“Sa mga Pag-alaman sa Dagat”
SA KADIKLOMAN nin banggi, an sarong naglalayag na barko na may sakay na 276 katawo nagdadangadang sa sarong isla sa Mediterraneo. An mga tripulante asin pasahero pagal-pagal na sa paglatawlataw sa maalon na katubigan sa laog nin 14 aldaw. Kan makaheling nin baybayon sa kaagahon, hiningoa ninda na iduung an barko. Alagad naguot an enotan kan barko na dai na makahiro, asin rinapak kan mga alon an likod kaiyan. Binayaan kan gabos na sakay an barko asin nahimo nindang makaabot sa baybayon nin Malta paagi sa paglangoy o pagkapot sa mga tabla o iba pang bagay. Nalilipot asin nanluluya na, pinirit nindang humawas sa makosog na nagsasabong alon. Kabilang sa mga pasahero an Kristianong apostol na si Pablo. Ibinibiahe sia pa-Roma tanganing bistahon.—Gibo 27:27-44.
Para ki Pablo, an pagkalunod sa isla nin Malta bakong iyo an enot na pangyayari sa dagat na nagsapeligro sa buhay. Pirang taon bago kaini, sia nagsurat: “Makatolo akong nalunod, sarong banggi asin sarong aldaw ako sa dagat.” Sinabi pa nia na nag-agi sia nin “mga pag-alaman sa dagat.” (2 Corinto 11:25-27) An pagbiahe sa dagat nakatabang ki Pablo na otobon an saiyang tao nin Dios na kabtang bilang “apostol sa mga nasyon.”—Roma 11:13.
Gurano man nanggad kahiwas an pagbiahe sa dagat kan enot na siglo? Ano an nagin kabtang kaiyan sa paglakop kan Kristianismo? Gurano iyan kaligtas sa peligro? Anong klaseng mga barko an ginamit? Asin paano inakomodar an mga pasahero?
An Pangangaipo kan Roma nin Negosyong Pandagat
An Mediterraneo inapod kan mga Romano na Mare Nostrum—An Samuyang Dagat. Kaipuhan kan Roma an pagkaigwa nin kontrol sa mga agihan sa dagat bako sanang huli sa mga rason na panmilitar. An dakol na siudad sa Imperyo nin Roma magsalang mga duungan o may ginagamit na duungan. Halimbawa, an Roma igwa nin duungan sa kaharaning Ostia, mantang ginamit kan Corinto an Lecaeo asin Cencrea, asin ginamit kan Antioquia sa Siria an sa Seleucia. Sinegurado kan marahay na koneksion pandagat sa pag-oltanan kan mga duungan na ini an marikas na pakipagkomunikar sa pangenot na mga siudad asin pinagin pasil an epektibong pag-administrar sa mga rehion na sakop nin Roma.
An Roma nagdepende man sa industriya nin pagpaktora para sa mga suplay kaiyan na pagkakan. May populasyon na mga sarong milyon, dakula an pangangaipo nin tipasi kan Roma—mga poon 250,000 sagkod 400,000 na tonelada kada taon. Saen hale an gabos na tipasing idto? Kinotar ni Flavio Josefo si Herodes Agripa II na nagsasabi na an Roma sinuplayan nin kakanon kan Amihanan na Aprika sa laog nin walong bulan sa sangtaon, mantang an Egipto nagpadara nin supisyenteng tipasi tanganing sustentohan an siudad sa apat pang bulan. Rinibong barko an kalabot sa pagsuplay nin tipasi sa siudad na iyan.
Pinaninigoan an Romanong hilig sa luho, isinuplay kan nag-ooswag na negosyong pandagat an gabos na klase nin paninda. An mga mineral, gapo, asin marmol ipinaktora hale sa Chipre, Grecia, asin Egipto, asin an mga tablon ibiniahe hale sa Lebanon. An arak naghale sa Smirna, an mga nuwes hale sa Damasco, asin an mga datiles hale sa Palestina. An mga panlahid asin goma ikinarga sa Cilicia, an lana sa Mileto asin Laodicea, an mga tela sa Siria asin Lebanon, an telang lila sa Tiro asin Sidon. An mga tina ipinadara hale sa Tiatira asin an salming sa Alejandria asin Sidon. An seda, gapas, marfil, asin mga rikado inimportar hale sa Tsina asin India.
