Ninnge ng’ɔ fata kɛ e wanndi be’n

‘?Ɔnda mma mun, wan yɛ ɔ seli amun kɛ an wanndi Ɲanmiɛn i ya m’ɔ́ wá jáo’n i bo ɔ?’—MAT. 3:7.

 1. ?Sran benin wie mun yɛ be wanndili mɔ Biblu kan be ndɛ ɔ?

?KƐ be kan wanndilɛ ndɛ’n, sa benin yɛ e bu i akunndan ɔn? Sran wie’m be akunndan’n kwla kɔ gbanflɛn klanman Zozɛfu i ndɛ’n su. Kɛ Potifali i yi’n seli i kɛ ɔ nin i be la’n, ɔ wanndili. (Bob. 39:7-12) Sran wie’m be kusu be kwla bu Klistfuɛ mɔ afuɛ nga be flɛ i 66 nun’n, be fali Zezi i ndɛ su ti be wanndili be jaoli Zerizalɛmu klɔ’n su’n, be akunndan. Zezi seli be kɛ: ‘Kɛ amún wún kɛ sonja’m b’a sin a yia Zerizalɛmu’n, maan be nga be o Zide mɛn nun’n, be wanndi wɔ oka’n su lɔ, yɛ be nga be o Zerizalɛmu klɔ’n su lɛ’n, maan be jao lɛ.’—Lik 21:20, 21.

2, 3. (a) ?Ndɛ nga Zan batɛmu yofuɛ’n kan kleli Zuifu’m be Ɲanmiɛn sulɛ kpɛnngbɛn mun’n, i bo’n yɛle benin? (b) ?Wafa sɛ yɛ Zezi tinnin ndɛ nga Zan kannin’n su ɔ?

² Wanndilɛ jrɛiin sa i ndɛ yɛ y’a kan ɔn. Andɛ kusu’n, sɛ é kwlá sé’n, ɔ fata kɛ Klistfuɛ kwlaa nga be o mɛn wunmuan nun’n, be wanndi. Zan mɔ ti batɛmu yofuɛ’n kɛnnin i sɔ ‘wanndilɛ’n’ ndɛ. Ɔ seli Zuifu’m be Ɲanmiɛn sulɛ kpɛnngbɛn’m be kɛ: ‘?Ɔnda mma mun, wan yɛ ɔ seli amun kɛ an wanndi Ɲanmiɛn i ya m’ɔ́ wá jáo’n i bo ɔ? An yo sa kpa m’ɔ kle kɛ amun a kaci amun nzuɛn’n, amun yo kɛ waka kpa m’ɔ su mma kpa’n sa.’ (Mat. 3:7, 8) Ɔ kannin ndɛ sɔ’n fa yili be gblɛ’n i bo. Kɛ ɔ́ yó sɔ’n, srɛ w’a kunmɛn i. Kpɛnngbɛn sɔ’m be ɔli Zan i wun wunlɛ wie. Sanngɛ be bu be wun sran kpa ti’n, be wunman kɛ ɔ fata kɛ be kaci be nzuɛn’n. Ɔ maan, be ɲin ci be nga be kaci be nzuɛn mɔ i ti be yo be batɛmu’n.

³ Nán wanndilɛ jrɛiin sa ndɛ yɛ Zan kan ɔn. Sanngɛ like ng’ɔ fata kɛ be yo naan kɛ Ɲanmiɛn i ya’n wá jáo b’a fite nun’n, i ndɛ yɛ ɔ kan ɔn. Yɛle kɛ maan be yo sa kpa m’ɔ kle kɛ b’a kaci be nzuɛn’n. I sin’n, Zezi kusu kannin be sran kunlɛ aeliɛ’n i ndɛ’n yakpa su. Ɔ seli kɛ i sɔ mɔ be yo’n ɔ kle kɛ be si’n yɛle mmusu’m be si Satan. (Zan 8:44) Ndɛ nga Zan dun mmua kan kleli be’n, Zezi tinnin su ekun. Ɔ flɛli be “ɔnda mma” yɛ ɔ seli be kɛ: “?Sɛ yɛ amún yó naan b’a buman amun fɔ naan b’a faman amun b’a ɔman Zeɛni nun ɔn?” (Mat. 23:33; NW) ?Ngue yɛ Zezi flɛ i ‘Zeɛni’n’ niɔn?

