Amun su Zoova kwlaa naan ɲrɛnnɛn blɛ’n w’a ju
“Maan ɔ wla kpɛn ɔ yifuɛ’n i su.”—AKU. 12:1.
?AMUN KWLA YIYI NUN?
?Wafa sɛ yɛ aniaan kpɛnngbɛn’m be kwla kle gbanflɛn nin talua mun ninnge nga be si be’n mun ɔn?
?Sran benin mun yɛ Biblu’n kan be ndɛ mɔ aniaan kpɛnngbɛn’m be kwla nian be ajalɛ’n su be ko bo jasin fɛ’n i lika uflɛ ɔ?
?Ngue yɛ aniaan kpɛnngbɛn wie’m be yoli naan b’a kwla di Ɲanmiɛn i junman wie mun ɔn?
1, 2. (a) ?Afɔtuɛ benin yɛ Zoova maan Salomɔn mannin gbanflɛn nin talua mun ɔn? (b) ?Ngue ti yɛ afɔtuɛ sɔ’n kwla yo aniaan nga b’a ɲan afuɛ 50 nin 50 tra su’n be liɛ wie ɔ?
ZOOVA maan Famiɛn Salomɔn kannin ndɛ kun kleli gbanflɛn nin talua mun. Ɔ seli be kɛ: “Blɛ bɔ a tɛ yo gbanflɛn’n [annzɛ talua’n], maan ɔ wla kpɛn ɔ yifuɛ’n i su kwlaa naan nyrɛnnɛn blɛ’n w’a ju.” ?Blɛ benin yɛ Salomɔn flɛ i “nyrɛnnɛn blɛ’n” niɔn? Yɛle blɛ mɔ sran’n yo oke’n. Afin blɛ sɔ nun’n, sran’n i sa’m be usu, i ja’m be glɔglɔ, i je’m be tutu, ɔ wunman ase kpa kun, i su’m be tannin, i ti’n bo je yɛ ɔ kwlá tinngɛmɛn i wun kun. I kwlaa sɔ’n ti afɛ. I ti yɛ Salomɔn se kɛ blɛ mɔ sran’n tɛ yo gbanflɛn annzɛ talua’n, yɛ ɔ fata kɛ i wla kpɛn Zoova’n su’n niɔn.—An kanngan Akunndanfuɛ’n 12:1-5 nun.
2 Aniaan sunman b’a ɲan afuɛ 50 nin 50 tra su. Wie’m be ti’n su bo je. Sanngɛ be te le wunmiɛn. Kpɛnngbɛn yolɛ’n i su afɛ nga Salomɔn kɛn i ndɛ’n, ɔ nin a toman be. Ɔ maan afɔtuɛ nga Salomɔn mannin gbanflɛn nin talua mun’n, ɔ kwla yo be liɛ wie. Salomɔn seli kɛ: “Maan ɔ wla kpɛn ɔ yifuɛ’n i su.” ?Wafa sɛ yɛ kpɛnngbɛn’m be kwla fa afɔtuɛ sɔ’n su wie ɔ?
3. ?Wafa sɛ yɛ sran kun kle kɛ i wla kpɛn i Yifuɛ’n su ɔ?
3 Kpɛnngbɛn mun, atrɛkpa amun su Zoova w’a di afuɛ kpanngban kpa. Ɔ nin i sɔ ngba’n, ɔ fata kɛ cɛn kunngun amun tran be bu e Yifuɛ’n i dan m’ɔ ti’n i akunndan. Zoova i sa nuan ninnge’m be ti abonuan. Ninnge sɔ’m be sɔnnin dan yɛ be ti fanunfanun. E kwlá wunman wafa ng’ɔ yili be’n be kwlaa be wlɛ. Yɛ be su aklunjuɛ nga e kwla di’n, be kanman. Kɛ e bu Zoova i sa nuan ninnge’m be akunndan’n, e wun i wlɛ kpa ekun kɛ ɔ ti sran klofuɛ, ɔ si ngwlɛlɛ naan ɔ le tinmin. (Jue. 143:5) Sran nga i wla kpɛn i Yifuɛ’n su’n, ɔ bu like nga i Yifuɛ Ɲanmiɛn se i kɛ ɔ yo’n i akunndan wie. Blɛ sɔ nun’n, ɔ fua kpa kɛ ɔ́ yó like kwlaa ng’ɔ kwla yo’n naan ɔ́ sú i Yifuɛ’n, ɔ́ lɛ́ i ase tititi.—Aku. 12:13.
