Pagtao ki Cesar kan mga Bagay na ki Cesar

“Itao sa gabos an nanonongod sa sainda.”​—ROMA 13:7.

1, 2. (a) Sono ki Jesus, paano maninigong pagtimbangon nin mga Kristiano an saindang mga obligasyon sa Dios asin ki Cesar? (b) Ano an pangenot na inaasikaso nin Mga Saksi ni Jehova?

SONO ki Jesus, may mga bagay na utang niato sa Dios asin mga bagay na utang niato ki Cesar, o sa Estado. Si Jesus nagsabi: “Itao nindo ki Cesar an mga bagay na ki Cesar, alagad sa Dios an mga bagay na sa Dios.” Sa pira sanang tataramon na ini, rinibaraw nia an saiyang mga kaiwal asin sinumaryo sa halipot an dapat na magin timbang na kaisipan niato dapit sa satong relasyon sa Dios asin sa satong pakikiiba sa Estado. Bakong makangangalas na an mga naghihinanyog sa saiya ‘nagpoon na magngaralas sa saiya’!​—Marcos 12:17.

² Siempre, an pangenot na inaasikaso kan mga lingkod ni Jehova iyo na itao ninda sa Dios an mga bagay na sa Dios. (Salmo 116:​12-14) Minsan siring, sa paggibo nin siring dai ninda nalilingawan na sinabi ni Jesus na may mga bagay na dapat na itao ninda ki Cesar. Hinahagad kan saindang konsensia na tinokdoan sa Biblia na mapagngayongayo nindang konsideraron kun gurano an ikatatao ninda sa hinahagad ni Cesar. (Roma 13:7) Sa modernong mga panahon, dakol na abogado an nagmidbid na an kapangyarihan kan gobyerno may mga limitasyon asin na sakop nin natural na ley an mga tawo asin gobyerno saen man.

3, 4. Ano an interesanteng mga komento manongod sa natural na ley, ihinayag na ley, asin ley nin tawo?

³ Nasambitan ni apostol Pablo an natural na ley na ini kan sia sumurat manongod sa mga tawo kan kinaban: “An naaraman dapit sa Dios nahahayag dian sa sainda, huli ta ihinayag iyan nin Dios sa sainda. Huli ta an saiyang dai naheheling na mga kualidad malinaw nang naheheling poon pa sa paglalang kan kinaban padagos, huli ta sinda namamansayan paagi sa mga bagay na ginibo, minsan an saiyang daing sagkod na kapangyarihan asin pagka-Dios, kaya dai sinda nin sarahotan.” Kun mahimate sinda dian, an natural na ley mapahiro pa ngani sa konsensia kan mga dai nin pagtubod na ini. Sa siring, nagsabi pa si Pablo: “Kun an mga tawo nin mga nasyon na mayo nin ley minagibo sa saindang naturalesa nin mga bagay kan ley, an mga tawong ini, minsan ngani mayo nin ley, iyo na mismo an ley sa saindang sadiri. Sinda mismo an nagpapaheling na an ley nasusurat sa saindang puso, mantang an saindang konsensia nagpapatotoo sa kaibanan ninda.”​—Roma 1:​19, 20; 2:​14, 15.