 4. ?Kɛ Zezi kannin kɛ bé fá sran wie’m bé yí Zeɛni nun’n, i bo’n yɛle benin?

⁴ Kongo kun o Zerizalɛmu i talɛ’n sin. I yɛ be flɛ i Zeɛni’n niɔn. Be fa nnɛn fuɛn mun nin wla’m be guɛ i lɔ be wɔ be nun. Zezi fa Zeɛni kle wie mɔ be wu ɔ be cɛnman’n i nzɔliɛ. Kɛ ɔ usa kɛ sɛ yɛ bé yó naan b’a faman be b’a ɔman Zeɛni nun’n, ɔ kle kɛ Ɲanmiɛn sulɛ kpɛnngbɛn sɔ’m be nin nunnunlɛ fata.—Mat. 5:22, 29, NW.a

 5. ?Wafa sɛ yɛ ndɛ nga Zan nin Zezi be kannin’n, ɔ kpɛnnin su laa ɔ?

⁵ Kɛ Zuifu’m be kpɛnngbɛn’m be kleli Zezi nin i sɔnnzɔnfuɛ’m be ɲrɛnnɛn’n, be tɛ’n ukali su. Kɛ nga Zan nin Zezi be fa kannin’n, kɛ ɔ yoli lele’n, Ɲanmiɛn i ya’n jaoli afuɛ nga be flɛ i 70 nun. Kɛ ɔ yoli sɔ’n, Rɔmufuɛ’m be wa sacili Zerizalɛmu nin Zide ɔ nin Ɲanmiɛn i sua’n. Ɔ maan, sran ng’ɔ o lika sɔ nun’n mɔ i waan ɔ́ wánndi’n, ɔ kwla wanndili. I sɔ ‘ɲrɛnnɛn’ mɔ Zerizalɛmufuɛ’m be wunnin i’n, be nin a wunmɛn i sɔ le. Be kunnin be nun wie mun, kpɛkun be trali wie mun lomuɛn ɔli. I sɔ ɲrɛnnɛn’n yɛ ɔ́ wá tɔ́ be mɔ be tɔn be wun suɛn kɛ be ti Klistfuɛ’n, ɔ nin Ɲanmiɛn sulɛ wafawafa uflɛ’n wie’m be nunfuɛ’m be su ɔ.—Mat. 24:21.

Maan e wanndi Ɲanmiɛn i ya’n m’ɔ́ wá jáo’n i bo

 6. ?Kɛ ɔ fɛ i Klistfuɛ klikli’m be blɛ su’n, sran benin yɛ be yili be wun nglo ɔ?

⁶ Klistfuɛ klikli wie’m be jaoli Ɲanmiɛn wun, yɛ sran wie’m be suli be su. (Yol. 20:29, 30) Kɛ Zezi i akoto’m be nin a wuman’n, be yɛ be ‘trali be sɔfuɛ’m be ase’ ɔ. Sanngɛ kɛ be wieli wu’n, asɔnun tɛtɛ kpanngban be wa jaoli su. Be diman asɔnun sɔ’m be yalɛ andɛ. Sanngɛ be like klelɛ’n timan kun. Asɔnun sɔ’m be kpɛnngbɛn mun’n, Biblu’n kan be bo nun flɛ be kɛ ‘bian m’ɔ diman mmla’n su mɔ be sieli kɛ ɔ mlin’n’. ‘Kɛ e Min Zezi bá mɔ i ɲrun ti ɲanɲan’n, ɔ́ kún i ɔ́ núnkun i.’—2 Tɛs. 2:3, 6-8.

 7. ?Ngue ti yɛ ɔ nin i fata kɛ be flɛ be nga be tɔn be wun suɛn kɛ be ti Klistfuɛ’n be kpɛnngbɛn mun’n, ‘sran m’ɔ diman mmla’n su’n’ niɔn?

