An Biblia Naenot sa Siensia sa Pakikilaban sa Helang

Basta masambitan an Biblia ngonyan, dakol na daing pakaaram an basta iyan ipinamumugtak na dai angay na tawan kan saindang atension. Nagsasayuma sindang bukasan an saindang isip tanganing madiskobre na isinabi kaiyan kaidtong rinibo nang taon an nakaagi an bago pa sanang maaraman o dai pa ngani aram nin modernong tawo. Ini totoo mapadapit sa mga pangyayari sa kinaban, gobyerno, astronomiya, palibot, natural na kasaysayan, pisiolohiya, asin sikolohiya. Iyan totoo man sa helang.

AN Biblia libro nin buhay. Mayo nin ibang teksto o koleksion nin literatura na igwa nin siring kahiwas na aplikasyon sa kadakol na kabtang nin buhay. An marahay na salud asin buhay konektado, kaya dai maninigong ipagngalas na an Biblia igwa nin kadakol na prinsipyo na direktang mapadapit sa salud. An Biblia nakasasambit nin kadakol na helang, arog baga kan lepra, almuranas, beriberi, asin helang sa tulak.​—Deuteronomio 24:8; 28:27; Lucas 14:2; 1 Timoteo 5:23.

An Biblia dai pangenot na isinurat tanganing tokdoan kita manongod sa pisikal na helang. Pero an impormasyon na itinatao kaiyan tama sa siensia asin kapakipakinabang na repasohon. Hinangaan kan salmista kan suanoy an hawak nin tawo, asin mapadapit kaiyan sia nagsurat: “Huli ta [si Jehova] an naghaman sa sakong mga bato; itinago mo ako sa tulak kan sakuyang ina. Ika oomawon ko huli ta sa makangingirhat na paagi ako makangangalas na ginibo. Makangangalas an saimong mga gibo, na aram na gayo kan sakuyang kalag. An sakong mga tolang dai natago sa saimo kan gibohon ako sa hilom, kan ako habolon sa kaharohababaeng kabtang kan daga. Naheling kan saimong mga mata an similya sa sako, asin nasusurat sa saimong libro an gabos na kabtang kaiyan, mapadapit sa mga aldaw na iyan nahaman kaidtong mayo pa ni saro sa mga iyan.”​—Salmo 139:​13-16.

Maski ngani an similya natatago sa kadikloman kan matris, naheheling ni Jehova an pagporma kaiyan asin an pagtalubo kan mga tolang. Sa saiya “an kadikloman garo man sana liwanag.” (Bersikulo 12) Daing natatago ki Jehova. Sa medikal na pagtaram, an similya natatago sa ina paagi sa inulnan asin sa siring nakalilibre na isikwal bilang sarong bagay na hale sa luwas. Minsan siring, an katotoohan na ipinahayag kan salmong ini bakong medikal kundi espirituwal, an boot sabihon, na naheheling ni Jehova an gabos, maski sa kadikloman kan matris. Pero si David pinasabngan na sabihon ini sangribo pang taon bago si Cristo. An similya sarong bagay na hale sa luwas asin isisikwal kapareho nin mga organong ibinalyo kun bakong huli sa inulnan, na parateng inaapod na “lanob na inulnan,” na iyo an minagibo kan kinakaipuhan na marhay na ‘pagtagong’ ini.

Poon na ipangidam, ‘an gabos na kabtang kan satong hawak nasusurat’ sa kodigo henetiko sa napertilisar na selula sa matris kan ina. Siring man, an panahon ‘kun dapit sa mga aldaw na iyan dapat na mahaman,’ an kada saro sa tamang pagkasunodsunod, diniditerminaran kan dakol na relong biolohiko na ibinugtak na sa mga genes.

Dai aram kan salmistang si David an gabos na sientipikong detalyeng ini, pero si Jehova, na nagpasabong sa saiya na isurat an salmo, iyo, ta Sia an naglalang sa tawo. An mga kritiko dinideharan an pagigin kagsurat ni David, pero minsan sinda napipiritan na ibugtak an petsa kan pagsurat kan salmo sa mga siglo bago ki Cristo.

