Maliligtas daw Kamo Kun Gumibo Na nin Aksion an Dios?

“Kun dai pahalipoton an mga aldaw na iyan, mayong laman na makaliligtas; alagad huli sa mga pinili an mga aldaw na iyan pahahalipoton.”​—MATEO 24:22.

1, 2. (a) Taano ta normal na magin interesado sa satong ngapit? (b) An natural na interes tibaad kalabot sa anong mahalagang marhay na mga hapot?

GURANO kamo kainteresado sa saindong sadiri? An dakol ngonyan sinosobrahan man an interes sa sadiri, na sadiri na sana an iniintindi. Pero, dai kinokondenar kan Biblia an angay na interes sa nakaaapektar sa sato. (Efeso 5:33) Kabale dian an pagigin interesado sa satong ngapit. Kaya normal para sa saindo na mawoton na aramon kun ano an natatagama sa saindo sa ngapit. Interesado daw kamo?

² Makasisierto kita na an mga apostol ni Jesus igwa nin siring na interes sa saindang ngapit. (Mateo 19:27) Posible na iyan an sarong dahelan kan an apat sa sainda kaiba ni Jesus sa Bukid nin mga Olibo. Sinda naghapot: “Noarin mangyayari an mga bagay na ini, asin ano an magigin tanda kun an gabos na bagay na ini nakatalagang dumatong na sa pagtatapos?” (Marcos 13:4) Dai inignoro ni Jesus an natural na interes sa ngapit​—an interes ninda asin niato. Paorootro na itinampok nia kun paano maaapektaran an saiyang mga parasunod asin kun ano an mangyayari sa huri.

 3. Taano ta ikinokonektar niato sa satong panahon an simbag ni Jesus?

³ An simbag ni Jesus nagtao nin hula na may mayor na kaotoban sa satong panahon. Maheheling niato ini sa mga guerra mundial asin iba pang ralaban sa satong siglo, sa mga linog na dai mabilang an ginagadan, asin sa mga kakulangan nin kakanon na nagdadara nin helang asin kagadanan, asin sa mga damat​—magpoon sa trangkaso Española na lakop asin nangyayari sa dakol kan 1918 sagkod sa presenteng damat na AIDS. Minsan siring, an kadaklan sa simbag ni Jesus nagkaigwa man nin kaotoban na suminagkod sa asin kaiba an paglaglag sa Jerusalem kan mga Romano kaidtong 70 C.E. Pinatanidan ni Jesus an saiyang mga disipulo: “Mag-ingat kamo sa saindo man sana; itatao kamo nin mga tawo sa mga konseho, asin hahampakon kamo sa mga sinagoga patin iaatubang sa mga gobernador asin hade dahel sa sako, sa pagpatotoo sa sainda.”​—Marcos 13:9.

An Ihinula ni Jesus, Asin an Nangyari

 4. Ano an nagkapirang patanid na kaiba sa simbag ni Jesus?

⁴ Bako sanang ihinula ni Jesus kun ano an magigin pagtratar nin iba sa saiyang mga disipulo. Pinatanidan nia sinda kun paano sinda mismo maninigong gumawe. Halimbawa: “Kun maheling na nindo an makababaldeng bagay na nagpapangyari nin kagabaan na nagtitindog sa dai maninigong mamugtakan kaiyan (an nagbabasa gumamit nin pakamansay), dangan an mga nasa Judea dumulag na sa kabukidan.” (Marcos 13:14) An kaagid na tala sa Lucas 21:​20 nagsasabi: “Kun maheling na nindo na an Jerusalem napalilibotan nin nagkakampong mga hukbo.” Paano iyan nagin eksakto kaidtong enot na pangyayari?

 5. Ano an nangyari sa tahaw kan mga Judio sa Judea kan 66 C.E.?

⁵ An The International Standard Bible Encyclopedia (1982) nagsasabi sa sato: “An mga Judio nag-oorog na magin sutil sa pamomogol nin Roma asin an mga prokurador nag-oorog na madahas, maringis, asin madaya. An hayag na rebelyon nangyari kan A.D. 66. . . . Nagpoon an guerra kan an mga Zealot inagaw an Masada dangan, sa pangengenot ni Menahem, nagmartsa sa Jerusalem. Kadungan kaiyan an mga Judio sa siudad kan gobernador na Cesarea ginaradan, asin nakalakop sa bilog na nasyon an bareta kan kabikoan na ini. An bagong mga sinsilyo tinatakan nin Taon 1 sagkod Taon 5 kan rebelyon.”