⁷ Be nga be tɔn be wun suɛn kɛ be ti Klistfuɛ’n be kpɛnngbɛn’m be diman mmla’n su. Yɛle kɛ ninnge nga be kle’n, ɔ nin be cɛn mɔ be di be’n, ɔ nin be aeliɛ’n be timan Biblu’n liɛ’n su. I sɔ ninnge’n mlin sran mun. Asɔnun kpɛnngbɛn sɔ’m be ti kɛ be mɔ Zezi buli be fɔ’n sa. Be yɛ be ti ‘bian mɔ be sieli i kɛ ɔ mlin’n’ niɔn. Ɔ maan kɛ Ɲanmiɛn ko nunnun be’n, be su cɛnman. (2 Tɛs. 1:6-9) ?Ngue sa yɛ ɔ minndɛ sran nga asɔnun tɛtɛ sɔ’m be kpɛnngbɛn mun nin Ɲanmiɛn sulɛ wafa uflɛ wie’m be kpɛnngbɛn’m be mlinnin be’n niɔn? Afuɛ nga be flɛ i 607 nun ka naan y’a ju Zezi blɛ su’n, be nunnunnin Zerizalɛmu klɔ’n. I sin sa ng’ɔ juli’n, maan e yiyi nun naan y’a kwla tɛ kosan sɔ’n su.

“An wanndi Babilɔni lɔ be bla”

8, 9. (a) ?Ngue ndɛ yɛ Ɲanmiɛn nuan ijɔfuɛ Zeremi kan kleli Zuifu mɔ be trali be lomuɛn ɔli Babilɔni’n niɔn? (b) ?Kɛ Medifuɛ nin Pɛrsfuɛ mun be kwlali Babilɔni’n, ngue yɛ Zuifu’m be kwla yoli ɔ?

⁸ Ɲanmiɛn nuan ijɔfuɛ Zeremi dun mmua kannin kɛ bé núnnún Zerizalɛmu. I sin naan sa sɔ’n w’a ju afuɛ nga be flɛ i 607 nun ka naan y’a ju Zezi blɛ su. Ɔ seli kɛ bé trá Ɲanmiɛn i nvle nunfuɛ’m be lomuɛn kɔ́ Babilɔni. Sanngɛ kɛ ɔ di ‘afuɛ ableso’n,’ Ɲanmiɛn fá be sá be sin. (Zer. 29:4, 10) Zeremi kannin ndɛ cinnjin kun kleli Zuifu sɔ mɔ be tra be ɔli Babilɔni’n. Yɛle kɛ ɔ fataman kɛ Ɲanmiɛn i nvle nunfuɛ’m be sa kan Babilɔni lɔ amuin mun. I liɛ’n, bé kwlá sá be sin Zerizalɛmu naan b’a taka Ɲanmiɛn i sulɛ kpafuɛ’n ekun. Kɛ Medifuɛ mun nin Pɛrsfuɛ’m be kwlali Babilɔni afuɛ nga be flɛ i 539 nun ka naan y’a ju Zezi blɛ su’n, i sin kan yɛ sa sɔ’n juli ɔ. Sirisi m’ɔ ti Pɛrsi mɛn’n i famiɛn’n, ɔ seli Zuifu’m be kɛ be ɔ Zerizalɛmu naan be ko kplan Ɲanmiɛn i sua’n i uflɛ.—Ɛsd. 1:1-4.

⁹ Zuifu nga be sali be sin’n, be tra sran akpiakpi ablanan nin nɲɔn. (Ɛsd. 2:64-67) Kɛ be yoli sɔ’n, ndɛ kun mɔ Zeremi kannin’n kpɛnnin su. Sɛ é kwlá sé’n, be wanndili. Yɛle kɛ be jasoli lika sɔ nun lɛ be ɔli lika uflɛ. (An kanngan Zeremi 51:6, 45, 50 nun.) Nán Zuifu’m be ngba yɛ be kwla fali atin tɛnndɛn sɔ’n ɔli Zerizalɛmu ɔn. Ɲanmiɛn nuan ijɔfuɛ Daniɛli mɔ i blɛ sɔ nun nn w’a yo kpɛnngbɛn’n, ɔ kali Babilɔni lɔ. Sanngɛ, be kwlaa nga be kali lɔ’n, sɛ be waan Ɲanmiɛn ra be su’n, ɔ fata kɛ be tu be klun be su Ɲanmiɛn kɛ ɔ nin i fata’n sa, yɛ nán be sa kan Babilɔni lɔ amuin mun.