⁴ Kan ika-18 siglo, an bantog na abogadong Ingles na si William Blackstone nagsurat: “An ley na ini nin naturalesa [natural na ley], mantang kaedad nin katawohan asin idinikta mismo nin Dios, siempre superyor sa itinataong obligasyon sa arin pa man na iba. Iyan nagtatao nin obligasyon sa bilog na globo, sa gabos na nasyon, asin sa gabos na panahon: mayo nin mga ley nin tawo na balido, kun kontra digdi.” Si Blackstone nagtaram pa dapit sa “ihinayag na ley,” na yaon sa Biblia, asin sia nagkomento: “Sa duwang pundasyon na ini, an ley nin naturalesa asin an ihinayag na ley, depende an gabos na ley nin tawo; an boot sabihon, mayo nin mga ley nin tawo na maninigong togotan na kumontra sa mga ini.” Kaoyon ini sa isinabi ni Jesus manongod sa Dios asin ki Cesar, na nasusurat sa Marcos 12:17. Malinaw, may mga bagay na dian linilimitaran nin Dios an mahahagad ni Cesar sa sarong Kristiano. Sa bagay na iyan mismo luminaog an Sanhedrin kan pagbotan ninda an mga apostol na umontok sa paghuhulit manongod ki Jesus. Huli kaini, tama an simbag kan mga apostol: “Kami kaipuhan na magkuyog sa Dios bilang namamahala kisa sa mga tawo.”​—Gibo 5:​28, 29.

“Mga Bagay na sa Dios”

5, 6. (a) Huli sa pagkamundag kan Kahadean kan 1914, ano an maninigong orog na itanom na marhay sa isip nin mga Kristiano? (b) Paano nagtatao nin ebidensia an sarong Kristiano na sia ministro?

⁵ Nangorogna poon kan 1914, kan pumoon nang mamahala bilang hade si Jehova Dios, an Makakamhan sa gabos, paagi sa Mesiyanikong Kahadean ni Cristo, na kinaipuhan na siertohon nin mga Kristiano na dai itao ki Cesar an mga bagay na sa Dios. (Kapahayagan 11:​15, 17) Daing kaagid kasuarin pa man, hinahagad ngonyan kan ley nin Dios sa mga Kristiano na magin “bakong kabtang kan kinaban.” (Juan 17:16) Huling dusay sa Dios, an saindang Paratao nin Buhay, kaipuhan na ipaheling ninda nin malinaw na bako na nindang rogaring an saindang sadiri. (Salmo 100:​2, 3) Arog kan isinurat ni Pablo, “sadiri kita ni Jehova.” (Roma 14:8) Dugang pa, sa bautismo nin sarong Kristiano, sia inoordenan bilang ministro nin Dios, kaya makasasabi sia kaiba ni Pablo: ‘An Dios an talagang nagpagin biyong kualipikado sa samo na magin mga ministro.’​—2 Corinto 3:​5, 6.

⁶ Nagsurat man si apostol Pablo: “Pinamumuraway ko an sakong ministeryo.” (Roma 11:13) Tunay na maninigo man niatong gibohon an siring. Baga man bilog na panahon o bako an pakikikabtang niato sa ministeryo, ginigirumdom niato na si Jehova mismo an nag-asignar sa sato sa satong ministeryo. (2 Corinto 2:17) Huling puedeng kustionon nin iba an satong kamugtakan, an kada dusay, bautisadong Kristiano dapat na andam na tumao nin malinaw asin positibong prueba na sia talagang ministro kan maogmang bareta. (1 Pedro 3:15) An saiyang ministeryo maninigo man na marisa sa saiyang gawe. Bilang ministro nin Dios, an Kristiano maninigong magrekomendar nin asin gibohon an malinig na moral, suportaran an pagkasararo kan pamilya, magin sadiosan, asin magpaheling nin paggalang sa ley asin orden. (Roma 12:​17, 18; 1 Tesalonica 5:15) An relasyon nin Kristiano sa Dios asin an saiyang ministeryo na itinao nin Dios iyo an pinakamahalagang mga bagay sa saiyang buhay. Dai nia puedeng butasan ini sa kahagadan ni Cesar. Malinaw, an mga iyan maninigong ibilang sa “mga bagay na sa Dios.”

