An Biblia—Tataramon nin Dios o nin Tawo?
Kapitulo 8: Siensia: Napatunayan daw Kaiyan na Sala an Biblia?
Kan 1613 an Italianong sientista na si Galileo nagpublikar nin sarong libro na midbid bilang “Letters on Sunspots” (sa Bicol, “Mga Surat Manongod sa mga Itom sa Ibabaw kan Saldang”). Dian, iinatubang nia an ebidensia na an daga naglilibot sa saldang, imbes na an saldang sa daga. Sa paggibo kaiyan, pinonan nia an sunod-sunod na pangyayari na sa katapustapusi nagdara sa saiya sa atubangan kan Romano Katolikong Inkisisyon sa irarom nin “makosogon na suspetsa nin erehiya.” Sa kahurihurihi, pinuersa siang “bawion an itinaram.” Taano ta minansay na erehiya an ideya na an daga naglilibot sa saldang? Huli ta hiningako kan mga nag-akusar ki Galileo na iyan kontra sa sinasabi kan Biblia.
1. (Iiba an introduksion.) (a) Ano an nangyari kan isuherir ni Galileo na an daga naglilibot sa saldang? (b) Maski ngani an Biblia bakong librong pag-aadalan sa siensia, ano an nanonompongan niato kun ikinokomparar niato iyan sa modernong siensia?
1 Pinaniniwalaan nin dakol ngonyan na an Biblia bakong sientipiko, asin itinotokdo nin nagkapira an mga eksperyensia ni Galileo tanganing patunayan iyan. Alagad totoo daw ini? Sa pagsimbag sa hapot na iyan, kaipuhan na girumdomon niato na an Biblia libro nin hula, kasaysayan, pamibi, ley, hatol, asin kaaraman manongod sa Dios. Dai iyan naghihingako na sarong librong pag-aadalan sa siensia. Minsan siring, kun an Biblia nakakaunabi manongod sa sientipikong mga bagay, an sinasabi kaiyan biyong tama.
An Satong Planetang Daga
2. Paano ilinaladawan kan Biblia an posisyon kan daga sa espasyo?
2 Estudyare, halimbawa, an sinasabi kan Biblia manongod sa satong planeta, an daga. Sa librong Job, mababasa niato: “Inuunat [nin Dios] an amihanan sa lugar na mayong laog, na ibinibitin an daga sa mayo.” (Job 26:7) Ikomparar ini sa deklarasyon ni Isaias, kan sabihon nia: “Igwa nin Saro na nag-eerok sa ibabaw kan katalidongan kan daga.” (Isaias 40:22) An ladawan na itinatao kan talidong na daga na ‘nakabitin sa mayo’ sa “lugar na mayong laog” nagpapagirumdom na gayo sa sato kan mga retrato na kinua nin mga astronaut kan globo kan daga na naglalatawlataw sa daing laog na espasyo.
3, 4. Ano an siklo nin tubig kan daga, asin ano an sinasabi kan Biblia manongod digdi?
3 Estudyare man an makangangalas na siklo nin tubig kan daga. Uya an pagkaladawan kan Compton’s Encyclopedia sa nangyayari: “An tubig . . . nag-aalisngaw hale sa ibabaw kan kadagatan pasiring sa atmospera . . . An daing ontok sa paghirong mga huyop kan doros sa atmospera kan daga dinadara palaog an alumaad na aire. Paglipot kan aire, an alisngaw nagkokondensar tanganing magin saradit na toro nin tubig. Ini sa parate naheheling bilang panganoron. Sa parate an saradit na toro natitipon tanganing mapormang toro nin oran. Kun malipot nin igo an atmospera, niebe an napoporma imbes na toro nin oran. Arin man digdi, an tubig na hale sa kadagatan na ginatos o rinibo pa nganing milya an distansia nahoholog sa ibabaw kan daga. Dian iyan natitipon sa mga salog o minatuok sa daga asin nagpopoon na naman sa pagbalik sa dagat.”
4 An pambihirang prosesong ini, na nagpapangyaring magin posible an buhay sa marang daga, marahay an pagkaladawan mga 3,000 na taon na an nakaagi sa simple, malinaw na pananaram sa Biblia: “An gabos na salog nagbobolos pasiring sa dagat, pero an dagat nungka na naglilipwas; pabalik sa lugar na binolosan kan mga salog an mga iyan minabuelta tanganing bumolos giraray.”—Eclesiastes 1:7, The New English Bible.
