Zoova kacimɛn i ndɛ ng’ɔ kan’n
Naɔm nin Abakik, ɔ nin Sofoni be fluwa’m be nun ndɛ cinnjin mun
ASIRIFUƐ mun mɔ be ti mɛn’n nun nvle kwlafuɛ’n, b’a dun mmua b’a nunnun Samali klɔ’n. Samali klɔ’n yɛ ɔ ti Izraɛli akpasua blu i bo bia’n niɔn. Asa ekun’n, Asirifuɛ’m be fali be ɲin wlawlali Zidafuɛ mun blɛ lɔun kpa. Ndɛ kun o Ɲanmiɛn nuan ijɔfuɛ Naɔmu m’ɔ ti Zidafuɛ’n i nuan. Ndɛ sɔ’n ti Ninivu m’ɔ ti Asiri klɔ’n i bo bia’n i wun ndɛ. Ndɛ sɔ’n o Biblu’n nun fluwa nga be flɛ i kɛ Naɔm nun. Afuɛ 632 nun ka naan y’a ju Zezi blɛ su’n, i nun yɛ be klɛli fluwa sɔ’n niɔn.
Kɛ Asirifuɛ’m be blɛ’n sinnin’n, be nga be wa yoli nvle’m be nun kwlafuɛ mun yɛle Babilɔnifuɛ mun. Kalde famiɛn’m be sieli nvle sɔ’n blɛ wie nun. Abakik fluwa’n dun mmua kannin wafa nga Zoova wá fá nvle kwlafuɛ sɔ’n dí i jɔlɛ mun’n i ndɛ. Kpɛkun ɔ kannin sa ng’ɔ́ wá tɔ́ Babilɔni nvle’n su’n i ndɛ wie. Atrɛkpa’n, afuɛ 628 nun ka naan y’a ju Zezi blɛ su’n, i nun yɛ be wieli fluwa sɔ’n i klɛ ɔ.
Ɲanmiɛn nuan ijɔfuɛ Sofoni m’ɔ ti Zidafuɛ’n, ɔ dun mmua dili Ɲanmiɛn nuan ijɔfuɛ junman’n kwlaa naan Naɔmu nin Abakiki b’a bo Ɲanmiɛn nuan ijɔfuɛ yolɛ’n bo. Ɔ boli Ɲanmiɛn nuan ijɔlɛ’n bo afuɛ 40 kwlaa naan b’a saci Zerizalɛmu klɔ’n afuɛ 607 nun ka naan y’a ju Zezi blɛ su’n. Ndɛ ng’ɔ kannin fa mannin Zidafuɛ mun’n, ɔ ti awlabɔɛ ndɛ. Sanngɛ kusu ndɛ sɔ’n i nun ndɛ wie’m be yo maan Zidafuɛ’m be wla gua ase. Asa ekun’n, nvle uflɛ’m be wun ndɛ o Biblu’n nun fluwa nga be flɛ i Sofoni’n i nun wie.
“SRAN KUNWLƐ KLƆ, YAKO!”
‘Ninivu klɔ’n i wun ndɛ’n’ fin Ɲanmiɛn Zoova m’ɔ ‘faman ya ndɛndɛ’n, mɔ i wunmiɛn’n ti dan’n.’ Kannzɛ bɔbɔ ‘awlabɔe nun Zoova sin yɛ be fia’n,’ sanngɛ ɔ fata kɛ be nunun Ninivu klɔ’n.—Naɔm 1:1, 3, 7.
‘Zoova su man Zakɔbu i anunman’m be kɔmin su kɛ laa’n sa.’ Asirifuɛ’m be wlanwlannin Ɲanmiɛn i nvle’n nunfuɛ mun kɛ ‘asɔmɔli m’ɔ kun nnɛn mun’n, ɔ titi be nun’n’ sa. Zoova ‘wá rá Ninivu i alɛ kakaklolo mun kɔlikɔlikɔli. Bé kún i asɔmɔli mɔ b’a kpɛ cro’n mun alɛ nun.’ (Naɔm 2:3, 13, 14) Ninivu, “sran kunwlɛ klɔ, yako!” ‘Sa nga mɔ w’a ɲan wɔ mɔ a la ɲrɛnnɛn nga nun yɛ’n, be kwlaa nga be ti i sɔ ndɛ’n, bé bó ndɛ.’—Naɔm 3:1, 19.