“Mga Bagay na ki Cesar”

 7. Ano an reputasyon kan Mga Saksi ni Jehova kun dapit sa pagbubuhis?

⁷ Aram nin Mga Saksi ni Jehova na utang ninda an ‘pagpasakop sa superyor na mga autoridad,’ an mga namamahala sa gobyerno. (Roma 13:1) Huli kaini, kun si Cesar, an Estado, may legal na mga kahagadan, an konsensia ninda na natokdoan sa Biblia minatogot sa sainda na panigoan an mga kahagadan na ini. Halimbawa, an tunay na mga Kristiano kabilang sa pinakaarogan na mga parabuhis digdi sa daga. Sa Alemania an diaryong Münchner Merkur nagsabi manongod sa Mga Saksi ni Jehova: “Sinda an pinakasadiosan asin pinakaalistong mga parabuhis sa Republika Pederal.” Sa Italia an diaryong La Stampa nagkomento: “Sinda [an Mga Saksi ni Jehova] an pinakamaimbod na mga siudadano na mamawoton nin siisay man: sinda dai nagdudulag sa pagbuhis o naghihingoang ebitaran an bakong kombenyenteng mga ley para sa sadiri nindang pakinabang.” Ginigibo ini kan mga lingkod ni Jehova ‘huli sa saindang konsensia.’​—Roma 13:​5, 6.

 8. Mga buhis na kuarta sana daw an utang niato ki Cesar?

⁸ Pagbubuhis sana daw an “mga bagay na ki Cesar”? Bako. Ilinista ni Pablo an iba pang mga bagay, arog baga kan takot asin onra. Sa saiyang Critical and Exegetical Hand-Book to the Gospel of Matthew, an iskolar na Aleman na si Heinrich Meyer nagsurat: “Sa [mga bagay na ki Cesar] . . . dai niato sasaboton na iyan sibil na buhis sana, kundi gabos na maninigong akoon ni Cesar huli sa saiyang legal na pamamahala.” An historyador na si E. W. Barnes, sa saiyang librong The Rise of Christianity, nagkomento na an Kristiano magbubuhis kun iyan utang nia asin “aakoon man nia an gabos na iba pang obligasyon sa Estado, basta dai sia hagadan na itao ki Cesar an mga bagay na sa Dios.”

9, 10. Ano an tibaad magin pag-alangan nin Kristiano na itao ki Cesar an nanonongod sa saiya, alagad anong mga katunayan an maninigong girumdomon?

⁹ Anong mga bagay an puedeng hagadon kan Estado na dai pinagbobotan an mga bagay na tama sanang sa Dios? An iba naghona na sinda legal na makatatao ki Cesar nin kuarta sa porma nin mga buhis alagad mayo na nin iba. Tunay na dai mapapamugtak an boot ninda na itao ki Cesar an ano man na tibaad umubos nin oras na magagamit sa teokratikong mga aktibidad. Minsan siring, minsan ngani totoo na maninigo na ‘kamotan niato si Jehova na satong Dios sa bilog niatong puso, kalag, isip, asin kosog,’ linalaoman nanggad ni Jehova na kita magamit nin oras sa mga bagay na apuera sa satong banal na paglilingkod. (Marcos 12:30; Filipos 3:3) Halimbawa, an Kristianong may agom hinahatolan na magdusay nin panahon sa pagpaogma sa saiyang agom. An siring na mga aktibidad bakong maraot, alagad sinasabi ni apostol Pablo na an mga iyan “mga bagay kan kinaban” bakong “mga bagay kan Kagurangnan.”​—1 Corinto 7:​32-34; ikomparar an 1 Timoteo 5:8.

