su. Sɛ e yo sɔ’n, e Ɲanmiɛn ninnge’m be nun mɛn klanman’n mɔ asiɛ wunmuan’n su Klistfuɛ kpa’m be o nun’n, i ɲin fite dan, kpɔkun ɔ́ yó klanman kpa ekun. É yó kpa kɔ́ i ɲrun mɛn klanman sɔ’n i su like silɛ’n nun, kpɔkun é ɲán suyralɛ. Asa ekun’n, é sí kɛ suyralɛ dan kpa’m be o e ɲrun lɔ. Zozie fali Izraɛlifuɛ mun kpɛli Zurdɛn’n kpɔkun be wluli mɛn’n mɔ lɔ asiɛ’n yo like ye kpa’n, i nun. E kusu e le sa kpa kun mɔ i ti yɛ e lafi su kpa kɛ asiɛ’n wá káci mɛn klanman sakpa’n niɔn. Sa sɔ’n yɛle mɛn klanman m’ɔ wo e ɲrun lɔ’n.
?Amun wla kwla kpɛn su?
• ?Ngue ti yɛ ɔ fata kɛ e kunndɛ e si klɔ nga Biblu’n bo be dunman’n be kpa ɔ?
• ?Like suanlɛ nga nun’n, mɛn’n i lika mennin yɛ i nun yiyilɛ’n tikeli amun ɲin kpa ɔ?
• ?Kɛ amun suannin mɛn’n i su like’n, sa mennin yɛ i su like suanlɛ’n ɔ wluwluli amun wun mɔ amun wla su fiman su le ɔ?
[Kuku, bue ]
‘Voyez le bon pays’
Aɲia dandan nga Zoova i Lalofuɛ’m be yoli be afuɛ 2003 nun lele ɔ fa juli 2004 nun’n be bo lɔ’n, aklunjuɛ su yɛ be sɔli fluwa nga be flɛ i ‘Voyez le bon pays’ i nun ɔn. Be yili fluwa uflɛ sɔ aniɛn 80 nun. Lika nga Biblu’n kan be ndɛ’n, i li bɔɔ wafa nga kɛ afuɛ’m bé sín’n Mɛn nga Ɲanmiɛn seli kɛ ɔ́ fá mán Izraɛlifuɛ mun’n ɔ kacikacili’n, i desɛn nin i foto mun yɛ be o fluwa sɔ’n nun ɔn. Desɛn nin foto sɔ’m be ti yɛiin, kpɔkun be kannin be ayre.
Like suanlɛ nga fa e ɲin sie i fluwa’n i nun desɛn wie’m be su trele. Nimielo nga be klɛli i ble tuun kpa’n mɔ i wie yɛle kɛ [15] sa’n, ɔ kle fluwa ‘Voyez le bon pays’ i bue nga i nun yɛ be fali desɛn’n. Sɛ amun le fluwa ‘Voyez le bon pays’ sɔ’n, amun nian nun titi naan amun si desɛn fanunfanun sɔ mun kpa. I liɛ’n, amun Ɲanmiɛn Ndɛ’n i silɛ’n yó dan kɔ́ i ɲrun.
(1) Desɛn’m be nun sunman be le be su ndɛ mun annzɛ nzɔliɛ mun [18]. (2) Kɛ ɔ ko yo naan y’a kwla wun wafa nga klɔ’m be afiɛn’n fa ti nun ju’n i wlɛ kpa’n ti’n, be sieli nzɔliɛ kun. Yɛle kɛ wie liɛ’n, sɛ klɔ nɲɔn be afiɛn’n ti nun kilo akpi’n, fluwa’n nun ɔ ti kilo kun (echelle: 1 Km/1000) [26]. (3) Nzɔliɛ kun m’ɔ ti kɛ ta mma sa’n, be fa sieli i desɛn i wun lɛ wie. Ta mma sɔ’n i ti’n kɔ desɛn’n i nglo lɔ lika’n nun. I sɔ’n kle wafa nga amun kwla tra fluwa’n nun naan amun a wun i nun kannganlɛ i wlɛ kpa’n [19]. (4) Desɛn’n su’n, lika nga oka’m be o lɛ’n, be kannin be ayre be sieli be nzɔliɛ [12]. (5) Desɛn’n i nuan bui su’n, be klɛli fluwa mma kɛ A,B,C sa’n, ɔ nin nimielo mun naan amun a kwla wun lika nga klɔ’m be o’n, annzɛ be dunman mun [23]. (6) Fluwa’n ‘Voyez le bon pays’ i index lika m’ɔ o i bue [34-5] nun’n, amun kwla wun fluwa’n i bue nga i nun yɛ be fali desɛn’n i nimielo’n. Nimielo sɔ mun m’ɔ ti ble tuun kpa’n, ɔ nin desɛn’n su fluwa mma nin nimielo kɛ E2 sa’n, be kle klɔ kun i takawlɛ’n. Sɛ amun fa blɛ kan be nian desɛn sɔ’m be kpa’n, amún wún kɛ amun like silɛ’n yó dan.