An Biblia Isinisentro an Atension sa Paglikay

Sa pagrepaso kan mga ley na itinao nin Dios sa Israel paagi ki Moises 15 siglo bago si Cristo, maheheling na an pangenot na pagdodoon kan Pagboot kun dapit sa salud malinaw na nasisentro sa paglikay. Halimbawa, sa Deuteronomio 23:​13, sinasabi: “Asin maninigo na magkaigwa ka nin taldok kaiba kan saimong mga kasangkapan, asin mangyari na kun ika magkadat sa luwas, kaipuhan na ika magkalot paagi kaiyan asin tambonan mo an saimong odo.” An pagboot na ini manongod sa pagtalbong kan odo abanteng marhay na paagi nin paglikay bilang proteksion tumang sa dara nin langaw na salmonellosis, shigellosis, tipus, asin dakol pang ibang disenteriya na sagkod ngonyan minakua nin rinibong buhay sa mga lugar na dai nagkukuyog sa prinsipyong iyan.

Iniestablisar kan Levitico kapitulo 11 paagi sa prinsipyo na an helang ikalalakop nin insekto, mga hayop na nagngangatngat, asin, pinakamahalaga, nin maating tubig. An nahuhuri nagpapatunay sa prinsipyo na an helang gikan sa mga mikroorganismo, na nagpapaheling na an Biblia rinibong taon na naeenot ki Leeuwenhoek (1683) o Pasteur (ika-19 siglo). Masasabi man iyan manongod sa kuwarentina, na ipinagboot sa Levitico kapitulo 13 sa mga kaso nin lepra.

An mga pangangalad sa pagkakan na nasusurat sa Levitico 11:​13-20 kabilang an mga naniniba, arog baga kan agila, osprey, asin kuwaw, saka mga hayop na nagkakakan nin lapang mga bagay, arog kan uwak asin buwitre. Mantang nasa pinakaibabaw kan pagkasunodsunod nin mga hayop na naniniba sa kapwa hayop, nagkakaigwa sinda nin konsentrasyon nin dakol na ilo. An mga hayop na nasa ibaba kan pagkasunodsunod nin mga hayop na naniniba sa kapwa hayop nakakakakan kan mga ilong ini sa sokol na kadikiton sana, mantang an mga nasa ibabaw kan pagkasunodsunod nin mga hayop na naniniba sa kapwa hayop nakatitipon kaiyan sa konsentradong sokol. Itinotogot kan Pagboot ni Moises an pagkakan nin ibang hayop na dahon an pagkakan asin dai kaiba sa pagkasunodsunod nin mga hayop na naniniba sa kapwa hayop na nakatitipon nin mga ilo. An nagkapirang ipinangangalad na karne igwa nin buminukol nang mga parasito na arog kan ginigikanan nin trikinosis.

An pangangalad kan Biblia tumang sa salang paggamit nin dugo, na yaon sa Pagboot ni Moises sa nagkapirang lugar, napatutunayan ngonyan na may kadonongan sa medikal na paagi pakalihis nin 3,500 na taon. (Genesis 9:4; Levitico 3:17; 7:26; 17:​10-16; 19:26; Deuteronomio 12:16; 15:23) An pangangalad inootro sa Kristianong Griegong Kasuratan sa Gibo 15:​20, 29 asin 21:25. Pinoprobaran nin mga doktor na inaan o biyo nang haleon an paggamit nin idinonar na dugo sa dialisis sa bato, bomba nin dugo sa puso-pulmon, asin sa operasyon sa pankagabsan. An dakol na klaseng hepatitis, AIDS, impeksion na cytomegalovirus, asin dakol pang ibang helang na dara nin dugo makatatakot na mga parapagirumdom sa madodonong na dai nag-iintindi sa mga pagboot nin Dios.