10. ?“Tete sa” benin yɛ “Babilɔni klɔ dan’n” i nunfuɛ’m be yo be ɔ?

¹⁰ Andɛ sran sunman be o Ɲanmiɛn sulɛ wafawafa ng’ɔ timan su’n nun. Ɲanmiɛn sulɛ wafawafa sɔ’m be dan lika be like klelɛ nin be aeliɛ’n, ɔ fin lalafuɛ Babilɔni lɔ. (Bob. 11:6-9) Kɛ be kan be kwlaa be bo nun’n, be flɛ be “Babilɔni klɔ dan’n, tekle bla’m be nin asiɛ’n su tete sa yofuɛ’m be nin’n.” (Ngl. 17:5) Ɲanmiɛn sulɛ wafa ng’ɔ timan su’n i nunfuɛ’m be fali be wun wlali politiki yolɛ nun nán andɛ sa ɔ. “Tete sa” nga be yo be’n i nun wie yɛle alɛ nga be di mɔ i ti be ‘kunnin sran akpinngbin asiɛ’n su wa’n.’ (Ngl. 18:24) Be ‘tete sa’m be’ wie yɛle ba kanngan mɔ be kpɛnngbɛn’m be nin be la’n, ɔ nin bla nin bian kunndɛlɛ sukusuku mɔ be siefuɛ’m be bumɛn i fɔ’n. ?Ɔ maan kɛ Zoova se kɛ ɔ́ núnnún be’n, ɔ bo e nuan?—Ngl. 18:8.

11. ?Kɛ Ɲanmiɛn nin a nunnunman Babilɔni klɔ dan’n, ngue junman yɛ Klistfuɛ’m be di ɔ?

¹¹ Klistfuɛ kpa’m be si kɛ Ɲanmiɛn wá núnnún Babilɔni klɔ dan’n i nunfuɛ mun. Ɔ maan be junman yɛle kɛ be bo su kle be. Kusu’n, Zezi fali ‘sran kpa nanwlɛfuɛ m’ɔ si ngwlɛlɛ’n,’ sieli Klistfuɛ kpa’m be su kɛ ɔ man be ‘aliɛ blɛ ng’ɔ ti i nuan su’n i su.’ Ɔ maan, wafa nga Klistfuɛ kpa’m be uka Babilɔni klɔ dan’n i nunfuɛ mun’n, i kun yɛle kɛ be fa Biblu’n nin i akua mɔ sran kpa’n ɔ yi be’n be man sran mun. (Mat. 24:45) Sɛ ndɛ nga e kan’n yo sran kun fɛ’n, e siesie e wun e ko niɛn i osu naan y’a kle i Biblu’n nun like. E lafi su kɛ sran sɔ’m bé ‘fín Babilɔni klɔ’n nun fíte’ kwlaa naan Ɲanmiɛn w’a nunnun i.—Ngl. 18:4.

Nán maan e sa kan amuin

12. ?Wafa sɛ yɛ Ɲanmiɛn bu amuin sɔlɛ’n niɔn?

¹² Sa kain nga Babilɔni klɔ dan’n i nunfuɛ’m be yo’n i wie yɛle amuin sɔlɛ. Ɲanmiɛn flɛ amuin sɔ’m be kɛ “tete ninnge” ɔ nin ‘amuin tɛtɛ.’ (Mml. 29:16; Eze. 16:36) Sran kwlaa ng’ɔ kunndɛ kɛ Ɲanmiɛn klo i’n, ɔ fataman kɛ i sa kan amuin, afin Ɲanmiɛn seli kɛ: ‘N ti Anannganman, min dunman’n yɛ o lɛ ɔ. N faman min ɲrun mɔ n le i’n m manman sran, n fa manman amuin mun.’—Eza. 42:8.

13. ?Amuin sɔlɛ’n i wafa benin yɛ ɔ fataman kɛ e sa kɛn i wie ɔ?

