Makikinabang daw Kamo sa mga Tipan nin Dios?
“‘Paagi sa saimo an gabos na nasyon bebendisyonan.’ Kaya an gabos na nagdadanay sa pagtubod binibendisyonan sa kaibanan kan maimbod na si Abraham.”—GALACIA 3:8, 9.
1. Ano an ipinaheheling nin kasaysayan na epekto nin dakol na paghade?
“MATINAONG [o, naliwanagan na] mga hadeng maringis”an apod sa ibang namomoon sa Europa kan ika-18 siglo. Sinda ‘may marahay na intension na pamahalaan an saindang banwaan na may sa-amang kabootan, alagad ta nasudya an saindang mga plano asin daing nangyari sa saindang mga reporma.’a (The Encyclopedia Americana) Ini pangenot na dahelan kan mga rebolusyon na dai nahaloy nakalakop sa Europa.
2, 3. Paano napapalaen si Jehova sa mga hadeng tawo?
2 Laen nanggad si Jehova sa daing kasiertohan na mga hadeng tawo. Madali niatong maheheling an makuring pangangaipo nin tawo nin pagkaliwat na sa katapustapusi magbubunga nin tunay na mga remedyo sa inhustisya asin kasakitan. Alagad dai kita kaipuhan na mahadit na an mga paghiro nin Dios na papangyarihon ini depende sa kapritso. Sa libro na may pinakamahiwas na sirkulasyon sa kinaban, saiyang ipinasurat an saiyang panuga na tawan nin nagdadanay na mga bendisyon an may pagtubod na katawohan. Ini minsan ano an dating nasyonalidad, rasa, inadalan, o sosyal na kamugtakan nin mga tawo. (Galacia 3:28) Alagad ta masasarigan daw nindo ini?
3 Kinotar ni apostol Pablo an kabtang kan garantiya na itinao nin Dios ki Abraham: “Sa katotoohan sa bendisyon bebendisyonan ta ka.” Idinugang ni Pablo na mantang “dai mangyayaring magputik an Dios,” kita puwe-deng “magkaigwa nin masarig na pagpakosog na mangapot sa paglaom na ibinugtak sa atubangan niato.” (Hebreo 6:13-18) An pagsarig niato sa mga bendisyon na iyan mapakokosog pa kan pagrisa sa pagkaareglado kan pagbugtak nin Dios sa pasisikadan kan pag-otob dian.
4. Paano ginamit nin Dios an laen-laen na tipan tanganing maotob an saiyang katuyohan?
4 Nasabotan na niato na an Dios nakipagtipan ki Abraham manongod sa sarong banhi na gagamiton sa pagbendisyon sa “gabos na nasyon sa daga.” (Genesis 22:17, 18) An mga Israelitas nagin banhi sa laman, alagad sa mas mahalagang espirituwal na sentido, si Jesu-Cristo napatunayan na iyo an pangenot na kabtang kan banhi ni Abraham. Si Jesus iyo man an Aki, o Banhi, kan Orog na Dakulang Abraham, si Jehova. An mga Kristiano na “rogaring ni Cristo” minakompuwesto sa sekondaryong kabtang kan banhi ni Abraham. (Galacia 3:16, 29) Pakagiboha kan tipan ki Abraham, temporaryong idinagdag nin Dios an tipan kan Pagboot sa nasyon nin Israel. Pinatunayan kaiyan na an mga Israelitas mga parakasala na nagkakaipo nin permanenteng saserdote asin sangkap na atang. Iningatan kaiyan an linya kan Banhi asin nakatabang na ipamidbid sia. Ipinaheling man kan tipan kan Pagboot na an Dios mapaluwas nin sarong nasyon nin mga hade-saserdote. Mantang yaon pa an Pagboot, an Dios nakipagtipan ki David na magkaigwa nin dinastiya nin mga hade sa Israel. An tipan ki David para sa Kahadean nagtokdo man sa saro na magkakaigwa nin permanenteng paghade sa daga.