An ehersisyo kaipuhan sa marahay na salud, asin minimidbid kan Biblia an mga pakinabang na itinatao kaiyan. An aktibong ehersisyo tolong beses kada semana sa laog sana nin 20 minutos kada sesyon nakapabababa sa mga peligro sa puso asin sa sistema nin sirkulasyon. Dinudugangan kaiyan an nagpoprotehir na HDL na porma nin kolesterol, pinakakarhay an grado kan saindong enerhiya, asin dinudugangan an saindong abilidad na makibagay asin marahay na pagmate. An Biblia, minsan ngani minidbid an halaga nin ehersisyo, ibinubugtak iyan na segunda sa mas mahalagang pagpaoswag sa espirituwalidad: “An pagpatood sa hawak may kadikit na pakinabang; alagad an diosnon na debosyon kapakipakinabang sa gabos na bagay, mantang iyan may panuga sa buhay ngonyan asin sa madatong.”​—1 Timoteo 4:8.

An moral na mga ley kan Biblia nagseserbing pangenot na proteksion tumang sa mga helang na ikinaoolakit sa pagdodorog, na siertong yaon pero dai pa naaaraman o tibaad dai man lamang pinagsususpetsaran nin mga iskolar sa laog nin mga siglo.​—Exodo 20:14; Roma 1:​26, 27; 1 Corinto 6:​9, 18; Galacia 5:19.

“Tamang Marhay na Sientipikong Libro”

Si Hippocrates Griegong doktor kan ikalima asin ikaapat na siglo B.C.E. na minidbid na “ama nin medisina,” pero an dakol na sinasabi kan Biblia manongod sa helang isinurat ni Moises, na naenot nin mga sangribong taon. Pero, makahulogan na marhay, an The AMA News nagpublikar nin surat nin sarong doktor na nagsabi: “An pinakamay kaaraman na medikal na mga parasiyasat na iyo ngonyan an may primerang trabaho nakaaabot sa konklusyon na an Biblia tamang marhay na sientipikong libro. . . . An mga katotoohan sa buhay, pagdiskobre sa helang, pagbolong, asin medisinang pamprebension na itinatao sa Biblia mas moderno asin masasarigan kisa mga teoriya ni Hippocrates, na an dakol dai pa napatutunayan, asin an iba nadiskobreng salang marhay.”

Si Dr. A. Rendle Short sa saiyang librong The Bible and Modern Medicine, pakasabi na simplehon na marhay an mga ley sa sanitasyon kan mga nasyon sa palibot kan suanoy na Israel kun igwa man, nagsabi: “Kaya orog na makangangalas na sa libro na arog kan Biblia, na sinasabing bakong sientipiko, magkaigwa nin kodigo sa sanitasyon, asin kapareho makangangalas na an sarong nasyon na bago pa sanang makalda sa pagkaoripon, parateng nadadaog nin mga kaiwal asin dinadarang bihag paminsanminsan, magkaigwa nin madonong asin rasonableng kodigo nin mga reglamento sa salud sa mga libro kaiyan nin pagboot.”

An Pakaaram kan Biblia sa Sikosomatikong mga Problema

Napatunayan na moderno sa medikal an Biblia sa pagmidbid kaiyan sa sikosomatikong koneksion nin pirang diperensia sa lawas haloyon pa bago iyan akoon nin dakol sa langtad nin medisina. Saro pa, an paliwanag kan Biblia sa katongdan kan isip sa pagkahayag nin pisikal na helang nagdadanay na modelo nin malinaw na pakasabot. An Talinhaga 17:22 nagsasabi: “An puso na maogma nakaoomay, alagad an espiritung nagmomondo nakapaaalang sa mga tolang.” Mangnoha na dai ini naghuhusgar, nagsasabi sana nin katotoohan. Daing pagsadol na sabihan an tawong dai na makaya an kamondoan na pumondo sa pagmondo, na garo arog sana iyan kasimple.

Nakatatabang an positibong kaisipan; an paghadit negatibo asin nakararaot. “An kahaditan sa puso nin tawo iyo an mapasuko dian, alagad an marahay na tataramon iyo an nagpapagayagaya dian.” (Talinhaga 12:25) An kapitulo 18, bersikulo 14, kan Talinhaga maninigong horophoropon: “An espiritu nin sarong tawo makatitios sa saiyang helang; alagad kun manongod sa nasasakitan na espiritu, siisay an makatitios kaiyan?” An tekstong ini nagsusuherir na an kadaklan na bagay sa salud may sikolohikong basihan. Pero isinusuherir kaiyan na an abilidad nin saro na tagalan an pisikal na helang puwedeng madugangan paagi sa pag-ako nin suportasyon kan saiyang espirituwal na mga puwersa.