 6. Ano an nagin reaksion kan mga Romano sa rebelyon kan mga Judio?

⁶ An Ikakagduwang Hukbo nin Roma sa pangengenot ni Cestio Gallo nagmartsa hale sa Siria, linaglag an Galilea asin Judea, dangan sinalakay an kabisera, na sinakop pa ngani an sa amihanan na kabtang kan “Jerusalem na banal na siudad.” (Nehemias 11:​1; Mateo 4:​5; 5:​35; 27:53) Sa pagsumaryo kan mga pangyayari, an tomong The Roman Siege of Jerusalem nagsasabi: “Sa laog nin limang aldaw an mga Romano nagprobar na sakaton an lanob, na paorootro man na napaaatras. Sa katapustapusi an mga paradepensa, na nadaog kan oran nin mga bosog, suminuko. Nagporma nin sarong testudo​—an paagi na pagsurusumpay kan saindang mga kalasag sa ibabaw kan saindang payo sa pagprotehir sa saindang sadiri—​an mga soldados na Romano linabot sa irarom an lanob asin prinobaran na soloon an trangka. Nakubhanan nin makuri an mga paradepensa.” An mga Kristiano sa laog kan siudad nagigirumdoman an mga tataramon ni Jesus asin nakamamansay na may makababaldeng bagay na nagtitindog sa sarong banal na lugar.a Alagad mantang napalilibotan an siudad, paano makadudulag an mga Kristianong iyan, arog kan ihinatol ni Jesus?

 7. Kan madali nang kamtan an kapangganahan kan 66 C.E., ano an ginibo kan mga Romano?

⁷ An historyador na si Flavio Josefo nagsasaysay: “Si Cestio [Gallo], na parehong dai aram an pagkadesesperar kan mga nasasalikopan o an mga saboot kan banwaan, biglang pinapondo an saiyang mga tawohan, liningawan an esperansa minsan ngani dai man sia nadaog, asin tumang sa gabos na toltol na kaisipan naghale sa Siudad.” (The Jewish War, II, 540 [xix, 7]) Taano ta suminibog si Gallo? Ano man an dahelan, an saiyang pagsibog nagtogot sa mga Kristiano na kuyogon an pagboot ni Jesus asin dumulag pasiring sa kabukidan asin sa kaligtasan.

 8. Ano an ikaduwang kabtang kan paghihingoang Romano tumang sa Jerusalem, asin ano an naeksperyensiahan kan mga natadang buhay?

⁸ Nagliligtas-buhay an pagkuyog. Dai nahaloy an mga Romano naghiro tanganing papondohon an rebelyon. An kampanya sa pangengenot ni Heneral Tito natapos sa pagsalikop sa Jerusalem poon Abril sagkod Agosto 70 C.E. Nakapangigirabo na basahon an paglaladawan ni Josefo sa kun paano nagsakit an mga Judio. Apuera sa mga nagadan sa pakikilaban sa mga Romano, an ibang Judio ginadan nin magkaribal na mga grupong Judio, asin an makuring pagkagutom nagbunga nin kanibalismo. Kan manggana na an mga Romano, 1,100,000 na Judio an nagadan.b Sa 97,000 na natadang buhay, an iba ginadan tolos; an iba inoripon. Sabi ni Josefo: “An mga labi nang desisiete anyos rinamalan asin ipinadara sa obligadong pagtrabaho sa Egipto, mantang an dakol itinao ni Tito sa mga probinsia tanganing magadan sa mga teatro paagi sa minasbad o sa mabangis na mga hayop.” Mantang nangyayari pa sana an paglaenlaen na ini, 11,000 na preso an nagadan sa gutom.

 9. Taano ta dai naeksperyensiahan kan mga Kristiano an resultang naeksperyensiahan kan mga Judio, alagad anong mga hapot an nagdadanay?

