Liwaton an Isip Asin Paliwanagon an Puso
“Kaya ako nagsasabi kaini asin nagpapatotoo sa Kagurangnan, na dai na kamo maglakaw siring sa paglakaw kan mga nasyon.”—EFESO 4:17.
1. Ano an nagigibo kan satong isip asin puso para sato?
AN ISIP asin an puso duwa sa pinakamakangangalas na mga abilidad na yaon sa mga tawo. Minsan ngani an pagpunsionar kan mga iyan dai mabilang, iyan mismo napapalaen sa kada indibiduwal. An satong personalidad, pagtaram, gawe, emosyon, asin mga pamantayan sa buhay gabos naaapektaran na gayo kan paagi kan pagpunsionar kan satong isip asin puso.
2, 3. (a) Paano ginagamit kan Biblia an mga terminong “puso” asin “isip”? (b) Taano ta kaipuhan kitang magin interesado manongod sa puso asin sa isip?
2 Sa Biblia, an “puso” sa pankagabsan ipinanonongod sa motibasyon, mga emosyon, asin panlaog na namamatean, asin an “isip” sa intelihensia asin kakayahan sa pag-isip. Pero bako sindang separado. Halimbawa, dinagka ni Moises an mga Israelita na: “Girumdomon mo sa saimong puso [nota sa ibaba, “girumdomon mo sa saimong isip”] na si Jehova iyo an tunay na Dios.” (Deuteronomio 4:39) Sa mga eskriba na nagpapakana tumang saiya, si Jesus nagsabi: “Tadaw ta nag-iisip kamo nin maraot sa saindong puso?”—Mateo 9:4; Marcos 2:6, 7.
3 Ipinaheheling kaini na konektadong marhay an isip asin an puso. Sinda nagtitinabangan, na kun minsan nagdidinamayan an kada saro na gumibong magkaibanan, alagad parateng nagdidinaogan sa pagmamaigot na mangibabaw. (Mateo 22:37; ikomparar an Roma 7:23.) Sa dahelan na ini, tanganing makamit an pag-oyon ni Jehova, bako sanang kaipuhan niatong siertohon an kamugtakan kan satong isip asin puso kundi kaipuhan man niatong sanayon sinda na gumibo nin magkaibanan, na dumuman sa parehong direksion. Kaipuhan na liwaton an isip asin paliwanagon an puso niato.—Salmo 119:34; Talinhaga 3:1.
“Siring sa Paglakaw kan mga Nasyon”
4. (a) Paano inimpluwensiahan ni Satanas an isip asin puso nin mga tawo, asin ano an resulta?
4 Si Satanas eksperto sa pandadaya asin pagkontrol. Aram nia na tanganing makontrol an mga tawo, kaipuhan na patamaan nia an saindang isip asin puso. Poon pa sa kapinonan kan kasaysayan nin tawo, ginagamit na nia an laen-laen na kasangkapan tanganing magibo iyan. Bilang resulta, “an bilog na kinaban namumugtak sa kapangyarihan kan maraot.” (1 Juan 5:19) An totoo, mapangganang marhay na naimpluwensiahan ni Satanas an puso asin isip kan mga tawo kan kinaban kaya sinasabi kan Biblia na sinda “maraot asin bikong kapag-arakian.” (Filipos 2:15) Malinaw na sinabi ni apostol Pablo an kamugtakan kan puso asin isip kan maraot asin bikong kapag-arakian na iyan, asin an saiyang mga tataramon nagsiserbing patanid sa sato gabos ngonyan. Halimbawa, tabi basahon an Efeso 4:17-19, asin ikomparar iyan sa mga tataramon ni Pablo sa Roma 1:21-24.
5. Taano ta nagsurat si Pablo nin mapuwersang sadol sa mga taga-Efeso?
5 Masasabotan niato kun taano ta sinurat ni Pablo an siring kamapuwersang mga tataramon sa mga Kristiano sa Efeso kun girumdomon ta na an siudad bantog sa hababaon na moral asin paganong pagsamba sa ladawan. Minsan ngani an mga Griego igwang bantog na mga madonong asin pilosopo, garo baga an Griegong edukasyon nagtao sa kadakol na tawo nin mas dakulang kakayahan para sa maraot, asin ginibo sana sinda kan saindang kultura na magin mas eksperto sa saindang mga bisyo. Nahadit na gayo si Pablo sa saiyang mga kapwa Kristiano na namumuhay sa siring na palibot. Aram nia na kadakol sainda na dating mga tawo kan mga nasyon asin “naglakaw sono sa palakaw nin mga bagay kan kinaban na ini.” Pero ngonyan inako na ninda an katotoohan. An saindang isip naliwat na, asin an saindang puso naliwanagan na. Orog sa gabos, boot ni Pablo na sinda “maglakaw nin angay sa pag-apod.”—Efeso 2:2; 4:1.
