“An mga Bagay na Ini Kaipuhan na Mangyari”
“Si Jesus nagsabi sa sainda: ‘. . . An mga bagay na ini kaipuhan na mangyari, alagad bako pa an katapusan.’”—MATEO 24:4-6.
1. Anong topiko an maninigong makakua kan satong interes?
DAING duda na kamo interesado sa saindong buhay asin sa saindong ngapit. Kun siring maninigo na kamo magin interesado man sa sarong topiko na nakakua kan atension ni C. T. Russell kaidtong 1877. Si Russell, na sa huri inestablisar an Watch Tower Society, isinurat an The Object and Manner of Our Lord’s Return. An 64-pahinas na pulyetong ini nagtao nin atension sa pagbuelta ni Jesus, o pagdatong sa ngapit. (Juan 14:3) Sarong beses kaidtong yaon sa Bukid nin mga Olibo, an mga apostol naghapot manongod sa pagbueltang iyan: “Noarin mangyayari an mga bagay na ini, asin ano an magigin tanda kan saimong presensia [o, “pagdatong,” King James Version] asin kan pagtatapos kan palakaw nin mga bagay?”—Mateo 24:3.
2. Taano ta kadakol kan magkakontrang mga opinyon manongod sa ihinula ni Jesus?
2 Saindo daw na aram asin nasasabotan an simbag ni Jesus? Iyan makukua sa tolo kan mga Ebanghelyo. Sinasabi ni Propesor D. A. Carson: “Pira sanang kapitulo kan Biblia an nakapukaw nin mas dakol na dai pagkakaoyon sa tahaw nin mga interprete kisa Mateo 24 saka sa mga kaagid kaiyan sa Marcos 13 asin Lucas 21.” Dangan itinatao nia an sadiri niang opinyon—saro na naman sa magkakakontrang opinyon nin tawo. Sa nakaaging mga sarong siglo, an dakol na siring na opinyon naghayag nin kadaihan nin pagtubod. An mga nagtatao kaiyan naniwala na nungka na sinabi ni Jesus an nababasa niato sa mga Ebanghelyo, na an mga kasabihan nia naliwat sa huri, o na nasudya an saiyang prediksion—mga opinyon na giniyahan nin mas halangkaw na gradong pagkritika. An saro nganing komentarista minansay an Ebanghelyo ni Marcos ‘basado sa punto de vista kan pilosopiyang Mahayana-Budista’!
3. Paano an Mga Saksi ni Jehova minagibo nin mga lakdang tanganing maaraman an hula ni Jesus?
3 Sa kabaliktaran, tinutubod kan Mga Saksi ni Jehova an pagigin tunay asin pagkamasasarigan kan Biblia, pati an sinabi ni Jesus sa apat na apostol na kaiba nia sa Bukid nin mga Olibo tolong aldaw bago sia nagadan. Poon kan kaaldawan ni C. T. Russell, an banwaan nin Dios gradwal na nagkaigwa nin mas malinaw na pakasabot sa hula na itinao duman ni Jesus. Sa huring pirang taon, orog pang lininaw kan An Torrengbantayan an saindang punto de vista sa hulang ini. Ikinalaog daw nindo sa isip an impormasyon na iyan, na nasasabotan an epekto kaiyan sa saindong buhay?a Repasohon niato iyan.
Nagdadangadang na Makaturotristeng Kaotoban
4. Taano daw ta naghapot an mga apostol ki Jesus manongod sa ngapit?
4 Aram kan mga apostol na si Jesus an Mesiyas. Kaya kan madangog ninda an pagkasambit nia sa saiyang kagadanan, pagkabuhay liwat, asin pagbuelta, seguradong inisip-isip ninda, ‘Kun si Jesus magadan asin humale, paano nia maootob an makangangalas na mga bagay na linalaoman na gibohon kan Mesiyas?’ Dugang pa, si Jesus nagtaram manongod sa katapusan nin Jerusalem asin kan templo kaiyan. Tibaad inisip-isip kan mga apostol, ‘Noarin asin paano iyan mangyayari?’ Sa paghihingoang masabotan an mga bagay na ini, naghapot an mga apostol: “Noarin mangyayari an mga bagay na ini, asin ano an magigin tanda kun an gabos na bagay na ini nakatalagang dumatong na sa pagtatapos?”—Marcos 13:4; Mateo 16:21, 27, 28; 23:37–24:2.