⁹ Makapagpapasalamat an mga Kristiano na kinuyog ninda an patanid kan Kagurangnan asin duminulag sinda hale sa siudad bago nagbuelta an hukbong Romano. Sa siring nakaligtas sinda sa kabtang kan inapod ni Jesus na ‘dakulang kahorasaan na dai pang kaagid na nangyari poon sa kapinonan kan kinaban sagkod kaidto, ni mangyayari pa giraray’ sa Jerusalem. (Mateo 24:21) Idinugang ni Jesus: “Sa katotoohan, kun dai pahalipoton an mga aldaw na iyan, mayong laman na makaliligtas; alagad huli sa mga pinili an mga aldaw na iyan pahahalipoton.” (Mateo 24:22) Ano an boot sabihon kaiyan kaidto, asin ano an boot sabihon kaiyan ngonyan?

10. Paano niato ipinaliliwanag kaidto an Mateo 24:22?

¹⁰ Kaidto ipinaliwanag na an “laman na makaliligtas” nanonongod sa mga Judio na natadang buhay sa kahorasaan sa Jerusalem kan 70 C.E. Nakadulag na an mga Kristiano, kaya puede nang itogot nin Dios sa mga Romano na marikas na manlaglag. Sa ibang pagtaram, huli sa bagay na mayo na sa peligro an “mga pinili,” puede nang pahalipoton an mga aldaw kan kahorasaan, na nagtogot na makaligtas an nagkapirang Judiong “laman.” Pinaghona na an mga Judiong natadang buhay nanganino sa mga matatadang buhay sa dakulang kahorasaan na madatong sa satong kaaldawan.​—Kapahayagan 7:14.

11. Taano ta minalataw na maninigong horophoropon giraray an paliwanag sa Mateo 24:22?

¹¹ Alagad an paliwanag daw na iyan kaoyon sa nangyari kan 70 C.E.? Sinabi ni Jesus na an “laman” na tawo “makaliligtas” sa kahorasaan. Gagamiton daw nindo an terminong ‘nakaligtas’ sa paglaladawan sa 97,000 na natadang buhay, mantang an rinibo sa sainda dai nahaloy nagadan sa gutom o ginadan sa sarong teatro? Si Josefo nagsasabi manongod sa sarong teatro, sa Cesarea: “Luminabi sa 2,500 an nagadan sa pakikipaglaban sa mababangis na hayop o sa pagralabanlaban o sa pagkasolong buhay.” Minsan sinda dai nagadan sa pagsalikop, dai nanggad sinda ‘nakaligtas.’ Asin ibibilang daw sinda ni Jesus na kaagid nin maogmang mga matatadang buhay sa nagdadangadang na “dakulang kahorasaan”?

Laman na Nakaligtas​—Paano?

12. Sairisay an “mga pinili” kan enot na siglo na sa sainda interesado an Dios?

¹² Pag-abot nin 70 C.E., an mga Judio sa laman dai na ibinilang nin Dios na saiyang piniling banwaan. Ipinaliwanag ni Jesus na isinikwal na nin Dios an nasyon na iyan asin itotogot na an kabiserang siudad kaiyan, an templo, asin sistema nin pagsamba matapos. (Mateo 23:​37–​24:2) An Dios puminili nin sarong bagong nasyon, an espirituwal na Israel. (Gibo 15:​14; Roma 2:​28, 29; Galacia 6:16) Idto kompuesto nin mga lalaki asin babae na pinili hale sa gabos na nasyon asin linahidan nin banal na espiritu. (Mateo 22:​14; Juan 15:​19; Gibo 10:​1, 2, 34, 35, 44, 45) Mga pirang taon bago an pagsalakay ni Cestio Gallo, si Pedro nagsurat sa “mga pinili sono sa patienot na kaaraman nin Dios na Ama, na may santipikasyon paagi sa espiritu.” An mga linahidan na iyan nin espiritu “rasang pinili, sarong makahadeng pagkasaserdote, banal na nasyon.” (1 Pedro 1:​1, 2; 2:9) Dadarahon nin Dios an mga piniling iyan sa langit tanganing maghade kaiba ni Jesus.​—Colosas 1:​1, 2; 3:​12; Tito 1:​1; Kapahayagan 17:14.

