An Enot na mga Kristiano Asin an Kinaban

KAIDTONG mga duwang ribong taon na an nakaagi, may nangyaring makangangalas nanggad sa Tahaw na Sirangan. An bugtong na Aki nin Dios isinugo hale sa saiyang langitnon na erokan tanganing mamuhay sa halipot na panahon sa kinaban nin katawohan. Ano an reaksion kan kadaklan na tawo? Si apostol Juan nagsimbag: “Sia [si Jesus] nasa kinaban, asin an kinaban nahaman huli sa saiya, alagad an kinaban dai nakaaram sa saiya. Sia napadigdi sa saiyang sadiring harong [an Israel], alagad an saiyang sadiring banwaan dai nag-ako sa saiya.”​—Juan 1:​10, 11.

Talagang dai inako kan kinaban si Jesus, an Aki nin Dios. Taano ta dai? Ipinaliwanag ni Jesus an sarong dahelan kan sia magsabi: “An kinaban . . . naoongis sa sako, huli ta ako nagpapatotoo manongod kaiyan na an mga gibo kaiyan maraot.” (Juan 7:7) Sa katapustapusi, an kinaban man sanang ini​—na representado nin pirang Judiong namomoon sa relihiyon, nin sarong hadeng Edomita, asin nin sarong politikong Romano—​ipinagadan si Jesus. (Lucas 22:​66–​23:​25; Gibo 3:​14, 15; 4:​24-28) Kumusta man an mga parasunod ni Jesus? Mas magugusto daw an kinaban na akoon sinda? Dai. Dai mahaloy bago sia magadan, pinatanidan sinda ni Jesus: “Kun kamo kabtang kan kinaban, an kinaban maoogma sa saiyang sadiri. Ngonyan huling kamo bakong kabtang kan kinaban, kundi pinili ko kamo hale sa kinaban, huli kaini an kinaban naoongis sa saindo.”​—Juan 15:19.

Kaidtong mga Panahon kan mga Apostol

Napatunayan na totoo an mga tataramon ni Jesus. Mga pirang semana sana pagkagadan nia, an saiyang mga apostol inarestar, inuma, asin hinampak. (Gibo 4:​1-3; 5:​17, 18, 40) Dai nahaloy pakalihis kaiyan, an maigot na si Esteban dinara sa atubangan kan Judiong Sanhedrin dangan ginapo sagkod na magadan. (Gibo 6:​8-12; 7:​54, 57, 58) Dangan ginadan si apostol Santiago ni Hadeng Herodes Agripa I. (Gibo 12:​1, 2) Kaidtong mga pagbiyahe nia bilang misyonero, si Pablo pinaglamag sa sutsut kan mga Judio sa luwas kan Palestina.​—Gibo 13:​50; 14:​2, 19.

Ano an reaksion kan enot na mga Kristiano sa siring na pagtumang? Kan, kaidtong enot na mga aldaw, pangaladan kan relihiyosong mga autoridad an mga apostol na maghulit sa ngaran ni Jesus, an mga apostol nagsabi: “Kami kaipuhan na magkuyog sa Dios bilang poon kisa mga tawo.” (Gibo 4:​19, 20; 5:29) Ini an padagos na nagin kaisipan ninda basta lumataw an pagtumang. Minsan siring, hinatolan ni apostol Pablo an mga Kristiano sa Roma na “magpasakop sa haralangkaw na kapangyarihan [sa gobyerno].” Hinatolan man nia sinda: “Kun mahihimo, sagkod sa makakaya nindo, makipagkatoninongan sa gabos na tawo.” (Roma 12:18; 13:1) Kaya kinaipuhan na papagdanayon kan enot na mga Kristiano an masakit na pagkatimbang. Kinuyog ninda an Dios bilang saindang pangenot na Hade. Kadungan kaiyan, sakop sinda nin nasyonal na mga autoridad asin naghingoang mamuhay na may pakipagkatoninongan sa gabos na tawo.