Ano an masasabi manongod sa barko na suminadsad sa Malta na linunadan ni Pablo? Idto barkong kargahan nin mga tipasi, “sarong barko hale sa Alejandria na naglalayag pasiring sa Italia.” (Gibo 27:6, nota sa ibaba) An mga barkong kargahan nin mga tipasi pribadong pagsadiri kan mga Griego, Feniciano, asin Siriano, na iyong mga namahala asin nagsuplay nin kasangkapan dian. Minsan siring, an mga barko inarkila kan Estado. “Kun mapadapit sa koleksion nin mga buhis,” sabi kan historyador na si William M. Ramsay, “naheling kan gobyerno na mas madali kun ipapakontrata an trabaho kisa iyan mismo an mag-organisar kan dakulaon na makinarya nin mga tawo asin kagamitan na kaipuhan para sa dakulang serbisyo na iyan.”
Tinapos ni Pablo an saiyang biahe pa-Roma lunad sa sarong barko na may ladawan sa enotan nin “Mga Aki ni Zeus.” Ini saro man na barkong hale sa Alejandria. Iyan nagduung sa Puteoli sa Golpo nin Naples, an dinuduungan sa parate kan mga barkong kargahan nin mga tipasi. (Gibo 28:11-13) Hale sa Puteoli—an Pozzuoli sa presenteng aldaw—an mga kargamento magsalang ibinababa sa daga o isinasakay sa mga baroto paamihanan sa gilid nin baybayon asin pasiring sa Salog nin Tiber sagkod sa sentro kan Roma.
Mga Pasahero sa mga Barkong Pankargamento?
Taano si Pablo asin an mga soldados na nagbabantay sa saiya ta nagbiahe sa sarong barkong pankargamento? Tanganing masimbag an hapot na iyan, kaipuhan niatong maaraman kun ano an kahulogan kan pagbiahe sa dagat bilang pasahero kan mga aldaw na idto.
Kan enot na siglo C.E., mayo kan inaapod na pampasaherong barko. An mga barko na ginagamit kan mga biahero mga barkong pankomersio. Asin an gabos na klase nin tawo—kabale an mga opisyal kan Estado, intelektuwal, parahulit, paratood, pintor, atleta, negosyante, turista, asin dayo—puedeng naglunad dian.
Siempre, igwa nin saradit na baroto na naghahatod nin mga pasahero asin kargamento sa mga baybayon. Tibaad an siring na baroto an linunadan ni Pablo sa ‘pagbalyo pasiring sa Macedonia’ hale sa Troas. An saradit na baroto an tibaad naghatod sa saiya balikan sa Atenas nin labi sa sarong beses. Si Pablo tibaad naglunad man sa saradit na baroto sa saiyang nahuring biahe hale sa Troas pasiring sa Patara na nangaragi sa mga isla harani sa baybayon nin Asia Minor. (Gibo 16:8-11; 17:14, 15; 20:1-6, 13-15; 21:1) Ekonomiya sa panahon an paglunad sa siring na mga baroto, alagad dai iyan puedeng humarayong marhay sa daga. Kaya an mga barko na naghatod ki Pablo pa-Chipre dangan pa-Panfilia asin an mga linunadan nia hale sa Efeso pa-Cesarea saka hale sa Patara pa-Tiro siertong mas darudakula. (Gibo 13:4, 13; 18:21, 22; 21:1-3) An barko na dian nalunod si Pablo sa Malta masasabi man na dakula. Gurano daw kadakula an siring na mga barko?
An mga reperensiang literaryo naggiya sa sarong intelektuwal na magsabi: “An pinakasadit na kapasidad [nin barko] na sa kadaklan nanompongan na kapakipakinabang kan mga tawo kan suanoy mga 70 sagkod 80 tonelada. An popular na marhay na kadakulaan, kisuerra kan panahon Helenistiko, 130 tonelada. An 250 tonelada, minsan ngani komun nang naheheling, mas dakula nanggad kisa sa ordinaryo. Kan mga panahon kan Roma an mga barko na ginamit na panhatod sa imperador mas dakula pa ngani, na an marahay na kapasidad 340 tonelada. An pinakadakulang mga barko na naglayag uminabot sa 1300 tonelada, na posibleng mas dakula nin kadikit dian.” Segun sa sarong paglaladawan na isinurat kan ikaduwang siglo C.E., an barkong Isis nin Alejandria na kargahan nin mga tipasi labing 55 metros an laba, mga 14 metros an lakbang, may bodega na mga 13 metros an rarom, asin posibleng nakakargahan nin labing sangribong tonelada nin tipasi asin tibaad pirang gatos na pasahero.
Paano inasikaso an mga biahero sa sarong barkong kargahan nin mga tipasi? Huling an mga barko sa pangenot pankargamento, an mga pasahero segunda sana. Daing pagkakan o serbisyo, apuera sa tubig, na itinatao sa sainda. Natotorog sinda sa kubyerta, tibaad sa lindong nin garo toldang mga istaran na tinitindog kun banggi asin hinahale kada aga. Minsan ngani an mga biahero tibaad tinogotan na gamiton an galera para sa pagluto, sinda kaipuhan na magdara kan gabos na kasangkapan na kaipuhan sa pagluto, pagkakan, pagkarigos, asin pagtorog—poon sa mga koron asin kawali sagkod sa mga gamit sa higdaan.
