Sarong Praktikal na Libro Para sa Modernong Pamumuhay

An mga libro na nagtatao nin sadol popular na marhay sa presenteng kinaban. Alagad an mga iyan may tendensia na magin lihis na sa uso asin dai nahahaloy rinerebisar o sinasalidahan. Kumusta man an Biblia? Natapos iyan kaidtong haros 2,000 na taon na an nakaagi. Pero, an orihinal na mensahe kaiyan nungka na pinakarhay o isinunod sa panahon. An siring daw na libro puedeng magkaigwa nin praktikal na giya para sa satong kaaldawan?

AN IBA nagsasabing dai. “Mayo nin siisay man na masuportar sa paggamit nin 1924 edisyon nin librong pag-aadalan sa kimika sa sarong modernong klase sa kimika,” an isinurat ni Dr. Eli S. Chesen, sa pagpaliwanag kun taano sa paghona nia ta lihis na sa uso an Biblia.¹ Garo baga rasonable an argumentong ini. Total, dakol na an nanodan nin tawo manongod sa kamugtakan nin isip asin gawe-gawe nin tawo poon kan isurat an Biblia. Kaya paano magigin angay sa modernong pamumuhay an siring na suanoy na libro?

Mga Prinsipyo na Dai Apektado nin Panahon

Minsan ngani totoo na nagliwat an mga panahon, an pundamental na mga pangangaipo nin tawo iyo pa man giraray. Sa bilog na kasaysayan an mga tawo nangaipo nin pagkamoot asin kapadangatan. Gusto nindang magin maogma asin magkaigwa nin makahulogan na buhay. Nangaipo sinda nin sadol sa kun paano makakaya an sakit sa pagbuhay, kun paano gigibohon na mapanggana an pag-agom, asin kun paano itatadom sa saindang mga aki an marahay na moral asin etikong mga prinsipyo sa buhay. An Biblia igwa nin sadol na tinatratar an pundamental na mga pangangaipong iyan.—Eclesiastes 3:12, 13; Roma 12:10; Colosas 3:18-21; 1 Timoteo 6:6-10.

An hatol kan Biblia nagpapabanaag nin nakarororop na pakaaram sa ugale nin tawo. Estudyare an nagkapirang halimbawa kan espesipiko, dai apektado nin panahon na mga prinsipyo kaiyan na praktikal para sa modernong pamumuhay.

Praktikal na Giya Para sa Pag-agom

An pamilya, sabi kan UN Chronicle, “iyo an kaguranggurangi asin pinakapundamental na parte kan organisasyon nin tawo; an pinakaimportanteng kawing sa pag-oltanan nin mga henerasyon.” Minsan siring, an “pinakaimportanteng kawing” na ini nagkakaburulag sa nakahahandal na rikas. “Sa presenteng kinaban,” sabi kan Chronicle, “an dakol na pamilya napapaatubang sa nakapanluluya nin boot na mga angat na nagsasapeligro kan saindang abilidad na magpunsionar asin, sa katunayan, magdanay.”² Anong sadol an itinatao kan Biblia tanganing matabangan an pamilya na magdanay?

Primero, dakol an sinasabi kan Biblia manongod sa kun paano maninigong tratohon nin mga agom na lalaki asin agom na babae an lambang saro. Halimbawa, mapadapit sa mga agom na lalaki, iyan nagsasabi: “An mga agom na lalaki kaipuhan na mamoot sa saindang agom na babae siring sa saindang sadiring hawak. An namomoot sa saiyang agom na babae namomoot sa saiya man sana, huli ta noarin man mayong tawo na naongis sa saiyang sadiring laman; kundi pinakakakan nia asin minamahal iyan.” (Efeso 5:28, 29) An agom na babae sinasadol na “magkaigwa nin hararom na paggalang sa saiyang agom.”—Efeso 5:33.