An mga Kristiano sa Romanong Kinaban

Kaidto sa enot na siglong kinaban kan Imperyo nin Roma, daing duwa-duwa na an mga Kristiano nakinabang sa Pax Romana, o Romanong Katoninongan, na napagdanay kan mga hukbo nin Roma. An masarig na pagpaotob sa ley asin orden, an marahay na mga tinampo, asin an medyo daing pag-alaman na pagbiyahe sa dagat nagbunga nin kamugtakan na pabor sa paglakop nin Kristianismo. Malinaw na minidbid kan enot na mga Kristiano an utang na boot ninda sa sosyedad asin kinuyog an pagboot ni Jesus na “itao nindo ki Cesar an mga bagay na ki Cesar.” (Marcos 12:17) Sa pagsurat sa Romanong emperador na si Antonino Pio (138-161 C.E.), si Justin Martyr naghingako na an mga Kristiano, “mas boluntad kisa gabos na tawo,” nagbayad kan saindang mga buhis. (First Apology, kapitulo 17) Kan 197 C.E., sinabihan ni Tertullian an mga namomoon na Romano na an saindang mga parasingil nin buhis “may utang na boot sa mga Kristiano” huli sa maimbod na pagbayad ninda kan saindang mga buhis. (Apology, kapitulo 42) Ini sarong paagi na saindang kinuyog an hatol ni Pablo na sinda maninigong magpasakop sa haralangkaw na kapangyarihan.

Dugang pa, sagkod na itinotogot kan saindang Kristianong mga prinsipyo, an enot na mga Kristiano naghingoang mamuhay na toninong kaiba kan saindang kataraed. Alagad ta ini bakong pasil. An kinaban na nasa palibot ninda sa kadaklan inmoral asin sagom sa idolatriyang Griego-Romano, na bago pa sanang madagdagan nin pagsamba sa emperador. An paganong relihiyon nin Roma sa pundamental relihiyon kan Estado, kaya an ano man na pagsayumang otobon iyan puwedeng ibilang na paglaban sa Estado. Paano na an mga Kristiano?

An propesor sa Oxford na si E. G. Hardy nagsurat: “Sinarosaro ni Tertullian an dakol na bagay na imposible para sa Kristianong makinuyog sa konsensia, bilang may labot sa idolatriya: halimbawa an panunumpa na pinagkatodan sa mga kontrata; pag-ilaw sa mga pinto kun may mga kapiyestahan, abp.; gabos na relihiyosong seremonyang Pagano; an karawat asin sirko; an propesyon na pagtotokdo nin sekular [paganong klasikal] na literatura; serbisyo militar; mga katongdan sa gobyerno.”​—Christianity and the Roman Government.

Iyo, depisil na mamuhay kaidto sa kinaban na Romano na dai nagtatraydor sa Kristianong pagtubod. An Pranses na autor na Katoliko na si A. Hamman nagsurat: “Imposibleng gumibo nin ano man na dai napapaatubang sa dibinidad. An paninindogan kan Kristiano nagtao saiya nin mga problema aroaldaw; nasa luwas sia kan sosyedad . . . Napapaatubang sia sa pabalikbalik na mga problema sa harong, sa mga tinampo, sa sadan . . . Sa tinampo, baga man siudadano nin Roma o bako, an Kristiano dapat na maghale nin takop sa payo kun minaagi sa sarong templo o estatuwa. Paano daw nia malilikayan an paggibo kaiyan na dai pinagsususpetsaran, pero paano sia makasusunod na dai nakakaginibo nin sarong akto nin kaimbodan? Kun sia may negosyo asin kaipuhan na mangutang nin kuwarta, kaipuhan na sia manumpa sa nagpapautang sa ngaran kan mga dios. . . . Kun akoon nia an sarong katongdan sa gobyerno, linalaoman siang magdolot nin atang. Kun apodon sa hukbo, paano sia makalilikay na manumpa asin makikabtang sa mga rituwal nin serbisyo militar?”​—La vie quotidienne des premiers chrétiens (95-197) (Aroaldaw na Buhay kan Enot na mga Kristiano, 95-197 C.E.).

Marahay na mga Siudadano, Pero Pinaglibak

Kaidtong mga 60 o 61 C.E., kan si Pablo yaon sa Roma na naghahalat na bistahon ni Emperador Nero, an pangenot na mga Judio nagsabi manongod sa enot na mga Kristiano: “Tunay na kun manongod sa sektang ini naaaraman mi na sa gabos na lugar iyan pinaglilibak.” (Gibo 28:22) Pinatutunayan kan kasaysayan na an mga Kristiano pinaglibak​—pero bakong makatanosan. Sa saiyang librong The Rise of Christianity, si E. W. Barnes nagsasaysay: “Sa enot na mapaniniwalaan na mga dokumento kaiyan irinirepresentar an mobimientong Kristiano bilang sa pundamental moral asin makinuyog sa ley. An mga miembro kaiyan nagmawot na magin marahay na mga siudadano asin maimbod na mga sakop. Isinikwal ninda an mga kasalan asin bisyo nin paganismo. Sa pribadong buhay naghingoa sindang magin matoninong na kataraed asin mapaniniwalaan na mga katood. Tinokdoan sindang magtoltol, magmahigos asin magin malinig an pamumuhay. Sa tahaw nin lakop na karatan asin sobrang inmoralidad sinda, kun maimbod sa saindang mga prinsipyo, honesto asin sadiosan. Halangkaw an saindang seksuwal na mga pamantayan: an bogkos nin pag-agoman iginagalang asin dalisay an buhay pampamilya. Huli sa siring na mga ugale hohonaon na sinda dai puwedeng magin problemang mga siudadano. Pero sa haloy na panahon sinda pinagduhagi, pinaglibak asin ikinaongis.”