6. Taano ta kaipuhan kitang magin interesado sa mga tataramon ni Pablo?
6 Pareho an situwasyon ngonyan. Nabubuhay man kita sa kinaban na biko an mga pamantayan, bagsak an moral, asin falso an relihiyosong mga gawe. Kadakol sato an dating namuhay sono sa palakaw nin mga bagay kan kinaban na ini. An iba sa sato kaipuhan na dayupot na makiasosyar sa mga kinabanon sa aroaldaw. An iba nag-iistar sa mga pamilyang may kinabanon na espiritu. Kaya mahalaga na masabotan ta an kahulogan kan mga tataramon ni Pablo asin makinabang sa saiyang sadol.
Daing Kamanungdanan Asin Madiklom na Isip
7. Ano an boot sabihon ni Pablo sa mga tataramon na “pagigin daing kamanungdanan kan saindang isip”?
7 Tanganing matawan nin makosog na suporta an saiyang sadol na an mga Kristiano “dai na . . . maglakaw siring sa paglakaw kan mga nasyon,” enot na sinambit ni Pablo an “pagigin daing kamanungdanan kan saindang isip.” (Efeso 4:17) Ano an boot sabihon kaiyan? An tataramon na trinadusir na “pagigin daing kamanungdanan,” sono sa The Anchor Bible, “nangangahulogan nin kadaihan nin halaga, kadaihan nin pakinabang, pagigin basang sana, karungawan, pagigin mayong katuyohan, asin pagkabigo.” Kaya itinotokdo ni Pablo na an kabantugan asin kamurawayan kan Griego asin Romanong kinaban tibaad garo baga kahangahanga pero an pag-aabot dian tunay na daing halaga, rungaw, asin mayong katuyohan. An mga biyong nagmamawot nin kabantugan asin kamurawayan sa katapustapusi mayong makukua kundi kabigoan asin pagkadisganar. An iyo man sanang prinsipyo totoo sa kinaban ngonyan.
8. Sa anong mga paagi mayong kamanungdanan an mga paghihingoa kan kinaban?
8 Igwa an kinaban nin mga madonong asin nasa posisyon na dinodolok nin mga tawo para sa mga simbag sa hararom na mga hapot na siring kan ginikanan asin katuyohan nin buhay asin an padudumanan nin katawohan. Pero anong pagmansay asin giya an ikatatao ninda? An ateismo, agnosticismo, ebolusyon, asin an kadakol pang ibang nakariribaraw asin nagkokorontrahan na ideya asin teoriya na dai man nakapaliliwanag arog kan mga rituwal asin superstisyon kan nakaagi. Garo nagtatao man an dakol na kinabanon na paghihingoa nin dakol na satispaksion asin pagkakontento. Nagtataram an mga tawo manongod sa kapangganahan asin nagibo sa siensia, arte, musika, karawat, politika, asin iba pa. Naoogma sinda sa saindang minalihis sanang panahon nin kamurawayan. Minsan siring, an kasaysayan asin an mga libro na naglalaman nin darakulang nahaman nin mga tawo ngonyan pano-pano nin nalingawan nang mga eroe. An gabos na ini kadaihan sana nin halaga, kadaihan nin pakinabang, pagigin basang sana, karungawan, pagigin daing katuyohan, asin kabigoan.
9. Anong daing pakinabang na mga paghihingoa an inatubang nin dakol?
9 Sa pagmidbid sa pagkadaing kamanungdanan kan siring na mga paghihingoa, kadakol kan nag-atubang sa materyalistikong mga paghihingoa—na nagtitipon nin kuwarta asin kinukua an mga bagay na mababakal nin kuwarta—asin ginigibo an mga paghihingoang ini na saindang pasohan sa buhay. Kombensido sinda na an kaogmahan naggigikan sa kayamanan, mga rogaring, asin paghanap nin kasingawan. Bako sanang ibinubugtak ninda an saindang isip dian kundi andam man sindang isakripisyo an gabos na bagay—salud, pamilya, pati konsensia. Ano an resulta? Imbes na magin kontento, “sinaksak [ninda] an bilog nindang sadiri nin dakol na kakologan.” (1 Timoteo 6:10) Bakong makangangalas na dinagka ni Pablo an saiyang mga kapwa Kristiano na umontok sa paglakaw siring sa ginigibo kan mga nasyon huli sa pagigin daing kamanungdanan kan siring na kaisipan.