Estudyare an mga kalabot bilang resulta kan pag-aplikar kan siring na hatol sa Biblia. An agom na lalaki na namomoot sa saiyang agom na babae ‘siring sa saiyang sadiring hawak’ bakong maongison o mabangis sa saiya. Dai nia sia kinokologan sa pisikal, ni minamaltrato man sia sa berbal o emosyonal. Imbes, pinahehelingan nia an babae kan halangkaw na pagheling asin konsiderasyon na ipinaheheling nia sa saiyang sadiri. (1 Pedro 3:7) Sa siring an saiyang agom na babae nakamamate na namomotan asin tiwasay sa saiyang pag-agom. Paagi kaiyan sia nagtatao nin marahay na halimbawa sa saiyang mga aki kun paano maninigong tratohon an mga babae. Sa ibong na lado, an agom na babae na may “hararom na paggalang” sa saiyang agom na lalaki dai hinahale an dignidad kaini paagi sa daing ontok na pagtatsar sa saiya o pagmenus sa saiya. Huli ta sia iginagalang nia, an pagmate kan agom na lalaki sia pinagtitiwalaan, rekonosido, asin apresyado.

Praktikal daw sa modernong kinaban na ini an siring na sadol? Interesante na an mga nag-eespesyalisar sa pag-estudyar sa mga pamilya ngonyan nakaabot sa kaagid na mga konklusyon. An sarong administradora sa programa nin paghatol sa pamilya nagsabi: “An pinakamarigon na mga pamilyang midbid ko iyo idtong an ina asin ama may makosog, mamomoton na relasyon sa pag-oltanan ninda. . . . An makosog na pangenot na relasyon na ini garo baga nagpapatalubo nin katiwasayan sa mga aki.”³

Sa nag-aging mga taon, an hatol kan Biblia manongod sa pag-agom napatunayan na mas masasarigan kisa sa sadol nin dai mabilang na mga parahatol sa pamilya na marahay man an intension. Total, dai pa sana nahahaloy na an dakol na eksperto nagsusuportar sa diborsio bilang madali asin pasil na solusyon sa pag-agoman na dai nakaoogma. Ngonyan, an dakol sa sainda nagsasadol sa mga tawo na sagkod sa mapupuede papaghaloyon an saindang pag-agom. Alagad an pagliwat na ini nangyari sana pakalihis nin dakula nang danyos.

Sa kabaliktaran, an Biblia nagtatao nin masasarigan, balanseng hatol sa temang pag-agom. Inaadmitir kaiyan na huli sa nagkapirang sobrang kamugtakan puedeng itogot an diborsio. (Mateo 19:9) Kadungan kaiyan, kinokondenar kaiyan an diborsio na kalokohan sana. (Malaquias 2:14-16) Kinokondenar man kaiyan an pagtraydor sa agom. (Hebreo 13:4) An pag-agom, sabi kaiyan, may kalabot na kapanugaan: “Kaya ngani babayaan nin lalaki an saiyang ama asin an saiyang ina asin sia dapat na magdanay sa saiyang agom na babae asin sinda dapat na magin sarong laman.”a—Genesis 2:24; Mateo 19:5, 6.

An sadol kan Biblia manongod sa pag-agom angay ngonyan arog kaidtong isurat an Biblia. Kun tinatrato nin mag-agom an lambang saro na may pagkamoot asin paggalang saka minamansay an pag-agom na sarong relasyon na esklusibo, mas posibleng magdanay an pag-agom—asin kaiba kaiyan an pamilya.

Praktikal na Giya Para sa mga Magurang

Nagkapirang dekada na an nakaagi an dakol na magurang—na pinahiro nin “bagong mga ideya” manongod sa pagpatood sa aki—naghona na “bawal an magbawal.”⁸ Natakot sinda na an pagbugtak nin mga limitasyon sa mga aki gigikanan nin pagkatrauma asin pagkadiskontento. Nag-iinsister an may marahay na intension na mga parahatol sa pagpadakula nin aki na likayan nin mga magurang an ano man na labi sa pinakamagian na pagtatanos sa saindang mga aki. Alagad an dakol sa siring na mga eksperto hinohorophorop na giraray an kabtang nin disiplina, asin an nahahadit na mga magurang naghahanap nin kalinawan sa temang iyan.