13. Ano an posibleng kahulogan kan mga tataramon ni Jesus sa Mateo 24:22?

¹³ Nakatatabang an pakamidbid na ini sa mga pinili, ta ihinula ni Jesus na an mga aldaw kan kahorasaan pahahalipoton “huli sa mga pinili.” An termino sa Griego na trinadusir na “huli sa” ikatatradusir man na “para sa.” (Marcos 2:​27; Juan 12:​30; 1 Corinto 8:​11; 9:​10, 23; 11:​9; 2 Timoteo 2:​10; Kapahayagan 2:3) Kaya puedeng an sinasabi ni Jesus, ‘Kun dai pahalipoton an mga aldaw na iyan, mayong laman na makaliligtas; alagad para sa mga pinili an mga aldaw na iyan pahahalipoton.’c (Mateo 24:22) Igwa daw nin nangyari na nagtao nin pakinabang o ‘para sa’ Kristianong mga pinili na nalalaom kaidto sa Jerusalem?

14. Paano may “laman” na nakaligtas kan sa dai linalaoman suminibog an hukbong Romano sa Jerusalem kan 66 C.E.?

¹⁴ Girumdoma na kan 66 C.E., an mga Romano nag-agi sa dagang idto, sinakop an amihanan na Jerusalem, asin pinonan na laboton an irarom kan lanob. Si Josefo nagkokomento: “Kun sia kutana nagmaigot nin kadikit pang panahon sa pagsalikop nasakop nia tolos kutana an Siudad.” Hapota an saindong sadiri, ‘Taano an mapuersang hukbong Romano ta bigla na sanang binayaan an kampanya asin “tumang sa gabos na toltol na kaisipan” suminibog?’ Si Rupert Furneaux, sarong espesyalista sa pag-interpretar sa kasaysayan militar, nagkokomento: “Mayo nin historyador na nakatao nin ano man na bastanteng dahelan sa pambihira asin kapahapahamak na desisyon ni Gallo.” Ano man an dahelan, an epekto iyo na pinahalipot an kahorasaan. Suminibog an mga Romano, na sinasalakay sinda kan mga Judio sa saindang paghale. Kumusta man an linahidan na Kristianong “mga pinili” na nalaom? An pagpondo kan pagsalikop nangahulogan na sinda nakaligtas sa ano man na paggadan na naghuhuma durante kan kahorasaan. Huli kaini, an mga Kristianong idto na nakinabang sa pagpahalipot sa kahorasaan kaidtong 66 C.E. iyo an nakaligtas na “laman” na nasasambitan sa Mateo 24:22.

Ano an Natatagama sa Saindong Ngapit?

15. Taano ta sasabihon nindo na an Mateo kapitulo 24 maninigong magin partikularmenteng interesante sa satong kaaldawan?

¹⁵ Tibaad may maghapot, ‘Taano man ta maninigo akong magin interesadong marhay sa lininaw na pakasabot na ini sa mga tataramon ni Jesus?’ Bueno, may igong dahelan na magkonklusyon na an hula ni Jesus magkakaigwa nin mas dakulang kaotoban, na lihis pa sa nangyari sagkod kan asin kabale an 70 C.E.d (Ikomparar an Mateo 24:​7; Lucas 21:​10, 11; Kapahayagan 6:​2-8.) Sa laog nin mga dekada, ihinulit nin Mga Saksi ni Jehova na an mayor na kaotoban na nangyayari sa satong panahon nagpapatunay na makalalaom kita na may madali nang umabot na mahiwas na “dakulang kahorasaan.” Durante kaiyan, paano maootob an makahulang mga tataramon sa Mateo 24:22?

16. Anong nakaparirigon sa boot na katunayan an itinatao kan Kapahayagan manongod sa nagdadangadang na dakulang kahorasaan?

¹⁶ Mga duwang dekada pakalihis kan kahorasaan sa Jerusalem, isinurat ni apostol Juan an librong Kapahayagan. Pinatunayan kaiyan na may nagdadangadang na dakulang kahorasaan. Asin, huling interesado sa personal na nakaaapektar sa sato, makagiginhawa kitang maaraman na an Kapahayagan makahulang sinisierto sa sato na may laman na tawo na mabubuhay sa maabot na dakulang kahorasaan na ini. Ihinula ni Juan an “sarong dakulang kadaklan . . . hale sa gabos na nasyon asin tribo asin banwaan patin tataramon.” Sairisay sinda? An sarong tingog hale sa langit minasimbag: “An mga ini an nagluwas sa dakulang kahorasaan.” (Kapahayagan 7:​9, 14) Iyo, sinda mga matatadang buhay! An Kapahayagan nagtatao man sa sato nin pakarorop sa kun ano an mga mangyayari sa nagdadangadang na dakulang kahorasaan asin kun paano maootob an Mateo 24:22.

