KAPITULO 24
Mayo nin ‘Makakapasuway sa Sato sa Pagkamuot nin Diyos’
1. Anong negatibong sabuot an nagpapasakit sa dakul na tawo, kaiba na an nagkapirang tunay na Kristiyano?
NAMUMUTAN ka daw kan Diyos na Jehova bilang indibidwal? May mga minauyon na namumutan nin Diyos an katawuhan sa pangkagabsan, arog kan sinasabi kan Juan 3:16. Pero ini an talagang sabuot ninda: ‘Nungkang mamumutan ako nin Diyos bilang indibidwal.’ Dawa an tunay na mga Kristiyano tibaad kun minsan may mga pagduda sa bagay na iyan. Sarong lalaki na pinangluluyahan nin buot an nagsabi: “Masakiton para sako na maniwala na nagmamalasakit sako an Diyos.” May beses daw na arog man kaiyan an namamati mo?
2, 3. Siisay an gustong paniwalaon kita na dai kita pinapahalagahan asin dai kita namumutan ni Jehova, asin paano niyato malalabanan an kaisipan na iyan?
2 Gustong-gusto ni Satanas na maniwala kita na dai kita namumutan kan Diyos na Jehova asin na dai niya kita pinapahalagahan. Totoo, parating dinadaya ni Satanas an mga tawo paagi sa pagpukaw sa saindang pagigin orgulyoso asin kapalangkawan. (2 Corinto 11:3) Pero ugmahon man siyang rauton an paggalang sa sadiri kan mga madaling maimpluwensiyahan. (Juan 7:47-49; 8:13, 44) Totoo ini lalo na sa delikadong “huring mga aldaw” na ini. Dakul ngunyan an nagdadakula sa mga pamilya na “mayong natural na kapadangatan.” An iba man pirming napapaatubang sa mga tawong maringis, makasadiri, asin matagas an payo. (2 Timoteo 3:1-5) An mga tawong halawig na panahon na nakakaeksperyensiya nin pagmaltrato, rasismo, o pagkaungis tibaad makumbinsir na sinda daing halaga o masakit kamutan.
3 Kun nakakamati ka kan arog kaiyan na negatibong mga sabuot, dai ka mawaran nin paglaom. Dakul sa sato an nakakamati paminsan-minsan nin grabeng pagkanegatibo manungod sa satong sadiri. Pero girumduma na an Tataramon nin Diyos dinisenyo para sa “pagtanos kan mga bagay-bagay” asin para “pabagsakon an mga bagay na matibay an pagkaestablisar.” (2 Timoteo 3:16; 2 Corinto 10:4) Sinasabi kan Bibliya: “Maaasigurar ta an satuyang puso sa atubangan niya dawa pa may mga bagay na diyan kinokondenar kita kan satuyang puso, huling an Diyos mas urog kisa sa satuyang puso asin nakakaaram kan gabos na bagay.” (1 Juan 3:19, 20) Konsideraron niyato an apat na paagi na diyan tinatabangan kita kan Kasuratan na ‘asiguraron an satong puso’ na namumutan kita ni Jehova.
Pinapahalagahan Ka ni Jehova
4, 5. Paano ipinapahiling kan ilustrasyon ni Jesus manungod sa dignos na mahalaga kita sa paghiling ni Jehova?
4 Inot, itinutukdo mismo kan Bibliya na minamansay nin Diyos na mahalaga an kada lingkod niya. Halimbawa, sinabi ni Jesus: “Bakong an duwang dignos nababakal nin sarong sinsilyo na sadit an kantidad? Pero mayo ni saro sa sainda an nahuhulog sa daga na dai naaaraman kan saindong Ama. Alagad kamo, maski an mga buhok sa saindong payo bilang gabos. Kaya dai kamo matakot; mas mahalaga kamo kisa sa dakul na dignos.” (Mateo 10:29-31) Pag-isipan kun ano an nagin kahulugan kan mga tataramon na iyan sa mga naghihinanyog ki Jesus kan inot na siglo.