10. Paano an mga tawo sa kinaban “nasa kadikloman sa isip”?
10 Tanganing ipaheling na an kinaban mayo nin ano man na dapat kaorihan o arogon, sunod na sinabi ni Pablo na “sinda nasa kadikloman sa isip.” (Efeso 4:18) Siyempre, an kinaban may intelihente asin madonong na mga tawo sa haros gabos na langtad nin aktibidad. Minsan siring, sinabi ni Pablo na sinda nasa kadikloman nin isip. Taano? An saiyang komento bakong manongod sa saindang kakayahan sa isip o mga abilidad. An terminong “isip” puwede man na mangahulogan na sentro kan pakasabot nin tawo, an lugar nin pagsabot, an panlaog na tawo. Sinda yaon sa kadikloman huli ta mayo sinda nin naggigiyang liwanag o sentido nin direksion sa saindang mga aktibidad. Ini maheheling sa saindang ribaraw na sentido nin tama asin sala. Tibaad isipon nin mga tawo na an mentalidad ngonyan na daing pakiaram, minsan-ano-puwede naliwanagan, pero iyan talagang madiklom na kaisipan, sono ki Pablo. Sa espirituwal na pagtaram, sinda naghahapihap sa biyong kadikloman.—Job 12:25; 17:12; Isaias 5:20; 59:6-10; 60:2; ikomparar an Efeso 1:17, 18.
11. Ano an dahelan kan kadikloman sa isip kan kinaban?
11 Taano ta an mga tawo puwedeng magin intelihente, pinakamadonong pa ngani, sa kadakoldakol na bagay alagad nasa espirituwal na kadikloman pa man giraray? Itinao sato ni Pablo an simbag sa 2 Corinto 4:4: “Binuta kan dios kan palakaw na ini nin mga bagay an isip kan mga dai nagtutubod, tanganing an liwanag kan mamuraway na maogmang bareta manongod ki Cristo, na iyo an ladawan nin Dios, dai sumirang.” Mahalaga nanggad na bendisyon na idtong mga nag-ako kan mamuraway na maogmang bareta naliwat na sa isip asin naliwanagan an puso!
Mangmang Asin Matagas na Puso
12. Sa anong paagi na an kinaban “suhay sa buhay na gikan sa Dios”?
12 Tanganing matabangan kitang orog pang masabotan kun taano ta kaipuhan na maliwat an isip asin maliwanagan an puso niato, dinara ni apostol Pablo an satuyang atension sa katunayan na an dalan kan kinaban “suhay sa buhay na gikan sa Dios.” (Efeso 4:18) Bako man na dai na nagtutubod sa Dios an mga tawo o na sinda biyo nang daing dios. Sarong lalaking kolumnista sa diaryo an nagpahayag nin arog kaini: “Imbes na daing dios, gumibo kita nin bagong termino: kulang-Dios. An kulang-Dios na mga tawo boot na omawon asin midbidon huli sa pagtubod sa Dios mantang kaiba kaini saindang itinatago Sia sa sarong kahon, na Sia pinaluluwas sana kun Domingong aga asin nungka Siang tinotogotan na impluwensiahan an saindang politikal na pagmansay sa kinaban o an saindang personal na buhay sa pag-oltanan nin mga Domingo. [Sinda] minsan paano nagtutubod sa Dios pero dai naniniwala na Sia may dakol na masasabi dapit sa modernong sosyedad.” Arog kaini an pagkasabi ni Pablo sa saiyang surat sa mga taga-Roma: “Minsan ngani sinda nakamimidbid sa Dios, sinda dai nagpamuraway saiya bilang Dios ni na sinda nagpasalamat sa saiya.” (Roma 1:21) Aroaldaw naheheling ta an mga tawo na nabubuhay na dai man lamang nag-iisip sa Dios. Sierto nanggad, dai sinda nagtataong onra o pagpasalamat saiya.