Ɲanmiɛn Ndɛ’n i su kosan’m be su tɛlɛ:
1:9—?Kɛ Ninivufuɛ’m bé wá ‘núnnún treketreke’n,’ i bo’n gúa sɛ mán Zidafuɛ mun? Be nunnunlɛ sɔ’n ti maan Zidafuɛ’m bé ɲán be ti mlɔnmlɔn Asirifuɛ’m be sa nun. ‘Be su mianmianman be kun.’ Naɔmu kan ndɛ’n kɛ b’a dun mmua b’a nunnun Ninivu sa. Ɔ seli kɛ: ‘Zidafuɛ mun, amun nian, jasin fɛ’n bofuɛ kun yɛ ɔ fin oka’m be su lɔ bá yɛ. Ɔ ti fɔundi jasin bofuɛ. Amun di amun cɛn mun.’—Naɔm 2:1.
2:7—“?Anuan” benin mun yɛ “be ɲin kaci nzue ba’m be su lɔ” mɔ be bubuli be’n niɔn? Ninivu klɔ’n i talɛ’n i lika nga nzue ba nga be flɛ i Tigri’n buli i’n, i ndɛ yɛ be kan ɔn. Afuɛ 632 nun ka naan Zezi w’a ba nun’n, kɛ Babilɔnifuɛ mun, ɔ nin Medifuɛ mun be bali kɛ be nin Ninivufuɛ’m bé wá kún’n, i sɔ’n w’a kunman Ninivufuɛ’m be srɛ. Be klɔ’n i wun talɛ’n i nglonglo’n ti’n, be bu i kɛ like fi kwlá ɲanman be. Sanngɛ nzue dan nga be tɔli’n, be yoli maan Tigri nzue ba’n yili. Kɛ nga laa ndɛ suanfuɛ Diodorisi fa kannin’n sa’n, nzue ba’n i yilɛ m’ɔ yili’n, “ɔ dili klɔ’n i bue kpɛkun ɔ buli talɛ’n i bue lɔun kpa.” I sɔ’n ti yɛ be kan anuan nga be ɲin kaci nzue ba’m be su lɔ’n be ndɛ’n niɔn. Yɛ kɛ nga Ɲanmiɛn nuan ijɔfuɛ’n fa kannin’n sa’n, Ninivufuɛ’m be kpɔfuɛ’m be fali klɔ’n ndɛndɛ kpa kɛ sin m’ɔ ra ijre kee’n sa.—Naɔm 1:8-10.
3:4—?Wafa sɛ yɛ Ninivufuɛ’m be ti kɛ tekle bla sa ɔ? Ninivufuɛ’m be lakalaka nvlenvle mun. Yɛle kɛ be ta be nda kɛ bé yó be janvuɛ naan bé úka be. Sanngɛ like nga be yo’n, yɛle nvle sɔ’m be mianmianlɛ. I wie yɛle kɛ, kɛ Sirifuɛ’m be nin Izraɛlifuɛ’m be bo yoli kun be cicili Zida Famiɛn Akazi i wun jɔlɛ’n, Asirifuɛ’m be wa ukali famiɛn Akazi. Sanngɛ kasiɛn nun’n, ‘Asiri famiɛn’n w’a ukaman Akazi, sanngɛ ɔ wa tɔli i su kɛ i kpɔfuɛ sa.’—2 Be Nyoliɛ 28:20.
Afɔtuɛ ng’ɔ man e’n:
1:2-6. Be nga be suman Zoova i ngunmin cɛ’n, be jɔlɛ dilɛ’n kle kɛ like nga Zoova kunndɛ’n, yɛle kɛ i sufuɛ’m be su i kunngba cɛ.—Ezipt lɔ tulɛ 20:5.
1:10. Ninivu klɔ’n i wun talɛ gbendengble’n nin i su sasafuɛ tranwlɛ wlawla’m b’a kwlá tanndanman ndɛ nga Zoova kɛnnin i klɔ sɔ’n i wun’n, i su kpɛnlɛ’n i ɲrun. Andɛ kusu, jɔlɛ nga Zoova wá dí i nvle’n i kpɔfuɛ mun’n, ɔ su kwlá to fuanman be.—Nyanndra Mun 2:22; Daniɛl 2:44.