5 Tibaad magngalas kita kun taano man ta may mabakal nin dignos. Buweno, kan panahon ni Jesus an dignos iyo an pinakabaratong gamgam na ipinapabakal bilang kakanon. Mangnuha na sa sarong sinsilyo na sadit an kantidad, duwang dignos na an mababakal. Pero kan huri sinabi ni Jesus na kun duwang sinsilyo an andam na gastuson nin saro, an makukua niya, bakong apat na dignos, kundi lima. An pasobrang gamgam idinadagdag na garo baga mayo lamang iyan nin halaga. Tibaad daing halaga an mga linalang na iyan sa paghiling nin mga tawo, pero ano an pagmansay sa sainda kan Kaglalang? Sabi ni Jesus: “Mayo ni saro sa sainda [dawa an idinagdag] an nalilingawan nin Diyos.” (Lucas 12:6, 7) Ngunyan tibaad masabutan na niyato an punto ni Jesus. Kun arog kaiyan an pagpapahalaga ni Jehova sa sarong dignos, sigurado nanggad na urog na mas mahalaga an sarong tawo! Arog kan ipinaliwanag ni Jesus, aram ni Jehova an lambang detalye manungod sa sato. Aram niya pa ngani an mismong bilang kan buhok sa satong payo!
6. Taano ta sigurado kita na realistiko sana si Jesus kan sabihon niya na bilang an buhok sa satong payo?
6 Bilang an satong buhok? Tibaad isipon nin nagkapira na dai nagigin realistiko si Jesus sa bagay na ini. Pero, isip-isipa na sana an paglaom na pagkabuhay liwat. Dapat na midbid na marhay kita ni Jehova tanganing mabuhay niya kita liwat! Pinapahalagahan niya kitang marhay kaya ginigirumdom niya an lambang detalye, kaiba na an satong kodigo henetiko asin an gabos na memorya manungod sa sato saka an gabos na nagin eksperyensiya ta.a Kun ikukumparar diyan, magigin simple na sana sa saiya na gibuhon an pagbilang kan satong buhok sa payo—na mga 100,000 an minatubo.
Ano an Nahihiling ni Jehova sa Sato?
7, 8. (a) Ano an nagkapirang kuwalidad na ikinakaugma ni Jehova na manumpungan mantang sinisiyasat niya an puso nin mga tawo? (b) Ano an nagkapira sa mga ginigibo niyato na pinapahalagahan ni Jehova?
7 Ikaduwa, itinutukdo sa sato kan Bibliya kun ano an pinapahalagahan ni Jehova sa saiyang mga lingkod. Sa simpleng pagtaram, ikinakaugma niya an satong marahay na mga kuwalidad asin an mga paghihinguwang ginigibo ta. Sinabi ni Hading David sa aki niyang si Solomon: “Sinisiyasat ni Jehova an gabos na puso, asin nasasabutan niya an lambang ingklinasyon kan mga kaisipan.” (1 Cronica 28:9) Mantang sinisiyasat nin Diyos an binilyon na puso nin tawo sa madahas asin pano nin pagkaungis na kinaban na ini, siguradong nauugma siya pag nakakanumpong siya nin sarong puso na namumuot sa katuninungan, katotoohan, asin katanusan! Ano an nangyayari pag nakakanumpong an Diyos nin puso na namumutan siya, na naghihinguwang makanuod manungod sa saiya asin ipaabot sa iba an siring na kaaraman? Sinasabi sa sato ni Jehova na tinatawan niya nin atensiyon an mga nagpapaabot sa iba kan manungod sa saiya. Igwa pa ngani siya nin “sarong libro nin girumduman” para sa gabos na “may pagkatakot ki Jehova asin para sa mga naghuhurop-hurop sa saiyang pangaran.” (Malakias 3:16) An siring na mga kuwalidad mahalagang marhay para sa saiya.
8 Ano an nagkapirang marahay na gibo na pinapahalagahan ni Jehova? Makakasiyerto kita na pinapahalagahan niya an mga paghihinguwa ta para arugon an saiyang Aki, si Jesu-Cristo. (1 Pedro 2:21) An sarong mahalagang marhay na gibuhon na pinapahalagahan nin Diyos iyo an paghuhulit ta kan maugmang bareta kan saiyang Kahadian. Sa Roma 10:15, mababasa niyato: “Abaang gayon kan mga bitis kan mga nagpapahayag nin maugmang bareta manungod sa marahay na mga bagay!” Puwedeng dai niyato iniisip na magayon an satong mga bitis. Pero digdi, nagrerepresentar iyan sa mga paghihinguwa kan mga lingkod ni Jehova sa paghuhulit kan maugmang bareta. An gabos na siring na paghihinguwa magayon asin mahalagang marhay sa paghiling niya.—Mateo 24:14; 28:19, 20.