13. Ano an “buhay na gikan sa Dios”?
13 An mga tataramon na “buhay na gikan sa Dios” makahulogan. Orog na ipinaheheling kaiyan kun paano an mental asin espirituwal na kadikloman riniribaraw an sentido nin mga pamantayan nin mga tawo. An tataramon sa Griego na trinadusir digdi na “buhay” bakong biʹos (na kinuanan kan mga tataramon na arog kan “biolohiya,” “biograpiya”), na nangangahulogan na dalan nin buhay, o paagi nin pamumuhay. Imbes, iyan zo·eʹ (na kinuanan kan mga tataramon na arog kan “su,” “zoolohiya”). Iyan nangangahulogan na “buhay bilang prinsipyo, buhay sa lubos na sentido, buhay na yaon sa Dios. . . . Gikan sa buhay na ini na an tawo nagin suhay bilang padusa sa Pagkakasala,” sono sa Vine’s Expository Dictionary of Old and New Testament Words. Kaya sinasabi sato ni Pablo na an mental asin espirituwal na kadikloman bako sanang dinara an mga tawo kan kinaban sa pagkalapa sa laman kundi ibinulag man sinda sa paglaom sa buhay na daing katapusan na itinatao nin Dios. (Galacia 6:8) Taano ta siring? Ipinadagos na sabihon sato ni Pablo an mga dahelan.
14. Ano an sarong dahelan kun taano ta an kinaban suhay sa buhay na gikan sa Dios?
14 Enot sa gabos, sinabi nia na iyan “huli sa kamangmangan na nasa sainda.” (Efeso 4:18) An frase na “nasa sainda” nagdodoon na an kamangmangan bakong huli sa kakulangan nin oportunidad kundi sa tuyong pagsayuma sa kaaraman sa Dios. An iba pang traduksion kan fraseng ini iyo an: “saindang kanaturalan nang pagsayuma na mamidbid an Dios” (The Anchor Bible); “mayo nin kaaraman huli ta pininto ninda an saindang puso dian” (Jerusalem Bible). Huli ta sinayumahan ninda, o tuyong isinikwal, an tamang kaaraman sa Dios, mayo sinda nin basihan para sa pagkakamit kan klase nin buhay na iinaalok ni Jehova sa mga naggigibo nin pagtubod sa saiyang Aki, na nagsabi: “Ini nangangahulogan nin buhay na daing katapusan, an saindang pagkua nin kaaraman dapit saimo, na iyo sanang tunay na Dios, asin sa saro na saimong sinugo, si Jesu-Cristo.”—Juan 17:3; 1 Timoteo 6:19.
15. Ano an nakakokontribuwir sa pagigin suhay kan kinaban na ini sa buhay na gikan sa Dios?
15 Sono ki Pablo, an saro pang dahelan na an kinaban sa kabilogan suhay sa buhay na gikan sa Dios, iyo an “katagasan kan saindang puso.” (Efeso 4:18) Digdi an “katagasan” sa pangenot nangangahulogan na pagtagas, na garo baga natatakopan nin mga kubal. Gabos kita nakaaaram kun paano an kubal nagdadakula. Enot an kublit tibaad malomoy asin sensitibo, alagad kun paorootro iyan na naiipit o nagigisgisan, iyan minatagas asin minahibog, na nagigin kubal. Dai na iyan nakamamate nin kolog. Siring man, an mga tawo dai namundag na may matagas o may kubal na puso na huli kaiyan automatiko sindang dai nang pakamate sa Dios. Pero huli ta nabubuhay kita sa kinaban asin naiimpluwensiahan kan espiritu kaiyan, dai maghahaloy an puso magkakaigwa nin kubal o matagas kun dai iyan iingatan. Kaya si apostol Pablo nagpatanid: “Mag-ingat kamo . . . na tibaad an siisay man sa saindo mapatagas kan mapandayang kapangyarihan nin kasalan.” (Hebreo 3:7-13; Salmo 95:8-10) Kaya mahalaga nanggad na kita magdanay na naliwat an isip asin naliwanagan an puso!
“Nawaran Na kan Gabos na Pagmate sa Moral”