5. Anong mga hapot o problema an kaipuhan pang mahusay?
5 Pero, may mga bagay o katuyohan an mga tipan na ini na garo baga bakong kompleto o kaipuhan na linawon. Halimbawa, kun an maabot na Banhi magigin hade sa linya ni David, paano sia magigin permanenteng saserdote na labi pa an gigibohon kisa nakaaging mga saserdote? (Hebreo 5:1; 7:13, 14) Labi pa daw sa limitado sanang sakop sa daga an mapaghahadean kan Hadeng ini? Paano an sekondaryong kabtang kan banhi makakuwalipikar na makabilang sa pamilya kan Orog na Dakulang Abraham? Asin dawa pa sinda makuwalipikar, ano an paghahadean ninda, mantang an kadaklan na miembro bakong gikan ki David? Helingon niato kun paano an Dios guminibo nin legal na mga paagi sa porma nin dagdag pang mga tipan na mahusay sa mga hapot na ini, na nagbubukas kan dalan para sa satong daing sagkod na bendisyon.
Tipan Para sa Langitnon na Saserdote
6, 7. (a) Sono sa Salmo 110:4, ano pang dugang na tipan an inestablisar nin Dios? (b) Anong impormasyon an nakatatabang sato na masabotan an dagdag na tipan na ini?
6 Arog kan nasabotan niato, sa laog kan tipan kan Pagboot, an Dios nakipagtipan ki David para sa sarong gikan (banhi) na permanenteng maghahade sa sarong daganon na kahadean. Alagad ipinahayag man ni Jehova ki David na madatong an sarong magdadanay na saserdote. Si David nagsurat: “Suminumpa si Jehova (asin dai sia magbabasol): ‘Ika saserdote sagkod lamang sono sa orden ni Melquisedec!’” (Salmo 110:4) Ano an nasa likod kan sumpang ini nin Dios na garo man sana personal na tipan sa pag-oltanan ni Jehova asin kan maabot na Saserdote?
7 Si Melquisedec hade sa suanoy na Salem, na minalataw na sa lugar na kan huri tinogdokan kan siudad nin Jerusalem (ngaran na iiniba an “Salem”). An kasaysayan kan relasyon sa saiya ni Abraham nagtatampok kan bagay na sia hade na nagsasamba sa “Kaharohalangkaweng Dios.” (Genesis 14:17-20) Pero, an tataramon nin Dios sa Salmo 110:4 nagpapaheling na si Melquisedec saro man na saserdote, na ginigibo siang pambihira. Sia pareho hade asin saserdote, asin sia naglingkod sa lugar na kan huri duman ginibo kan mga hade gikan ki David asin kan mga saserdoteng Levita an saindang mga trabaho na inareglo nin Dios.
8. Kiisay ginibo an tipan na ini para sa sarong saserdote na arog ni Melquisedec, asin may anong resulta?
8 Tinatawan kita ni Pablo nin dagdag na mga detalye manongod sa tipan na ini para sa sarong saserdote na kapareho ni Melquisedec. Halimbawa, sinasabi nia na si Jesu-Cristo an “inapod nin Dios na halangkaw na saserdote sono sa orden ni Melquisedec.” (Hebreo 5:4-10; 6:20; 7:17, 21, 22) Minsan ngani malinaw na si Melquisedec may mga magurang, mayo nin rekord kan saiyang linahe. Kaya imbes na manahon ni Jesus an katongdan na saserdote sono sa nasusurat na linahe gikan ki Melquisedec, an pagkanombra sa saiya direktang hale sa Dios. An pagkasaserdote ni Jesus dai itatao sa sarong kasalihid, ta “sia nagdadanay na saserdote sagkod lamang.” Ini totoo, ta an mga pakinabang kan saiyang paglilingkod bilang saserdote daing sagkod. Tunay na kita mapalad sa pagkaigwa nin saserdote na “lubos na makapagliligtas duman sa mga minadolok sa Dios paagi sa saiya” asin makapagtotokdo patin makagigiya sa mga maimbod sagkod lamang.—Hebreo 7:1-3, 15-17, 23-25.
