An Biblia—Tataramon nin Dios o nin Tawo?
Kapitulo 7: Nagkakakorontrahan daw an Biblia?
An parateng sahot sa Biblia iyo na iyan nagkakakorontrahan. Parate, an mga tawong nagsasahot nin arog kaini dai pa personal na nakabasa kan Biblia; inootro sana ninda an nadangog ninda. Pero an iba nakanompong nin garo baga tunay na mga kontradiksion asin napupurisaw dian.
1, 2. (Iiba an introduksion.) (a) Ano an parateng sahot tumang sa Biblia? (b) Sa pagkomparar kan manlaenlaen na halipot na kotasyon sa Biblia, ano an maninigo niatong girumdomon? (c) Ano an nagkapirang rason kun taano ta kun beses may kalaenan an paagi nin duwang kagsurat sa Biblia sa pagbareta kan iyo man sanang pangyayari?
1 Kun iyan talagang Tataramon nin Dios, an Biblia maninigo na nagkakaoroyon, bakong nagkakakorontrahan. Kun siring, taano an nagkapirang halipot na kotasyon ta garo kontra sa iba? Tanganing masimbag, kaipuhan na girumdomon niato na, minsan ngani an Biblia Tataramon nin Dios, iyan isinurat nin dakol na lalaki sa laog nin nagkapirang siglo. An mga kagsurat na ini manlaenlaen an pinaghalean, estilo sa pagsurat, saka mga balaog, asin an gabos na pagkakalaen na ini mababanaag sa mga isinurat.
2 Dugang pa, kun tinatratar nin duwa o labi pang kagsurat an iyo man sanang pangyayari, tibaad iiba kan saro an mga detalye na linaktawan kan iba. Saro pa, an manlaenlaen na kagsurat iinaatubang an tema sa manlaenlaen na paagi. An saro tibaad isurat iyan nin kronolohiko, mantang an iba tibaad sunodon an laen man na areglo. Sa kapitulong ini, iaatubang niamo an nagkapirang soboot kontradiksion sa Biblia asin eestudyaran kun paano iyan pag-ooyonon, na kinokonsiderar an mga nasambit sa enotan.
Independienteng mga Saksi
3, 4. Mapadapit sa opisyal nin hukbo na an oripon na lalaki naghehelang, anong garo baga dai pagkakaoyon an yaon sa pag-oltanan kan pagkasaysay ni Mateo asin kan ki Lucas, asin paano mapag-ooyon an mga pagkasaysay na ini?
3 An nagkapirang “kontradiksion” minalataw kun may duwa o labi pang pagkasaysay sa iyo man sanang pangyayari. Halimbawa, sa Mateo 8:5 mababasa niato na kan si Jesus umabot sa Capernaum, “an sarong opisyal nin hukbo nagdolok sa saiya, na nakikimaherak sa saiya,” na hinahagad ki Jesus na paomayan an saiyang oripon na lalaki. Alagad sa Lucas 7:3, mababasa niato manongod sa opisyal nin hukbong ini na “nagsugo sia nin kamagurangan na lalaki kan mga Judio sa saiya tanganing pakiolayan [si Jesus] na paduman asin iligtas an saiyang oripon.” An opisyal daw nin hukbo an nakipag-olay ki Jesus, o nagsugo daw sia nin kamagurangan na lalaki?
4 Malinaw nanggad, an simbag iyo na isinugo kan lalaki an kamagurangan kan mga Judio. Taano, kun siring, ta sinasabi ni Mateo na an lalaki mismo an nakimaherak ki Jesus? Huli ta, sa katunayan, an lalaki nakiolay ki Jesus paagi sa Judiong kamagurangan. An kamagurangan nagserbing mga representante nia sa pagtaram.
5. Taano ta sinasabi kan Biblia na itinogdok ni Salomon an templo, mantang an aktuwal na trabaho malinaw na ginibo nin iba?