‘SRAN KPA’N Ɔ́ ƝÁN NGUAN’
Abakik fluwa’n i ndɛ tre klikli nɲɔn nun’n, Zoova nin i nuan ijɔfuɛ’n be koko yalɛ. Sa nga be yo be Zida nvle’n nun’n, be bo Abakiki i wla. Ɔ maan ɔ usali Ɲanmiɛn kɛ: ‘?Ngue ti yɛ a yo maan n wun sa tɛ nga mun ɔn? ?Ngue ti yɛ i sɔ sa ɲrɛnnɛnɲrɛnnɛn liɛ mun a tran lɛ nian be sɔ ɔ?’ Zoova tɛli i su kɛ: ‘Babilɔnifuɛ mɔ be siman aunnvuɛ’n, mɔ be ti ayeliɛ tɛfuɛ’n, m’an fa be, be o balɛ.’ Kɛ Ɲanmiɛn se kɛ ɔ́ wá fá “sa tɛ yofuɛ” mun tú Zida nvle nunfuɛ’m be fɔ’n, i sɔ’n bo Ɲanmiɛn nuan ijɔfuɛ’n i nuan. (Abakik 1:3, 6, 13) Abakiki si kɛ sran kpa’m bé ɲán nguan, yɛ Ɲanmiɛn tú i kpɔfuɛ’m be fɔ. Asa ekun’n, Abakiki kannin ɲrɛnnɛn nnun mɔ bé wá tɔ́ Kaldefuɛ mun mɔ be ti be kpɔfuɛ’n be su’n be ndɛ.—Abakik 2:4.
Abakiki srɛli Ɲanmiɛn, ɔ kpɛtɛli i. Srɛlɛ sɔ’n ti kɛ “kokolɛ sa.” Srɛlɛ sɔ nun’n, wafa nga laa nun Zoova yili i tinmin dan’n i nglo’n, ɔ boli su. I wie yɛle sa ng’ɔ yoli i ndɛma jenvie’n nun lɔ’n, nin ng’ɔ yoli be aawlɛ flɛnnɛn nun lɔ’n, ɔ nin ng’ɔ yoli i Zeriko lɔ’n. Asa ekun’n, nunnunlɛ nga Zoova wá núnnún sa tɛ yofuɛ mun Armagedɔn alɛ nun’n, Ɲanmiɛn nuan ijɔfuɛ’n dun mmua kɛnnin i ndɛ. I srɛlɛ’n i atabo’n yɛ: ‘Ɲanmiɛn Zoova ti min wunmiɛn manfuɛ, ɔ yo maan min wun kpɛ kɛ álua mun sa, ɔ yo maan n nanti oka fleinflein’m be su.’—Abakik 3:1, 19.
Ɲanmiɛn Ndɛ’n i su kosan’m be su tɛlɛ:
1:5, 6—?Ngue ti yɛ Zuifu’m be kwlá bumɛn i kɛ Babilɔnifuɛ’m bé kwlá sáci Zerizalɛmu klɔ’n niɔn? Kɛ Abakiki bó Ɲanmiɛn nuan ijɔlɛ’n bo’n, nn Eziptifuɛ mun yɛ be sa o Zidafuɛ’m be su ɔ. (2 Famiɛn Mun 23:29, 30, 34) Kannzɛ bɔbɔ Babilɔnifuɛ’m be ɲannin kwlalɛ dan’n, sanngɛ be alɛ kunfuɛ’m be nin a kwlaman Ezipti famiɛn Neko i liɛ mun le. (Zeremi 46:2) Asa ekun’n, Zoova i sulɛ nin i srɛlɛ sua’n o Zerizalɛmu lɔ, kpɛkun lele m’ɔ́ fá jú lɛ’n, Davidi i osu nunfuɛ mun yɛ be trannin famiɛn bia’n su ɔ. Ɔ maan blɛ sɔ nun’n, Ɲanmiɛn i “sa” m’ɔ su wa yo’n, yɛle kɛ Babilɔnifuɛ mun m’ɔ su wa fa be nunnun Zerizalɛmu klɔ’n, Zuifu’m be kwlá bumɛn i nanwlɛ. Sanngɛ kannzɛ bɔbɔ b’a lafiman Abakiki i ndɛ’n su’n, Babilɔnifuɛ’m be Zerizalɛmu i nunnunlɛ mɔ Zoova yili i nglo aolia nun’n, ‘saan i sɔ sa liɛ’n tɔ́’ bɔɔ le. Ɔ yoli sɔ afuɛ 607 nun ka naan y’a ju Zezi blɛ su.—Abakik 2:3.