9, 10. (a) Taano ta makakasiyerto kita na pinapahalagahan ni Jehova an satong pakatagal sa ibong nin lain-lain na kasakitan? (b) Si Jehova nungka na nagkakaigwa nin anong negatibong pagmansay manungod sa maimbod na mga lingkod niya?
9 Pinapahalagahan man ni Jehova an satong pakatagal. (Mateo 24:13) Girumduma, gusto ni Satanas na bayaan mo si Jehova. An kada aldaw na nagdanay kang maimbod ki Jehova saro na naman na aldaw na nakatabang ka na masimbag an mga pagtuya ni Satanas. (Talinhaga 27:11) Kun beses bakong madali an pagkaigwa nin pakatagal. Huli sa mga problema sa salud, problema sa pinansiyal, emosyonal na kapurisawan, asin iba pang kaulangan puwedeng magin pagbalo an kada aldaw. An inaantisipar na naaatraso puwedeng makapaluya man sa buot. (Talinhaga 13:12) An pakatagal sa ibong nin siring na mga kadipisilan mahalagang marhay ki Jehova. Aram iyan ni Hading David kaya hinagad niya ki Jehova na tipunon an saiyang mga luha sa “lalagan na anit,” asin may pagtitiwala niya pang sinabi: “Bako daw na nakasurat an mga iyan sa saimong libro?” (Salmo 56:8) Iyo, pinapahalagahan asin ginigirumdom ni Jehova an gabos na luha asin pagsakit na tinatagalan niyato mantang pinapagdanay an satong kaimbudan sa saiya. An mga iyan mahalaga man na marhay sa saiyang paghiling.
Pinapahalagahan ni Jehova an satong pakatagal sa ibong nin mga pagbalo
10 Ngunyan, tibaad labanan kan pusong mapagkondenar sa sadiri an siring na ebidensiya na mahalaga kita sa paghiling nin Diyos. Tibaad padagos na sinasabi kan satong puso: ‘Pero kadakul pang iba diyan na mas marahay na halimbawa kisa sako. Siguradong dai nauugma si Jehova pag ikinukumparar niya ako sa sainda!’ Si Jehova dai nagkukumparar; ni matagas o istrikto an saiyang kaisipan. (Galacia 6:4) Pag sinisiyasat ni Jehova an satong puso, tinatawan niya nin atensiyon an kasadit-saditing detalye, asin pinapahalagahan niya an ano man na marahay na bagay na nahiling niya diyan.
Hinahanap ni Jehova an Marahay Asin Isinusuway sa Maraot
11. Ano an manunudan niyato manungod ki Jehova sa saiyang pagtratar ki Abias?
11 Ikatulo, mantang sinisiyasat kita ni Jehova, hinahanap nanggad niya an marahay na mga kuwalidad niyato. Halimbawa, kan sabihon ni Jehova na dapat na gadanon an bilog na apostatang dinastiya ni Hading Jeroboam, ipinagbuot Niya na tawan nin disenteng lubong si Abias, an saro sa mga aki kan hadi. Taano? Huling igwa sa saiyang “nahiling na marahay si Jehova na Diyos kan Israel.” (1 Hadi 14:1, 10-13) Garo man sana siniyasat ni Jehova an puso kan hoben na lalaking iyan asin diyan igwa siyang “nahiling na marahay.” Gurano man kasadit o kakadikit kan marahay na nahiling niyang iyan, ibinilang iyan ni Jehova na maninigong isurat sa saiyang Tataramon. Binalusan niya pa ngani nin angay na pagkahirak si Abias, na kabilang sa apostatang pamilya.
12, 13. (a) Paano ipinapahiling kan pangyayari manungod ki Hading Jehosafat na hinahanap ni Jehova an marahay sa sato dawa pa kun kita magkasala? (b) Pag-abot sa satong marahay na mga gibo asin kuwalidad, paano si Jehova nagigin siring sa mapagpadangat na Magurang?