5 Sa pag-ilustrar kaini, sa 2 Cronica 3:1, mababasa niato: “Sa katapustapusi pinonan ni Salomon na itogdok an harong ni Jehova sa Jerusalem.” Pagkatapos, mababasa niato: “Sa siring natapos ni Salomon an harong ni Jehova.” (2 Cronica 7:11) Personal daw na itinogdok ni Salomon an templo magpoon sa kapinonan sagkod na matapos? Siempre dai. An aktuwal na pagtogdok ginibo nin kaburonyogan nin mga artesano asin trabahador. Alagad si Salomon an nag-organisar kan trabaho, an responsable. Huli kaini, an Biblia nagsasabi na itinogdok nia an harong. Sa iyo man sanang paagi, an Ebanghelyo ni Mateo nagsasabi sa sato na an komandante militar nagdolok ki Jesus. Alagad itinatao ni Lucas an dugang na detalye na sia nagdolok sa saiya paagi sa kamagurangan na Judio.
6, 7. Paano niato mapag-ooyon an duwang magkalaen na pagkasaysay sa Ebanghelyo kan kahagadan kan mga aki ni Zebedeo?
6 Uya an kaagid na halimbawa. Sa Mateo 20:20, 21, mababasa niato: “An ina kan mga aki ni Zebedeo nagdolok [ki Jesus] kaiba an saiyang mga aki, na naghuhuruhod asin naghahagad nin sarong bagay sa saiya.” An hinagad nia iyo na an saiyang mga aki magkaigwa kan pinakapinapaboran na katongdan kun mapaduman na si Jesus sa saiyang Kahadean. Sa pagkasaysay ni Marcos kan iyo man sanang pangyayaring ini, mababasa niato: “Si Santiago asin Juan, an duwang aki ni Zebedeo, nagdolok [ki Jesus] asin nagsabi sa saiya: ‘Paratokdo, boot mi na gibohon mo para sa samo an ano man na hagadon mi sa saimo.’” (Marcos 10:35-37) An duwang aki daw ni Zebedeo, o an saindang ina, an naghagad ki Jesus?
7 Malinaw nanggad, an duwang aki ni Zebedeo an naghagad, siring kan sinasabi ni Marcos. Alagad ginibo ninda iyan paagi sa saindang ina. Sia an saindang representante sa pagtaram. Sinusuportaran ini kan report ni Mateo na kan mabaretaan kan ibang apostol an ginibo kan ina kan mga aki ni Zebedeo, naggurobgutob sinda, bakong sa ina, kundi “sa duwang magtugang.”—Mateo 20:24.
8. Paano posible na an duwang laen na pagkasaysay kan iyo man sanang pangyayari magin magkalaen pero pareho totoo?
8 Nakadangog na daw kamo nin duwang tawo na naglaladawan nin sarong pangyayari na pareho ninda naheling? Kun iyo, narisa daw nindo na an kada saro nagdodoon nin mga detalye na nakatudok sa isip nia? An saro tibaad dai nasambitan an mga bagay na sinambit kan saro pa. Minsan siring, an duwa pareho nagsasabi kan katotoohan. Iyo man sa apat na pagkasaysay sa Ebanghelyo kan ministeryo ni Jesus, saka sa iba pang makasaysayan na mga pangyayari na bako sanang sarong kagsurat kan Biblia an nagbabareta. An kada kagsurat nagsurat nin daing kasalasalang impormasyon maski kun pinagdanay nin saro an mga detalye na linaktawan nin iba. Paagi sa pag-estudyar sa gabos na pagkasaysay, makukua an mas lubos na pakasabot sa nangyari. An siring na mga pagkakalaen nagpapatunay na independiente an mga pagkasaysay kan Biblia. Asin an saindang pundamental na pagkakaoyon nagpapatunay na an mga iyan totoo.
Basahon an Konteksto
9, 10. Sa anong paagi nakatatabang sa sato an konteksto na maaraman kun saen kinua ni Cain an saiyang agom?