Pagbiahe sa Dagat—Gurano Kaligtas sa Peligro?
Huling daing mga instrumento—maski kompas—an mga nabegante kan enot na siglo estriktong nagtrabaho paagi sa pagheling. Kun siring, pinakaligtas sa peligro an pagbiahe kun pinakamarahay an kamugtakan nin panahon—sa pankagabsan poon sa huring kabtang kan Mayo sagkod kabangaan nin Setyembre. Durante kan duwang bulan bago asin pakatapos kan panahon na iyan, an mga negosyante tibaad mag-alasuerte sa paglayag. Alagad sa panahon nin tiglipot, huli sa alopoop asin panganoron sa parate nagigin malibog an tinandaan na mga lugar asin an saldang kun aldaw asin an mga bitoon kun banggi. An nabigasyon ibinibilang na sirrado (sa Latin, mare clausum) poon Nobyembre 11 sagkod Marso 10, apuera sa mga kamugtakan na talagang kaipuhan o apurado. An mga nagbibiahe sa huri nang kabtang kan panahon kaiyan delikadong abotan nin tiglipot sa duungan nin ibang kadagaan.—Gibo 27:12; 28:11.
Apisar na peligroso asin may panahon sana, mas may bentaha daw an paglayag kisa sa pagbiahe sa daga? Igwa nanggad! An pagbiahe sa dagat bakong gayo mapagal, mas barato, asin mas marikas. Kun marahay an doros, an sarong barko puedeng dumalagan nin tibaad 150 kilometros sa sarong aldaw. An ordinaryong rikas nin halawig na pagbaklay poon sa 25 sagkod 30 kilometros sa sarong aldaw.
An rikas nin paglayag haros biyong nakadepende sa doros. An biahe hale sa Egipto pa-Italia dagos-dagos na pagsabat sa doros, dawa sa pinakamarahay na kamugtakan nin panahon. An pinakaharaning ruta iyo an maagi sa Rodas o Mira o sa saro pang duungan sa baybayon nin Licia sa Asia Minor. Pakatapos na makasabat nin bagyo asin mawara sa direksion, sarong beses an barkong Isis na kargahan nin mga tipasi nagduung sa Pireo 70 aldaw pakahale sa Alejandria. Huling makosog pa an doros na haleng amihanan-solnopan sa inagihan kaiyan, an distansia hale sa Italia posibleng magigibo sa laog nin 20 sagkod 25 aldaw. Kun maagi sa daga, an iyo man sanang biahe sa arin man na direksion mangangaipo nin 150 aldaw kun marahay an kamugtakan nin panahon.
An Maogmang Bareta Dinara sa Hararayong Ibang Kadagaan
Malinaw na aram ni Pablo an mga peligro sa pagbiahe sa dagat kun bakong panahon kaiyan. Nagpatanid pa ngani sia na dai maglayag sa huring kabtang kan Setyembre o sa kapinonan nin Oktubre, na sinasabi: “Mga ginoo, sa pagheling ko an paglayag magkakaigwa nin danyos asin dakulang kapierdihan bako sanang sa kargamento asin sa barko kundi pati sa satong kalag.” (Gibo 27:9, 10) Minsan siring, inignoro kan namamahalang opisyal sa hukbo an mga tataramon na ini, asin ini nagresulta sa pagkalunod sa Malta.
Sa katapusan kan saiyang pagmimisyonero, si Pablo nalunod nin kisuerra apat na beses. (Gibo 27:41-44; 2 Corinto 11:25) Pero, an labi-labing paghadit manongod sa siring na posibilidad dai nakaolang sa enot na mga parahulit kan maogmang bareta na maglayag. Lubos nindang ginamit an gabos na yaon na paagi nin pagbiahe tanganing palakopon an mensahe kan Kahadean. Asin bilang pagkuyog sa pagboot ni Jesus, ikinatao an patotoo sa gabos na lugar. (Mateo 28:19, 20; Gibo 1:8) Huli sa saindang kaigotan, pagtubod kan mga nagsunod sa saindang halimbawa, asin paggiya kan banal na espiritu ni Jehova, an maogmang bareta nakaabot sa pinakaharayong mga lugar kan ineerokan na daga.
[(Pasasalamat para sa pinagkuanan kan retrato sa pahina 31]
Pictorial Archive (Near Eastern History) Est.