LIKE NGA KƐ KPƐNNGBƐN’N BA’N E KWLA YO’N
4. (a) ?Kosan benin yɛ ɔ fata kɛ kpɛnngbɛn’m be fa usa be wun ɔn? (b) ?Ngue ti ɔ fata kɛ be usa be wun sɔ ɔ?
4 Sɛ amun su Zoova w’a di afuɛ kpanngban kpa naan amun a yo kpɛnngbɛn’n, amun a wun sa wie mun pɛ. Sɛ ɔ ti sɔ’n, amun fa kosan yɛ’n usa amun wun: ‘?Blɛ nga nun mɔ n te le wunmiɛn kan’n, ngue yɛ n kwla yo ɔ?’ Ninnge kpanngban o lɛ mɔ amun kwla yo ɔ. I wie yɛle kɛ Zoova i su like nga amun si i’n, amun kwla fa kle gbanflɛn nin talua mun. Asa ekun’n, amun kwla kan aklunjuɛ sa nga amun wunnin be Ɲanmiɛn i sulɛ nun’n, be ndɛ fa wla aniaan’m be fanngan. I sɔ yɛ Famiɛn Davidi srɛli Ɲanmiɛn kɛ ɔ́ yó ɔ. Ɔ seli kɛ: “Ee Nyanmiɛn, kɛ ɔ fin min kaan nun’n yɛ a boli min ngwlɛlɛ klelɛ’n i bo ɔ. [...] Ee Nyanmiɛn, siɛn’n bɔ m’an yo oke bɔ min ti’n w’a bo je yɛ’n, nán yi min ase. Maan n kan ɔ kwlalɛ bɔ a kwla’n i nun ndɛ n kle min blɛ sufuɛ mun. Maan n kan ɔ safunyrɛn sa bɔ a yo be’n n kle be kwlaa nga bé bá be sin lɔ’n.”—Jue. 71:17, 18.
5. ?Wafa sɛ yɛ aniaan kpɛnngbɛn’m bé yó naan b’a kle gbanflɛn nin talua mun sa nga be si be mun ɔn?
5 ?Aniaan kpɛnngbɛn mun, wafa sɛ yɛ amún yó naan amun a kle gbanflɛn nin talua mun sa kpanngban nga amun si be mun ɔn? Amun flɛ be amun awlo lɔ. Kpɛkun kɛ amun nin bé bó nzɛmundɛ’n, amun kan wie kle be. Asa ekun’n, amun nin be bo jasin fɛ’n naan be wun i wlɛ kɛ amun klo Zoova sulɛ kpa. Elii seli kɛ: “Kpɛnngbɛn’m bé wún ndɛ’n i kanwlɛ. Yɛ kɛ bɔ be afuɛ’n w’a ɔ i nyrun lɔun’n ti, bé tíke ngwlɛlɛ’n i nyin klé ye.” (Zɔb 32:7) Akoto Pɔlu kusu wlali bla kpɛnngbɛn’m be fanngan kɛ maan be nzuɛn’n yo kpa, yɛ nán ndɛ tɛ fite be nuan. I waan be yo sɔ naan sran uflɛ nian be nzuɛn’n su. Ɔ seli kɛ: “Maan bla kpɛnngbɛn’m be yo sa ng’ɔ ti kpa’n.”—Tit 2:3.
WAFA NGA AMUN KWLA UKA ANIAAN MUN’N
6. ?Ngue ti yɛ ɔ fataman kɛ aniaan nga b’a yo kpɛnngbɛn’n be se be klun lɔ kɛ be kwlá yoman like fi kun ɔn?