9 Parate, an garo baga dai pagkataramatama puedeng maresolberan kun hehelingon sana niato an konteksto. Konsideraron, halimbawa, an parateng pinalalataw na problema manongod sa agom ni Cain. Sa Genesis 4:1, 2 mababasa niato: “Pag-abot nin panahon ipinangaki [ni Eva] si Cain asin nagsabi: ‘Nangaki ako nin sarong lalaki sa tabang ni Jehova.’ Paghaloyhaloy nangaki giraray sia, sa tugang niang si Abel.” Siring kan aram niatong marhay, ginadan ni Cain si Abel; alagad pakalihis kaiyan, mababasa niato na si Cain nagkaigwa nin agom asin mga aki. (Genesis 4:17) Kun si Adan asin si Eva nagkaigwa sana nin duwang aking lalaki, saen nakua ni Cain an saiyang agom?
10 An solusyon nasa katotoohan na si Adan asin si Eva nagkaigwa nin labi sa duwang aki. Oyon sa konteksto, nagkaigwa sinda nin dakulang pamilya. Sa Genesis 5:3 mababasa niato na si Adan nagin ama sa saro pang aking lalaki na an ngaran Set dangan, sa kasunod na bersikulo, mababasa niato: “Sia nagin ama nin mga aking lalaki asin aking babae.” (Genesis 5:4) Kaya puede na naagom ni Cain an saro niang tugang na babae o saro niang sobrina. Sa enot na mga kabtang na idto kan kasaysayan nin tawo, kan an katawohan haranihon pa sa pagkasangkap, an siring na pag-agom malinaw na mayo kan mga peligro sa mga aki kan pag-inagoman na iyan na arog kan yaon ngonyan.
11. Anong soboot dai pagkakaoyon sa pag-oltanan ni Santiago asin ni apostol Pablo an itinotokdo nin nagkapira?
11 An satong pag-estudyar sa konteksto nakatatabang man sa sato na masabotan an hinihingako nin nagkapira na dai pagkakaoyon sa pag-oltanan ni apostol Pablo asin ni Santiago. Sa Efeso 2:8, 9, sinasabi ni Pablo na an mga Kristiano naliligtas paagi sa pagtubod, bakong paagi sa mga gibo. Sinasabi nia: “Kamo ilinigtas paagi sa pagtubod . . . bakong huli sa mga gibo.” Minsan siring, si Santiago nag-iinsistir sa halaga nin mga gibo. Isinurat nia: “Kun paanong an hawak na daing espiritu gadan, siring man an pagtubod na daing mga gibo gadan.” (Santiago 2:26) Paano mapag-ooyon an duwang deklarasyon na ini?
12, 13. Paano an mga tataramon ni Santiago kinokomplementohan imbes na kinokontra an mga tataramon ni apostol Pablo?
12 Sa pag-estudyar sa konteksto kan mga tataramon ni Pablo, manonompongan niato na an sarong deklarasyon kakomplemento kan saro pa. Si apostol Pablo nagtataram manongod sa mga paghihingoa kan mga Judio na fiel na susogon an Ley ni Moises. Naniniwala sinda na kun saindang fiel na sususogon an Ley sa gabos na detalye kaiyan, sinda magigin matanos. Sinabi ni Pablo na imposible ini. Dai kita noarin man magigin matanos—asin sa siring magin angay sa kaligtasan—paagi sa satong sadiring mga gibo, huli ta kita natural na makasalan. Maliligtas sana kita paagi sa pagtubod sa atang na pantubos ni Jesus.—Roma 5:18.
13 Minsan siring, idinudugang ni Santiago an mahalagang marhay na punto na an pagtubod mismo daing halaga kun dai sinusuportaran nin mga gibo. An tawong naghihingako na may pagtubod ki Jesus maninigo na patunayan iyan paagi sa ginigibo nia. An pagtubod na daing gibo gadan na pagtubod asin dai magbubunga nin kaligtasan.