9, 10. Paano an kaaraman sa ikalimang tipan na ini nagpapahiwas kan satong pakasabot sa kun paano maootob an katuyohan nin Dios?
9 An saro pang mahalagang bagay iyo na an katongdan ni Jesus bilang Hade-Saserdote bako sanang sa daga. Sa iyo man sanang konteksto na saiyang nasambitan an tipan na ini para sa saserdote na kapareho ni Melquisedec, si David nagsurat: “An sabi ni Jehova sa sakong Kagurangnan: ‘Tumukaw ka sa sakong too sagkod na ibugtak ko an saimong mga kaiwal na tongtongan kan saimong mga bitis.’” Kaya maheheling niato na si Jesus—an Kagurangnan ni David—magkakaigwa nin Lugar sa langit kaiba ni Jehova, na nangyari kan sia sumakat sa langit. Gikan sa langit, si Cristo makapagkakapot nin kapangyarihan kaiba kan saiyang Ama sa pagdaog sa mga kaiwal asin sa paghokom.—Salmo 110:1, 2; Gibo 2:33-36; Hebreo 1:3; 8:1; 12:2.
10 Kaya, paagi sa pakaaram manongod sa ikalimang tipan na ini, igwa kita nin mas mahiwas na pagmansay sa areglado, kompletong paagi nin pag-otob ni Jehova sa saiyang katuyohan. Pinatutunayan kaiyan na an pangenot na kabtang kan banhi magigin man saserdote sa langit asin na an saiyang autoridad bilang Hade-Saserdote sakop an uniberso.—1 Pedro 3:22.
An Bagong Tipan Asin an Sekondaryong Kabtang kan Banhi
11. Anong mga komplikasyon an yaon kun manongod sa sekondaryong kabtang kan banhi?
11 Kan pag-olayan niato sa enotan an tipan ki Abraham, naaraman niato na si Jesus nagin an pangenot na kabtang kan banhi paagi sa diretso sa laman. Sia direktang guminikan sa patriarkang si Abraham, asin bilang sangkap na tawo, sia inaakong Aki kan Orog na Dakulang Abraham. Alagad, kumusta man an mga tawo na igwa kan pribilehiyo na magin an sekondaryong kabtang kan banhi ni Abraham, “mga paramana mapadapit sa panuga”? (Galacia 3:29) Mantang bakong sangkap, na kabtang kan pamilya kan parakasalang si Adan, sinda bakong kuwalipikado na makabilang sa pamilya ni Jehova, an Orog na Dakulang Abraham. Paano mahahale an kaolangan na pagkabakong sangkap? Iyan imposible sa mga tawo, pero iyan bakong imposible sa Dios.—Mateo 19:25, 26.
12, 13. (a) Paano ihinula nin Dios an saro pang tipan? (b) Anong espesyal na kabtang kan tipan na ini an maninigo niatong tawan nin atension?
12 Kan yaon pa an Pagboot, ihinula nin Dios paagi sa saiyang propeta: “Magibo ako nin bagong tipan sa harong ni Israel asin sa harong ni Juda; bakong arog kan tipan na ginibo ko sa saindang mga apoon . . . ‘sakong tipan na linapas mismo ninda’ . . . Ibubugtak ko an sakong pagboot sa sainda, asin sa saindang puso iyan isusurat ko. Asin ako magigin saindang Dios, asin sinda magigin sakong banwaan. Asin an lambang saro dai matokdo . . . ‘Midbida si Jehova!’ huli ta sinda gabos makakamidbid na sa sako . . . Huli ta ipatatawad ko an saindang sala, asin an saindang kasalan dai ko na gigirumdomon.”—Jeremias 31:31-34.