6 Aniaan kpɛnngbɛn mun, ninnge nga amun si be mɔ amun kwla kle aniaan mun’n, be diman be yalɛ. Amun bu be akunndan be nian. Sa nga amun wun be wlɛ andɛ’n, ɔ nin nga amun wunnin be wlɛ i afuɛ 30 annzɛ 40 yɛ’n, be timan kun. I wie yɛle kɛ wafa nga be kwla fa Biblu’n nun ndɛ’n su sa fanunfanun nun’n, amun a wun i wlɛ kpa. Kpɛkun, wafa nga be kwla fa Biblu’n nun ndɛ’n kle sran like naan w’a wluwlu i wun’n, amun a si i kpa wie. Sɛ amun ti asɔnun kpɛnngbɛn’n, amun a si wafa nga be kwla uka aniaan nga be yo sa wie m’ɔ timan su’n. (Gal. 6:1) Atrɛkpa’n, wafa nga be nian asɔnun’n nun junman wie’m be su’n, amun a si i kpa. Atrɛkpa kusu’n, amun a si wafa nga be di anuannzɛ’n i nun junman wie mun’n. Ɔ kwla yo aɲia dandan’m be su nianlɛ’n, annzɛ Ɲanmiɛn Sielɛ Sua’m be kplanlɛ’n be su nianlɛ’n. Atrɛkpa ekun’n, amun a si wafa nga be nin dɔɔtrɔ’m be kwla di junman naan kɛ bé kpáci sran nun b’a mɛnmɛn i mmoja’n. Sɛ bɔbɔ be yoli amun batɛmu ɔ nin a cɛman’n, sanngɛ amun a wun sa mun wie pɛ. I wie yɛle kɛ sɛ amun tali ba’n, amun a si ba talɛ’n i wun ngwlɛlɛ dan. Nanwlɛ, amun si like kle, amun si afɔtuɛ man, yɛ amun si sran fanngan wla. I kwlaa sɔ’n ti’n, kpɛnngbɛn mun, amun ti Zoova i nvle nunfuɛ’m be cinnjin kpa.—An kanngan Zɔb 12:12 nun.
7. ?Ngue yɛ kpɛnngbɛn’m be kwla kle gbanflɛn nin talua mun kpa ɔ?
7 ?Ngue yɛ amun kwla kle gbanflɛn nin talua mun wie ɔ? Wafa nga kɛ be to sran kun’n, be bo i Biblu’n nun like klelɛ bo’n, amun kwla kle be. Amun kwla kle be wafa nga be kwla kle sran’n i like titi’n wie. Sɛ amun ti aniaan bla’n, amun kwla kle talua nga be le ba’n, be like. Amun kle be naan be si wafa nga bé yó Ɲanmiɛn i ninnge liɛ mun naan be kunngba’n, b’a nian be mma’m be lika’n. Aniaan yasua mun kusu’n, amun kwla kle gbanflɛn mun wafa nga be kwla jran nzrafuɛ’m be ɲrun be ijɔ juejue su’n, ɔ nin wafa nga be kwla si jasin fɛ’n i bo kpa’n. Wie kusu ɔ, amun kwla kle be wafa nga be kwla nian aniaan oke’m be osu be wla be fanngan’n. I yo, amun leman wunmiɛn kɛ laa sa. Sanngɛ amun kwla kle gbanflɛn nin talua’m be like kpa. Ɲanmiɛn Ndɛ’n se kɛ: “Wunmiɛn bɔ gbanflɛn’m [annzɛ talua’m] be lɛ i’n, ɔ ti be anyrunnyan like. Kpɛnngbɛn’m be kusu be ti je’n, ɔ ti be anyrunnyan like.”—Nya. 20:29.
AMUN KWLA KƆ LIKA NGA BE SA MIAN JASIN FƐ BOFUƐ WUN LƆ’N
8. ?Kannzɛ akoto Pɔlu yoli oke’n, ngue yɛ ɔ yoli i titi ɔ?