Minsan siring, kaidto pa an Biblia nagtao nin malinaw, rasonableng hatol sa pagpadakula sa aki. Haros 2,000 na taon na an nakaagi, iyan nagsabi: “Kamo, mga ama, dai nindo pagpaanggoton an saindong mga aki, kundi padagos na padakulaon sinda sa disiplina asin pagtatanos nin isip ni Jehova.” (Efeso 6:4) An nombre sa Griego na trinadusir na “disiplina” nangangahulogan “pagpadakula, pagpatood, pagtotokdo.”⁹ Sinasabi kan Biblia na an siring na disiplina, o pagtotokdo, ebidensia kan pagkamoot nin magurang. (Talinhaga 13:24) Nag-ooswag an mga aki kun may klarong mga susundan sa moral asin napatalubong pakaaram sa tama asin sala. Sinasabi sa sainda nin disiplina na an saindang mga magurang may pagmakolog sa sainda asin sa nagigin pagkatawo ninda.

Alagad an autoridad nin magurang—“an pamakol sa pagdisiplina”—maninigo na nungka na nangongolog.b (Talinhaga 22:15; 29:15) An mga magurang pinatatanidan kan Biblia: “Dai nindo itanos nin sobra an saindong mga aki, ta hahalean nindo sinda kan gabos na kapusoan.” (Colosas 3:21, Phillips) Inaadmitir man kaiyan na an pisikal na padusa sa parate bakong iyo an pinakaepektibong paagi nin pagtotokdo. An Talinhaga 17:10 nagsasabi: “Mas hararom an epekto nin sarong pagsaway sa saro na may pakasabot kisa sa paghampak sa sarong lolong nin sanggatos na beses.” Apuera kaiyan, an Biblia nagrerekomendar nin disiplina para sa prebension. Sa Deuteronomio 11:19 an mga magurang sinasadol na aprobetsaran an kaswal na mga panahon tanganing ikatadom sa saindang mga aki an moral na mga prinsipyo sa buhay.—Helingon man an Deuteronomio 6:6, 7.

Malinaw an dai apektado nin panahon na sadol kan Biblia sa mga magurang. Kaipuhan nin mga aki an daing liwat-liwat asin mamomoton na disiplina. An praktikal na eksperyensia nagpapaheling na talagang epektibo an siring na hatol.c

Paghale kan mga Kaolangan na Nakababanga sa mga Tawo

An mga tawo ngonyan nababanga nin rasyal, nasyonal, asin etnikong mga kaolangan. An siring na artipisyal na mga lanob nakakontribwir sa paggadan sa inosenteng mga tawo sa mga guerra sa bilog na kinaban. Kun hehelingon an nangyari sa kasaysayan, tunay na daing paglaom na an mga lalaki asin babae hale sa laen-laen na rasa asin nasyon mansayon asin tratohon an lambang saro na magkakapantay. “An solusyon,” sabi nin sarong estadistang Aprikano, “nasa satong puso.”¹¹ Alagad ta bakong pasil na bakleon an puso nin mga tawo. Pero estudyare kun paano an mensahe kan Biblia nakaaakit sa puso asin nagpapalakop nin mga aktitud nin pagkapantaypantay.

An tokdo kan Biblia na “ginibo [nin Dios] hale sa sarong tawo an gabos na nasyon kan mga tawo” minaolang sa ano man na ideya nin pagkasuperyor nin rasa. (Gibo 17:26) Ipinaheheling kaiyan na sa katotoohan sasaro sana an rasa—an rasa nin tawo. Ineenkaminar pa kita kan Biblia na ‘magin mga paraarog sa Dios,’ na manongod sa saiya iyan nagsasabi: “[Sia] daing ipinaoorog, kundi sa lambang nasyon an tawo na natatakot sa saiya asin naggigibo nin katanosan saiyang inaako.” (Efeso 5:1; Gibo 10:34, 35) Sa mga isinasaboot an Biblia asin tunay na naghihingoa na mamuhay sono sa mga tokdo kaiyan, an kaaraman na ini nakakapasararo. Iyan nagkakaepekto sa kairairaromi, sa puso nin tawo, na tinutunaw an gibo nin tawo na mga kaolangan na nakababanga sa mga tawo. Horophoropa an sarong halimbawa.