¹³ Ɲanmiɛn Ndɛ’n kan amuin sɔlɛ’n i wafa wie mɔ sran’m be siman kɛ ɔ ti amuin sɔlɛ’n, i ndɛ. I wie yɛle sran nga i ɲin yiman like’n. Biblu’n se kɛ i sɔ’n ti ‘amuin sɔlɛ.’ (Kol. 3:5) Sran nga i ɲin yiman like’n, sran uflɛ like yɛ i ɲin blo su ɔ. (Tul. 20:17) Anzi m’ɔ kacili mmusu’m be si Satan’n, i ɲin bloli sulɛ mɔ be su Ɲanmiɛn mɔ like fi nunmɛn i sin’n i su. Ɔ kunndɛli kɛ ɔ́ yó kɛ Ɲanmiɛn sa. (Lik 4:5-7) I sɔ’n ti’n, ɔ yoli ɲin kekle Ɲanmiɛn su, ɔ yoli maan Ɛvu ɲin blo like nga Ɲanmiɛn waan nán ɔ yo’n i yolɛ su. I sɔ kunngba’n, tranlɛ mɔ Adam nin i yi’n be tran’n, ɔ yoli i i cinnjin trali aɲinyiɛ m’ɔ fata kɛ ɔ fa man i Si Ɲanmiɛn’n. I akunndan sɔ’n kacili kɛ i amuin sa. Sran kwlaa ng’ɔ kunndɛ kɛ ɔ́ wánndi Ɲanmiɛn i ya m’ɔ́ wá jáo’n i bo’n, ɔ fata kɛ ɔ su Ɲanmiɛn kunngba cɛ. Ɔ fataman kɛ ɔ fɛ i ɲin blo like uflɛ su kɛ Adam nin Ɛvu be liɛ’n sa.

“An wanndi bla nin bian kunndɛlɛ’n”

14-16. (a) ?Ngue ti yɛ Zozɛfu i aeliɛ’n ti kpa sɔ ɔ? (b) ?Sɛ e konvi sɔ bla annzɛ bian kunndɛlɛ ng’ɔ nin i fataman’n, ngue yɛ ɔ fata kɛ e yo ɔ? (c) ?Wafa sɛ yɛ e kwla wanndi bla nin bian kunndɛlɛ’n niɔn?

¹⁴ Biblu’n se kɛ: “An wanndi bla nin bian kunndɛlɛ’n. Sa tɛ kwlaa mɔ sran yo’n, ɔ timan be kplo nun ndɛ, sanngɛ sran ng’ɔ kunndɛ bla annzɛ bian’n, ɔ yo i sɔ sa liɛ’n guɛ i bɔbɔ kplo’n nun.” (1 Korɛntfuɛ Mun 6:18, NW) Kɛ Potifali i yi’n kunndɛli Zozɛfu’n, Zozɛfu wanndili bla’n. Sɛ e ti Klistfuɛ kun m’ɔ o aja’n nun o, annzɛ ɔ nunman nun o, ajalɛ kpa yɛ Zozɛfu mannin e ɔ! Ninnge nga Ɲanmiɛn yoli be laa’n ti’n, Zozɛfu si wafa nga Ɲanmiɛn bu i sɔ aeliɛ’n. Ɔ maan i klun lɔ’n, ɔ si kɛ nán like kpa ɔ. Sɛ e kunndɛ kɛ é nánti Ɲanmiɛn mmla ng’ɔ se kɛ e “wanndi bla nin bian kunndɛlɛ’n” su’n, ninnge nga be kwla yo maan e ɲin blo sran uflɛ m’ɔ timan e yi annzɛ e wun’n i su’n, e su yoman. Biblu’n waan: ‘An wla bla nin bian kunndɛlɛ, sa tɛtɛ yolɛ, be konvi m’ɔ sɔ ɲannzuɛn sa mun’n, be ɲin m’ɔ blo ninnge’m be su’n, be ɲin m’ɔ yiman like’n m’ɔ nin amuin sɔlɛ’n ti kun’n be ase. Sa sɔ’m be ti yɛ Ɲanmiɛn i ya’n ɔ́ wá jáo (be mɔ be ɲin yimɛn i’n) be su’n niɔn.’—Kol. 3:5, 6.