¹⁰ Dugang pa, inautorisaran ni Cristo an saiyang mga parasunod na “itao” an mga buhis, asin ini tunay na may kalabot na paggamit nin panahon na dusay ki Jehova​—mantang dusay sa paaging ini an bilog niatong buhay. Kun an promedyong buhis sa sarong nasyon 33 porsiento kan entrada (mas halangkaw iyan sa ibang nasyon), ini nangangahulogan na kada taon an ordinaryong trabahador itinatao sa Tesureriya kan Estado an sueldo nia sa laog nin apat na bulan. Sa ibang pagtaram, sa katapusan kan saiyang pagtrabaho, ginamit kan ordinaryong trabahador an mga 15 taon sa paghanap kan buhis na hinahagad ni “Cesar.” Horophoropa man an manongod sa pag-eskuela. Sa kadaklan na nasyon hinahagad kan ley na paeskuelahon nin mga magurang an saindang mga aki sa laog nin minimum na bilang nin mga taon. Laen-laen an bilang nin mga taon nin pag-eskuela sa laen-laen na nasyon. Sa kadaklan na lugar iyan halawig na panahon. Totoo, an siring na pag-eskuela parateng kapakipakinabang, alagad ta si Cesar an nagdedesisyon kun anong kabtang kan buhay nin sarong aki an dapat na gamiton sa paaging ini, asin sinusunod nin Kristianong mga magurang an desisyon ni Cesar.

Obligatoryong Serbisyo Militar

11, 12. (a) Ano an kahagadan ni Cesar sa dakol na kadagaan? (b) Ano an pagmansay nin enot na mga Kristiano sa serbisyo militar?

¹¹ An saro pang kahagadan ni Cesar sa nagkapirang kadagaan iyo an obligatoryong serbisyo militar. Sa ika-20 siglo, an areglong ini inestablisar nin kadaklan na nasyon sa mga panahon nin guerra asin nin nagkapira pati sa mga panahon nin katoninongan. Sa Pransia an obligasyon na ini dakol na taon na inapod na buhis na dugo, na an kahulogan an kada hoben na lalaki kaipuhan na andam na isakripisyo an saiyang buhay para sa Estado. Ini daw bagay na ikatatao sono sa konsensia kan mga dusay ki Jehova? Ano an pagmansay kan mga Kristiano kan enot na siglo sa bagay na ini?

¹² Minsan ngani naghingoang magin marahay na mga siudadano an pinakaenot na mga Kristiano, an saindang pagtubod iinebitar sinda sa paggadan sa iba o sa pagsakripisyo kan sadiri nindang buhay para sa Estado. An The Encyclopedia of Religion nagsasabi: “An enot na mga ama kan iglesia, kaiba si Tertuliano asin si Origen, nagpatunay na an mga Kristiano pinangaladan na gumadan, prinsipyo na uminolang sa sainda sa pagpartisipar sa hukbo nin Roma.” Sa saiyang librong The Early Church and the World, si Propesor C. J. Cadoux nagsurat: “Kisuerra sagkod kan paghade ni Marco Aurelio [161-180 C.E.], mayo nin Kristianong nagin soldados pakabautismohi.”

13. Taano an punto-de-vista nin kadaklan sa Kakristianohan dapit sa serbisyo militar ta bakong kapareho kan sa enot na mga Kristiano?

¹³ Taano ta bakong arog kaini an punto-de-vista kan mga miembro kan mga iglesia nin Kakristianohan sa mga bagay? Huli sa sarong radikal na pagkaliwat na nangyari kan ikaapat na siglo. An librong Katoliko na A History of the Christian Councils nagpapaliwanag: “An dakol na Kristiano, . . . na sakop kan mga emperador na pagano, may relihiosong mga prinsipyo mapadapit sa serbisyo militar, asin nagsayuma nanggad na magkapot nin armas, o naghale sa serbisyo militar. An Sinodo [sa Arles, na ginibo kan 314 C.E.], sa pagkonsiderar sa mga pagkaliwat na ginibo ni Constantino, nagtao kan obligasyon na an mga Kristiano kaipuhan na magserbisyo sa guerra, . . . huli ta an Iglesia nasa katoninongan (in pace) sakop nin sarong prinsipe na katood nin mga Kristiano.” Bilang resulta kan pagtalikod na ini sa mga katokdoan ni Jesus, poon kaidto sagkod ngonyan, an klero nin Kakristianohan pinarigon an boot kan saindang mga aripompon na magserbisyo sa mga hukbo kan mga nasyon, minsan ngani an nagkapira nanindogan bilang habong magsoldados huli sa konsensia.

