Kamtan an Kadonongan Asin Akoon an Disiplina
SI Jehova Dios an Kaharohalangkaweng Paratokdo kan saiyang banwaan. Tinotokdoan nia sinda bako sanang manongod sa saiya kundi siring man manongod sa buhay. (Isaias 30:20; 54:13; Salmo 27:11) Halimbawa, si Jehova nagtao sa nasyon nin Israel nin mga propeta, Levita—nangorogna an mga saserdote—asin iba pang madonong na mga lalaki tanganing maglingkod bilang mga paratokdo. (2 Cronica 35:3; Jeremias 18:18) Tinokdoan kan mga propeta an banwaan manongod sa mga katuyohan asin kualidad nin Dios asin sinabi an tamang dalan na dapat lakawan. An mga saserdote asin Levita may paninimbagan na itokdo an Ley ni Jehova. Asin an madonong na mga lalaki, o kamagurangan, nagtao nin marahay na hatol manongod sa pan-aroaldaw na pamumuhay.
Si Salomon, an aki ni David, lataw sa tahaw kan mga madonong na lalaki sa Israel. (1 Hade 4:30, 31) Kan maheling an saiyang kamurawayan asin kayamanan, an saro sa saiyang pinakabantog na mga bisita, an reyna kan Seba, nagtuga: “Mayo pa sa kabanga an isinaysay sa sako. Nalihisan mo sa kadonongan asin prosperidad an mga nabareta na nadangog ko.” (1 Hade 10:7) Ano an sekreto kan kadonongan ni Salomon? Kan sia nagin hade kan Israel kaidtong 1037 B.C.E., si Salomon namibi para sa “kadonongan asin kaaraman.” Naogma sa saiyang kahagadan, tinawan sia ni Jehova nin kaaraman, kadonongan, asin pusong mapagsabot. (2 Cronica 1:10-12; 1 Hade 3:12) Bakong makangangalas na si Salomon “nakataram nin tolong ribong talinhaga”! (1 Hade 4:32) An nagkapira kaini, kaiba kan “mga tataramon ni Agur” asin kan ki “Lemuel na hade,” ikinasurat sa libro kan Biblia na Talinhaga. (Talinhaga 30:1; 31:1) An mga katotoohan na ipinahayag sa mga talinhagang ini ipinababanaag an kadonongan nin Dios asin daing sagkod. (1 Hade 10:23, 24) Sa siisay man na nagmamawot nin maogma asin mapangganang buhay, an mga iyan kaipuhan nanggad ngonyan kapareho kaidto kan an mga iyan enot na itaram.
Kapangganahan Asin Kalinigan sa Moral—Paano?
An obheto kan librong Talinhaga ipinaliliwanag sa enot na mga tataramon kaiyan: “An mga talinhaga ni Salomon na aking lalaki ni David, an hade kan Israel, tanganing an saro makanood nin kadonongan asin disiplina, makamansay sa mga tataramon nin pakasabot, mag-ako kan disiplina na nagtatao nin pakarorop, katanosan asin paghusgar patin pagigin matanos, magtao nin kadonongan sa mga daing kabatidan, nin kaaraman asin kakayahan sa pag-iisip sa hoben na lalaki.”—Talinhaga 1:1-4.
Kanigoan kanobleng katuyohan kan “mga talinhaga ni Salomon”! An mga iyan “tanganing an saro makanood nin kadonongan asin disiplina.” An kadonongan may labot sa pakarisa sa kun ano man nanggad an mga bagay asin ginagamit an kaaraman na iyan na resolberan an mga problema, aboton an mga pasohan, likayan o olangon an mga peligro, o tabangan an iba na gibohon iyan. “Sa Libro nin mga Talinhaga,” an sabi nin sarong reperensia, an “‘kadonongan’ nangangahulogan nin ekspertong pamumuhay—an abilidad sa pagpili na may kadonongan asin magin mapanggana sa buhay.” Importante nanggad na magkaigwa nin kadonongan!—Talinhaga 4:7.
An mga talinhaga ni Salomon nagtatao man nin disiplina. Kaipuhan daw niato an pagsasanay na ini? Sa Kasuratan, an disiplina nangangahulogan nin pagtatanos, pagsagwe, o pagkastigo. Segun sa sarong nag-espesyalisar sa Biblia, iyan “nagpaparisa nin pagsasanay kan ugale sa moral, na kalabot an pagkorehir sa mga inklinasyon na puedeng gumiya sa saro sa kabalisngagan.” An disiplina, baga man sa sadiring boot o itinatao nin iba, bako sanang pinopogolan kita na gumibo nin sala kundi minomotibar man kita na magbago para sa mas marahay. Iyo, kaipuhan niato an disiplina kun gusto niatong magdanay na malinig sa moral.