Si James T. Fisher sarong sikiyatrista, nagsabi kaini manongod sa sikolohikong halaga kan Sermon sa Bukid ni Jesus: “Kun kukuanon mo an gabos na de autoridad na artikulo na isinurat kan pinakakuwalipikadong sikologo asin sikiyatrista manongod sa mental na salud​—kun iyan pagsasararoon mo, asin dadalisayon, patin hahaleon an sobrang mga tataramon—​kun kukuanon mo an pinakalaman asin hahaleon an maburak na pananaram, asin kun an daing salak na purong sientipikong mga kaaraman na ini ipasabi mo nin halipot pero eksakto sa pinakamaabilidad na parasurat nin berso, magkakaigwa ka nin lawi asin bakong kompletong pagkasumaryo kan Sermon sa Bukid. Asin iyan magigin kulang na marhay kun ikokomparar.”​—A Few Buttons Missing, pahina 273.

An sikosomatikong mga pakamate makaiimpluwensia sa satong pisikal na kamugtakan, alagad ini mismo dai nangangahulogan na sa aktuwal daing pisikal na helang. Kaya mahalaga na pagmaigotan ngunang tabangan an pisikal na mga pangangaipo asin kisuerra midbidon an kamatean, mantang kadungan kaiyan dinadagka an positibong kaisipan asin espiritu, na matabang sa saro na magtagal. Ini nangorognang mahalaga kun mayo nin seguradong bolong sa presenteng palakaw na ini nin mga bagay.

Pagkatapos na magkasala si Adan, an kagadanan nagin nang henetikong katunayan para sa bilog na katawohan. (Roma 5:12) Kaya, parate na bakong angay na iatribuwir sa saiyang espirituwal na kamugtakan an espisipikong helang nin sarong tawo. Ini mahalagang girumdomon sa pag-asikaso sa mga problema nin mga tawo na nasa maluyang kamugtakan an emosyon.

An Katongdan kan Doktor

Paano an maninigong magin relasyon nin mga Kristiano sa mga doktor asin sa modernong paggamit nin medisina? Sa pagsiyasat sa Biblia, dai kita nin nakukuang pasisikadan sa Kasuratan sa sobrang paggalang sa mga doktor o sa paglaom sa medikal na teknolohiya bilang an ultimong paglaom sa marahay na salud. Imbes, may ebidensia sa kabaliktaran kaini. Si Marcos nagsasaysay manongod sa “sarong babae na pinag-aawasan nin dugo” sa dakol nang taon na “pinaagi na sa dakol na kakologan nin dakol na parabolong asin naubos nang ikabayad an gabos niang sadiri patin dai man nakinabang, ata ngani nag-orog pa.” (Marcos 5:​25-29) Minsan ngani ngonyan parateng nabobolong an lakop na helang na ini, an dakol na helang dai nabobolong, asin padagos na nadidiskobre an kadakol na bagong helang na dai nabobolong.

Minsan siring, dai sinusuportaran kan Biblia an kabaliktaran na paniniwala nin iba na an tradisyonal na paggamit nin medisina kakadikit o mayo ngani nin halaga. An iba hinahale sa iginagalang na posisyon an doktor asin isinasalida saiya an saindang sadiri o an ibang paaging bakong medikal na tibaad nauuso. Sa Colosas 4:​14, an pag-apod ki Lucas na “namomotan” na doktor sierto na mapadapit sa saiyang espirituwal na mga kuwalipikasyon imbes na sa saiyang medikal na mga abilidad. Minsan siring, an pribilehiyo nia na isurat an sarong kabtang kan Banal na Kasuratan sa irarom nin pasabong posibleng dai itatao sa saro na an medikal na propesyon bakong sono sa pamantayan o kasuratan.