17. Ano an kaiba sa enot na kabtang kan dakulang kahorasaan?

¹⁷ An enot na kabtang kan kahorasaan na ini iyo an pagsalakay sa simbolikong patotot na inaapod “Dakulang Babilonya.” (Kapahayagan 14:​8; 17:​1, 2) Sia nagrerepresentar sa lakop sa kinaban na imperyo nin falsong relihion, na an pinakakulpable iyo an Kakristianohan. Sono sa mga tataramon kan Kapahayagan 17:​16-18, ibubugtak nin Dios sa puso kan politikal na elemento na salakayon an simbolikong patotot na ini.e Isip-isipa kun paano an magigin pagheling dian kan linahidan na “mga pinili” nin Dios asin kan saindang kairiba, an “dakulang kadaklan.” Mantang nag-aabante an nakalalaglag nin biyo na pagsalakay na ini sa relihion, tibaad garo baga paparaon kaiyan an gabos na relihiosong organisasyon, pati an banwaan ni Jehova.

18. Taano ta tibaad garo baga mayo nin “laman” na makaliligtas sa enot na kabtang kan dakulang kahorasaan?

¹⁸ Ini an panahon na mahiwas na maootob an mga tataramon ni Jesus na yaon sa Mateo 24:22. Kun paanong an mga pinili sa Jerusalem garo baga namemeligro, an mga lingkod ni Jehova tibaad garo baga namemeligrong mapara durante kan pagsalakay sa relihion, na garo baga paparaon kan pagsalakay na iyan an gabos na “laman” kan banwaan nin Dios. Pero, girumdomon niato an nangyari kaidtong 66 C.E. An kahorasaan na tao kan mga Romano pinahalipot, na nagtao nin igong oportunidad sa linahidan na mga pinili nin Dios na dumulag asin mabuhay. Sa siring, makasasarig kita na an mapanlaglag na pagsalakay sa relihion dai totogotan na paraon an panglobong kongregasyon nin tunay na mga parasamba. Iyan mangyayari nin madali sana, garo “sa sarong aldaw.” Pero, sa paano man, iyan pahahalipoton, dai totogotan na taposon an katuyohan kaiyan, tangani na an banwaan nin Dios ‘makaligtas.’​—Kapahayagan 18:8.

19. (a) Pakalihis kan enot na kabtang kan dakulang kahorasaan, ano an mahahayag? (b) Ano an kasasagkodan kaini?

¹⁹ Pakalihis kaiyan an ibang mga elemento kan daganon na organisasyon ni Satanas na Diablo magpapadagos sa halipot na panahon, na ipinagmomondo an pagkawara nin relasyon sa saindang dating relihiosong kerida. (Kapahayagan 18:​9-19) Sa sarong partikular na panahon, maririsa ninda na yaon pa an tunay na mga lingkod nin Dios, “na nag-eerok sa katiwasayan, na sinda gabos nag-eerok na mayo nin lanob” asin garo baga madaling mabiktima. Abaa kamabibigla ninda! Mahiro huli sa tunay o humang pagsalakay tumang sa saiyang mga lingkod, an Dios matindog sa paghokom sa saiyang mga kaiwal sa ultimong kabtang kan dakulang kahorasaan.​—Ezequiel 38:​10-12, 14, 18-23.

20. Taano ta dai ibubugtak sa peligro kan ikaduwang kabtang kan dakulang kahorasaan an banwaan nin Dios?

²⁰ An ikaduwang kabtang na ini kan dakulang kahorasaan magigin katimbang kan nangyari sa Jerusalem asin sa mga nag-eerok duman sa ikaduwang pagsalakay kan mga Romano kan 70 C.E. Iyan magigin “dakulang kahorasaan na dai pang kaagid na nangyari poon sa kapinonan kan kinaban sagkod [kaidto], dai pa, ni mangyayari pa giraray.” (Mateo 24:21) Pero makasisierto kita na an mga pinili nin Dios asin an saindang kairiba dai mamumugtak sa peligro, na nanganganib na magadan. Totoo, dai man sinda nagdurulag pasiring sa sarong lugar. An mga Kristiano sa Jerusalem kaidtong enot na siglo puedeng dumulag hale sa siudad na iyan pasiring sa kabukidan, arog baga sa Pella sa ibong kan Jordan. Minsan siring, sa ngapit, an fiel na mga Saksi nin Dios mamumugtak sa bilog na globo, kaya an kaligtasan asin proteksion bakong basado sa lugar.