5. Paanong an komento kan salmista manongod sa kasaysayan kan kabukidan sa daga pambihira an pagkamoderno?
5 Seguro mas pambihira pa an pakarorop kan Biblia sa kasaysayan kan kabukidan. Uya an sinasabi nin sarong librong pag-aadalan sa geolohiya: “Magpoon kan mga panahon Bago an Peryodo Cambriano sagkod sa presente, nagpapadagos an daing sagkod na proseso nin pagpatindog asin paglaglag nin mga bukid. . . . Bako sana na an mga bukid guminikan sa irarom nin nawara nang kadagatan, kundi an mga iyan parateng lunod nin haloy na panahon pakatapos na an mga iyan maporma, dangan iiniitaas giraray.” Ikomparar ini sa poetikong pananaram kan salmista: “Tinahoban mo [an daga] nin matubig na kararoman na siring sa gubing. An katubigan nasa ibabaw kan mismong kabukidan. An kabukidan nagpang-itaas, an mga kaplanodohan sa kababan nagpang-ibaba—sa lugar na inestablisar mo para sa sainda.”—Salmo 104:6, 8.
“Sa Kapinonan”
6. Anong deklarasyon sa Biblia an kaoyon kan presenteng sientipikong mga teoriya manongod sa ginikanan kan uniberso?
6 An kaenot-enoteng bersikulo kan Biblia nagsasabi: “Sa kapinonan linalang nin Dios an kalangitan asin daga.” (Genesis 1:1) An mga obserbasyon nagmotibar sa mga sientista na magkaigwa nin teoriya na an materyal na uniberso nagkaigwa nanggad nin kapinonan. Dai iyan nag-eksister sa gabos na panahon. An astronomong si Robert Jastrow, sarong agnostiko sa relihiosong mga bagay, nagsurat: “An mga detalye nagkakalaen, alagad an pundamental na mga elemento sa astronomiko asin biblikong pagkasaysay kan Genesis parareho: an sunod-sunod na mga pangyayari na suminagkod sa tawo nagpoon nin bigla asin eksakto sa sarong depinidong panahon, sa biglang pagsilyab nin liwanag asin enerhiya.”
7, 8. Maski ngani dai inaadmitir an kabtang nin Dios sa bagay na ini, ano an napipiritan na admitiron nin dakol na sientista mapadapit sa ginikanan kan uniberso?
7 Totoo, an dakol na sientista, minsan ngani naniniwala na an uniberso may kapinonan, dai nagtutubod sa deklarasyon na ‘naglalang an Dios.’ Minsan siring, inaadmitir ngonyan nin nagkapira na masakit na dai intindihon an ebidensia nin sarong klase nin intelihensia sa likod kan gabos na bagay. An propesor sa pisika na si Freeman Dyson nagkokomento: “Mantang orog kong sinisiyasat an uniberso asin pinag-aadalan an mga detalye kan arkitektura kaiyan, mas dakol man na ebidensia an nanonompongan ko na an uniberso sa sarong parte siertong nakaaaram na maarabot kita.”
8 Si Dyson padagos na nag-admitir: “Bilang sientista, na tinokdoan sa pinagkatodan na mga opinyon asin pananaram kan ikabeinteng siglo imbes na kan ikadesiotso, dai ko hinihingako na an arkitektura kan uniberso nagpapatunay sa pag-eksister nin Dios. Hinihingako ko sana na an arkitektura kan uniberso kabagay kan teoriya na an isip may mahalagang marhay na kabtang sa pagpunsionar kaiyan.” An saiyang komento tunay nanggad na nagpapaheling kan mapagdudang kaisipan sa satong panahon. Alagad kun ipupuera an pagdudang iyan, maririsa nin saro na may pambihirang pagkakaoyon sa pag-oltanan kan modernong siensia asin kan deklarasyon kan Biblia na “sa kapinonan linalang nin Dios an kalangitan asin daga.”—Genesis 1:1.