16. Ano an kaaabtan kan mental na kadikloman kan kinaban asin pagigin suhay sa buhay na gikan sa Dios?
16 An kaaabtan kan siring na kadikloman asin pagigin suhay binilog sa dugang na mga tataramon ni Pablo: “Mantang nawaran na kan gabos na pagmate sa moral, sinda nagpangana na kan saindang sadiri sa malaswang gawe sa paggibo nin gabos na klaseng kaatian na may kapasloan.” (Efeso 4:19) An mga tataramon na “mantang nawaran na kan gabos na pagmate sa moral” literal na nangangahulogan na “nagpondo nang makamate nin kolog,” moral na kolog. Iyan an nangyayari sa pusong may kubal. Oras na pumondo iyan na makamate nin kolog nin konsensia asin nin pakamate nin paninimbagan sa atubang nin Dios, mayo na nin pagpopogol. Kaya sinabi ni Pablo na “sinda nagpangana na kan saindang sadiri” sa malaswang gawe asin kaatian. Iyan ginusto, tuyong ginibo. Sa Biblia, an “malaswang gawe” nangangahulogan nin bastos, daing sopog na ugale, paglapastangan sa ley asin autoridad. Siring man, kabale sa “gabos na klaseng kaatian” bako sana an seksuwal na mga kalaswaan kundi pati an bikong mga bagay na ginigibo sa ngaran nin relihiyon, arog baga kan mga rituwal sa pagigin mainaki asin mga seremonya na ginigibo sa templo ni Artemis sa Efeso, na aram na marhay kan mga parabasa ni Pablo.—Gibo 19:27, 35.
17. Taano ta sinabi ni Pablo na an mga tawo na nawaran na kan gabos na pagmate sa moral nagkakasala na “may kapasloan”?
17 Garo baga an dai mapogolan na pagpangana sa malaswang gawe asin gabos na klaseng kaatian bako pang gayong maraot, idinugang ni Pablo na an siring na mga tawo minagaweng “may kapasloan.” Kun an mga tawong igwa pa nin pakamate sa moral makaginibo nin kasalan, sinda minsan kadikit tibaad makamate nin pagbasol asin magmaigot na dai na iyan otrohon. Pero idtong mga “nawaran na kan gabos na pagmate sa moral” nagkakasalang “may kapasloan” (“asin nagmamawot pa nin dakol,” The Anchor Bible). Galaga sindang minalaog sa parikas nang parikas na pagkaholog sagkod na sinda ikatalbong sa pinakahararom na kabikoan—asin isipon nindang normal iyan. Gurano katamang paglaladawan kan “kabotan kan mga nasyon.”—1 Pedro 4:3, 4.
18. Sa pagsumaryo, anong paglaladawan an itinao ni Pablo dapit sa mental asin espirituwal na kamugtakan kan kinaban?
18 Kaya sa tolo sanang bersikulo, sa Efeso 4:17-19, ihinayag ni Pablo an tunay na moral asin espirituwal na kamugtakan kan kinaban. Idinoon nia na an mga ideya asin teoriya na ilinakop kan kinabanon na mga madonong asin an daing ontok na pagmamaigot sa kayamanan asin kasingawan biyong daing kamanungdanan. Ipinaliwanag nia na huli sa mental asin espirituwal na kadikloman, an kinaban yaon sa moral na kumonoy, na padagos na nag-iirarom. Sa katapustapusi, huli sa sadiring gibong kamangmangan asin katagasan, an kinaban nagin nang daing paglaom na suhay sa buhay na gikan sa Dios. Sierto nanggad, may marahay kitang mga dahelan na dai na maglakaw siring sa paglakaw kan mga nasyon!
19. Ano pang mahahalagang hapot an kaipuhan na pag-olayan?
19 Mantang an kadikloman sa isip asin puso an dahelan na an kinaban nagin suhay ki Jehova Dios, paano niato mahahale an gabos na kadikloman sa satong isip asin puso? Iyo, ano daw an satong magigibo tanganing makapadagos kitang maglakaw bilang mga aki nin liwanag asin magdanay sa pag-oyon nin Dios? Pag-oolayan ini sa masunod na artikulo.
Ikapaliliwanag daw Nindo?
◻ Ano an nakapahiro sa mapuwersang sadol ni Pablo sa Efeso 4:17-19?
◻ Taano an mga paglakaw kan kinaban ta daing kamanungdanan asin nasa kadikloman?
◻ Ano an kahulogan kan mga tataramon na “suhay sa buhay na gikan sa Dios”?
◻ Ano an mga kaaabtan nin madiklom na isip asin matagas na puso?
[Mga ritrato sa pahina 9]
An Efeso bantog sa hababaon na moral asin pagsamba sa ladawan
1. Romanong gladiador sa Efeso
2. Mga kagabaan kan templo ni Artemis
3. Teatro sa Efeso
4. Artemis na taga-Efeso, diosa nin pagigin mainaki
[Ritrato sa pahina 10]
Ano an ikaaalok na kaaraman kan mga nasa posisyon sa kinaban?
Si Nero
[Credit Line]
Musei Capitolini, Roma