2:5—?Wan yɛle ‘tutre difuɛ’n,’ yɛ ngue ti yɛ ‘ɔ tranman diin mlɔnmlɔn’ ɔn? Babilɔnifuɛ mun mɔ alɛ mɔ be kwlɛ i di’n ti’n, be fali be sa sieli i nvlenvle’m be su’n, be yɛle ‘tutre difuɛ’n.’ Kwlalɛ mɔ be kwla’n, sɛ é kwlá sé’n, ɔ boli be kɛ nzan sa. Sanngɛ be su kwlá sieman nvlenvle’m be kwlaa. Afin Zoova maan Medifuɛ nin Pɛrsifuɛ’m bé wá útu Babilɔnifuɛ mun. E blɛ nga nun’n, politikifuɛ kwlafuɛ mun yɛ be ti ‘tutre difuɛ’n’ niɔn. Be kusu be lafi be wun su dan, yɛ be tu be wun kpa. Asa ekun’n, be kunndɛ kɛ bé síe nvlenvle’m be kwlaa. Sanngɛ be su kwlá sieman “asiɛ’n su nvle’m be kwlaa’n.” Saan Ɲanmiɛn i Sielɛ’n kunngba cɛ yɛ ɔ́ yó maan klɔ sran’m be kwlaa be bo’n yó kun ɔn.—Matie 6:9, 10.
Afɔtuɛ ng’ɔ man e’n:
1:1-4; 1:12–2:1. Kosan nga Abakiki usali Zoova’n, ɔ fin i awlɛn’n nun. Yɛ Zoova kusu tɛli i su. Nanwlɛ Ɲanmiɛn’n fɛ i su sie i sufuɛ nga be lafi i su’n be srɛlɛ’m be bo.
2:1. Ɔ fata kɛ e di Zoova i junman’n juejue su titi kɛ Abakiki fa yoli’n sa. Asa ekun’n, sɛ be kan “ndɛ” kle e’n, yɛle kɛ sɛ be man e afɔtuɛ’n, maan e fa su naan e kaci e akunndan bulɛ’n.
2:3; 3:16. Kɛ é mínndɛ kɛ Zoova i cɛn’n ju’n, nán maan e wla fi su kɛ cɛn sɔ’n kwla fu e nun.
2:4. Sɛ e waan é ɲán e ti Zoova i jɔlɛ dilɛ cɛn ng’ɔ su ba’n nun’n, ɔ fata kɛ e tra e awlɛn yɛ e lafi i su.—Ebre Mun 10:36-38.
2:6, 7, 9, 12, 15, 19. Be nga be kunndɛ sika’n i wafa ng’ɔ timɛn i su’n, nin be nga be klo nzaje sa mun’n, nin be nga be kunndɛ bla annzɛ bian sukusuku, annzɛ be sɔ amuɛn’n, saan ɲrɛnnɛn’n tɔ́ be su. Ɔ fata kɛ e nian e wun kpa naan y’a yomɛn i sɔ sa mun.
2:11. Sɛ e kanman sa tɛtɛ nga be yo be mɛn nun’n be ndɛ’n, ‘yɛbuɛ’m bé sún bé gúa e wun.’ Ɔ ti cinnjin kɛ e tra e awlɛn e bo Ɲanmiɛn i Sielɛ’n i jasin fɛ’n titi.
3:6. Kɛ Zoova dí i jɔlɛ mun’n, like fi kwlá tɛnndɛnmɛn i ɲrun. Klɔ sran’m be anuannzɛ mun bɔbɔ mɔ a wun be ɔ, ɔ waan bé ká lɛ tititi kɛ oka nin kpɔlɛ’m be sa’n, be kwlá tɛnndɛnmɛn i ɲrun.