5. Paano nagkaigwa nin kaotoban kaidtong enot na siglo an sinabi ni Jesus?
5 Ihinula ni Jesus na magkakaigwa nin mga guerra, gutom, peste, linog, pagkaongis asin paglamag sa mga Kristiano, falsong mga mesiyas, asin lakop na paghuhulit kan maogmang bareta kan Kahadean. Dangan madatong an katapusan. (Mateo 24:4-14; Marcos 13:5-13; Lucas 21:8-19) Sinabi ini ni Jesus sa kapinonan kan taon 33 C.E. Durante kan suminunod na mga dekada, namidbid kan saiyang listong mga disipulo na an ihinulang mga bagay sa katunayan nangyayari sa makahulogan na paagi. Iyo, pinatutunayan nin kasaysayan na an tanda naotob kan panahon na idto, na nagbunga nin pagtatapos kan Judiong palakaw nin mga bagay sa kamot kan mga Romano kan 66-70 C.E. Paano iyan nangyari?
6. Ano an nangyari sa pag-oltanan kan mga Romano asin mga Judio kan 66 C.E.?
6 Durante kan mainit na tig-init sa Judea kan 66 C.E., an Judiong mga Zealot nangenot sa pananalakay sa mga guardiang Romano sa sarong kuta harani sa templo sa Jerusalem, na nakapukaw nin kadahasan sa iba pang kabtang kan nasyon. Sa History of the Jews, si Propesor Heinrich Graetz nagsasaysay: “Si Cestio Gallo, na bilang Gobernador nin Siria katongdan niang sorogon an onra kan hukbong Romano, . . . dai na natios na paghelingon an pagrebeldeng naglalakop sa palibot nia na mayo nin paghihingoa na ampaton an progreso kaiyan. Tinipon nia an saiyang mga hukbo, asin boluntad na isinugo kan mga prinsipe sa pagtaraed an saindang mga soldados.” An Jerusalem pinalibotan kan hukbong ini nin 30,000. Pagkatapos nin kadikit na ralaban, an mga Judio suminibog sa likod kan mga lanob harani sa templo. “Sa laog nin limang sunod-sunod na aldaw sinalakay kan mga Romano an lanob, alagad ta pirmeng napipiritan na sumibog huli sa mga misil kan mga Judeano. Kaidto sanang ikaanom na aldaw na nahimo nindang laboton an irarom kan sarong kabtang kan lanob sa amihanan sa atubangan kan Templo.”
7. Taano ta laen man an punto de vista sa mga bagay kan mga disipulo ni Jesus sa kadaklan na Judio?
7 Isip-isipa na sana kun gurano an karibarawan kan mga Judio, ta haloy na nindang pinaghona na sinda asin an saindang banal na siudad poprotehiran nin Dios! Pero an mga disipulo ni Jesus napatanidan na bago pa na may kalamidad na naghahalat sa Jerusalem. Ihinula ni Jesus: “Madatong sa saimo an mga aldaw na an saimong mga kaiwal matogdok sa palibot mo nin kuta na may matarom na mga taldok asin lalaomon ka patin pasasakitan ka sa gabos na lado, asin ika asin an saimong mga aki dian sa saimo papasubsobon ninda sa daga, asin dai ka ninda tatadaan nin gapo sa ibabaw nin gapo.” (Lucas 19:43, 44) Alagad iyan daw mangangahulogan nin kagadanan para sa mga Kristiano na nasa laog kan Jerusalem kan 66 C.E.?
8. Anong kalamidad an ihinula ni Jesus, asin siisay an “mga pinili” na para sa sainda pahahalipoton an mga aldaw?
8 Kan sinisimbag an mga apostol sa Bukid nin mga Olibo, ihinula ni Jesus: “An mga aldaw na iyan magigin mga aldaw nin kahorasaan na dai pang kaagid na nangyari poon sa kapinonan kan mga linalang na linalang nin Dios sagkod sa panahon na iyan, asin dai na mangyayari giraray. Sa katotoohan, kun dai pahalipoton ni Jehova an mga aldaw, mayong laman na makaliligtas. Alagad huli sa mga pinili na saiyang pinili saiyang pinahalipot an mga aldaw.” (Marcos 13:19, 20; Mateo 24:21, 22) Kaya pahahalipoton an mga aldaw asin maliligtas an “mga pinili.” Sairisay sinda? Tunay nanggad na bakong an rebeldeng mga Judio na naghihingakong nagsasamba ki Jehova alagad hinaboan an saiyang Aki. (Juan 19:1-7; Gibo 2:22, 23, 36) An tunay na mga pinili kaidto iyo an mga Judio asin bakong Judio na tuminubod ki Jesus bilang Mesiyas asin Paraligtas. Pinili nin Dios an mga iyan, asin kan Pentecostes 33 C.E., inorganisar nia sinda na magin bagong espirituwal na nasyon, an “Israel nin Dios.”—Galacia 6:16; Lucas 18:7; Gibo 10:34-45; 1 Pedro 2:9.