8 Akoto Pɔlu yoli oke, sanngɛ ɔ tuli i klun dili Ɲanmiɛn junman’n i titi. Afuɛ nga be flɛ i 61 nun’n, ɔ fin Rɔmu lɔ bisua nun fiteli. Kɛ ɔ́ yó sɔ’n, nn w’a di ngaliɛ difuɛ junman’n i kpa, yɛ w’a wun i nun afɛ nin ɲrɛnnɛn sunman. Ɔ kwla se kɛ ɔ́ ká Rɔmu lɛ naan ɔ́ dí i junman’n i fɔuun. (2 Kor. 11:23-27) Aniaan nga be o Rɔmu lɛ’n be klo Pɔlu kpa kusu. Ɔ maan sɛ ɔ ka be wun lɛ’n, be cenjele nun ɔn. Sanngɛ Pɔlu wunnin kɛ be mian jasin fɛ bofuɛ wun lika uflɛ kpa tra Rɔmu lɛ’n. I sɔ ti’n, ɔ boli i ngaliɛ dilɛ junman’n i bo ekun. Ɔ ɔli Efɛzi, nin Krɛti yɛ atrɛkpa’n, ɔ juli Maseduani lɔ. Ɔ nin Timote nin Titi yɛ be ɔli ɔ. (1 Tim. 1:3; Tit 1:5) Sɛ ɔ juli Ɛspaɲi lɔ o, e siman nun. Sanngɛ, e si kɛ ɔ guguli kɛ ɔ́ kɔ́ lɔ wie.—Rɔm. 15:24, 28.
9. ?Blɛ benin nun yɛ Piɛli tuli ajalɛ ɔli lika nga be sa mian ukalɛ wun lɔ nun ɔn? (An nian desɛn ng’ɔ o kan like suanlɛ’n bo i bo lɛ’n.)
9 Akoto Piɛli tuli ajalɛ ɔli lika nga be sa mian sran wun lɔ’n nun wie. Kɛ ɔ́ yó sɔ’n, nn ɔ kwla ɲan afuɛ 50 tra su. ?Ngue ti yɛ e kwla se sɔ ɔ? Sɛ wienun ɔn, Zezi trɛ i kpɛn kan annzɛ kusu i bɔbɔ yɛ ɔ tra Zezi i kpɛn kan’n, e kwla se kɛ afuɛ nga be flɛ i 49 nun, ɔ kwla ɲan afuɛ 50. Afuɛ sɔ nun’n, ɔ nin i wiengu akoto’m be yiali Zerizalɛmu lɔ. (Yol. 15:7) Kɛ be yiali w’a cɛman, ɔ ɔli Babilɔni. Ɔ ɔli ko trannin lɔ naan atrɛkpa’n, ɔ́ bó jasin fɛ’n klé Zuifu kpanngban nga be o lɔ’n. (Gal. 2:9) Lɔ yɛ afuɛ nga be flɛ i 62 nun’n, Ɲanmiɛn maan ɔ klɛli i fluwa klikli’n niɔn. (1 Piɛ. 5:13) Piɛli nin i kpɛnngbɛn mɔ w’a yo’n, i nvle uflɛ nun tranlɛ’n leman ba. Sanngɛ, w’a niɛnmɛn i sɔ’n. Ɔ tuli i klun dili Zoova junman aklunjuɛ su.
10, 11. ?Ngue yɛ Rɔbɛli nin i yi’n be yoli ɔ?