14, 15. (a) Sa anong mga dahelan na an mga Kristiano sa nagkapirang lugar naghahagad nin iksemsion sa serbisyo militar? (b) Kun mayo nin makukuang iksemsion, anong mga prinsipyo sa Kasuratan an makatatabang sa Kristiano na makagibo nin tamang desisyon dapit sa serbisyo militar?

¹⁴ Obligado daw an mga Kristiano ngonyan na sumunod sa kadaklan sa bagay na ini? Bako. Kun an sarong nagdusay, bautisadong Kristiano nag-eerok sa sarong nasyon na may itinataong iksemsion sa serbisyo militar sa mga ministro nin relihion, puede niang aprobetsaran an probisyon na ini, ta sa katotoohan sia ministro. (2 Timoteo 4:5) An nagkapirang nasyon, kaiba na an Estados Unidos asin Australia, nagtao kan siring na iksemsion minsan sa panahon nin guerra. Asin sa panahon na toninong, sa dakol na kadagaan na may obligatoryong serbisyo militar, an Mga Saksi ni Jehova, bilang mga ministro nin relihion, tinatawan nin iksemsion. Sa siring makapadadagos sinda sa pagtabang sa mga tawo paagi sa saindang serbisyong pampubliko.

¹⁵ Pero, ano kun an Kristiano nag-iistar sa nasyon na dai nagtatao nin iksemsion sa mga ministro nin relihion? Kun siring kaipuhan siang gumibo nin personal na desisyon na sinusunod an saiyang konsensia na natokdoan sa Biblia. (Galacia 6:5) Mantang kinokonsiderar an autoridad ni Cesar, maingat niang pagtuturotimbangon kun ano an utang nia ki Jehova. (Salmo 36:9; 116:​12-14; Gibo 17:28) Gigirumdomon kan Kristiano na an tanda nin tunay na Kristiano iyo an pagkamoot sa gabos niang kapagtubod, pati an mga nag-iistar sa ibang kadagaan o an mga kabilang sa ibang tribo. (Juan 13:​34, 35; 1 Pedro 2:17) Saro pa, dai nia lilingawan an mga prinsipyo sa Kasuratan na yaon sa mga teksto na arog baga kan Isaias 2:​2-4; Mateo 26:52; Roma 12:18; 14:19; 2 Corinto 10:4; asin Hebreo 12:14.

Serbisyo Sibilyan

16. Sa nagkapirang nasyon, anong serbisyong bakong militar an hinahagad ni Cesar sa mga habong magserbisyo militar?

¹⁶ Minsan siring, may kadagaan na an Estado, minsan ngani dai nagtotogot sa iksemsion para sa mga ministro nin relihion, nagmimidbid man na an ibang tawo tibaad magsayuma sa serbisyo militar. An dakol sa kadagaan na ini may probisyon tanganing an mga tawong iyan na sinusunod an konsensia dai piriton sa serbisyo militar. Sa nagkapirang lugar an obligadong serbisyo sibilyan, arog baga nin kapakipakinabang na pagtrabaho sa komunidad, ibinibilang na bakong militar na serbisyo nasyonal. Puede daw na gumibo nin siring na serbisyo an sarong nagdusay na Kristiano? Digdi liwat, an nagdusay, bautisadong Kristiano kaipuhan na gumibo kan sadiri niang desisyon basado sa saiyang konsensia na natokdoan sa Biblia.