3:13. E kwla lafi su kɛ Armagedɔn alɛ’n su kunman sran mun ngbɛnngbɛn sa. Zoova sɛ́sɛ́ i sufuɛ nga be lafi i su’n.
3:17-19. Kannzɛ bɔbɔ kwlaa naan Armagedɔn w’a ju, annzɛ Armagedɔn blɛ nun’n, sa kekle’m be kwla tɔ e su’n, sanngɛ e kwla lafi su kɛ, sɛ e su Zoova titi’n, ɔ́ mán e “wunmiɛn.”
‘ZOOVA I YA CƐN’N W’A MANTAN KOKO’
Baali i sulɛ’n w’a tru Zida nvle’n nun. Zoova waan i nuan ijɔfuɛ’n se kɛ: ‘Zida nvle’n nin Zerizalɛmufuɛ mun bé wá wún min.’ Sofoni kannvuli nvle’n nunfuɛ’m be kɛ: ‘Zoova i ya cɛn’n w’a mantan koko.’ (Sofoni 1:4, 7, 14) Cɛn sɔ nun’n, saan be nga be nanti Ɲanmiɛn i mmla’m be su’n yɛ bé ‘ɲán be ti ɔ.’—Sofoni 2:3.
Zoova waan: ‘Zerizalɛmu, klɔ mɔ i su kpɛnngbɛn’m be mianmian sran’n, ń yó i yako! Min waan: “An tran lɛ be minndɛ min maan n kan sa tɛ nga an yoli mun n kle amun afin m’an gugu kɛ ń yíayía nvlenvlefuɛ mun naan ya dan nga n fali’n, ń yó i nuan like ń mán be.”’ Sanngɛ Ɲanmiɛn ta nda kɛ: ‘Ń wlá amun sran nun, amun bɔbɔ amún wún i. Ń yó maan amún ɲán kɔmin, amun dunman’n fú, ɔ́ trú nvle’m be nun.’—Sofoni 3:1, 8, 20.
Ɲanmiɛn Ndɛ’n i su kosan’m be su tɛlɛ:
3:9—?Kɛ be se kɛ ‘ndɛ tɛ su finman be nuan fiteman’n,’ i bo’n yɛle benin? ?Yɛ wafa sɛ yɛ ndɛ tɛ su finman sran kun nuan fiteman ɔn? Like ng’ɔ timan ndɛ tɛ’n, yɛle Ɲanmiɛn i ndɛ nanwlɛ m’ɔ o Biblu’n nun’n. Kɛ e lafi ndɛ nanwlɛ’n su mɔ e fa kle sran mun weinwein’n, mɔ like nga Ɲanmiɛn klo kɛ e yo’n, e nian su yo’n, ɔ ti kɛ ndɛ tɛ finman e nuan fiteman sa.
Afɔtuɛ ng’ɔ man e’n:
1:8. Sofoni blɛ su’n, i nvle’n nunfuɛ wie’m be kunndɛli kɛ nvle nga be sin yia be’n, be nunfuɛ’m be klun jɔ be wun. Ɔ maan “be fa nvle uflɛ’m be nzuɛn’n.” Nanwlɛ, andɛ sɛ Zoova i sufuɛ’m be waan bé yó kɛ mɛn’n nunfuɛ’m be sa’n, i sɔ’n timan ngwlɛlɛ like mlɔnmlɔn.
1:12; 3:5, 16. Blɛ kwlaa nun’n, Zoova sunmɛn i nuan ijɔfuɛ mun kɛ be ko kɛn i jɔlɛ dilɛ’m be ndɛ kle i nvle’n nunfuɛ mun. Kannzɛ bɔbɔ Zuifu’m be nun sunman be yoli kɛ nzan’n i bo’n sa’n, yɛle kɛ b’a kaciman be nzuɛn’n yɛ b’a faman Zoova i ndɛ’n su’n, sanngɛ ɔ dun mmua kan kle be titi. Kɛ Zoova i cɛn dan’n mántan’n, nán maan ndɛ mɔ e kan mɔ sran’m be bumɛn i like’n ti’n, e ‘sa sin bubu e’ naan e ɲin kpa i kanlɛ’n su. Sanngɛ maan e wla e wun ase e kan Ɲanmiɛn i Sielɛ’n i ndɛ’n titi.