9, 10. Paano “pinahalipot” an mga aldaw kan pagsalakay kan mga Romano, asin may anong resulta?
9 “Pinahalipot” daw an mga aldaw asin naligtas an linahidan na mga pinili sa Jerusalem? Si Propesor Graetz nagsusuherir: “Dai inisip [ni Cestio Gallo] na marahay na ipadagos an pakikilaban tumang sa pusoan na mga panatiko asin laogon an haloy na kampanya sa kapanahonan na idto, na an mga oran nin tigrakdag madali nang pumoon . . . asin tibaad makaolang sa pakaako kan hukbo nin mga suplay na kakanon. Huli kaiyan hinona nia gayod na mas marahay na paghusgar an pagsibog.” Ano man an nasa isip ni Cestio Gallo, an hukbong Romano suminibog sa siudad, na grabe an kapierdihan na gibo kan naglalapag na mga Judio.
10 An nakakatarakang pagsibog na idto kan mga Romano nagtogot na may “laman”—an mga disipulo ni Jesus na namemeligro sa laog nin Jerusalem—na makaligtas. Nasa rekord nin kasaysayan na kan mabuksan an panahon na ini na may oportunidad, duminulag sa rehion na idto an mga Kristiano. Abaang paheling kan kakayahan nin Dios na maaraman antes pa an ngapit asin seguradohon an pagkatadang buhay kan mga nagsasamba sa saiya! Pero, kumusta man an mga Judiong daing pagtubod na nagdanay sa Jerusalem asin Judea?
Maheheling Iyan kan mga Katemporanyo
11. Ano an sinabi ni Jesus manongod sa “kapag-arakian na ini”?
11 An paghona nin dakol na Judio haloy na magpapadagos an saindang sistema nin pagsamba, na nakasentro sa templo. Alagad si Jesus nagsabi: “Manodan nindo an puntong ini sa higuerra . . .: Oras na an bagong sanga kaiyan magsoli asin magdahon, aram nindo na an tig-init harani na. Siring man kamo, kun maheling na nindo an gabos na bagay na ini, aramon nindo na sia harani na sa mga tata. Totoong sinasabi ko sa saindo na an kapag-arakian na ini dai noarin man makalilihis sagkod na an gabos na bagay na ini mangyari. An langit asin daga makalilihis, alagad an sakong mga tataramon dai noarin man makalilihis.”—Mateo 24:32-35.
12, 13. Ano an magigin pagsabot kan mga disipulo sa pagkasambit ni Jesus sa “kapag-arakian na ini”?
12 Sa mga taon na suminagkod sa 66 C.E., naheling kan mga Kristiano na naootob an dakol sa maeenot na mga kabtang kan binibilog nin laen-laen na kabtang na tanda—mga guerra, gutom, pati an mahiwas an sakop na paghuhulit kan maogmang bareta kan Kahadean. (Gibo 11:28; Colosas 1:23) Pero noarin maabot an katapusan? Ano an boot sabihon ni Jesus kan sabihon nia: ‘An kapag-arakian [Griego, ge·ne·aʹ] na ini dai makalilihis’? Parateng inapod ni Jesus an katemporanyong masa nin kontrang mga Judio, kaiba an mga namomoon sa relihion, na ‘maraot, parasambay na kapag-arakian.’ (Mateo 11:16; 12:39, 45; 16:4; 17:17; 23:36) Kaya kaidtong, sa Bukid nin mga Olibo, sia nagtaram giraray manongod sa “kapag-arakian na ini,” malinaw na dai nia boot sabihon an enterong rasa nin mga Judio sa bilog na kasaysayan; ni boot man niang sabihon an saiyang mga parasunod, dawa ngani sinda “rasang pinili.” (1 Pedro 2:9) Ni sinasabi man ni Jesus na sarong lawig nin panahon an “kapag-arakian na ini.”
