Estorya nin Buhay

Sa Tabang ni Jehova, Nakatagal Kami sa Diktatoryal na mga Rehimen

Isinaysay ni Henryk Dornik

NAMUNDAG ako kan 1926 sa mga magurang na debotong Katoliko. Nag-istar sinda sa Ruda Slaska, sarong banwaan na may minahan na harani sa Katowice, sa timog na parte nin Poland. Tinokdoan ninda an saindang mga aki—an matua kong tugang na si Bernard; an duwang nguhod kong tugang na si Róża saka si Edyta; asin ako—na mamibi, magsimba, asin mag-otob kan sakramento nin pagpenitensia.

Nakaabot sa Samong Harong an mga Katotoohan sa Biblia

Sarong aldaw kan Enero 1937, kan ako dies anyos, si Tatay nagpuli na labi-labi an kagayagayahan. May dara siang sarong dakula asin mahibog na libro na nakua nia sa mga Saksi ni Jehova. Sia nagsabi, “Mga aki, helinga an dara ko—an Banal na Kasuratan!” Bago kaiyan, nungka pa akong nakaheling nin Biblia.

An Iglesia Katolika haloy nang may makosog na impluwensia sa mga tawo sa Ruda Slaska asin sa palibot kaiyan. An mga klerigo makikatood na marhay sa mga kagsadiri kan minahan asin hinagad ninda an lubos na pagkuyog kan mga minero asin kan mga pamilya kaini. Kun an sarong minero dai nag-atender sa Misa o nagsayumang magkumpisal, sia ibinibilang na daing pagtubod asin mangangahulogan na sia sisisantehon sa trabaho sa minahan. Dai nahaloy, nameligro man na masisante si Tatay huli ta nakikiasosyar sia sa mga Saksi ni Jehova. Minsan siring, kan an sarong padi magbisita sa samong harong, ibinuyagyag ni Tatay sa atubangan nin gabos an relihiosong pagsaginsagin kan padi. An napasupog na padi habo na nin dugang pang ribok, kaya si Tatay dai nasisante.

An pagkaheling ko sa komprontasyon na iyan ni Tatay asin kan padi nagpakosog sa sakong determinasyon na pag-adalan an Biblia. Luway-luway kong namotan si Jehova, asin nakapatalubo ako nin personal na relasyon sa saiya. Pirang bulan pakalihis kan pakikipag-olay ni Tatay sa padi, nag-atender kami sa Memorial kan kagadanan ni Cristo, na dian si Tatay ipinamidbid sa sarong grupo nin 30 katawo paagi sa mga tataramon na, “Ini sarong Jonadab.” Dai nahaloy nanodan ko na an “mga Jonadab” mga Kristiano na may daganon na paglaom asin na an saindang bilang madakol.a—2 Hade 10:15-17.

“Nonoy, Aram Mo daw Kun Ano an Kahulogan nin Bautismo?”

Pagkatapos na akoon ni Tatay an katotoohan, ipinondo nia an pag-inom nin arak asin sia nagin marahay na agom asin ama. Minsan siring, dai inako ni Nanay an mga punto de vista ni Tatay sa relihion, asin pirmeng sinasabi ni Nanay kaidto na mas gugustohon nia na si Tatay bumalik sa dati niang pamumuhay asin magdanay na Katoliko. Minsan siring, pakalihis na pumutok an Guerra Mundial II, nariparo nia na an iyo man sanang mga klerigong namibi para sa kapangganahan nin Poland tumang sa nananakyadang mga Aleman namimibi na ngonyan nin pagpasalamat sa mga kapangganahan ni Hitler! Paghaloyhaloy, kan 1941, uminiba na sa samo si Nanay sa paglilingkod ki Jehova.