14. Sa anong halipot na mga kotasyon ipinaheheling ni Pablo na lubos siang kaoyon kan prinsipyo na an buhay na pagtubod dapat na ipaheling paagi sa mga gibo?
14 Si apostol Pablo lubos na oyon digdi, asin parate niang sinasambit an klase nin mga gibo na maninigong gibohon nin mga Kristiano sa pagpaheling kan saindang pagtubod. Halimbawa, isinurat nia sa mga taga-Roma: “Paagi sa puso an saro naggigibo nin pagtubod para sa katanosan, alagad ta paagi sa ngoso na an saro nagpapahayag sa publiko para sa kaligtasan.” An ‘pagpahayag sa publiko’—paghiras kan satong pagtubod sa iba—mahalagang marhay para sa kaligtasan. (Roma 10:10; helingon man an 1 Corinto 15:58; Efeso 5:15, 21-33; 6:15; 1 Timoteo 4:16; 2 Timoteo 4:5; Hebreo 10:23-25.) Minsan siring, mayo nin gibo na magigibo nin sarong Kristiano, asin tunay nanggad na mayo nin paghihingoa na otobon an Ley ni Moises, na matao sa saiya bilang bayad kan diretso sa buhay na daing katapusan. Ini “an regalo na itinatao nin Dios” sa mga naggigibo nin pagtubod.—Roma 6:23; Juan 3:16.
Laen-laen na Punto de Vista
15, 16. Paano pareho tama si Moises asin si Josue maski an saro nagsabi na an sirangan kan Jordan “sa kamping ini” kan salog mantang an saro pa nagsabi na iyan “sa ibong na kampi”?
15 Kun minsan an mga kagsurat kan Biblia nagsurat manongod sa iyo man sanang pangyayari sa laen-laen na punto de vista, o iinatubang ninda an saindang mga pagkasaysay sa laen-laen na paagi. Kun kinokonsiderar an mga pagkakalaen na ini, an dugang pa na garo baga mga kontradiksion madali nang resolberan. An halimbawa kaini nasa Bilang 35:14, na dian si Moises nagtataram manongod sa teritoryo na nasa sirangan kan Jordan bilang “sa kamping ini kan Jordan.” Minsan siring, si Josue, sa pagtaram manongod sa daga na nasa sirangan kan Jordan, inapod iyan na “sa ibong na kampi kan Jordan.” (Josue 22:4) Arin an tama?
16 Sa katunayan, iyan pareho tama. Oyon sa pagkasaysay sa Mga Bilang, an mga Israelita dai pa nakadadakit sa Salog nin Jordan pasiring sa Dagang Panuga, kaya para sa sainda an sirangan kan Jordan “sa kamping ini.” Alagad si Josue nakadakit na sa Jordan. Ngonyan, sa pisikal na paagi, nasa solnopan na sia kan salog, sa daga nin Canaan. Kaya an sirangan kan Jordan, para sa saiya, “sa ibong na kampi.”
17. (a) Anong soboot dai pagkataramatama an sinasabi nin nagkapira sa enot na duwang kapitulo kan Genesis? (b) Ano an pundamental na dahelan kan sinasabing dai pagkakaoyon?
17 Saro pa, an pagkabilog kan estorya puedeng magbunga nin garo baga kontradiksion. Sa Genesis 1:24-26, ipinaririsa kan Biblia na an mga hayop linalang bago an tawo. Alagad sa Genesis 2:7, 19, 20, garo sinasabi na an tawo linalang bago an mga hayop. Taano ta may dai pagkakaoyon? Huli ta an duwang pagkasaysay kan paglalang tinatratar iyan sa duwang magkalaen na punto de vista. An enot naglaladawan sa paglalang kan kalangitan asin kan daga patin kan gabos na yaon dian. (Genesis 1:1–2:4) An ikaduwa nagkokonsentrar sa paglalang kan rasa nin tawo asin sa pagkaholog kaiyan sa kasalan.—Genesis 2:5–4:26.