13 Imbes, an nasa isip ni Jesus an kontrang mga Judio kaidto na makaeeksperyensia kan kaotoban kan tanda na itinao nia. Mapadapit sa pagkasambit sa “kapag-arakian na ini” sa Lucas 21:32, ikinomento ni Propesor Joel B. Green: “Sa Ikatolong Ebanghelyo, an ‘kapag-arakian na ini’ (asin konektadong mga frase) regular na nangahulogan nin sarong kategoriya nin mga tawo na tumang sa katuyohan nin Dios. . . . [Iyan nanonongod] sa mga tawo na sutil na tinatalikdan an katuyohan nin Dios.”b
14. Ano an naeksperyensiahan kan “kapag-arakian” na idto, alagad paano nagkaigwa nin laen na resulta para sa mga Kristiano?
14 An maraot na kapag-arakian nin Judiong mga kontra na nakamamasid kan tanda na naootob makakaeksperyensia man kan katapusan. (Mateo 24:6, 13, 14) Asin iyo man nanggad! Kan 70 C.E., nagbuelta an hukbong Romano, na pinangengenotan ni Tito, aki ni Emperador Vespasiano. An pagdusa kan mga Judio na nalaom na naman sa siudad haros dai mapaniwalaan.c An nakaheling mismo na si Flavio Josefo nagbabareta na kan panahon na laglagon kan mga Romano an siudad, mga 1,100,000 na Judio na an nagadan asin mga 100,000 an dinarang bihag, na an kadaklan nagadan sa makababaldeng paagi huli sa makuring gutom o sa mga teatrong Romano. Totoo nanggad, an kahorasaan kan 66-70 C.E. iyo an pinakadakula na naeksperyensiahan kasuarin man kan Jerusalem asin kan Judiong palakaw o maeeksperyensiahan kasuarin man. Laen nanggad an resulta para sa mga Kristiano na naghimate sa makahulang patanid ni Jesus asin naghale sa Jerusalem pakahale kan mga hukbong Romano kan 66 C.E.! An linahidan na Kristianong “mga pinili” ‘nakaligtas,’ o nagdanay na salbado, kan 70 C.E.—Mateo 24:16, 22.
Saro Pang Kaotoban na Maabot
15. Paano niato masisierto na an hula ni Jesus magkakaigwa nin mas dakulang kaotoban pakalihis kan 70 C.E.?
15 Minsan siring, bako idto an katapusan. Sa kapinonan, sinabi ni Jesus na pagkatapos na madestroso an siudad, sia madatong sa ngaran ni Jehova. (Mateo 23:38, 39; 24:2) Dangan mas lininaw nia ini sa saiyang hula na isinabi sa Bukid nin mga Olibo. Pakasambit sa nagdadangadang na “dakulang kahorasaan,” sinabi nia na pagkatapos malataw an falsong mga Cristo, asin an Jerusalem babatayan kan mga nasyon sa halawig na panahon. (Mateo 24:21, 23-28; Lucas 21:24) Posible daw na may madatong na saro pa, mas dakulang, kaotoban? An mga katotoohan minasimbag nin iyo. Kun ikokomparar niato an Kapahayagan 6:2-8 (na isinurat pakalihis kan kahorasaan sa Jerusalem kan 70 C.E.) sa Mateo 24:6-8 asin Lucas 21:10, 11, maheheling niato na nasa ngapit pa an guerra, kakulangan nin kakanon, asin damat sa sokol na mas dakula. An mas dakulang kaotoban na ini kan mga tataramon ni Jesus nangyayari na poon kan biglang mangyari an Guerra Mundial I kan 1914.
16-18. Ano an linalaoman niato na mangyayari pa?
16 Sa laog na nin mga dekada, itinokdo nin Mga Saksi ni Jehova na pinatutunayan kan presenteng kaotoban kan tanda na may maabot pang “dakulang kahorasaan.” An presenteng maraot na “kapag-arakian” an makakaheling kan kahorasaan na iyan. Minalataw na magkakaigwa giraray nin kapinonan na kabtang (sarong pagsalakay sa gabos na falsong relihion), kun paanong an pagsalakay ni Gallo kan 66 C.E. iyo an nagin kapinonan kan kahorasaan sa Jerusalem.d Dangan, pakalihis nin interbalong dai masabi an lawig, madatong an katapusan—paglaglag na pambilog na kinaban, na kaagid kaidtong nangyari kan 70 C.E.