Bago kaiyan, ipinahayag ko an sakong pagmawot na simbolisaran an sakong pagdusay sa Dios paagi sa bautismo sa tubig, alagad inisip kan kamagurangan sa kongregasyon na ako hoben pang marhay. Sinabihan ninda ako na maghalat. Pero, pag-abot nin panahon, kan Disyembre 10, 1940, mapagmansay akong ininterbio ni Konrad Grabowy (sarong tugang na kan huri nagadan na maimbod sa sarong kampo de konsentrasyon) sa sarong sadit na apartment. Nagtao sia nin limang hapot dangan, kan makontento sia sa mga simbag ko, binautismohan nia ako. An saro sa mga hapot nia iyo an, “Nonoy, aram mo daw kun ano an kahulogan nin bautismo?” An saro pa iyo an, “Nasasabotan mo daw na mantang may guerra ngonyan, dai mahahaloy kaipuhan kang magdesisyon kun baga magigin maimbod ka ki Hitler o ki Jehova, asin an saimong desisyon puedeng mangahulogan kan saimong buhay?” Daing pag-alangan na nagsimbag ako, “Iyo po.”

Nagpoon an Persekusyon

Taano ta siring kaespesipiko an mga hapot ni Konrad Grabowy? An Poland sinakyada kan hukbo nin Alemania kan 1939, asin pagkatapos kaiyan an samong pagtubod asin integridad biyong nabalo. Kada aldaw, an mga situwasyon nagigin mas nakakahadit mantang nababaretaan niamo na may Kristianong mga tugang na inaarestar, idinedeportar, asin ibinibilanggo o ipinapadara sa mga kampo de konsentrasyon. Dai na mahahaloy kami naman an mapapaatubang sa kaparehong mga pagbalo.

Gustong gibohon kan mga Nazi na magin maigot na mga parasuportar kan Ikatolong Reich an mas hoben na henerasyon—kaiba na kaming apat na aki. Huling nagkapirang beses nang nagsayuma si Tatay asin si Nanay na pirmahan an Volkslist (sarong listahan nin mga tawo na nagin o gustong magin siudadano nin Alemania), hinale sa sainda an legal na deretso na mag-ataman sa samo na mga aki ninda. Ipinadara si Tatay sa kampo de konsentrasyon sa Auschwitz. Kan Pebrero 1944, kami kan tugang kong lalaki ipinadara sa sarong repormatoryo sa Grodków (Grottkau), na harani sa Nysa, asin an mga tugang ming babae ipinadara sa sarong kombento nin mga Katoliko sa Czarnowąsy (Klosterbrück), na harani sa Opole. An katuyohan iyo na tanganing bayaan mi an inaapod kan mga autoridad na “mapandayang punto de vista kan samong mga magurang.” Si Nanay nawalat na solo sa harong.

Kada aga sa patyo kan repormatoryo, iniitaas an sarong banderang swastika asin pinagbobotan kami na itaas an samong toong kamot patin sumaludo sa bandera mantang sinasabi an “Heil Hitler.” Iyan masakit na pagbalo sa pagtubod, alagad kami ni Bernard nagdanay na marigon sa samong pagsayuma na magkompromiso. Bilang resulta, kami binugbog nin grabe huli sa “daing galang” daa na paggawe. Dai man nagin mapanggana an suminunod na mga pagprobar na paluyahon an samong boot, kaya sa katapustapusi an mga guardiang SS nagtao sa samo nin ultimatum, “Magsalang pirmahan nindo an deklarasyon nin kaimbodan sa Estado nin Alemania asin umiba sa Wehrmacht [hukbo nin Alemania] o ipapadara kamo sa kampo de konsentrasyon.”

Kan Agosto 1944, kan opisyal na irinekomendar kan mga autoridad na ipadara kami sa kampo de konsentrasyon, sinda nagsabi: “Imposibleng makombensir sinda na gibohon an ano man. An pagigin martir ninda nagpapagayagaya sa sainda. An saindang rebelyosong paninindogan sarong huma sa bilog na repormatoryo.” Minsan ngani mayo ako nin kamawotan na magin martir, an pagsakit na may kosog nin boot asin dignidad para sa kaimbodan ko ki Jehova nagpagayagaya nanggad sa sako. (Gibo 5:41) Kun paagi sana sa sadiri kong kosog, siertong dai ko kutana natagalan an mga pagsakit na naeksperyensiahan ko. Sa ibong na lado, nagin mas dayupot ako ki Jehova huli sa odok sa pusong mga pamibi, asin sia nagin masasarigan na Paratabang.—Hebreo 13:6.