Kun siring may duwang katuyohan an mga talinhaga—magtao nin kadonongan asin disiplina. An disiplina sa moral asin kakayahan nin isip may balakid na aspekto. Halimbawa, an katanosan asin hustisya mga kualidad nin moral, asin tinatabangan kita kaiyan na susogon an halangkaw na mga pamantayan ni Jehova.
An kadonongan kombinasyon nin dakol na elemento, kaiba an pakasabot, pakarorop, pagigin alisto an isip, asin kakayahan nin pag-iisip. An pakasabot iyo an abilidad na masabotan an kairairaromi nin sarong bagay asin mamansayan an minabilog kaiyan paagi sa pagsabot sa koneksion kan mga kabtang sa balang saro asin sa kabilogan, sa siring nasasabotan an tunay na kahulogan kaiyan. An pakarorop nangangaipo nin pakaaram kan mga dahelan asin pakasabot kun taano an sarong paggawe tama o sala. Halimbawa, an tawong may pakasabot kayang mamansayan kun an saro pasiring sa salang direksion, asin puede nia siang patanidan tolos-tolos kan peligro. Alagad kaipuhan nia an pakarorop tanganing masabotan kun taano an tawong iyan ta minapasiring sa direksion na iyan asin makagibo nin pinakaepektibong paagi na isalbar sia.
An mga tawo na alisto an isip marahay an paghusgar—bakong madaling maloko. (Talinhaga 14:15) Kaya nindang maheling antes pa an maraot asin mag-andam para dian. Asin an kadonongan nagpapangyari sa sato na magbilog nin kapakipakinabang na mga kaisipan asin ideya na nagtatao nin may katuyohan na direksion sa buhay. An pag-adal kan mga talinhaga sa Biblia tunay nanggad na kapakipakinabang huli ta an mga iyan isinurat tanganing maaraman niato an kadonongan asin disiplina. Dawa an “mga daing kabatidan” na nag-aatento sa mga talinhaga magigin alisto an isip, asin “sa hoben na lalaki,” kaaraman asin kakayahan nin pag-iisip.
Mga Talinhaga Para sa mga Madonong
Minsan siring, an mga talinhaga sa Biblia bako sanang para sa daing kabatidan asin hoben. Iyan para sa siisay man na may igong kadonongan na maghinanyog. “An madonong maghihinanyog asin mag-aako nin dagdag na pakanood,” sabi ni Hadeng Salomon, “asin an tawong may pakasabot iyo an saro na nagkukua nin marahay na paggiya, tanganing makasabot nin talinhaga asin kasabihan na masakit na masabotan, kan mga tataramon kan madonong na mga tawo asin kan saindang mga patood.” (Talinhaga 1:5, 6) An tawo na nagkaigwa na nin kadonongan dadagdagan an saiyang pakanood paagi sa pag-atento sa mga talinhaga, asin an tawo na may pakasabot patataromon an saiyang kakayahan na mapangganang giyahan an saiyang buhay.
Sa parate an sarong talinhaga nagpapahayag nin hararom na katotoohan sa pipira sanang tataramon. An sarong talinhaga sa Biblia tibaad nasa pormang kasabihan na masakit na masabotan. (Talinhaga 1:17-19) An nagkapirang talinhaga patood—nakariribong asin komplikadong mga kapahayagan na nangangaipong resolberan. An sarong talinhaga tibaad igwa man nin mga pagkakaagid, metapora, asin iba pang tataramon na may piguratibong kahulogan. An pagsabot kaini nangangaipo nin panahon asin paghorophorop. Tunay nanggad na nasabotan ni Salomon, an kompositor kan kadakol na talinhaga, an saradit na kalaenan sa pagsabot nin talinhaga. Sa libro nin Talinhaga, itinatao nia an abilidad na iyan sa saiyang mga parabasa, bagay na mamawoton na atentohan nin sarong madonong na tawo.
An Kapinonan na Minagiya Pasiring sa Pasohan
Saen minapoon an saro sa pag-aaabot kan kadonongan asin disiplina? Si Salomon nagsisimbag: “An pagkatakot ki Jehova iyo an kapinonan nin kaaraman. An kadonongan asin disiplina iyo an binasang-basang nin mga lolong.” (Talinhaga 1:7) An kaaraman minapoon sa pagkatakot ki Jehova. Kun mayo nin kaaraman dai puedeng magkaigwa nin kadonongan asin disiplina. Kun siring, an pagkatakot ki Jehova iyo an kapinonan kan kadonongan asin disiplina.—Talinhaga 9:10; 15:33.