Kun paanong an suanoy na kinaban dai nasabotan si Jesus, dai man kaiyan nasabotan an mga Kristiano asin kun siring ikinaongis sinda. Mantang habo sindang sumamba sa emperador asin sa paganong mga dios, pinagsahotan sinda nin ateismo. Kun may nangyayaring kalamidad, sinda an binabasol na nagpaanggot sa mga dios. Huling dai sinda nagheling nin inmoral na mga drama o madugong mga pasale nin gladiador, ibinilang sindang antisosyal, ‘naoongis [pa ngani] sa rasa nin tawo.’ Hiningako kan saindang mga kaiwal na nalalaglag an mga pamilya kan Kristianong “sekta” asin kun siring iyan peligro sa sosyal na karigonan. Si Tertullian may sinabing paganong mga agom na lalaki na mas gusto pang makisambay an saindang agom kisa na sinda magin mga Kristiana.

Tinatsaran an mga Kristiano ta tumang sinda sa pagpakua sa aki, na ginigibo kaidto nin dakol. Pero, pinagsahotan sinda kan saindang mga kaiwal na paragadan nin aki. Soboot sa saindang mga pagtiripon iniinom ninda an dugo nin iinatang na mga aki. Kadungan kaiyan, hiningoa kan saindang mga kaiwal na piriton sindang magkakan nin longganisang dugo, sa pakaaram na ini tumang sa saindang konsensia. Kaya pinahimutikan kan mga nagtutumang na ini an sainda mismong mga sahot.​—Tertullian, Apology, kapitulo 9.

Dinuhagi Bilang Bagong Sekta

An historyador na si Kenneth Scott Latourette nagsurat: “May saro pang grupo nin mga sahot na nagdara kan Kristianismo sa pagtuya huli sa pagigin bago kaiyan asin ikinomparar iyan sa pagigin suanoy na kan mga karibal kaiyan [an Judaismo asin an paganong mga relihiyon na Griego-Romano].” (A History of the Expansion of Christianity, Tomo 1, pahina 131) Kan kapinonan kan ikaduwang siglo C.E., an Kristianismo inapod kan Romanong historyador na si Suetonio na “bago asin makaraw na superstisyon.” Pinatunayan ni Tertullian na an mismong ngaran na Kristiano ikinaongis asin na an mga Kristiano sarong sektang ikinauuyam. Sa pagtaram manongod sa pagheling kan mga opisyales kan Imperyo nin Roma sa mga Kristiano kan ikaduwang siglo, si Robert M. Grant nagsurat: “An pundamental na punto-de-vista iyo na an Kristianismo dai kaipuhan, tibaad nakararaot, na relihiyon.”​—Early Christianity and Society.

Pinagsahotan nin Agresibong Pangongombertir

Sa saiyang librong Les premiers siècles de l’Eglise (An Enot na mga Siglo kan Iglesya), an propesor sa Sorbonne na si Jean Bernardi nagsurat: “[An mga Kristiano] kaipuhan na lumuwas asin magtaram sa gabos na lugar asin sa gabos na tawo. Sa mga tinampo asin sa mga siudad, sa mga plasa asin sa mga harong. Inaako man o dai inaako. Sa mga dukha, asin sa mga mayaman na naoolang kan saindang mga rogaring. Sa saradit asin sa mga gobernador kan mga probinsiang Romano . . . Kaipuhan sindang magbaklay sa mga tinampo, sumakay nin mga barko, asin paduman sa mga kaporoporohi kan daga.”