12 An saro pang marahayon na halimbawa kun paano hinahanap ni Jehova an marahay sa mga tawo iyo an nangyari sa marahay na hading si Jehosafat. Kan an hadi makagibo nin bakong madunong na desisyon, sinabihan siya kan propeta ni Jehova: “Huli kaini, anggot sa saimo si Jehova.” Nakakabigla nanggad na mensahe! Pero bako lang iyan an mensahe ni Jehova. Sinabi pa: “Minsan siring, may mga marahay na nahiling sa saimo.” (2 Cronica 19:1-3) Kaya an matanos na kaanggutan ni Jehova dai nagin dahilan na dai na niya mahiling an marahay ki Jehosafat. Ibang-iba nanggad sa bakong perpektong mga tawo! Pag naaanggot kita sa iba, tibaad may tendensiya kitang dai na mahiling an marahay sa sainda. Asin pag kita nagkasala, an namamatian tang pagkadisganar, pagkasupog, asin pagkakonsiyensiya tibaad magin dahilan na dai ta na mahiling an marahay sa satong sadiri. Pero girumduma na kun pagsusulsulan niyato an satong mga kasalan asin hihinguwahon niyatong marhay na dai na iyan utruhon, papatawadon kita ni Jehova.
13 Mantang sinisiyasat ka ni Jehova, hinahali niya an siring na mga kasalan, kun paanong an graba na daing halaga hinahali nin sarong parakabod nin bulawan. Kumusta man an saimong marahay na mga kuwalidad asin gibo? Garo iyan mga “tipak na bulawan” na sinasaray niya! Narisa mo na daw kun paano iniingatan nin mapagpadangat na mga magurang an mga drowing o mga pradyek sa eskuwelahan kan saindang mga aki, na kun beses itinatago ninda iyan sa haloy na panahon dawa ngani nalingawan na iyan kan mga aki? Si Jehova an pinakamapagpadangat na Magurang. Sagkod na nagdadanay kitang maimbod sa saiya, nungka niyang linilingawan an satong marahay na mga gibo asin kuwalidad. Sa katunayan, ibibilang niyang biko na lingawan an mga iyan, asin siya nungkang biko. (Hebreo 6:10) Sinisiyasat man niya kita sa saro pang paagi.
14, 15. (a) Taano ta an satong pagigin bakong perpekto nungkang magigin dahilan na dai na mahiling ni Jehova an marahay sa sato? Iilustrar. (b) Ano an gigibuhon ni Jehova sa marahay na mga bagay na nanunumpungan niya sa sato, asin ano an pagmansay niya sa saiyang maimbod na mga lingkod?
14 Mas hinihiling ni Jehova an satong potensiyal kisa sa satong mga pagkabakong perpekto. Sa pag-ilustrar: An mga tawong mahilig sa art maghihinguwang marhay na ibalik sa dati an naraot nang marhay na mga painting. Halimbawa, duman sa National Gallery sa London, England, kan maraot nin sarong tawo na may darang eskopeta an drowing ni Leonardo da Vinci na mga $30 milyones an kantidad, mayo ni sarong nagsabi na dapat nang ibasura an drowing huling naraot na iyan. Imbes, pinunan tulos an trabahong pagbalik sa dati kan haros 500 anyos nang obra maestrang iyan. Taano? Huling mahalagang marhay iyan sa paghiling kan mga mahilig sa art. Bako daw na mas mahalaga ka kisa sa drowing na ginamitan nin chalk asin charcoal? Sa paghiling nin Diyos talagang mahalaga ka, dawa pa kun naraot kang marhay huli kan saimong minanang pagigin bakong perpekto. (Salmo 72:12-14) Gigibuhon kan Diyos na Jehova, an ekspertong Kaglalang kan pamilya nin tawo, kun ano an kaipuhan tanganing ikabalik sa pagkaperpekto an gabos na naghihimati sa saiyang mamumuton na pangangataman.—Gibo 3:21; Roma 8:20-22.
15 Iyo, nahihiling ni Jehova an marahay sa sato na tibaad dai niyato nahihiling sa satong sadiri. Asin mantang naglilingkod kita sa saiya, papatalubuon niya an marahay sagkod na magin perpekto na kita pag-abot nin panahon. Ano man an nagigin pagtratar sa sato kan kinaban ni Satanas, pinapahalagahan ni Jehova an maimbod na mga lingkod niya bilang kawili-wiling mga bagay.—Hageo 2:7, nota sa ibaba.