Kan si Hitler makiguerra sa bilog na Europa, igwa nin sarong grupo nin mga Kristiano—an Mga Saksi ni Jehova—na marigon na nagsayuma na umayon sa paggadan sa inosenteng mga tawo. Habo nindang ‘magbingat nin espada’ tumang sa saindang kapwa. Nanindogan sinda nin siring kaini huli sa saindang kamawotan na paogmahon an Dios. (Isaias 2:3, 4; Miqueas 4:3, 5) Talagang tinutubod ninda an itinotokdo kan Biblia—na mayo nin nasyon o rasa na mas marahay kisa sa iba. (Galacia 3:28) Huli sa saindang mamomoton sa katoninongan na paninindogan, an mga Saksi ni Jehova kabilang sa enot na mga preso sa mga kampo de konsentrasyon.—Roma 12:18.

Alagad ta bakong gabos na naghingakong nagsusunod sa Biblia nanindogan nin siring. Dai nahaloy pakalihis kan Guerra Mundial II, si Martin Niemöller, sarong Aleman na klerigong Protestante, nagsurat: “An siisay man na gustong basolon an Dios para sa [mga guerra] dai nakaaaram, o habong makaaram, kan Tataramon nin Dios. . . . Sa gabos na nag-aging panahon, an mga iglesiang Kristiano paorootrong idinusay an sadiri sa pagbendisyon sa mga guerra, mga soldados, asin mga armas patin . . . namibi sa paaging bako nanggad na Kristiano para sa pagkalaglag kan saindang mga kaiwal sa guerra. Ini gabos kasalan niato asin kasalan kan satong mga apoon, alagad dai nanggad dapat basolon an Dios. Asin kita na mga Kristiano ngonyan napapasopog sa atubangan nin sekta daa na arog kan Maigot na mga Estudyante sa Biblia [Mga Saksi ni Jehova], na ginatos asin rinibo an napasa mga kampo de konsentrasyon asin nagadan [pa ngani] huli ta habo nindang magserbisyo sa guerra asin nagsayuma sindang mambadil nin mga tawo.”¹²

Sagkod sa aldaw na ini, an Mga Saksi ni Jehova midbid na marhay huli sa saindang pagkamagturugang, na pinagsasaro an mga Arabe asin Judio, Croata asin Serbio, Hutu asin Tutsi. Minsan siring, daing pag-alangan na inaadmitir kan mga Saksi na an siring na pagkasararo posible, bakong huli ta sinda mas marahay kisa sa iba, kundi huli ta sinda minomotibar kan puersa kan mensahe kan Biblia.—1 Tesalonica 2:13.

Praktikal na Giya na Nagpapaoswag sa Marahay na Kamugtakan nin Isip

An pisikal na salud nin sarong tawo parateng apektado kan kamugtakan kan saiyang isip asin emosyon. Halimbawa, napatunayan nin sientipikong mga pag-estudyar an nakadadanyar na mga epekto nin kaanggotan. “An kadaklan sa yaon na ebidensia nagsusuherir na an antipatikong mga tawo mas namemeligro sa helang sa puso (saka sa ibang mga helang) huli sa laen-laen na dahelan, kabale an mas kadikit na pagsuportar nin iba, orog na madaling pagkareaksion sa hawak kun naaanggot, asin orog na pagpagusto sa mga gawe-gawe na peligroso sa salud,” sabi ni Dr. Redford Williams, Direktor kan Pagsiyasat sa Gawe-gawe sa Duke University Medical Center, asin kan saiyang agom, si Virginia Williams, sa saindang librong Anger Kills.¹³

Rinibong taon bago an siring na sientipikong mga pag-estudyar, an Biblia, sa simple alagad malinaw na mga pananaram, pinagkonektar an satong emosyonal na kamugtakan asin an satong pisikal na salud: “An trangkilong puso iyo an buhay kan laman, alagad an pag-imon kalapaan sa mga tolang.” (Talinhaga 14:30; 17:22) Madonong na naghatol an Biblia: “Pabayaan an kaanggotan asin rumayo sa kabangisan,” asin “Dai ka maghidale sa saimong espiritu na makolgan an boot [o “maanggot,” King James Version].”—Salmo 37:8; Eclesiastes 7:9.