¹⁵ Kɛ nga e fa kɛnngɛnnin i lɛ’n, ‘Ɲanmiɛn i ya’n ɔ́ wá jáo.’ Sran wie’m be konvi sɔ bla nin bian kunndɛlɛ lele be yo i sɔ like. I sɔ ti’n, ɔ fata kɛ e mɔ e ti Klistfuɛ’n e srɛ Ɲanmiɛn naan ɔ fɛ i wawɛ’n suan e bo naan e konvi tu i sɔ ninnge be su. Asa ekun’n, Biblu’n nun like suanlɛ’n nin asɔnun aɲia’m be bo kɔlɛ’n, ɔ nin jasin fɛ’n i bolɛ’n be kwla uka e naan y’a ‘yo sa nga Ɲanmiɛn wawɛ’n kle e’n.’ I liɛ’n, e ‘su yoman like nga klɔ sran konvi sɔ i’n kun.’—Gal. 5:16.

¹⁶ E kwlá boman wɛ seman kɛ sɛ e nian bian nin bla nna nga be fa fite nzra nun’n, e su yoman ‘sa nga Ɲanmiɛn wawɛ’n kle e’n.’ I kunngba’n, ɔ fataman kɛ Klistfuɛ kun kanngan fluwa ng’ɔ kwla fɛ i konvi sie bian annzɛ bla ndɛ su’n i nun, annzɛ ɔ nian, annzɛ ɔ fɛ i su sie i sɔ ndɛ’n bo. Asa ekun’n, ɔ timan su kɛ ‘Ɲanmiɛn sran’m be’ fɛ i sɔ’n ndɛ’m be fa yiyi be ɲin su, annzɛ be koko su yalɛ. (Efɛ. 5:3, 4) Kɛ e yo sɔ’n, e kle e Si m’ɔ ɲanmiɛn su lɔ’n kɛ e kunndɛ kɛ sɛ i ya cɛn ju’n, é fíte nun naan é trɛ́n i mɛn’n uflɛ’n nun wie.

Nán e yo ‘sika klofuɛ’

17, 18. ?Ngue ti yɛ ɔ fataman kɛ e yo ‘sika klofuɛ’ ɔ?

¹⁷ Fluwa klikli mɔ Pɔlu klɛ ko mannin Timote’n i nun’n, ɔ kannin mmla m’ɔ fata kɛ Klistfuɛ nga be ti kanga’n be di su’n i ndɛ. Aniaan sɔ’m be wie’m be bu i kɛ, kɛ mɔ be min’m be ti Klistfuɛ’n ti bé ɲán su. Wie’m be kusu be kunndɛli kɛ bé dídí be niaan’m be wun. Pɔlu seli be kɛ nán ‘be bu kɛ Ɲanmiɛn sulɛ’n maan bé ɲán be wun.’ Like nga ti yɛ be yo sɔ’n, yɛle kɛ ‘be klo sika.’ Kusu’n, sɛ sran kun ti aɲanbeunfuɛ o, annzɛ ɔ ti yalɛfuɛ o, sika klolɛ’n kwla saci i.—1 Tim. 6:1, 2, 5, 9, 10.

¹⁸ ?Amun si sran wie mɔ Biblu’n kan be ndɛ mɔ “sika klolɛ’n,” annzɛ ninnge finfin mɔ sika kwla to’n ti’n, be nin Ɲanmiɛn be afiɛn sacili ɔ? (Zoz. 7:11, 21; 2 Fam. 5:20, 25-27) Pɔlu seli Timote kɛ: ‘Ɔ mɔ a ti Ɲanmiɛn i sran’n, nán fa ɔ wun wlɛ i ninnge sɔ’m be yolɛ nun. Mian ɔ ɲin yo sa ng’ɔ ti kpa’n, fa ɔ wun mantan Ɲanmiɛn, lafi i su, klo Ɲanmiɛn nin sran, tra wɔ awlɛn, yɛ yo wɛtɛɛfuɛ.’ (1 Tim. 6:11) Sran kwlaa ng’ɔ kunndɛ kɛ ɔ́ fíte nun Ɲanmiɛn i ya cɛn’n nun’n, ɔ fata kɛ ɔ fa afɔtuɛ sɔ’n su.

“Nán bu like nga gbanflɛn konvi sɔ i’n, i akunndan”

19. ?Ngue yɛ ɔ kwla uka gbanflɛn nin talua mun naan b’a yo kpa ɔ?