10 Aniaan nga be le afuɛ 50 nin nga be su wa ɲan afuɛ 60, be nun sunman be sie i nzɔliɛ kɛ sa wie tanndanman be ɲrun kun naan be kwla di Zoova i junman wie mun kpa. Wie’m be tu ajalɛ be kɔ lika nga be sa mian ukalɛ wun lɔ’n. I sɔ yɛ aniaan kun m’ɔ suan Robɛli’n, ɔ nin i yi’n be yoli ɔ. Kɛ bé yó sɔ’n, nn be le afuɛ kɔe 55. Be wunnin kɛ be su sa’n w’a yo sɔsɔ naan be kwla di Zoova i junman wie mun kpa siɛn’n. Yɛle kɛ be wa yasua kunngba’n ko boli i awlo liɛ. Asa kusu’n, be si nin be nin’m be nunman nun kun. Be ɲannin aja like kan. Kpɛkun, be wunnin kɛ sɛ be yo be sua’n i atɛ’n, be kwla yi bosia nga be usali naan b’a to sua sɔ’n. I sin’n, sika kan trán be sa nun lele naan Robɛli w’a ɲɛn i antrɛti sika’n. Be tili i kɛ nvle nga be flɛ i Bolivi’n i nun lɔ’n, ninnge’m be gua’n timan kekle ngboko naan kusu sran sunman be kunndɛ kɛ bé súan Biblu’n nun like. Ɔ maan be tuli be mɛn liɛ’n su ko trannin lɔ. Robɛli seli kɛ: “Nvle uflɛ nun tranlɛ’n leman ba. Afin ɔ timan kɛ e klɔ Amlɛnkɛn lɔ’n sa. Sanngɛ e ɲin mɔ e miannin’n w’a yoman ngbɛn. E ɲannin i su mmlusuɛ dan.”
11 Robɛli seli ekun kɛ: “Siɛn’n, Ɲanmiɛn junman ngunmin yɛ e di ɔ. Be wa yoli be nga e kle be Biblu’n nun like’n, be nun wie’m be batɛmu. Awlobo kun mɔ e kle be like’n, be ti yalɛfuɛ yɛ be tran klɔ kaan kun su mmuammua kpa. Sanngɛ le mɔcuɛ kwlakwla, be fɛ i lɔ be ba aɲia’m be bo. Be ɔli be ɲrun Ɲanmiɛn i sulɛ’n nun kpa. Be wa yasua kpɛnngbɛn’n wa yoli atin bofuɛ bɔbɔ. Nanwlɛ, awlobo sɔ’n i nunfuɛ’m be man e aklunjuɛ dan.”
AMUN KWLA SUAN ANIƐN UFLƐ BE BO JASIN FƐ’N
12, 13. ?Kɛ Brian fɛli i antrɛti’n, ngue yɛ ɔ nin i yi’n be yoli ɔ?
12 Jasin fɛ’n i bolɛ aniɛn uflɛ nun’n, ɔ yo fɛ kpa wie. Aniaan kpɛnngbɛn mun, lika nga be yo aɲia mun aniɛn uflɛ nun’n, amun kwla uka lɔ aniaan mun kpa. I sɔ yɛ aniaan kun yoli ɔ. Be flɛ i Brian, yɛ ɔ fin Angle. Ɔ seli kɛ: “Kɛ n ɲannin afuɛ 65 mɔ n fali antrɛti’n, min nin yi’n e ɲrun wa yoli e koun. E mma’m be ko boli be awlo liɛ. Kpɛkun kɛ e tran lɛ’n, e taman sran ɲan naan y’a kle i Biblu’n nun like. Kpɛkun cɛn kun’n, n wa fiteli Sinua gbanflɛn kun su. Ɔ di junman e akpasua liɛ’n su inivɛsite kun nun. E yiɛli i aɲia’m be bo, kpɛkun n wa boli i Biblu’n nun like klelɛ bo. W’a cɛman lele, ɔ nin i wiengu junman difuɛ Sinua uflɛ be bali aɲia’m be bo. I le mɔcuɛ nɲɔn m’ɔ́ jú’n, i wiengu kun wa ukali be su. I sin’n, kun ekun wa ukali be su.