Sa Kampo de Konsentrasyon

Dai nahaloy dinara ako sa kampo de konsentrasyon nin Gross-Rosen sa Silesia. Inasignar sa sako an sarong numero bilang preso asin tinawan ako nin lilang triangulo, na nagpapamidbid sa sako bilang saro sa Mga Saksi ni Jehova. May inalok sa sako an mga guardiang SS. Puede akong patalingkason sa kampo asin puede pa ngani akong magin opisyal sa hukbong Nazi sa sarong kondisyon. “Dapat mong talikdan an mga ideya kan Mga Estudyante sa Biblia, na kontra sa Ikatolong Reich.” Mayo na nin iba pang preso na inalok nin arog kaiyan. An mga Saksi ni Jehova sana an tinawan nin oportunidad na makatalingkas sa mga kampo. Pero, arog nin rinibong iba pa, marigon kong sinayumahan an “pribilehio” daang iyan. An mga guardia nagsabi: “Helingon mong marhay an tsimeneang iyan kan krematoryo. Pag-isipan mo giraray na marhay an alok mi sa saimo, ta kun dai, makakatalingkas ka sana liwat paagi sa tsimeneang iyan.” Marigon giraray akong nagsayuma, asin kan oras na iyan, napano ako kan “katoninongan nin Dios na minalampas sa gabos na kaisipan.”—Filipos 4:6, 7.

Namibi ako na logod makaolay ko an mga kapagtubod sa kampo, asin pinagin posible iyan ni Jehova. Kabilang sa mga kapwa Kristianong idto an maimbod na tugang na an ngaran Gustaw Baumert, na mapagpadangat asin mamomoton na nag-asikaso sa sako. Daing duda, si Jehova nagin “an Ama nin maboot na mga pagkaherak asin an Dios nin gabos na karangahan” para sa sako.—2 Corinto 1:3.

Pakalihis nin pira sanang bulan, napiritan an mga Nazi na bayaan tolos an kampo huli sa nagdadangadang na mga hukbo nin Rusya. Mantang nag-aandam na kaming humale, kaming mga tugang na lalaki—na isinasapeligro an samong buhay—nagdesisyon na magpasiring sa kuartel kan kababaihan tanganing aramon an kamugtakan kan mga 20 sa samong espirituwal na mga tugang na babae—kabilang sa sainda si Elsa Abt asin Gertrud Ott.b Kan maheling ninda kami, tolos-tolos sindang nagdalagan pasiring sa samo, asin pagkatapos nin halipot na pagparinigonan nin boot, iriba nindang inawit an awit na pang-Kahadean na may mga tataramon na: “Sia na totoo, sia na maimbod, nungkang may kahandalan.”c Napaluha kami gabos!

Pasiring sa Sunod na Kampo

Kaming 100 sagkod 150 preso isinuso kan mga Nazi sa daing laog na mga bagon nin tren, na mayo nin kakanon o tubig, asin nagbiahe kami mantang nagyeyelo asin malipoton an oran. Nagtios kami nin pagkapaha asin kalintura. Mantang an mga preso na may helang asin pagal-pagal natutumba asin nagagadan, an mga bagon nagin bako nang gayong surusoan. An sakong mga tabay asin pagsokmolan guminatok na marhay kaya dai na ako makatindog. Pakalihis nin sampulong aldaw na pagbiahe, an nagkapirang preso na nakatagal nag-abot sa kampong presohan nin Mittelbau-Dora sa Nordhausen, na harani sa Weimar sa Thuringia. Pambihira nanggad, mayo ni saro sa mga tugang an nagadan durante kan makatatakot na pagbiaheng iyan.

Nakakabawi pa sana ako sa mga epekto kan pagbiahe kan biglang magpoon sa kampo an epidemya nin grabeng pagkurso, asin nagkahelang an nagkapira sa mga tugang, kaiba na ako. Sinabihan kami na dai na nguna mag-ako nin sabaw na isineserbi sa kampo asin na magkakan sana nin tutong na tinapay. Ginibo ko iyan asin dai nahaloy nagrahay ako. Kan Marso 1945 naaraman niamo na an teksto sa Kasuratan para sa taon na iyan iyo an Mateo 28:19: “Kaya paduman kamo sa gabos na tawo saen man na lugar; gibohon nindo sindang mga disipulo ko.” (Marahay na Bareta Biblia) Minalataw na sa dai na mahahaloy, mabubukasan an mga tata kan mga kampo asin padagos na ihuhulit an maogmang bareta! Huli kaiyan napano kami nin kagayagayahan asin paglaom, huli ta naghona kami na an Guerra Mundial II masagkod sa Armagedon. Pinakosog nanggad kami ni Jehova sa makangangalas na paagi durante kan depisil na mga panahon na idto!