17 Sa pagtaram manongod sa kahorasaan na madali nang umabot sa sato, sinabi ni Jesus: “Pakatapos tolos kan kahorasaan kan mga aldaw na iyan [an pagkalaglag kan falsong relihion] an aldaw madiklom, asin an bulan dai matao kan liwanag kaiyan, asin an mga bitoon mahoholog hale sa langit, patin an mga kapangyarihan kan kalangitan magkakataranyog. Dangan an tanda kan Aki nin tawo malataw sa langit, dangan an gabos na tribo kan daga hahampakon an saindang sadiri sa pananangis, asin maheheling ninda an Aki nin tawo na minadatong sa mga panganoron nin langit na may kapangyarihan asin dakulang kamurawayan.”—Mateo 24:29, 30.
18 Huli kaini, si Jesus mismo nagsasabi na “pakatapos . . . kan kahorasaan kan mga aldaw na iyan,” may mangyayaring sarong klase nin tanda sa langit. (Ikomparar an Joel 2:28-32; 3:15.) Makukubhanan asin masusustohan na marhay digdi an suwayan na mga tawo kaya “hahampakon [ninda] an saindang sadiri sa pananangis.” Dakol an ‘malulunosan huli sa takot asin paghalat sa mga bagay na maabot sa ineerokan na daga.’ Alagad bakong siring kaini an mangyayari sa tunay na mga Kristiano! An mga ini ‘ititingag an saindang mga payo, huli ta an saindang pagkaligtas naghaharani na.’—Lucas 21:25, 26, 28.
Paghokom sa Ngapit!
19. Paano niato mapatutunayan kun noarin maootob an parabola kan mga karnero asin kanding?
19 Mangnoha na ihinuhula kan Mateo 24:29-31 na (1) madatong an Aki nin tawo, (2) an pagdatong na ini may dakulang kamurawayan, (3) an mga anghel kaibanan nia, asin (4) maheheling sia kan gabos na tribo sa daga. Inootro ni Jesus an mga aspektong ini sa parabola kan mga karnero asin kanding. (Mateo 25:31-46) Huli kaini, ikakakonklusyon niato na an parabolang ini may labot sa panahon, pakalihis kan kapinonan na biglang pag-abot kan kahorasaan, na si Jesus madatong kaiba an saiyang mga anghel asin matukaw sa saiyang trono sa paghokom. (Juan 5:22; Gibo 17:31; ikomparar an 1 Hade 7:7; Daniel 7:10, 13, 14, 22, 26; Mateo 19:28.) Sairisay an hohokoman, asin may anong resulta? Ipinaheheling kan parabola na tatawan ni Jesus nin atension an gabos na nasyon, na garo sinda tiripon sa atubangan kan saiyang trono sa langit.
20, 21. (a) Ano an mangyayari sa mga karnero sa parabola ni Jesus? (b) Ano an maeeksperyensiahan kan mga kanding sa ngapit?
20 An mga lalaki asin babaeng arog-karnero isisiblag pasiring sa too ni Jesus na may pabor. Taano? Huli ta ginamit ninda an saindang mga oportunidad na gumibo nin karahayan sa saiyang mga tugang—linahidan na mga Kristiano, na makikakabtang sa langitnon na Kahadean ni Cristo. (Daniel 7:27; Hebreo 2:9–3:1) Kaoyon kan parabola, minilyon na Kristianong arog-karnero an nagmimidbid sa espirituwal na mga tugang ni Jesus asin nagsusuportar sa sainda. Bilang resulta, an “dakulang kadaklan” igwa kan paglaom basado sa Biblia na makaligtas sa “dakulang kahorasaan” dangan mabuhay sagkod lamang sa Paraiso, an daganon na rona kan Kahadean nin Dios.—Kapahayagan 7:9, 14; 21:3, 4; Juan 10:16.