An pagkatakot sa Dios bakong nakangingiring grabeng takot sa saiya. Imbes, iyan hararom na reberensia asin paggalang. Dai puedeng magkaigwa nin tunay na kaaraman kun mayo an pagkatakot na ini. Hale ki Jehova Dios an buhay, asin an buhay, siempre, mahalaga para sa pagkaigwa niato nin kaaraman. (Salmo 36:9; Gibo 17:25, 28) Apuera kaini, linalang nin Dios an gabos na bagay; kaya an gabos na kaaraman nin tawo nakabasar sa pag-adal kan saiyang ginibo. (Salmo 19:1, 2; Kapahayagan 4:11) Ipinasabong man nin Dios an saiyang nasusurat na Tataramon, na “kapakipakinabang para sa pagtokdo, sa pagsagwe, sa paghusay kan mga bagay, sa pagdisiplina sa katanosan.” (2 Timoteo 3:16, 17) Sa siring, an pinakasentro kan gabos na totoong kaaraman iyo si Jehova, asin an sarong tawo na naghahanap kaiyan dapat na may reberensial na takot sa saiya.
Ano an halaga kan kaaraman nin tawo asin kinabanon na kadonongan kun mayo kan pagkatakot sa Dios? Si apostol Pablo nagsurat: “Haen an madonong? Haen an eskriba? Haen an parapakidiskutir kan palakaw na ini nin mga bagay? Bakong ginibo nin Dios na kamangmangan an kadonongan kan kinaban?” (1 Corinto 1:20) Mantang mayo nin diosnon na takot, an tawong may kinabanon na kadonongan salang nagkokonklusyon basado sa lakop na mga katunayan asin sa kahurihurihi minaluwas na ‘mangmang man sana.’
Sarong “Kuintas sa Saimong Liog”
Sunod na tinawan nin atension kan madonong na hade an mga hoben: “Paghinanyog, aki ko, sa disiplina kan saimong ama, asin dai mo pagpabayaan an ley kan saimong ina. Huli ta iyan korona nin kagayonan sa saimong payo asin magayon na kuintas sa saimong liog.”—Talinhaga 1:8, 9.
Sa suanoy na Israel, an mga magurang may paninimbagan na itinao nin Dios na tokdoan an saindang mga aki. Pinakasadol ni Moises an mga ama: “An mga tataramon na ini na ipinagboboot ko sa saimo ngonyan dapat na mamugtak sa saimong puso; asin dapat na itadom mo an mga iyan sa saimong aki asin magtaram ka manongod dian kun ika nagtutukaw sa saimong harong asin kun ika naglalakaw sa dalan asin kun ika naghihigda asin kun ika minabangon.” (Deuteronomio 6:6, 7) An mga ina igwa man nin awad-awad na impluwensia. Oyon sa itinotogot kan autoridad kan saiyang agom, an Hebreong agom na babae puedeng ipaotob an ley sa pamilya.
Sa katunayan, sa enterong Biblia, an pamilya iyo an pundamental na grupo sa pagtao nin edukasyon. (Efeso 6:1-3) An pagkuyog kan mga aki sa saindang may pagtubod na mga magurang sa piguratibong paagi nagsasamno sa sainda nin nagdedekorar na korona nin kagayonan asin nin kuintas nin onra.
“Hinahale Kaiyan an Mismong Kalag kan Kagsadiri Kaini”
Bago sia togotan na magduman sa Estados Unidos para sa dugang pang edukasyon, an sarong ama na taga Asia sinadol an saiyang 16 anyos na aking lalaki na dai mapalabot sa maraot na mga tawo. An sadol na ini inootro an patanid ni Salomon: “Aki ko, kun tentaran ka nin mga makasalan, dai ka madara.” (Talinhaga 1:10) Minsan siring, tinotombok ni Salomon an pan-akit na ginagamit ninda: “Sinda padagos na nagsasarabi: ‘Umiba ka sa samuya. Man-abat kita para sa dugo. Magtago kita para sa mga tawong inosente na mayo nin dahelan. Hamilon niato sindang buhay siring kan Sheol, nin bilog, siring kan mga minahilig sa kotkot. Humanap kita nin gabos na klase nin mga kayamanan. Panoon niato nin sinamsaman an satong mga harong. An saimong kapaladan kaipuhan na ipakisumaro mo sa samuya. Magin sana saro an supot para sa sato gabos.’”—Talinhaga 1:11-14.
Malinaw na kayamanan an pan-akit. Basado sa marikas na pagganansia, an “mga makasalan” tinetentaran an iba na mapalabot sa saindang madahas o bakong makatanosan na mga pakana. Para sa materyal na ganansia an mga maraot na ini dai nag-aalangan na magpabolos nin dugo. ‘Hinahamil ninda an saindang biktima siring kan Sheol, nin bilog,’ na hinahalean sia kan gabos na nasa saiya, kun paanong inaako kan lolobngan an bilog na bangkay. An saindang pangagda paglaog sa karera sa krimen—gusto nindang ‘panoon nin sinamsaman an saindang mga harong,’ asin gusto ninda na an daing kabatidan ‘ipakisumaro sa sainda an saiyang kapaladan.’ Napapanahon nanggad na patanid ini para sa sato! Bako daw na an mga gang nin mga hoben asin parapabakal nin droga ginagamit an kaagid na mga paagi nin pagreklutar? Bako daw na an panugang yumaman tolos an pansugot kan dakol na kuestionableng mga proposisyon sa negosyo?