13 Mangnoha na an sarong kabtang kan bagong tipan na ini iyo an kapatawadan nin mga kasalan, na maliwanag na sa paagi na “bakong arog” kan areglo sa mga atang na hayop sa irarom kan Pagboot. Tinawan ini nin liwanag ni Jesus kan aldaw na sia magadan. Pakaiba sa saiyang mga disipulo sa pagselebrar kan Pas-kua na hinahagad kan Pagboot, pinonan ni Cristo an Pamanggihan kan Kagurangnan. An taonan na selebrasyon na ini may kaibang sarong kopa nin arak, na manongod kaiyan si Jesus nagsabi: “An kopang ini nangangahulogan kan bagong tipan paagi sa sakong dugo, na papabuloson manongod sa saindo.”—Lucas 22: 14-20.
14. Taano an bagong tipan ta mahalaga sa pagpaluwas kan sekondaryong kabtang kan banhi?
14 Kaya, an bagong tipan gigibohon na may epekto kan dugo ni Jesus. Basado sa sangkap na atang na iyan, puwede nang patawadon nin Dios nin permanente an ‘sala asin kasalan.’ Isip-isipa kun ano an magigin kahulogan kaiyan! Mantang napatatawad nin lubos an kasalan nin debotadong mga tawo sa pamilya ni Adan, puwede na sindang ibilang nin Dios na daing kasalan, paniakion sinda bilang espirituwal na mga aki kan Orog na Dakulang Abraham, dangan lahidan sinda kan banal na espiritu. (Roma 8:14-17) Kaya, an bagong tipan na ginibong balido kan atang ni Jesus nagpangyari sa saiyang mga disipulo na magin an sekondaryong kabtang kan banhi ni Abraham. Si Pablo nagsurat: “Paagi sa saiyang kagadanan [paparaon ni Jesus] an saro na igwa kan kapangyarihan na magtao nin kagadanan, an boot sabihon, an Diablo; asin [saiyang tatawan] nin katalingkasan an gabos na huli sa pagkatakot sa kagadanan napairarom sa kaoripnan sa bilog nindang pagkabuhay. Huli ta sia sa katunayan dai man lamang nagtatabang sa mga anghel, kundi sia nagtatabang sa banhi ni Abraham.”—Hebreo 2:14-16; 9:14.
15. Sairisay an mga partisipante sa bagong tipan?
15 Mantang si Jesus an magigin Tagapag-oltanan asin an atang na minagibong legal sa bagong tipan, siisay an mga partisipante sa tipan? Ihinula ni Jeremias na gigibohon nin Dios an pakipagtipan na ini sa “harong ni Israel.” Arin na Israel? Bakong an Israel sa laman na tinuri sa irarom kan Pagboot, ta ginibo kan bagong tipan na lipas na an dating tipan na iyan. (Hebreo 8:7, 13; helingon an Watchtower, Pebrero 1, 1989, pahina 31.) Ngonyan an Dios magkakaigwa nin relasyon sa mga Judio asin Hentil na huli sa pagtubod sa piguratibong paagi ‘tinuri sa puso paagi kan espiritu.’ Ini kaoyon kan pagsabi nia na an mga yaon sa bagong tipan ‘isusurat an saiyang mga pagboot sa saindang isip asin sa saindang puso.’ (Roma 2:28, 29; Hebreo 8:10) Inapod ni Pablo an espirituwal na mga Judiong iyan na “Israel nin Dios.”—Galacia 6:16; Santiago 1:1.
16. Paano an bagong tipan minatabang sa pag-otob sa sinasabi kan Exodo 19:6?
16 Mantang an Dios may relasyon ngonyan sa espirituwal na Israel, nabukasan an tata nin oportunidad. Kan establisaron nin Dios an Pagboot, sinabi nia na an mga aki ni Israel magigin para sa saiya “kahadean nin mga saserdote asin banal na nasyon.” (Exodo 19:6) An totoo, an Israel sa laman noarin man dai puwede asin dai nanggad nagin nasyon na dian sinda gabos hade-saserdote. Pero an mga Judio asin Hentil na inako bilang an sekondaryong kabtang kan banhi ni Abraham puwedeng magin mga hade-saserdote.b Pinatunayan ini ni apostol Pedro, na sinasabihan sinda: “Kamo ‘rasang pinili, sarong makahadeng pagkasaserdote, banal na nasyon, banwaan para sa espesyal na pagkasadiri, tanganing ipahayag nindo an mga kamurawayan’ kan saro na nag-apod sa saindo hale sa kadikloman.” Sia nagsurat man na may ‘dai nalalapang mana na nakatagama sa kalangitan para sa sainda.’—1 Pedro 1:4; 2:9, 10.