13 Aniaan bian’n seli ekun kɛ: “Kɛ Sinua i nnun su’n bali’n, ɔ seli kɛ n kle i Biblu’n nun like. Kɛ ɔ yoli sɔ’n, n seli min klun lɔ kɛ ‘kannzɛ m’an ɲan afuɛ 65, i sɔ’n kleman kɛ ɔ fata kɛ n fa Zoova junman’n i dilɛ’n nun antrɛti.’ Min yi kusu’n, n trɛ i kpɛn afuɛ nɲɔn. N usɛli i kɛ Sinua aniɛn’n i suanlɛ yó i fɛ. E wa suannin Sinua aniɛn kasɛti su nin CD su. E o nun i afuɛ blu yɛ. Kɛ e bo jasin fɛ’n aniɛn uflɛ nun’n, ɔ yo e kɛ blɛ li yɛ y’a ɲin gbanflɛn nin talua sa ɔ. Y’a kle Sinua lele 112 be Biblu’n nun like. Be kwlaa sɔ’m be nun sunman be ba aɲia’m be bo. Kɛ é sé yɛ’n, be nun kun ti atin bofuɛ.”
MAAN AMUN KLUN JƆ LIKE NGA AMUN KWLƐ I YO’N SU
14. (a) ?Ngue yɛ ɔ fata kɛ ɔ tran kpɛnngbɛn’m be klun titi ɔ? (b) ?Ajalɛ kpa benin yɛ Pɔlu kle be ɔ?
14 Aniaan nga be le afuɛ 50 nin nga be su wa ɲan afuɛ 60, nán be ngba yɛ be kwla di Zoova junman wie mun kpa ɔ. Wie’m be ti tukpacifuɛ. Wie mun ekun be te ta be mma mun, yɛ wie’m be te nian be si nin be nin oke’m be lika. Sɛ amun o i sɔfuɛ’m be nun’n, maan ɔ tran amun klun titi kɛ Zoova bu i junman nga amun di’n i like dan. I sɔ’n ti, sɛ ninnge wie’m be o lɛ naan amun kwlaman be yo’n, nán amun sa sin bubu amun. Sanngɛ like nga amun kwlɛ i yo’n, amun yo. Yɛ maan amun klun jɔ su. Amun bu akoto Pɔlu i akunndan be nian. Ɔ dili afuɛ kpanngban bisua. Blɛ sɔ’n nun m’ɔ kwlá fiteman naan w’a di i ngaliɛ difuɛ junman’n, ɔ kannin Ɲanmiɛn ndɛ’n kleli sran kwlaa nga be kɔ i osu nianlɛ’n. Yɛ ɔ wlali be yakpa naan be lafi Ɲanmiɛn su kpa.—Yol. 28:16, 30, 31.
15. ?Ngue ti yɛ aniaan oke’m be ti e sran nanndoliɛ ɔ?
15 Aniaan nga be le afuɛ 60 nin 60 tra su’n, Zoova bu amun sran nanndoliɛ wie. Salomɔn waan oke blɛ’n ti ɲrɛnnɛn blɛ. Ɔ nin i sɔ ngba’n, Zoova bu like nga i sufuɛ oke’m be yo be mɛnmɛn i’n i like dan. (Lik 21:2-4) Asɔnunfuɛ’m be kusu, Ɲanmiɛn su mɔ aniaan sɔ’m be te tra be awlɛn be lafi’n ti’n, be ti be sran nanndoliɛ.
16. (a) ?Ngue yɛ Ani w’a yoman annzɛ w’a ɲɛnmɛn i wun atin ɔn? (b) ?Sanngɛ ngue yɛ ɔ yoli i ɔ?