“Aki ko,” an sadol kan madonong na hade, “dai ka maglakaw sa saindang dalan. Isuhay mo an saimong bitis sa saindang dana. Huli ta an saindang mga bitis iyo an mga nagdadaralagan pasiring sa karatan, asin sinda naghuhumari sa pagpabolos nin dugo.” Patienot na sinasabi an saindang kapahapahamak na kaaabtan, idinugang nia: “Huli ta daing kamanungdanan na an hikot binibiklad sa atubangan nin ano man na may mga pakpak. Bilang resulta sinda mismo nan-aabat para sa mismong dugo kan mga ini; nagtatago sinda para sa saindang kalag. Siring an mga dalan kan gabos na nagkukua nin bakong makatanosan na ganansia. Hinahale kaiyan an mismong kalag kan kagsadiri kaini.”—Talinhaga 1:15-19.
An “gabos na nagkukua nin bakong makatanosan na ganansia” malalaglag sa sadiri niang gawe. An pan-abat na ginibo kan mga maraot para sa iba magigin silo para sa sainda man sana. Mabago daw an tuyong mga paragibo nin maraot? Dai. An hikot tibaad heling-heling, alagad an mga gamgam—mga linalang na “may mga pakpak”—maski paano naglalayog pasiring dian. Sa kaagid na paagi, an mga maraot, na binubuta kan saindang kahanaban, nagpapadagos sa saindang kriminal na mga gibo, minsan ngani maabot an panahon na sinda madadakop.
Siisay an Mahinanyog sa Tingog nin Kadonongan?
Naaaraman daw talaga kan mga parakasala na kapahapahamak an saindang gawe? Napatanidan na daw sinda kan magigin resulta kan saindang mga dalan? Dai puedeng isarahotan an ignoransia, huli ta an sarong risang-risang marhay na mensahe ibinabalangibog sa pampublikong mga lugar.
Ipinahahayag ni Salomon: “An tunay na kadonongan mismo padagos na nagkukurahaw sa lansangan. Sa mga plasa iyan padagos na nagpapaluwas kan tingog kaiyan. Sa may poro kan maribok na mga lansangan iyan nagkukurahaw. Sa mga laogan kan mga tata sa siudad iyan nagtataram kan mga tataramon kaiyan.” (Talinhaga 1:20, 21) Sa makosog asin malinaw na tingog, an kadonongan nagkukurahaw sa pampublikong mga lugar tanganing madangog kan gabos. Sa suanoy na Israel an kamagurangan na lalaki nagtao nin madonong na hatol asin nagtao nin hudisyal na mga desisyon sa mga tata kan siudad. Para sa sato, pinangyari ni Jehova na ikasurat an tunay na kadonongan sa saiyang Tataramon, an Biblia, na makukua nin dakol. Asin an saiyang mga lingkod ngonyan sibot sa pagpahayag sa publiko kan mensahe kaiyan sa gabos na lugar. Tunay nanggad pinangyari nin Dios na ikapahayag an kadonongan sa atubangan kan gabos.
Ano an sinasabi kan tunay na kadonongan? Ini: “Sagkod noarin kamong mga daing kabatidan magpapadagos na mamoot sa pagkadaing kabatidan, asin sagkod noarin kamong mga paraolog-olog magmamawot nin prangkang pag-olog-olog para sa saindo man sana . . . ? Ako nag-apod alagad ta kamo nagsasayuma, inunat ko an sakong kamot alagad ta mayo nin naghihinanyog.” An mga mangmang dai naghihimate sa tingog nin kadonongan. Bilang resulta, “makakan sinda kan bunga kan saindang dalan.” An sadiri nindang ‘pagkatumangero asin an pagpasilpasil sa buhay an malaglag sa sainda.’—Talinhaga 1:22-32.
Pero kumusta an saro na nagtao nin panahon na maghinanyog sa tingog nin kadonongan? “Sia mag-eerok na may katiwasayan asin dai mariribok nin takot sa kalamidad.” (Talinhaga 1:33) Kamo logod mapabilang sa mga nagkakamit nin kadonongan asin nag-aako nin disiplina paagi sa pag-atento sa mga talinhaga sa Biblia.
[Retrato sa pahina 15]
An tunay na kadonongan makukua nin dakol