17. Taano an bagong tipan ta “orog karahay” kisa tipan kan Pagboot?
17 Kaya, an bagong tipan katabang kan naenot na tipan ki Abraham tanganing magpaluwas kan sekondaryong kabtang kan banhi. An bagong tipan na ini sa pag-oltanan ni Jehova asin kan pinaniaki sa espiritung mga Kristiano nagtotogot para sa pagkabilog nin langitnon na nasyon nin mga hade-saserdote sa makahadeng pamilya kan Orog na Dakulang Abraham. Kaya masasabotan niato kun taano ta sinabi ni Pablo na ini “orog karahay na tipan, na legal na pinasikad sa orog karahay na mga panuga.” (Hebreo 8:6) Kabale sa mga panugang iyan an bendisyon na an pagboot nin Dios isurat sa puso nin mga debotado na an mga kasalan dai ginigirumdom, asin an gabos ‘nakakamidbid ki Jehova, magpoon sa pinakasadit sagkod sa pinakadakula.’—Hebreo 8:11.
An Tipan ni Jesus Para sa Kahadean
18. Sa anong sentido na an mga tipan na napag-olayan na niato dai lubos na nakaootob sa katuyohan nin Dios?
18 Sa paghorophorop sa anom na tipan na napag-olayan niato, tibaad garo baga naareglo na ni Jehova sa legal na paagi an gabos na kaipuhan tanganing maotob an saiyang katuyohan. Pero, an Biblia may sinasabing saro pang tipan na konektado sa satong pinag-olayan, sarong tipan na kinokompleto an dugang pang mga bagay sa mahalagang temang ini. An pinaniaki sa espiritung mga Kristiano tama sanang naglalaom na ililikay sinda kan Kagurangnan sa gabos na maraot na gibo asin ililigtas sinda para sa saiyang langitnon na kahadean.’ (2 Timoteo 4:18) Sa langit, sinda magigin sarong nasyon nin mga hade-saserdote, alagad ano an paghahadean ninda? Kun sinda buhayon na liwat pasiring sa langit, si Cristo yaon na duman bilang sangkap na halangkaw na saserdote. Sia tuminindog naman na may makahadeng kapangyarihan para sa unibersal na paghade. (Salmo 2:6-9; Kapahayagan 11:15) Ano pa an gigibohon kan ibang hade-saserdote?
19. Kasuarin asin paano ginibo an ikapitong mahalagang tipan?
19 Kan Nisan 14, 33 C.E., kan banggi na pinonan ni Jesus an Pamanggihan kan Kagurangnan asin nasambitan an “bagong tipan paagi sa [saiyang] dugo,” sia nagtaram manongod sa saro pang tipan, an ikapitong pag-oolayan niato. Sinabihan nia an saiyang maimbod na mga apostol: “Kamo an mga nakidamay sa sako sa mga pagbalo sa sako; asin ako nakikipagtipan sa saindo, kun paanong an sakong Ama nakipagtipan sa sako, para sa sarong kahadean, tanganing kamo kumakan asin uminom sa lamesa ko sa sakong kahadean, asin tumukaw sa mga trono tanganing maghokom sa doseng tribo nin Israel.” (Lucas 22:20, 28-30) Kun paanong an Ama nakipagtipan ki Jesus na magin saserdote arog ni Melquisedec, si Cristo man personal na nakipagtipan sa saiyang maimbod na mga parasunod.