Pakatalingkas sa mga Kampo

Kan Abril 1, 1945, binomba kan mga hukbo kan Alyado an mga kuartel kan SS asin an kaharaning kampo niamo. Dakol an nagadan o nalugadan. Kan suminunod na aldaw, nakaeksperyensia kami nin grabeng pambobomba, asin durante kan pagsalakay na iyan, ikinaapon ako sa aire huli sa makosog na pagputok.

Tinabangan ako kan saro sa mga tugang, si Fritz Ulrich. Sia nagkalot sa tambak nin kagabaan, na naglalaom na buhay pa ako. Sa katapustapusi, nanompongan nia ako asin ginuyod nia ako hale sa irarom kan kagabaan. Kan mapagmata ako, narealisar ko na grabe an nagin mga lugad ko sa sakong lalauogon saka hawak asin mayo ako nin ano man na nadadangog. Nadanyaran kan ribok nin pagputok an sakong mga eardrum. Nagkaigwa ako nin grabeng mga problema sa sakong mga talinga sa laog nin dakol na taon bago iyan nagrahay sa katapustapusi.

Sa rinibong preso, pira sana an nakaligtas sa pambobombang iyan. Nagadan an nagkapira sa samong mga tugang, kabilang dian an namomotan na si Gustaw Baumert. An mga lugad ko nagin dahelan nin impeksion na may kaibang halangkaw na kalintura. Minsan siring, dai nahaloy, nanompongan asin pinatalingkas kami kan mga tropa kan Alyado. Mientras tanto, an nalalapang mga bangkay nin preso na nagadan o ginadan nagbunga nin epidemya nin tipus, asin naolakitan man ako. Dinara ako sa sarong ospital kaiba kan iba pang may helang. Sa ibong kan maigot na paghihingoa nin mga doktor, tolo sana sa samo an nakatagal. Nagpapasalamat nanggad ako na pinakosog ako ni Jehova na magdanay na maimbod durante kan depisil na mga panahon na idto! Nagpapasalamat man ako na sa kamugtakan ko, pinagin posible ni Jehova na iligtas ako sa “mahibog na kadikloman” nin kagadanan.—Salmo 23:4.

Nakapuli sa Katapustapusi!

Pagkatapos na sumuko an mga Aleman, naglaom akong makapuli sa pinakamadaling panahon na mapupuede, alagad nagin mas depisil iyan kisa sa inasahan ko. Naheling ako nin nagkapirang dating preso na miembro kan Aksion Katolika. Nagkururahaw sinda, “Gadanon sia!” asin ilinampog ninda ako sa daga, asin tinimaktimakan ninda ako. May nag-abot na tawo asin ilinigtas nia ako sa karingisan ninda, alagad kinaipuhan ko an halawig na panahon tanganing maomayan, huli ta ako nalugadan asin nanluluya huli sa tipus. Minsan siring, nakapuli ako sa katapustapusi. Ogmahon nanggad ako na makaibanan giraray an sakong pamilya! Napalukso an puso ninda gabos kan maheling ako, huli ta naghohona sinda na gadan na ako.

Dai nahaloy pinonan mi liwat an paghuhulit, asin dakol na sinserong naghahanap kan katotoohan an positibong naghimate. Ipinaniwala sa sako an gibohon na pagdara nin mga literatura sa Biblia sa mga kongregasyon. Kaiba kan iba pang tugang, nagkapribilehio ako na makipagmiting sa Weimar sa mga representante hale sa sangang opisina sa Alemania, asin hale duman dinara mi sa Poland an pinakaenot na mga isyu kan The Watchtower na inimprenta pagkatapos kan guerra. Tolos-tolos na trinadusir iyan, inandam an mga stencil, asin inimprenta an mga kopya. Kan lubos nang pangatamanan kan samong opisina sa Lodz an gibohon sa Poland, an mga kongregasyon nagpoon nang regular na makaresibi nin mga literatura na basado sa Biblia. Nagpoon akong maglingkod bilang espesyal payunir, o bilog na panahon na ebanghelisador, na hinuhulitan an dakulang teritoryo nin Silesia, na an dakulang parte kaiyan sakop kaidto nin Poland.