Aktibong Ipinapahiling ni Jehova an Saiyang Pagkamuot
16. Ano an pinakadakulang pruweba kan pagkamuot ni Jehova sa sato, asin paano niyato naaraman na an regalong ini para sa sato bilang indibidwal?
16 Ikaapat, dakul an ginigibo ni Jehova para patunayan an saiyang pagkamuot sa sato. Siyertong an atang na pantubos ni Cristo an pinakamapuwersang simbag sa kaputikan ni Satanas, an paghihingako niya na kita daing halaga o masakit kamutan. Nungka niyatong paglingawan na an makulugon na kagadanan na tinios ni Jesus sa hariging pasakitan asin an mas grabe pa nganing sakit na tinios ni Jehova kan mahiling niya na nagadan an saiyang namumutan na Aki pruweba kan saindang pagkamuot sa sato. Makamumundo, dakul an nasasakitan na maniwala na an regalong ini para sa sainda bilang indibidwal. An pagmati ninda bako sindang mahalaga. Pero, girumduma an halimbawa ni apostol Pablo. Bago siya nagin parasunod ni Cristo, pinersegir niya an mga parasunod ni Cristo. Alagad, isinurat niya: ‘An Aki nin Diyos namuot sa sakuya asin nagtao kan saiyang sadiri para sa sako.’—Galacia 1:13; 2:20.
17. Paagi sa ano irinarani kita ni Jehova sa saiya asin sa saiyang Aki?
17 Pinapatunayan ni Jehova an saiyang pagkamuot sa sato paagi sa pagtabang sa sato bilang indibidwal na aprobetsaran an mga pakinabang na dara kan atang ni Cristo. Sinabi ni Jesus: “Mayo nin tawong makakadulok sa sako apuwera na sana kun irani siya kan Ama na nagsugo sa sako.” (Juan 6:44) Iyo, personal kitang irinarani ni Jehova sa saiyang Aki asin tinatawan nin paglaom na mabuhay nin daing sagkod. Paano? Paagi sa gibuhon na paghuhulit, na nakakaabot sa sato bilang indibidwal, asin paagi sa saiyang banal na espiritu, na ginagamit ni Jehova para tabangan kita na masabutan asin maiaplikar an espirituwal na mga katotoohan sa ibong kan satong mga limitasyon asin pagkabakong perpekto. Kun siring, masasabi ni Jehova manungod sa sato an arog kan sinabi niya manungod sa Israel: “Namutan taka, asin daing katapusan an pagkamuot ko sa saimo. Huli kan maimbod na pagkamuot na ini kaya irinani taka sa sako.”—Jeremias 31:3.
18, 19. (a) Ano an pinakadayupot na paagi na ipinapahiling ni Jehova an saiyang pagkamuot sa sato, asin ano an nagpapahiling na siya mismo an personal na nag-aasikaso kaini? (b) Paano sinisiyerto sa sato kan Tataramon nin Diyos na si Jehova nagdadangog na may empatiya?
18 Posibleng paagi sa pribilehiyo nin pamibi, naeeksperyensiyahan ta an pagkamuot ni Jehova sa pinakadayupot na paagi. An lambang saro sa sato dinadagka kan Bibliya na “pirming mamibi” sa Diyos. (1 Tesalonica 5:17) Nagdadangog Siya. Inaapod pa ngani siyang “Paradangog nin pamibi.” (Salmo 65:2) Dai niya idinelegar sa kiisay man an pagdangog kan satong mga pamibi, dawa pa sa sadiri niyang Aki. Isip-isipa na sana: Sinasadol kita kan Kaglalang kan uniberso na dumulok sa saiya sa pamibi, na may katalingkasan sa pagtaram. Asin anong klase siyang paradangog? Saro daw na daing pagmati, daing pakilabot, daing pagmakulog? Bako nanggad.
19 Si Jehova may empatiya. Ano an empatiya? Sarong may edad nang maimbod na Kristiyano an nagsabi: “An empatiya kakulugan mo sa puso ko.” Talaga daw na apektado si Jehova kan kulog na namamatian niyato? Mangnuhon kun ano an namati niya kan an saiyang banwaan na Israel nagsasakit: “Sa panahon kan gabos nindang kasakitan, siya nasasakitan man.” (Isaias 63:9) Dai sana nahiling ni Jehova an mga problema ninda; namati niya an pagsakit kan banwaan. Tanganing iladawan kun gurano kagrabe kan saiyang namati para sa saiyang mga lingkod, sinabi mismo ni Jehova: “An siisay man na nagdudutdot sa saindo nagdudutdot sa alinawnaw kan sakong mata.”b (Zacarias 2:8) Makulugon iyan! Iyo, namamati ni Jehova an namamatian ta. Kun nakukulgan kita, nakukulgan man siya.