Salud Asin Sanitasyon
9. Paano an ley kan Biblia manongod sa nakaoolakit na mga helang sa kublit nagpapabanaag nin praktikal na kadonongan? (Job 12:9, 16a)
9 Estudyare an pagtratar kan Biblia sa saro pang langtad: an salud asin sanitasyon. Kun an sarong Israelita may mantsa sa kublit na pinagdududahan na lepra, pinapagsosolo sia. “Sa gabos na aldaw na an damat yaon sa saiya sia magigin marigsok. Sia marigsok. Maninigo siang mag-erok na nagsosolo. Sa luwas kan kampo an saiyang erokan.” (Levitico 13:46) Maski an kontaminadong mga gubing sinosolo. (Levitico 13:52) Kan mga panahon na idto, ini epektibong paagi na maolang an paglakop kan impeksion.
10. Sa anong paagi makikinabang an dakol sa nagkapirang kadagaan sa pagsunod sa hatol kan Biblia manongod sa kalinigan?
10 An saro pang mahalagang ley may labot sa pag-apon kan odo nin tawo, na kaipuhan na italbong sa luwas kan kampo. (Deuteronomio 23:12, 13) An ley na ini daing duwa-duwa na nagligtas kan Israel sa dakol na helang. Maski ngonyan, an grabeng mga problema sa salud sa nagkapirang kadagaan dahelan sa bakong tamang pag-apon kan odo nin tawo. Kun susunodon sana kan mga tawo sa kadagaan na iyan an ley na isinurat rinibong taon na an nakaagi sa Biblia, magigin mas marahay nanggad an saindang salud.
11. Anong hatol kan Biblia manongod sa kamugtakan kan isip an nanompongan na praktikal?
11 Kalabot pa ngani sa halangkaw na pamantayan kan Biblia sa kalinigan an kamugtakan kan isip. An sarong talinhaga sa Biblia nagsasabi: “An trangkilong puso iyo an buhay kan laman, alagad an pag-imon kalapaan sa mga tolang.” (Talinhaga 14:30) Sa dai pa sana nahahaloy na mga taon, an pagsiyasat sa medisina nagpaheling na an satong pisikal na salud apektado nanggad kan satong kaisipan. Halimbawa, si Doktor C. B. Thomas kan Johns Hopkins University inestudyaran an labing sangribong naggradwar sa laog nin 16 na taon, na ikinokomparar an saindang sikolohikong mga karakteristiko sa saindang pagigin madaling tamaan nin helang. Sarong bagay an narisa nia: An mga naggradwar na pinakamadaling tamaan nin helang iyo idtong mas anggot asin mas hadit kun nagkakatension.
Ano an Sinasabi kan Biblia?
12. Taano an Iglesia Katolika ta nag-insistir na erehiya an teoriya ni Galileo manongod sa daga?
12 Kun an Biblia daing kasalasala sa langtad nin siensia, taano ta sinabi kan Iglesia Katolika na an katokdoan ni Galileo na an daga naglilibot sa saldang bakong sono sa Kasuratan? Huli sa paagi nin pag-interpretar kan mga autoridad sa nagkapirang bersikulo sa Biblia. Tama daw sinda? Basahon niato an duwang halipot na kotasyon na kinotar ninda asin helingon niato.
13, 14. Anong mga bersikulo sa Biblia an iinaplikar nin sala kan Iglesia Katolika? Ipaliwanag.
13 An sarong halipot na kotasyon nagsasabi: “An saldang minasirang, an saldang minasolnop; dangan sa lugar kaiyan iyan naghihidali asin dian iyan minasirang.” (Eclesiastes 1:5, The Jerusalem Bible) Oyon sa argumento kan Iglesia, an mga frase na “an saldang minasirang” asin “an saldang minasolnop” nangangahulogan na an saldang, bakong an daga, an naghihiro. Alagad maski ngonyan sinasabi niato na an saldang minasirang asin minasolnop, asin an kadaklan sa sato nakaaaram na an daga an naghihiro, bakong an saldang. Kun ginagamit niato an mga pananaram na arog kaini, ilinaladawan sana niato an garo baga paghiro kan saldang sa pagheling nin tawong nag-oobserbar. Iyan man mismo an ginigibo kan kagsurat sa Biblia.