An Biblia igwa man nin madonong na sadol para sa pagkontrol sa kaanggotan. Halimbawa, an Talinhaga 19:11 nagsasabi: “An pakarorop nin tawo nakapopogol nanggad sa saiyang kaanggotan, asin kagayonan nia an dai pag-intindi sa kasalan.” An termino sa Hebreo para sa “pakarorop” hale sa berbo na nag-aapod nin atension sa “pakaaram sa dahelan” nin sarong bagay.¹⁴ An madonong na sadol: “Isipon nguna bago gibohon.” An paghihingoa na saboton an pundamental na mga dahelan kun taano an iba ta arog kaiyan kun magtaram o humiro makatatabang sa saro na magin mas mapagpabaya sa iba—asin bakong gayong aranggoton.—Talinhaga 14:29.

An saro pang praktikal na sadol yaon sa Colosas 3:13, na nagsasabi: “Padagos kamong magpatiriostios asin sueltong magpatarawadtawadan.” An saradit na pagkauyam kabtang nin buhay. An mga tataramon na “padagos kamong magpatiriostios” nagsusuherir nin pagpabaya sa mga bagay na dai niato gusto sa iba. An “pagpatawad” nangangahulogan nin paglingaw sa paghinanakit. Kun beses madonong na lingawan an mapait na mga saboot imbes na pagparagirumdomon iyan; an pagtanom sa boot kan kaanggotan makadadagdag sana sa pagabat sa sato.—Helingon an kahon na “Praktikal na Giya Para sa mga Relasyon nin Tawo.”

Ngonyan, kadakol kan ginigikanan nin hatol asin paggiya. Alagad ta tunay na daing kapareho an Biblia. An hatol kaiyan bako sanang teoriya, ni sa ikadadanyar man niato an sadol kaiyan. Imbes, an kadonongan kaiyan “napatunayan na mapagtitiwalaan nanggad.” (Salmo 93:5) Apuera kaini, dai apektado nin panahon an hatol kan Biblia. Minsan ngani iyan natapos kaidtong haros 2,000 na taon na an nakaagi, aplikado pa man giraray an mga tataramon kaiyan. Asin pareho an epekto kaiyan ano man an kolor kan satong kublit o an nasyon na iniistaran niato. May puersa man an mga tataramon kan Biblia—an puersa na bakleon an mga tawo para sa ikararahay. (Hebreo 4:12) Sa siring papakarhayon an kualidad kan saindong buhay kan pagbasa kan librong iyan asin pag-aplikar kan mga prinsipyo kaiyan.

[Mga Nota sa Ibaba]

[Blurb sa pahina 24]

An Biblia nagtatao nin malinaw, rasonableng hatol manongod sa pampamilyang pamumuhay

[Kahon sa pahina 23]

Mga Karakteristiko nin Marigon na mga Pamilya

Kaidtong pirang taon na an nakaagi an sarong edukador asin espesyalista sa pamilya guminibo nin surbey na mahiwas an sakop na dian an labing 500 na propesyonal na naghahatol sa mga pamilya hinagadan nin komento sa mga karakteristiko na namamasdan ninda sa “marigon” na mga pamilya. Interesanteng marhay, kabilang sa pinakakomun na karakteristiko na nasa lista mga bagay na haloy nang irinekomendar kan Biblia.