18. Paano niato mapag-ooyon an garo baga dai pagkakaoyon kan duwang pagkasaysay kan paglalang sa enot na mga kapitulo kan Genesis?
18 An enot na pagkasaysay binilog nin kronolohiko, na binangabanga sa anom na sunod-sunod na “aldaw.” An ikaduwa isinurat sa pagkasunodsunod sono sa halaga kan topiko. Pakatapos nin halipot na introduksion, lohiko sanang dumiretso iyan sa paglalang ki Adan, mantang sia asin an saiyang pamilya an pinag-oolayan sa kasunod. (Genesis 2:7) Dangan iiniintrodusir an ibang impormasyon kun noarin kaipuhan. Nanonodan niato na pakalalanga sa saiya si Adan mag-eerok sa sarong tatamnan sa Eden. Kaya an pagtanom kan tatamnan nin Eden sinasambit ngonyan. (Genesis 2:8, 9, 15) Sinabi ni Jehova ki Adan na ngaranan “an gabos na layas na hayop sa kapatagan asin an gabos na naglalayog na linalang kan kalangitan.” Kun siring, ngonyan an panahon na sambiton na “ginibo ni Jehova Dios hale sa daga” an gabos na linalang na ini, minsan ngani an paglalang sa sainda nagpoon haloy pa bago lumataw si Adan.—Genesis 2:19; 1:20, 24, 26.
Maingat na Basahon an Pagkasaysay
19. Ano an garo baga karibarawan sa pagkasaysay kan Biblia manongod sa pagkongkistar sa Jerusalem?
19 Kun minsan, an kaipuhan sana tanganing resolberan an garo baga mga kontradiksion maingat na basahon an pagkasaysay asin mangatanosan sa itinaong impormasyon. Ini an kamugtakan kun ineestudyaran niato an pagkongkistar sa Jerusalem kan mga Israelita. An Jerusalem nalilista bilang kabtang kan mana kan Benjamin, alagad mababasa niato na dai iyan nakongkistar kan tribo ni Benjamin. (Josue 18:28; Hokom 1:21) Mababasa man niato na dai nakongkistar kan Juda an Jerusalem—na garo baga kabtang iyan kan mana kan tribong iyan. Sa kahurihurihi, nadaog kan Juda an Jerusalem, na sinolo iyan. (Josue 15:63; Hokom 1:8) Minsan siring, pagkatapos nin ginatos na taon, nakarekord man na kinongkistar ni David an Jerusalem.—2 Samuel 5:5-9.
20, 21. Paagi sa maingat na pagsiyasat sa gabos na konektadong detalye, ano an minalataw na kasaysayan kan pagsalida sa poder kan mga Hebreo sa siudad nin Jerusalem?
20 Sa primero, ini gabos tibaad garo baga nakariribaraw, alagad sa katunayan mayong mga kontradiksion. Sa katunayan, an linderos sa pag-oltanan kan mana kan Benjamin asin kan Juda yaon sa may Kababan nin Hinnom, na nangangagi sa mismong suanoy na siudad nin Jerusalem. An kan huri inapod na Siudad ni David sa katunayan nasa teritoryo kan Benjamin, arog kan sinasabi sa Josue 18:28. Alagad posibleng an Jebuseong siudad nin Jerusalem nakaabot sagkod sa ibong kan Kababan nin Hinnom asin sa siring nakasaknib kan teritoryo kan Juda, kaya an Juda kinaipuhan man na makilaban tumang sa mga Cananeong nag-eerok dian.
21 Dai nakongkistar kan Benjamin an siudad. Sa sarong pangyayari, nakongkistar man nanggad kan Juda an Jerusalem asin sinolo iyan. (Hokom 1:8, 9) Alagad malinaw na naghale an hukbo nin Juda, asin an nagkapirang orihinal na nag-eerok nabawi an siudad. Paghaloyhaloy, nagporma sinda nin grupo nin oposisyon na dai nahimong haleon kan Juda ni kan Benjamin. Sa siring, an mga Jebuseo nagdanay sa Jerusalem sagkod na kongkistaron ni David an siudad ginatos na taon pakatapos.