21. Siisay an makikilaban sa ultimong ralaban, asin may anong resulta?

²¹ An paglaglag dai magigin paagi sa mga hukbo nin Roma o arin pa man na ibang ahensia nin tawo. Imbes, ilinaladawan kan librong Kapahayagan na an mga hukbong mangagadan hale sa langit. Iyo, an ultimong kabtang na iyan kan dakulang kahorasaan gigibohon, bakong nin arin man na hukbo nin tawo, kundi kan “Tataramon nin Dios,” si Hadeng Jesu-Cristo, na tinatabangan kan “mga hukbo na yaon sa langit,” kaiba an binuhay liwat na linahidan na mga Kristiano. An “Hade nin mga hade asin Kagurangnan nin mga kagurangnan” magibo nin pangadan na mas sirot kisa sa ginibo kan mga Romano kaidtong 70 C.E. Hahaleon kaiyan an gabos na tawong nagtutumang sa Dios​—mga hade, kapitan, may libertad asin oripon, saradit asin darakula. Pati an mga organisasyon nin tawo sa kinaban ni Satanas matatapos.​—Kapahayagan 2:​26, 27; 17:​14; 19:​11-​21; 1 Juan 5:19.

22. Sa ano pang dugang na sentido may makaliligtas na “laman”?

²² Girumdoma na an “laman,” kapwa kan linahidan na natatada asin kan “dakulang kadaklan,” nakaligtas na kun an Dakulang Babilonya bigla asin biyong laglagon sa enot na kabtang kan kahorasaan. Sa kaagid na paagi sa ultimong kabtang kan kahorasaan, makaliligtas an “laman” na duminulag pasiring sa lado ni Jehova. Laen nanggad ini sa nagin resulta para sa rebeldeng mga Judio kan 70 C.E.!

23. Ano an malalaoman kan “laman” na matatadang buhay?

²³ Iniisip-isip an mga posibilidad para sa ngapit nindo asin kan saindong mga namomotan, mangnoha an ipinanunuga sa Kapahayagan 7:​16, 17: “Dai na sinda magugutom ni mapapaha man, minsan an aldaw dai na matama sa sainda ni an ano man na init, huli ta an Kordero, na nasa tahaw kan trono, papastoran sinda, asin gigiyahan sinda sa mga burabod kan tubig nin buhay. Asin papahidon nin Dios an gabos na luha sa saindang mga mata.” Tunay nanggad, iyan talagang ‘pagkaligtas’ sa makangangalas, nagdadanay na sentido.

[Mga Nota sa Ibaba]

asin 12, asin an tsart sa pahina 14 asin 15, na ibinugtak sa magkaabay na mga kolumna an makahulang simbag ni Jesus na yaon sa Mateo kapitulo 24, Marcos kapitulo 13, asin Lucas kapitulo 21.

Ano an Isisimbag Nindo?

◻ Ano an duwang kabtang kan pagsalakay kan hukbong Romano sa Jerusalem?

◻ Taano ta bakong posible na an 97,000 na Judiong natadang buhay kan 70 C.E. minakompuesto sa “laman” na sinasabi sa Mateo 24:22?

◻ Paano pinahalipot an mga aldaw kan kahorasaan sa Jerusalem, asin sa siring paano may nakaligtas na “laman”?

◻ Sa nagdadangadang na dakulang kahorasaan, paano pahahalipoton an mga aldaw asin may makaliligtas na “laman”?

[Retrato sa pahina 16]

An sinsilyong Judio na ginibo pakalihis kan rebelyon. An letrang Hebreo nagsasabing “Taon dos,” na an boot sabihon 67 C.E., an ikaduwang taon kan saindang pagkaigwa nin sadiring gobyerno

[Pasasalamat para sa pinagkuanan]

Pictorial Archive (Near Eastern History) Est.

[Retrato sa pahina 17]

Romanong sinsilyo na ginibo kan 71 C.E. Sa wala may armadong Romano; sa too may Judiang nananangis. An mga tataramon na “IVDAEA CAPTA” nangangahulogan “Bihag na Judea”

[Pasasalamat para sa pinagkuanan]

Pictorial Archive (Near Eastern History) Est.