May ebidensiang nagsusuherir na si Lucas naggamit nin medisina na moderno kaidtong saiyang panahon, na naggagamit nin mga termino asin medikal na paglaladawan na nagsusuherir kan impluwensia ni Hippocrates. Minsan ngani bako man na perming tama si Hippocrates, pinagmaigotan niang iintrodusir an lohika sa propesyon na iyan asin pinagdenunsiar an superstisyon asin sagin relihiyosong mga teoriya nin medisina. Saro pa, an simpleng ilustrasyon ni Jesus sa Lucas 5:31 na, “An mga daing helang dai nangangaipo nin parabolong, alagad an mga may helang nangangaipo,” daing gayo nin kahulogan kun dai aakoon na an mga may kabatidan sa medisina puwedeng may halaga sa pag-atubang sa mga helang.

Mayo nin basihan sa Kasuratan para sa sobrang punto-de-vista na kondenaron an paggamit nin antibiotiko, antiseptiko, o panhale nin kolog kun irinireseta an pangangaipo dian. An Jeremias 46:11 asin 51:8 may sinasabing balsamo sa Galaad na posibleng nakararangang panhale nin kolog saka pangontra sa impeksion. Mayo nin Makakasuratan o doktrinal na paninindogan tumang sa pagtomar nin bolong.

Pero an kadakol na antibiotiko dai makaya an padagos na pagkamugtak sa peligro nin nakaoolakit na helang na dara nin mga langaw, namok, asin atol​—an numero unong causa nin kagadanan sa bilog na kinaban. An mga paraataman sa salud kinaipuhan na bumuwelta asin pumoon sa pundamental na mga prinsipyo sa Biblia na ligtas na pag-apon nin ati, pag-iingat sa burabod nin tubig, pagkontrol sa mga insektong nagdadara nin helang, asin pagmamaan sa pagkaolakit na tawo-sa-tawo asin kamot-sa-ngoso. Kaidto pa sanang mga taon in 1970, an mga nars asin doktor paorootrong pinagigirumdom nin mga karatula sa ibabaw nin mga lababo sa ospital asin mga katre nin pasyente na nagsasabi: “Hanawan an Kamot”​—an numero unong paagi na malikayan an paglakop nin helang.

Sarong Patanid

An mga nagtatao nin hatol sa salud​—baga man doktor, kiropraktor, homeopata, o katood na may marahay na intension pero tibaad daing aram—​nagsasaabaga nin dakulang paninimbagan basta sinda nagtatao nin hatol sa sarong may helang. Ini partikularmenteng totoo kun an ihinatol ninda nakadadanyar o nakalilingling, nakabibiribid nin impormasyon tumang sa, o nakaaatraso sa pagtao nin tabang na tibaad mas epektibo. May bastanteng patanid sa Biblia para sa mga parabolong saka sa mga kliyente na mag-ingat tumang sa palsipikadong parabolong asin espiritismo sa tibaad desperadong paghanap nin tabang. Girumdoma an Talinhaga 14:15: “An siisay man na kablas nagtutubod sa gabos na tataramon, alagad an madonong naghohorophorop sa saiyang mga lakad.”

Praktikal daw para sa pagpapadanay nin marahay na salud ngonyan an mga prinsipyong yaon sa Banal na Kasuratan? Kun paanong an Pagboot ni Moises sa pangenot nakasentro sa paglikay, ngonyan man, an paglikay para sa pag-ataman sa salud napatunayan na mas dakula an halaga kisa mga basado sa pagbolong. An modernong leksion kan World Health Organization sa paghihingoang ipaotob an modernong pagbolong sa salud sa mga nasyon na tios iyo ini: “An paglikay mas marahay kisa bolong.”

Bilang konklusyon, an Kristiano maninigo na magkaigwa nin magalang, panhaloyan na punto-de-vista sa salud na an pasohan gamiton an marahay na salud sa ikamumuraway nin Dios sa pagpaoswag sa magayagayang gibohon sa Kahadean. Asin sa irarom kan pamamahala kan Kahadean na iyan, an panuga iyo ini: “Mayo nin nag-eerok na masabi: ‘Naghehelang ako.’”​—Isaias 33:24.

[Ritrato sa pahina 16]

“An sakong mga tolang dai natago sa saimo kan gibohon ako sa hilom”