22, 23. Siisay an nagpasan kan hariging pasakitan ki Jesus pasiring sa lugar kan paggadan?
22 May manonompongan kitang ikaduwang halimbawa sa mga Ebanghelyo. May labot sa pagdara ki Jesus pasiring sa saiyang kagadanan, mababasa niato sa Ebanghelyo ni Juan: “Dara an hariging pasakitan para sa saiya man sana, nagluwas sia.” (Juan 19:17) Minsan siring, sa Lucas mababasa niato: “Ngonyan mantang sia ilinuluwas ninda, pinogol ninda si Simon, saro na propiong taga-Cirene, na hale sa puerang lugar, asin ipinapasan ninda an hariging pasakitan sa saiya tanganing darahon iyan sa hudian ni Jesus.” (Lucas 23:26) Si Jesus daw an nagpasan kan gagamiton sa saiyang kagadanan, o si Simon daw an nagpasan kaiyan para sa saiya?
23 Sa primero, malinaw na si Jesus an nagpasan kan saiyang sadiring hariging pasakitan, siring kan sinasabi ni Juan. Alagad sa huri, siring kan patotoo ni Mateo, Marcos, asin Lucas, si Simon na taga-Cirene pinirit na papasanon kaiyan para sa saiya sa natatada pang lalakawon sagkod sa lugar kan paggadan.
Prueba nin Pagigin Independiente
24. Taano ta dai kita nagngangalas na makanompong nin nagkapirang garo baga dai pagkataramatama sa Biblia, alagad ano an dai niato maninigong ikonklusyon digdi?
24 Totoo, may nagkapirang garo baga dai pagkataramatama sa Biblia na masakit pag-oyonon. Alagad dai niato maninigong ipamugtak na an mga iyan kontradiksion nanggad. Sa parate iyan kaso sana nin kakulangan nin kompletong impormasyon. An Biblia nagtatao nin igong kaaraman tanganing mapanigoan an satong espirituwal na pangangaipo. Alagad kun iyan matao sa sato kan gabos na detalye manongod sa gabos na nasambitan na pangyayari, iyan magigin dakulaon, masakit darahon na libreriya, imbes kan kombenyente, madaling darahon na libro na yaon sa sato ngonyan.
25. Ano an sinasabi ni Juan manongod sa rekord kan ministeryo ni Jesus, asin paano ini nakatatabang sa sato na masabotan kun taano an Biblia ta dai nagtatao sa sato kan gabos na detalye manongod sa gabos na pangyayari?
25 Sa pagtaram manongod sa ministeryo ni Jesus, isinurat ni Juan na may makatanosan na pagpasobra: “Igwa, sa katunayan, nin dakol pang ibang bagay na ginibo man ni Jesus, na, kun an mga iyan isinurat sa bilog na detalye, paghona ko sana, an kinaban mismo dai magkakaigo na bugtakan kan mga balumbon na isinurat.” (Juan 21:25) Orog pa nganing imposible na isurat an gabos na detalye kan halawig na kasaysayan kan banwaan nin Dios magpoon sa mga patriarka sagkod sa Kristianong kongregasyon kan enot na siglo!
26. An Biblia may igong impormasyon tanganing makasierto kita sa anong mahalagang marhay na katotoohan?
26 Sa katunayan, an Biblia sarong milagro nin pagpalipot. Iyan may igong impormasyon na nagpapangyari sa sato na midbidon iyan bilang bako sanang gibo nin tawo. An ano man na mga pagkakalaen na yaon dian nagpapatotoo na an mga kagsurat totoo na independienteng mga saksi. Sa ibong na lado, an lataw na pagkasararo kan Biblia—na pag-oolayan niato nin mas detalyado sa sarong maabot na kapitulo—nagpapaheling na daing ano man na pagduwaduwa na iyan gikan sa Dios. Iyan tataramon nin Dios, bakong nin tawo.