Ginibo daw ninda ini? Minalataw na iyo. Isinasaysay ni Propesor Léon Homo na tumang sa enot na mga Kristiano an opinyon kan publiko huli sa saindang “maigot na pangongombertir.” Sinasabi ni Propesor Latourette na mantang an mga Judio nawaran kan saindang kaigotan sa pangongombertir, “an mga Kristiano, sa ibong na lado, agresibong mga misyonero asin kun siring ikinaanggot.”

Kan ikaduwang siglo C.E., an pilosopong Romano na si Celso tinatsaran an mga paagi kan mga Kristiano sa paghuhulit. Sinabi nia na an Kristianismo para sa mga daing inadalan asin na iyan ‘nakakokombensir sana sa mga mangmang, oripon, babae, asin saradit na aki.’ Pinagsahotan nia an mga Kristiano na dinodoktrinahan an “mga tawong madaling maloko,” na sinda “pinapaniniwala na daing rasonableng paghorophorop.” Sinasabi nia na sinasabihan ninda an saindang bagong mga disipulo: “Dai kamo magparahapot; tumubod sana kamo.” Pero, sono ki Origen, inadmitir mismo ni Celso na “bako sanang an mga daing inadalan an nadadara kan doktrina ni Jesus na akoon an Saiyang relihiyon.”

Mayong Ekumenismo

Tinatsaran pa an enot na mga Kristiano ta sinda naghihingakong igwa kan katotoohan kan sarong tunay na Dios. Habo sinda nin ekumenismo, o pag-iribaiba nin relihiyon. Si Latourette nagsurat: “Bakong arog kan kadaklan na relihiyon kan panahon na idto, sinda [an mga Kristiano] habo sa ibang relihiyon. . . . Kabaliktaran sa medyo pagpapabaya kan ibang mga kulto sa paniniwala nin iba, sinda nagsabi na nasa sainda an dai madedeharan na katotoohan.”

Kan 202 C.E., si Emperador Septimio Severo nagpaluwas nin pagboot na pinangangaladan an mga Kristiano na mangombertir. Pero ini dai nakapaontok sa sainda sa paghuhulit manongod sa saindang pagtubod. Isinasaysay ni Latourette an resulta: “Huli sa pagsayuma kaiyan na makikompromiso sa presenteng paganismo asin sa dakol na sosyal na kostumbre asin moral na mga ugale kan mga panahon na idto [an enot na Kristianismo] nagkaigwa nin pagkasararo asin nin organisasyon na ilinaban iyan sa sosyedad. An mismong pagsiblag na kaipuhan tanganing umayon dian nagtao sa mga miembro nin masarig na paniniwala na nagin burabod nin kosog tumang sa paglamag asin nin kaigotan sa pangongombertir.”

Kaya malinaw an tala kan kasaysayan. Sa kadaklan, an enot na mga Kristiano, mantang naghihingoa na magin marahay na mga siudadano asin mamuhay nin matoninong kaiba nin gabos na tawo, nagsayumang magin “kabtang kan kinaban.” (Juan 15:19) Magalang sinda sa mga autoridad. Pero kan pangaladan sinda ni Cesar na maghulit, mayo sinda nin maginibo kundi magpadagos sa paghuhulit. Sinda naghingoang mamuhay nin matoninong kaiba nin gabos na tawo pero nagsayumang makikompromiso sa moral na mga pamantayan asin paganong idolatriya. Huli kan gabos na ini, sinda pinagduhagi, pinaglibak, ikinaongis, asin pinaglamag, arog kan ihinula ni Cristo.​—Juan 16:33.

Nagpadagos daw an saindang pagigin siblag sa kinaban? O sa pag-agi nin panahon, liniwat daw kan mga naghihingakong nag-ootob sa Kristianismo an saindang kaisipan manongod digdi?

[Blurb sa pahina 4]

“An paninindogan kan Kristiano nagtao saiya nin mga problema aroaldaw; nasa luwas sia kan sosyedad”

[Blurb sa pahina 6]

“An Kristianismo [namugtak] sa pagtuya huli sa pagigin bago kaiyan asin ikinomparar . . . sa pagigin suanoy na kan mga karibal kaiyan”

[Ritrato sa pahina 3]

Huling habo an mga Kristiano na sumamba sa Romanong emperador asin sa paganong mga dios, pinagsahotan sinda nin ateismo

[Credit Line]

Museo della Civiltà Romana, Roma

[Ritrato sa pahina 7]

An mga Kristiano kan enot na siglo midbid bilang maigot na mga parahulit kan mensahe kan Kahadean

[Picture Credit Line sa pahina 2]

Cover: Alinari/​Art Resource, N.Y.