17. Igwa daw nin ehemplo sa Biblia para sa bakong militar na serbisyo sibilyan?

¹⁷ Minalataw na may obligatoryong serbisyo kaidtong mga panahon kan Biblia. An sarong libro sa kasaysayan nagsasabi: “Apuera sa mga buhis asin nanonongod na babayadan na hinagad sa mga taga-Judea, igwa man nin corvée [daing bayad na pagtrabaho na hinahagad kan mga autoridad sa publiko]. Ini suanoy na kaugalean sa Sirangan, na pinapagdanay kan mga autoridad na Griego asin Romano. . . . An Bagong Tipan nagsisitar man nin mga halimbawa nin corvée sa Judea, na nagpapaheling kun gurano iyan kalakop. Sono sa kaugalean na ini, inobligar kan mga soldados si Simon na taga-Cirene na pasanon an krus [hariging pasakitan] ni Jesus (Mateo 5:41; 27:32; Marcos 15:21; Lucas 23:26).”

18. Sa anong bakong militar, bakong relihiosong klase nin serbisyo sa komunidad parateng nakikokooperar an Mga Saksi ni Jehova?

¹⁸ Sa kaagid na paagi, an mga siudadano sa nagkapirang nasyon ngonyan hinahagadan kan Estado o nin lokal na mga autoridad na magpartisipar sa laen-laen na klase nin serbisyo sa komunidad. Kun beses ini para sa espesipikong trabaho, arog baga nin pagkalot nin mga bobon o paggibo nin mga tinampo; kun beses iyan regular na ginigibo, arog baga nin semanal na pakikikabtang sa paglinig sa mga tinampo, eskuelahan, o ospital. Kun an siring na serbisyo sibilyan para sa ikararahay kan komunidad asin bakong konektado sa falsong relihion o sa ibang paagi bakong kontra sa konsensia kan Mga Saksi ni Jehova, parate na sinda minakuyog. (1 Pedro 2:​13-15) Sa parate ini nagbunga nin ekselenteng patotoo asin kun beses nagpatoninong sa mga nagsasahot nin putik sa mga Saksi bilang kontra sa gobyerno.​—Ikomparar an Mateo 10:18.

19. Ano an gigibohon nin Kristiano kun hagadon sa saiya ni Cesar na gumibo nin bakong militar na serbisyo nasyonal sa laog nin sarong peryodo nin panahon?

¹⁹ Pero, ano kun hinahagad kan Estado sa Kristiano na sa sarong peryodo nin panahon gumibo nin serbisyo sibilyan na kabtang nin serbisyo nasyonal na sakop nin sarong administrasyon na sibilyan? Digdi liwat, an mga Kristiano kaipuhan na gumibo kan sadiri nindang desisyon basado sa may kaaraman na konsensia. “Kita gabos matindog sa atubangan kan trono nin paghokom nin Dios.” (Roma 14:10) An mga Kristiano na napapaatubang sa sarong kahagadan ni Cesar maninigong mapagngayongayong pag-adalan an bagay asin horophoropon iyan.a Tibaad madonong man na ipakipag-olay an bagay sa maygurang na mga Kristiano sa kongregasyon. Pakatapos kaini kaipuhan na gibohon an personal na desisyon.​—Talinhaga 2:​1-5; Filipos 4:5.

20. Anong mga hapot asin prinsipyo sa Kasuratan an nakatatabang sa Kristiano na mangatanosan dapit sa bakong militar na nasyonal na serbisyo sibilyan?

²⁰ Mantang nagsisiyasat manongod dian, kokonsideraron nin mga Kristiano an nagkapirang prinsipyo sa Biblia. Sinabi ni Pablo na kita kaipuhan na “magkuyog sa mga gobyerno asin autoridad bilang mga namamahala, . . . magin andam para sa gabos na marahay na gibo . . . magin makatanosan, nagpapaheling nin bilog na kahoyoan sa gabos na tawo.” (Tito 3:​1, 2) Kadungan kaiyan, marahay na siyasaton nin mga Kristiano an sinasabing trabaho sibilyan. Kun aakoon ninda iyan, mapagdadanay daw ninda an Kristianong neutralidad? (Miqueas 4:​3, 5; Juan 17:16) Ilalabot daw sinda kaiyan sa falsong relihion? (Kapahayagan 18:​4, 20, 21) An paggibo daw kaiyan oolangon sinda o lilimitaran sinda nin sobra sa pag-otob sa saindang Kristianong mga paninimbagan? (Mateo 24:14; Hebreo 10:​24, 25) Sa ibong na kampi, makapadadagos daw sinda sa espirituwal na pag-oswag, tibaad nakikikabtang pa ngani sa bilog na panahon na ministeryo mantang ginigibo an hinahagad na serbisyo?​—Hebreo 6:​11, 12.