Minsan siring, dai nahaloy, pinersegir giraray an mga Saksi ni Jehova, alagad ngonyan sinda pinersegir kan bago pa sanang maestablisar na Komunistang rehimen sa Poland. Huli sa sakong Kristianong neutralidad, kan 1948 nasentensiahan akong mapreso nin duwang taon. Mantang yaon duman, natabangan ko an dakol na iba pang preso na rumani sa Dios. An saro sa sainda nanindogan para sa katotoohan asin kan huri nagdusay kan saiyang sadiri ki Jehova asin nabautismohan.

Kan 1952, prineso giraray ako, na ngonyan huli sa sahot na pag-espiya daa para sa Estados Unidos! Mantang hinahalat ko an pagbista sa sako, prineso ako nin solo patin inusisa aldaw asin banggi. Minsan siring, ilinigtas giraray ako ni Jehova sa mga kamot kan mga nagpepersegir sa sako, asin kan sumunod na mga taon, dai na ako nakaeksperyensia nin siring na pang-aabuso.

Kun Ano an Nakatabang sa Sako na Magtagal

Mantang ginigirumdom ko an gabos na taon na idto nin mga pagbalo asin kasakitan, masasabi ko an nagkapirang mahalagang ginigikanan nin pagparigon sa boot. Enot sa gabos, an kosog na magtagal gikan ki Jehova asin sa saiyang Tataramon, an Biblia. An dayaday, odok sa pusong mga pagngayongayo sa “Dios nin gabos na karangahan” asin an aroaldaw na pag-adal sa saiyang Tataramon nakatabang sa sako asin sa iba na mapagdanay an samong pagtubod. An surat-kamot na mga kopya kan The Watchtower nagtao man nin kinakaipuhan na marhay na espirituwal na kakanon. Sa mga kampo de konsentrasyon, nakapakosog na marhay sa sako an may pagmakolog na mga kapagtubod na andam asin gustong tumabang.

An saro pang bendisyon gikan ki Jehova iyo an sakong agom na si Maria. Ikinasal kami kan Oktubre 1950 asin kan huri nagkaaki kami nin babae, si Halina, na nagdakulang namomoot asin naglilingkod ki Jehova. Kami ni Maria nagin mag-agom sa laog nin 35 taon bago sia nagadan pakalihis nin halawig na pakikilaban sa helang. Napano ako nin kamondoan asin kolog nin boot kan sia magadan. Minsan ngani sa halipot na panahon namatean kong “ilinalampog” ako, ‘dai ako nalaglag.’ (2 Corinto 4:9) Sa masakit na mga panahon na idto, nakanompong ako nin suporta kaiba kan sakong namomotan na aking babae, kan saiyang agom, asin kan saiyang mga aki—an sakong mga makoapo—na gabos maimbod na naglilingkod ki Jehova.

Poon kan 1990, naglilingkod na ako sa sangang opisina sa Poland. An aroaldaw na pakikiasosyar sa marahayon na pamilyang Bethel sarong dakulang bendisyon. Kun beses huli sa sakong nagluluyang salud, an pagmate ko garo ako sarong maluyang agila na maluway sanang naglulupad mantang nakabuka an pakpak. Minsan siring, naglalaom ako sa ngapit na may kompiansa, asin ‘nag-aawit ako ki Jehova, huli ta ginibo nia sa sakuya an karahayan’ sagkod sa panahon na ini. (Salmo 13:6) Inaantisipar ko an panahon na hahaleon ni Jehova, na sakong Paratabang, an gabos na danyos na ibinunga kan mapan-aping pamamahala ni Satanas.

[Mga Nota sa Ibaba]

[Ritrato sa pahina 10]

Itinao sa sako an numerong ini asin an lilang triangulo sa kampo de konsentrasyon

[Ritrato sa pahina 12]

Kaiba ko an sakong agom, si Maria, kan 1980