16 Biblu’n kan laa bla oke kun mɔ be flɛ i Ani’n i ndɛ. Ɔ ti Ɲanmiɛn i sufuɛ kpa. Kɛ bé wú Zezi’n, nn ɔ le afuɛ 84. W’a kwlá tranman nguan nun lele naan w’a kaci Zezi i sɔnnzɔnfuɛ wie, yɛ Ɲanmiɛn w’a fɛmɛn i wawɛ’n w’a kpɛmɛn i wie. Asa ekun’n, Ɲanmiɛn Sielɛ’n i jasin fɛ’n i bolɛ m’ɔ man aklunjuɛ’n, w’a boman wie. Sanngɛ, i klun jɔli like ng’ɔ kwla yoli’n su. Ɲanmiɛn Ndɛ’n waan: “Ɔ su Nyanmiɛn kɔnguɛ nin wia nun, ɔ kpɛ srɛ nun yɛ ɔ srɛ Nyanmiɛn.” (Lik 2:36, 37) Kɛ Ɲanmiɛn ɲrun jranfuɛ’n yrá ansans Ɲanmiɛn sua nun’n, nn Ani nin Ɲanmiɛn i sufuɛ onga’m be o lɛ. Atrɛkpa’n, ɔ srɛ Ɲanmiɛn i klun lɔ dɔ sin kun. Kɛ ɔ wunnin Zezi’n, “ɔ kannin Jésus ndɛ kleli be kwlaa nga be minndɛ kɛ Nyanmiɛn de Zerizalɛmfuɛ mun’n.” Kɛ ɔ́ yó sɔ nn Zezi te yo nɔnman.—Lik 2:38.
17. ?Ngue yɛ asɔnun’n kwla yo uka aniaan oke annzɛ aniaan kpɛnngbɛn tukpacifuɛ mun naan b’a su Ɲanmiɛn titi ɔ?
17 Andɛ’n, ɔ fata kɛ e ɲin tran aniaan oke nin aniaan kpɛnngbɛn tukpacifuɛ’m be su naan e uka be. Aniaan sɔ’m be kunndɛ kɛ bé trán aɲia kanngan o, i dandan o, be kwlaa be bo. Sanngɛ, be nun wie’m be lemɛn i wun alaje. ?I lɛ nun’n, ngue yɛ asɔnun’n kwla yo ɔ? Lika wie’m be nun’n, be flɛ aniaan oke mun telefɔnu nun naan aɲia nga bé yó’n, b’a tie wie. Sanngɛ nán lika ngba yɛ be kwla yo sɔ ɔ. Ɔ nin i sɔ ngba’n, aniaan oke’m be kwla suan asɔnun’n i bo. I wie yɛle kɛ be kwla srɛ asɔnun’n i ti Ɲanmiɛn naan asɔnun’n yo kpa titi.—An kanngan Jue Mun 92:14, 15 nun.
18, 19. (a) ?Ngue yɛ wie liɛ’n, aniaan kpɛnngbɛn nin oke’m be siman kɛ be su yo ɔ? (b) ?Kɛ Salomɔn se kɛ ‘maan ɔ wla kpɛn ɔ yifuɛ’n i su’n,’ wan mun yɛ ɔ fata kɛ ndɛ sɔ’n yo be cinnjin ɔn?
18 Aniaan kpɛnngbɛn’m be wla aniaan onga’m be fanngan dan. Sanngɛ wie liɛ’n, be bɔbɔ’n be siman sɔ. Atrɛkpa i wie yɛle Ani i liɛ’n. Ɔ suli Nyanmiɛn kɔnguɛ nin wia nun afuɛ kpanngban kpa. W’a wunmɛn i wlɛ kɛ i nzuɛn kpa’n, ɔ nin wafa ng’ɔ kloli Zoova’n, Zoova maan bé wá klɛ́ síe i Ɲanmiɛn Ndɛ’n nun naan ɔ́ wlá e fanngan. I sɔ kunngba’n aniaan kpɛnngbɛn mun, wafa nga amun klo Zoova’n, amun niaan’m be wla su fiman su le. Afin Ɲanmiɛn Ndɛ’n waan: “Be ti je’n ti kɛ famiɛn kle sa, afin nguan tɛnndɛn’n ti sran kpa’m be nvasuɛ.”—Nya. 16:31.
19 Zoova i sulɛ nun’n, e ngba e kwlá yoman like kunngba’n. Sanngɛ i kwlaa yoli o, sɛ e le wunmiɛn kan’n, maan afɔtuɛ nga Salomɔn mannin’n yo e cinnjin. Ɔ seli kɛ: “Maan ɔ wla kpɛn ɔ yifuɛ’n i su kwlaa naan nyrɛnnɛn blɛ’n w’a ju.”—Aku. 12:1.