Nangengenotan sa listahan an marahay na mga kaugalean sa komunikasyon, kaiba an epektibong mga paagi nin paghusay sa mga dai pagkaintindihan. An sarong komun na palakaw na yaon sa marigon na mga pamilya iyo na “mayo nin natotorog na anggot sa iba,” sabi kan autor kan surbey.⁴ Pero, labing 1,900 na taon na an nakaagi, an Biblia nagsadol: “Maanggot kamo, pero dai kamo magkasala; dai nindo pagpasolnopon an saldang na kamo may kaanggotan.” (Efeso 4:26) Kaidtong mga panahon kan Biblia an mga aldaw binibilang poon pagsolnop kan saldang sagkod sa pagsolnop kan saldang. Kaya, haloy pa bago inestudyaran nin presenteng mga eksperto an mga pamilya, an Biblia madonong nang nagsadol: Husayon tolos an mga bagay na nakababanga—bago matapos an aldaw asin pumoon an saro pa.

An marigon na mga pamilya “dai binubukasan an mga temang posibleng ponan nin pagkaanggot bago sinda lumuwas sa harong o bago matorog,” an nadiskobre kan autor. “Paorootro kong nadangog an fraseng ‘tamang panahon.’”⁵ Dai tinutuyo na inotro nin siring na mga pamilya an talinhaga sa Biblia na isinurat kaidtong 2,700 na taon na an nakaagi: “Siring sa mga mansanas na bulawan sa mga inukit na pirak an tataramon na itinaram sa tamang kapanahonan kaiyan.” (Talinhaga 15:23; 25:11) An pagkakaagid na ini tibaad nananabihan an mga dekorasyon na bulawan na korteng mansanas na ibinubugtak sa ibabaw nin inukit na mga bandehadong pirak—pinahahalagahan na marhay asin magayon na mga rogaring kaidtong mga panahon kan Biblia. Ipinangangahulogan kaiyan an gayon asin halaga nin mga tataramon na isinabi sa tamang panahon. Sa mga kamugtakan na nagtatao nin tension, an tamang mga tataramon na isinabi sa tamang panahon daing kaagid sa halaga.—Talinhaga 10:19.

[Kahon sa pahina 26]

Praktikal na Giya Para sa mga Relasyon nin Tawo

“Maribok kamo, alagad dai kamo magkasala. Magtaram kamo sa saindong puso, sa saindong higdaan, asin dai kamo maggirong.” (Salmo 4:4) Sa kadaklan na kaso na kalabot an saradit na kasalan, tibaad madonong na pogolan an saindong mga tataramon, sa siring nalilikayan an emosyonal na enkuentro.

“Igwa nin nagtataram na dai iniisip arog kan mga bono nin espada, alagad an dila kan madonong bolong.” (Talinhaga 12:18) Isipon nguna bago magtaram. An mga tataramon na dai inisip puedeng makalugad sa boot nin iba asin makagadan sa mga pagkaaramigo.

“An simbag, kun mahoyo, nakapararayo nin kaanggotan, tara an tataramon na makolog nakapaaanggot.” (Talinhaga 15:1) Kaipuhan an pagpopogol sa sadiri tanganing makasimbag na may kahoyoan, alagad an siring na gawe sa parate nakaaareglar sa mga problema asin nakapaooswag sa matoninong na relasyon.

“An pagpoon nin pasuruhay garo saro na nagpapabolos nin mga tubig; kaya bago bumulwak an iriwal, humale ka na.” (Talinhaga 17:14) Madonong na bayaan an situwasyon na madaling magkainitan bago mag-init an saindong payo.

“Dai ka magin listong magpaheling nin paghinanakit; huli ta an paghinanakit pinatatalubo nin mga tonto.” (Eclesiastes 7:9, The New English Bible) An mga emosyon parateng naeenot sa aksion. An tawong madaling makolgan an boot mangmang, ta an saiyang dalan puedeng gumiya pasiring sa ragap na mga tataramon o hiro-hiro.

[Ritrato sa pahina 25]

An mga Saksi ni Jehova kabilang sa enot na mga preso sa mga kampo de konsentrasyon