14 An saro pang halipot na kotasyon nagsasabi: “Ipinirme mo an daga sa mga pundasyon kaiyan, na dai matatanyog sagkod noarin pa man.” (Salmo 104:5, The Jerusalem Bible) Ininterpretar ini na nangangahulogan na pakalalanga kaiyan an daga dai na noarin man makahihiro. Pero, sa katunayan, an bersikulo nagdodoon kan pagigin permanente kan daga, bakong kan dai pakahiro kaiyan. An daga dai noarin man “matatanyog” sagkod na dai na mag-eksister, o malalaglag, siring kan pinatutunayan nin ibang bersikulo sa Biblia. (Salmo 37:29; Eclesiastes 1:4) An teksto man na ini mayo nin koneksion sa konektadong paghiro kan daga asin kan saldang. Kan panahon ni Galileo, an Iglesia, bakong an Biblia, an nakaolang sa daing olang na sientipikong pag-orolay.
Ebolusyon Asin Paglalang
15. Ano an teoriya nin ebolusyon, asin paano kaiyan kinokontra an Biblia?
15 Minsan siring, may sarong langtad na sasabihon nin dakol na magkakontra nin grabe an modernong siensia asin an Biblia. An kadaklan na sientista naniniwala sa teoriya nin ebolusyon, na nagtotokdo na an gabos na buhay na bagay nag-ebolusyon hale sa sarong simpleng klase nin buhay na nag-eksister kaidtong minilyon na taon na an nakaagi. Sa ibong na lado, an Biblia nagtotokdo na an lambang mayor na grupo nin buhay na mga bagay espesyalmenteng linalang asin nagdadakol sana “sono sa klase kaiyan.” Sinasabi kaiyan na an tawo linalang “hale sa kabokabo kan daga.” (Genesis 1:21; 2:7) Ini daw hayag na sientipikong pagkasala kan Biblia? Bago magdesisyon, mas maingat niatong siyasaton kun ano an aram kan siensia, bakong an teoriya kaiyan.
16-18. (a) Ano an sarong naobserbaran ni Charles Darwin na nagmotibar sa saiya na maniwala sa ebolusyon? (b) Paano kita makapangangatanosan na an naobserbaran ni Darwin sa Islas Galápagos bakong kontra sa sinasabi kan Biblia?
16 An teoriya nin ebolusyon pinagin popular kan nakaaging siglo ni Charles Darwin. Kan sia nasa Islas Galápagos sa Pasipiko, si Darwin nagulat na marhay sa manlaenlaen na klase nin gamgam na finch sa manlaenlaen na isla, na ipinamugtak niang naghale gabos sa saro sanang ginikanan na klase. Sa sarong kabtang huli sa obserbasyon na ini, pinalakop nia an teoriya na an gabos na buhay na bagay gikan sa sarong orihinal, simpleng klase. An nagpapahirong puersa sa likod kan pag-ebolusyon nin mas haralangkaw na linalang hale sa mas hababa, an positibo niang sinabi, iyo an natural na pagpili, an pagkatada kan pinakamatibay. Sa tabang nin ebolusyon, sabi nia, an mga hayop sa daga nagprogreso hale sa sira, an mga gamgam hale sa mga reptil, asin iba pa.
17 An totoo, an naobserbaran ni Darwin sa napapasuway na mga islang idto bako man na kontra sa Biblia, na nagtatao nin lugar sa pagkakalaenlaen sa laog nin sarong mayor na klase nin buhay. Halimbawa, an gabos na rasa kan katawohan gikan sa saro sanang orihinal na mag-agom na tawo. (Genesis 2:7, 22-24) Kaya bakong pambihira na an manlaenlaen na klaseng idto nin mga gamgam na finch gumikan sa sarong komun na ginikanan na klase. Alagad an mga iyan nagdanay na gamgam na finch. Dai iyan nag-ebolusyon na magin mga kulago o agila.
18 An manlaenlaen na klase nin gamgam na finch o an arin man na iba pa na naheling ni Darwin pareho dai nagpatotoo na an gabos na buhay na bagay, baga man iyan mga pating o tagkaro sa dagat, elepante o alolonti, may komun na ginikanan. Minsan siring, dakol na sientista an positibong nagsasabi na an ebolusyon bako na sanang teoriya kundi na iyan saro nang katotoohan. An iba, minsan ngani rinerekonoser an mga problema kan teoriya, nagsasabing naniniwala pa man giraray sinda dian. Popular an paggibo nin siring. Minsan siring, kaipuhan na maaraman niato kun baga an ebolusyon probado na sagkod sa punto na an Biblia seguradong sala.
(Ipagpapadagos sa masunod na luwas.)