2:3. Zoova i ya cɛn nun’n, i kunngba cɛ yɛ ɔ kwla de e ɔ. Sɛ e kunndɛ kɛ Zoova i klun jɔ e wun titi’n, ɔ ti cinnjin kɛ e ‘mɛntɛn i.’ Yɛle kɛ Biblu’n m’ɔ ti i Ndɛ’n, e kan e ɲin ase e suan nun like, yɛ e srɛ i kɛ ɔ kle e atin’n. Ɔ fata kɛ e “yo nanwlɛfuɛ.” I bo’n yɛle kɛ maan e mɛn dilɛ’n yo sanwun. Asa ekun’n, ɔ fata kɛ e ‘kan e wun ase e man Ɲanmiɛn.’ Yɛle kɛ e yo aɲinyiɛfuɛ.
2:4-15; 3:1-5. Zoova i jɔlɛ dilɛ cɛn nun’n, sa kunngba nga laa ɔ tɔli Zerizalɛmu nin nvle nga be mɛntɛn i’n be su’n, ɔ́ tɔ́ be nga be tɔn be wun suɛn kɛ be ti Klistfuɛ’n, ɔ nin nvlenvle mun mɔ be mianmian Ɲanmiɛn i nvle’n nunfuɛ mun’n be kwlaa be su wie. (Sa Nglo Yilɛ 16:14, 16; 18:4-8) Maan e kan Ɲanmiɛn i jɔlɛ dilɛ ndɛ mun tititi. Nán maan srɛ kun e.
3:8, 9. Kɛ é mínndɛ Zoova i cɛn’n, e yo like nga e ko yo naan y’a fite nun’n. I bo’n yɛle kɛ ‘ndɛ tɛ finman e nuan fiteman,’ kpɛkun maan e ‘su Ɲanmiɛn.’ Yɛle kɛ e tinuntinun e fa e wun e mɛn i. Asa ekun’n, e nin Zoova i nvle nunfuɛ mun ‘e kwlaa e bo’n yo kun’ e su i, kpɛkun ‘manmanlɛ nga e mɛnmɛn i titi’n, ɔ yo kɛ asenna like’ mɔ e fa mɛn i’n sa.—Ebre Mun 13:15.
“Ɔ ba ndɛndɛ kpa”
Jue tofuɛ’n i jue’m be nun kun waan: “Ɔ ka kaan sa’n, be su wunman klunwifuɛ’n kun. Sɛ a nian kan ɔ tran lɛ’n, a su wunman sran.” (Jue Mun 37:10) Be dun mmua kannin Ninivu klɔ’n i wun ndɛ Naɔm fluwa nun. Yɛ be kannin Babilɔni klɔ’n nin Zidafuɛ mun mɔ be kacili be sin sili Ɲanmiɛn’n be wun ndɛ Abakik fluwa’n nun. Kɛ e bu be akunndan sa’n, e si kɛ jue tofuɛ’n i ndɛ’n ti nanwlɛ. ?Sɛ ɔ ti sɔ’n niɔn, é mínndɛ lele blɛ benin nun?
Sofoni 1:14 se kɛ: ‘Zoova i cɛn dan’n w’a mantan koko, ɔ ba ndɛndɛ kpa, w’a mantan koko.’ Asa ekun’n, sofoni fluwa’n kle e wafa nga cɛn sɔ nun’n e kwla ɲan e ti’n, ɔ nin like nga bikisa’n, ɔ fata kɛ e yo naan sɛ cɛn sɔ’n ju ɔ, y’a ɲan e ti’n. Nanwlɛ, ‘Ɲanmiɛn i ndɛ nga ɔ ko kan’n, nn w’a kan ɔ kacimɛn i, ɔ maan sran’m be kaci.’—Ebre Mun 4:12.
[Foto mun, bue 8]
Ninivu klɔ’n i wun talɛ gbendengble’n w’a kwlá tanndanman ndɛ nga Naɔmu kannin’n i su kpɛnlɛ’n i ɲrun.
[Foto cifuɛ mun, bue 8]
Randy Olson/National Geographic Image Collection.