21. Ano man an saiyang desisyon, ano an maninigong magin pagmansay kan kongregasyon sa sarong tugang na inaatubang an dapit sa bakong militar na nasyonal na serbisyo sibilyan?

²¹ Ano kun an sadiosan na mga simbag kan Kristiano sa siring na mga hapot magdara sa saiya sa konklusyon na an nasyonal na serbisyo sibilyan “marahay na gibo” na magigibo nia bilang pagkuyog sa mga autoridad? Iyan desisyon nia sa atubangan ni Jehova. An nombradong kamagurangan asin iba pa maninigo na lubos na igalang an konsensia kan tugang asin padagos siang ibilang na sarong Kristiano na nasa marahay na kamugtakan. Minsan siring, kun pinaghohona nin Kristiano na dai nia magigibo an serbisyo sibilyan na ini, an paninindogan nia maninigo man na igalang. Sia magdadanay man na nasa marahay na kamugtakan asin maninigong umako nin mamomoton na pagsuportar.​—1 Corinto 10:29; 2 Corinto 1:24; 1 Pedro 3:16.

22. Ano man na situwasyon an napapaatubang sa sato, ano an padagos niatong gigibohon?

²² Bilang mga Kristiano dai kita maontok na itao “sa saiya na naghahagad nin onra, an siring na onra.” (Roma 13:7) Igagalang niato an marahay na areglo asin maghihingoa kitang magin matoninong, makinuyog sa ley na mga siudadano. (Salmo 34:14) Puede pa ngani kitang mamibi “manongod sa mga hade asin sa gabos na nasa halangkaw na katongdan” kun an mga tawong ini hinahagadan na gumibo nin mga desisyon na nakaaapektar sa satong Kristianong pamumuhay asin gibohon. Bilang resulta kan satong pagtao ki Cesar kan mga bagay na ki Cesar, kita naglalaom na “makapamuhay nin tiwasay asin toninong na may lubos na diosnon na debosyon asin kapormalan.” (1 Timoteo 2:​1, 2) Orog sa gabos, magpapadagos kitang ihulit an maogmang bareta kan Kahadean bilang an solamenteng paglaom nin katawohan, na maimbod na itinatao sa Dios an mga bagay na sa Dios.

[Nota sa ibaba]

Ikapaliliwanag daw Nindo?

◻ Sa pagtimbang kan saiyang mga relasyon ki Cesar asin ki Jehova, ano an enot na aasikasohon nin Kristiano?

◻ Ano an utang niato ki Jehova na dai niato noarin man ikatatao ki Cesar?

◻ Ano an nagkapirang bagay na tama na itao niato ki Cesar?

◻ Anong mga teksto an nakatatabang sa sato na gumibo nin tamang desisyon mapadapit sa obligatoryong serbisyo militar?

◻ Anong nagkapirang bagay an dapat na girumdomon kun kita apodon para sa bakong militar na nasyonal na serbisyo sibilyan?

◻ Mapadapit ki Jehova asin ki Cesar, ano an padagos na ginigibo niato?

[Retrato sa pahina 16, 17]

Sinabihan kan mga apostol an Sanhedrin: “Kami kaipuhan na magkuyog sa Dios bilang namamahala kisa sa mga tawo”