21 Abaa kalaen kan magigin resulta para sa mga kanding! Ilinaladawan sinda sa Mateo 24:30 na ‘hinahampak an saindang sadiri sa pananangis’ pagdatong ni Jesus. Asin maninigo sana, ta sa panahon na iyan nakagibo na sinda nin rekord nin pagsikwal sa maogmang bareta kan Kahadean, nin pagkontra sa mga disipulo ni Jesus, asin nin mas pagkagusto sa kinaban na maagi sana. (Mateo 10:16-18; 1 Juan 2:15-17) Si Jesus—bakong an siisay man sa saiyang mga disipulo digdi sa daga—an nagdedeterminar kun sairisay an kanding. Manongod sa sainda sinasabi nia: “An mga ini maduman sa pagkaparang daing katapusan.”—Mateo 25:46.
22. Anong kabtang kan hula ni Jesus an maninigong tawan niato nin dugang pang pag-estudyar?
22 Nakapupukaw sa boot an progreso niato sa pakasabot kan hula sa Mateo kapitulo 24 asin 25. Minsan siring, may sarong kabtang kan hula ni Jesus na maninigong tawan niato nin dugang pang atension—‘an makababaldeng bagay na nagpapangyari nin kagabaan na nagtitindog sa sarong banal na lugar.’ Sinadol ni Jesus an saiyang mga parasunod na gumamit nin pakamansay mapadapit digdi asin magin andam na umaksion. (Mateo 24:15, 16) Ano ining “makababaldeng bagay”? Noarin iyan matindog sa sarong banal na lugar? Asin paano kalabot an satong mga esperansa sa buhay sa presente asin sa ngapit? Tatrataron ini kan kasunod na artikulo.
[Mga nota sa ibaba]
a Helingon an mga artikulong pinag-adalan sa mga luwas kan Torrengbantayan na Pebrero 15, 1994; Oktubre 15 saka Nobyembre 1, 1995; asin Agosto 15, 1996.
b An Britanong intelektuwal na si G. R. Beasley-Murray nagkomento: “An fraseng ‘kapag-arakian na ini’ dai maninigong magtao nin kadepisilan sa mga interprete. Minsan ngani totoo na an genea sa mas naenot na Griego nangahulogan nin pagkamundag, mga aki, asin kun siring rasa, . . . sa [Griegong Septuaginta] iyan pinakaparateng traduksion kan termino sa Hebreo na dôr, na nangangahulogan nin panahon, panahon nin katawohan, o kapag-arakian sa sentido nin magkatemporanyo. . . . Sa mga kasabihan na iinaatribwir ki Jesus an termino minalataw na may duwang itinataong ideya: sa sarong lado iyan pirmeng nangangahulogan kan saiyang mga katemporanyo, asin sa ibong na lado iyan pirmeng may risang pagtatsar.”
c Sa History of the Jews, sinasabi ni Propesor Graetz na kun beses 500 na preso an ipinapako sa harigi kan mga Romano kada aldaw. An ibang nabihag na mga Judio pinuputolan nin kamot dangan pinababalik sa siudad. Ano an mga kamugtakan duman? “An kuarta nawaran na nin halaga, ta iyan dai nakababakal nin tinapay. An mga tawo desesperadong pinag-iiriwalan sa mga tinampo an pinakanakaririmarima nin makuri saka makababaldeng kakanon, an sarong hakbot na ohot, an sarong pidasong anit, o an minudensia na itinapok sa mga ido. . . . Huli sa marikas an pagdakol na mga bangkay na dai ilinobong nandadamat an maalangaang na aire nin tig-init, asin an mga namamanwaan nabiktima nin helang, gutom, asin espada.”
d An kasunod na artikulo nagpapaliwanag kan aspektong ini kan kahorasaan sa ngapit.
Nagigirumdoman daw Nindo?
◻ Nagkaigwa nin anong kaotoban an Mateo 24:4-14 kan enot na siglo?
◻ Kan panahon kan mga apostol, paano pinahalipot an mga aldaw asin may laman na naligtas, siring sa ihinula sa Mateo 24:21, 22?
◻ Ano an nagpamidbid kan “kapag-arakian” na nasambitan sa Mateo 24:34?
◻ Paano niato naaaraman na an hula na itinao sa Bukid nin mga Olibo magkakaigwa nin saro pa, mas dakulang, kaotoban?
◻ Noarin asin paano maootob an parabola kan mga karnero asin kanding?
[Retrato sa pahina 12]
Sarong kabtang kan Arko ni Tito sa Roma, na ipinaheheling an sinamsaman na hale sa pagkalaglag kan Jerusalem
[Pasasalamat para sa pinagkuanan]
Soprintendenza Archeologica di Roma