20. Anong kaisipan an dapat tang likayan tanganing masunod niyato an sadol na yaon sa Roma 12:3?
20 Mayo nin maygurang na Kristiyano an magamit kan siring na pruweba kan pagkamuot nin Diyos asin pagpapahalaga para ibilang an saiyang sadiri na nakakalabi sa iba o magin orgulyoso. Nagsurat si apostol Pablo: “Paagi sa daing kapantay na kabuutan na ipinahiling sa sako, sinasabihan ko an lambang saro diyan sa saindo na dai mag-isip nin sobra manungod sa saiyang sadiri nin urog pa kisa sa maninigong isipon, kundi an lambang saro mag-isip sa katuyuhan na magkaigwa nin tultol na isip, uyon sa pagtubod na itinao nin Diyos sa saiya.” (Roma 12:3) An saro pang traduksiyon kaini nagsasabi: “Sasabihon ko sa lambang saro sa saindo na dai ibilang an sadiri nin labi sa tunay niyang halaga, kundi na magkaigwa nin tama sanang paghiling sa sadiri.” (A Translation in the Language of the People, ni Charles B. Williams) Kaya mantang ikinakaugma niyatong marhay an pagkamuot kan satong Ama sa langit, lugod na magin marahay an satong kaisipan asin na girumdumon niyato na an pagkamuot nin Diyos bakong sarong bagay na puwedeng hagadon o maninigo niyatong kamtan.—Lucas 17:10.
21. Anong mga kaputikan ni Satanas an dapat na padagos niyatong labanan, asin anong katotoohan sa Bibliya an dapat na padagos niyatong iasigurar sa satong puso?
21 Gibuhon lugod kan lambang saro sa sato an bilog niyatong makakaya na isikwal an gabos na kaputikan ni Satanas, kaiba an kaputikan na kita daing halaga o masakit kamutan. Kun an mga eksperyensiya mo sa buhay nagin dahilan para isipon mo na ika maraot na tawo na dai magigibong kamutan dawa kan Diyos, o na an marahay na mga gibo mo saditon para marisa Niya na nakakahiling kan gabos, o na nakagibo ka nin grabeng mga pagkakasala kaya dawa an kagadanan kan saiyang namumutan na Aki bakong igo para mabayadan iyan, kaputikan nanggad an itinukdo sa saimo. Udok sa puso na isikwal an siring na mga kaputikan! Padagos niyatong asiguraron an satong puso kan katotoohan na ipinahayag sa ipinasabong na mga tataramon ni Pablo: “Kumbinsido ako na maski pa an kagadanan o an buhay o an mga anghel o an mga gobyerno o an mga bagay na yaon ngunyan o an mga bagay na maabot o an mga kapangyarihan o an langkaw o an rarom o an ano pa man na ibang linalang dai makakayang isuway kita sa pagkamuot nin Diyos na yaon ki Cristo Jesus na satuyang Kagurangnan.”—Roma 8:38, 39.
a Pauruutrong ikinokonektar kan Bibliya an paglaom sa pagkabuhay liwat sa memorya ni Jehova. An maimbod na tawong si Job nagsabi ki Jehova: “Magtalaan ka nin panahon para sa sako asin girumdumon mo ako!” (Job 14:13) Si Jesus man nagtaram manungod sa pagkabuhay liwat kan “gabos na yaon sa mga lulubngan na girumduman.” Tama ini huling perpektong ginigirumdom ni Jehova an mga gadan na gusto niyang buhayon liwat.—Juan 5:28, 29.
b An nagkapirang traduksiyon nagsasabi na an nagdudutdot sa banwaan nin Diyos nagdudutdot sa sadiri niyang mata o sa mata kan Israel, bakong sa mata nin Diyos. An salang ideyang ini inintrodusir nin nagkapirang eskriba na ibinilang na daing galang an tekstong ini asin kun siring liniwat iyan. An salang paghihinguwa ninda nagin dahilan para dai malinaw na mahiling an kusog kan personal na empatiya ni Jehova.