¹⁹ An kanngan Nyanndra Mun 22:15 nun. Sinnzin’n kwla saci gbanflɛn nin talua mun. Ɔ maan, sɛ be fa Biblu’n tu be fɔ’n, ɔ kwla uka be. Gbanflɛn nin talua nga be si nin be nin’m be suman Zoova’n, be kunndɛ Biblu’n nun mmla mun kpɛkun be nanti su. Wie’m be kusu be fa afɔtuɛ mɔ aniaan nga b’a tin asɔnun’n nun’n be man be’n su. Afɔtuɛ kwlaa nga Biblu’n man e’n, sɛ e nanti su’n, ɔ kwla uka e naan y’a di aklunjuɛ andɛ, naan y’a di i ainman.—Ebr. 12:8-11.

20. ?Ngue yɛ ɔ kwla uka Klistfuɛ gbanflɛn nin talua mun naan be konvi w’a sɔman ninnge tɛtɛ mun ɔn?

²⁰ An kanngan 2 Timote 2:20-22 nun. Gbanflɛn nin talua sunman mɔ b’a tuman be fɔ kpa’n be tɔli sa tɛ yolɛ’n nun. Yɛle kɛ akplowa silɛ yɛ be fa yo like ɔ, be ɲin yiman like, be kunndɛ bla nin bian, be klo sika, yɛ be klo be ɲin su yiyilɛ. I sɔ ninnge mɔ ‘gbanflɛn’m be konvi sɔ be’n,’ yɛ Biblu’n se kɛ nán e kunndɛ’n niɔn. Sɛ Klistfuɛ gbanflɛn nin talua’m be kunndɛ kɛ bé wánndi ninnge sɔ mun’n, nán maan be nin sa tɛ yofuɛ’m be san nun. Sɛ i sɔfuɛ’m be o asɔnun nun annzɛ be nunman nun o, nán maan be nin be san nun. Biblu’n nun afɔtuɛ ng’ɔ kwla uka be kpa’n yɛle ndɛ ng’ɔ se kɛ ‘be kwlaa nga sa tɛ nunman be awlɛn’n nun mɔ be bo flɛ e Min’n, e nin be e mian e ɲin e yo sa ng’ɔ ti kpa’n.’

21. ?Ngue ndɛ yɛ Zezi Klist kan kleli i sɔnnzɔnfuɛ mɔ be ti kɛ bua mun sa’n niɔn?

²¹ Kannzɛ e ti gbanflɛn nin talua, annzɛ sran kpɛnngbɛn’n, sɛ e tieman ndɛ nga be nga be waan bé mlín e’n be kan’n, i sɔ’n kle kɛ e kunndɛ kɛ é trán be mɔ be su Zezi su mɔ be ‘wanndi sran nga be simɛn i’n’ be nun wie. (Zan 10:5) Sanngɛ nán ninnge tɛtɛ’m be wanndilɛ ngunmin yɛ ɔ́ yó naan kɛ Ɲanmiɛn i ya cɛn’n jáo’n, y’a kwla fite nun ɔn. Ɔ fata kɛ e nzuɛn’n yo kpa. Like suanlɛ ng’ɔ́ bá lɛ’n nun’n, é kán like nso m’ɔ fata kɛ be wun i e nzuɛn nun’n be ndɛ. Sɛ e kɛn i sɔ ndɛ’n, é ɲán su ye, afin Zezi seli kɛ: ‘M man [min bua’m be] anannganman nguan, be su nunnunman le, yɛ sran fi su deman be n sa nun.’—Zan 10:28.

[Ja ngua lɛ ndɛ’n]

I BUI SU: Beetle: Entom Pictures/Paul Eekhoff

?Wafa sɛ yɛ amún tɛ́ kosan’m be su ɔ?

• ?Ngue ndɛ yɛ Zezi kan kleli Zuifu’m be Ɲanmiɛn sulɛ kpɛnngbɛn mun ɔn?

• ?Ngue sa yɛ ɔ o sran kpanngban be su andɛ ɔ?

• ?Amuin sɔlɛ’n i wafa wie m’ɔ fataman kɛ e sa kɛn i sanngɛ sran’m be siman kɛ ɔ ti amuin sɔlɛ’n yɛle benin?

[Kosan mun]

[Foto mun, bue 16, 17]

?Ngue yɛ ɔ fata kɛ e “wanndi” i ɔ?

[Foto cifuɛ mun, bue 3]

I BUI SU: Beetle: Entom Pictures/Paul Eekhoff