An Tanda—Bako Sanang Nakaaging Kasaysayan
SA Jerusalem, sa Tahaw na Sirangan, may makawiwiling makasaysayan na lugar na nagkakaipong tawan nin atension kan naghohorophorop na mga tawo ngonyan. Iyan an nasa halangkaw na lugar na natindogan nin “sarong templo na may labi-labing kayamanan,” sa pananaram kan Romanong historyador na si Tacitus kan enot na siglo. Mayo na ni gira kan mga edipisyo kan templo, pero an plataporma yaon. Iyan nagpapatotoo sa katotoohan nin sarong makahulang tanda na nakaaapektar sa saindo.
An mga arkeologo dakol an nadidiskobre sa parteng timog kan plataporma kan templo. “An saro sa pinakakawiliwiling nadiskobre,” sabi ni J. A. Thompson sa The Bible and Archaeology, “iyo an nagkapirang darakulang bloke nin ladrilyong Herodiano na malinaw na nakaulsik hale sa itaas kan lanob kan Templo kan panahon na nalaglag an Jerusalem kan A.D. 70.”
An pagkalaglag kan Jerusalem asin kan templo kaiyan ihinula 37 taon bago iyan mangyari. Tolong historyador an nagtala kan mga tataramon ni Jesu-Cristo na “mayo nin gapo sa ibabaw nin gapo na matatada digdi asin dai gagabaon.” (Lucas 21:6; Mateo 24:1, 2; Marcos 13:1, 2) Suminunod an orolay na nakaaapektar sa gabos ngonyan, pati kamo.
“Paratokdo,” an hapot saiya kan saiyang mga disipulo, “ano an tanda kun mangyayari na an mga bagay na ini?” Sono ki Jesus, an panahon bago an pagkalaglag kan templo tatandaan nin mga guerra, linog, kakulangan nin kakanon, asin peste. “An kapag-arakian na ini,” idinugang nia, “dai makalilihis sagkod na dai maotob an gabos na bagay.”—Lucas 21:7, 10, 11, 32.
Naeksperyensiahan daw kan kapag-arakian na idto an kaotoban kan “tanda”? Iyo. An Biblia may sinasabing “dakulang gutom” saka tolong linog, na an duwa ‘makokosog na linog.’ (Gibo 11:28; 16:26; Mateo 27:51; 28:1, 2) Sono sa sekular na kasaysayan, may iba pang linog asin kakulangan nin kakanon na nangyari sa panahon na idto. Panahon man idto nin mga guerra, na an duwa ipinakipaglaban kan mga hukbo nin Roma tumang sa mga taga-Jerusalem. An ikaduwang pagsalikop sa Jerusalem nagbunga nin makuring gutom asin peste, na suminagkod sa pagkalaglag kan siudad asin kan templo kaiyan kan taon 70 C.E. An lugar sa Jerusalem na dating namumugtakan kan templo silensiong testigo sa makatatakot na mga pangyayaring idto kan enot na siglo.
‘Interesante iyan,’ tibaad may magsabi, ‘pero paano ako naaapektaran kaiyan?’ Sa paagi na an tanda bako sanang nakaaging kasaysayan. Iyan naotob sana nin parsial kan enot na siglo. Halimbawa, si Jesus naghula man nin panahon na an katawohan matatakot nin labi-labi huli sa “mga tanda sa aldaw asin bulan patin mga bitoon” asin sa “hagobohob kan dagat.” An kabtang na ini kan tanda magigin senyal kan kaharanihan kan “kahadean nin Dios”—gobyerno na magtatao nin permanenteng pagkakalda sa kasakitan sa kinaban.—Lucas 21:25-31.
An siring na mga bagay dai nangyari kan enot na siglo. Ngonyan, pakalihis nin 1,900 na taon, an katawohan sagkod ngonyan naghahalat na makalda sa mga guerra, linog, kakulangan nin kakanon, asin peste. Kun siring, an tanda seguradong may ikaduwang kompletong kaotoban. Nagpapatunay digdi, an librong Kapahayagan may makahulang mga paglaladawan na katimbang kan tanda, pero iyan isinurat pagkalaglag na kan Jerusalem. (Kapahayagan 6:1-8) Kaya, minalataw an mahalagang hapot: Naheling daw an tanda sa satong kaaldawan?