20. Kiisay ginibo an tipan para sa sarong Kahadean, asin taano? (Daniel 7:18; 2 Timoteo 2:11-13)
20 An 11 apostol talagang nagdanay ki Jesus sa mga pagbalo sa saiya, asin ipinaheling kan tipan na sinda matukaw sa mga trono. Saro pa, pinatutunayan kan Kapahayagan 3:21 na an gabos na pinaniaki nin espiritung mga Kristiano na magmamaimbod matukaw sa langitnon na mga trono. Kaya, an pakipagtipan na ini sa gabos na 144,000 na binakal kan dugo ni Jesus tanganing darahon sa langit bilang mga saserdote asin “magsasakop bilang hade sa daga.” (Kapahayagan 1:4-6; 5:9, 10; 20:6) An tipan na ginibo sa sainda ni Jesus isinasaro sinda sa saiya tanganing makikabtang sa saiyang kahadean. Sa sarong sentido, garo iyan sarong nobya hale sa nobleng pamilya na isinaro sa sarong hade paagi sa kasal. Sa siring an nobya namumugtak sa posisyon na makikabtang sa saiyang paghade.—Juan 3:29; 2 Corinto 11:2; Kapahayagan 19:7, 8.
21, 22. Anong bendisyon an malalaoman huli sa nagibo kan mga tipan na ini?
21 Anong mga pakinabang an bubukasan kaini para sa makinuyog na katawohan? Si Jesus o an 144,000 dai magigin kapareho kan matinaong mga hadeng maringis na “dai nakatao nin tunay na mga solusyon.” Imbes, sinisierto sa sato na si Jesus halangkaw na saserdote “na nabalo sa gabos na bagay arog sa sato, alagad dai nin kasalan.” Kaya masasabotan niato kun taano ta sia “makakapakidamay” sa mga kaluyahan nin tawo asin kun taano an “ibang karnero,” kapareho kan linahidan na mga Kristiano, ta puwede man na, paagi ki Cristo, dumolok sa trono nin Dios “na may katalingkasan sa pagtaram.” Kaya, sinda man puwedeng “magkamit nin biyaya asin makakua nin dai na kutana maninigong pagkaherak na makatatabang sa igong panahon.”—Hebreo 4:14-16; Juan 10:16.
22 An mga pinakipagtipanan na makikabtang ki Jesus bilang mga hade-saserdote makikikabtang man sa pagbendisyon sa katawohan. Kun paanong an suanoy na mga saserdoteng Levita nagtao nin pakinabang sa bilog na nasyon nin Israel, siring man an mga naglilingkod sa langitnon na trono kaiba ni Jesus hohokoman sa katanosan an gabos na nag-eerok sa daga. (Lucas 22:30) An mga hade-saserdoteng ini dating mga tawo, kaya sinda magigin madinamayon sa mga pangangaipo nin tawo. An sekondaryong kabtang na ini kan banhi makikikooperar ki Jesus sa pagsierto na “an gabos na nasyon bebendisyonan.”—Galacia 3:8.
23. Paano maninigong gumawe an mga indibiduwal sa pagkooperar sa mga tipan na ini?
23 An gabos na nagmamawot na makikabtang sa bendisyon na iyan sa katawohan, sa siring nakikinabang sa mga tipan nin Dios, iniimbitaran na ngonyan. (Kapahayagan 22:17) An sarong marahay na tangga iyo an pagigin presente sa selebrasyon kan Pamanggihan kan Kagurangnan, na gigibohon pagkasolnop kan aldaw sa Miyerkoles, Marso 22, 1989. Tabi magplano na ngonyan na umatender sa saro sa mga kongregasyon nin mga Saksi ni Jehova. Duman orog kamong makakanood manongod sa mga banal na tipan asin orog nindong masasabotan kun paano kamo makikinabang dian.
[Mga Nota sa Ibaba]
a “Minsan an pinakapusuan na mga reporma nagwalat nin nagtitios na mga paraoma, nin sobra sa pribilehiyo, kulang an ibinubuhis na mga mahal na tawo, nin mga medyo may kaya na daing gayo ikinasaro sa gobyerno asin sosyedad . . . Kaipuhan na sabihon na minsan ngani an naliwanagan na despotikong paghade nagpoon na atubangon an mga hapot na dai na puwedeng paglimanlimanan, iyan dai nakatao nin tunay na mga solusyon sa laog kan politikal asin ekonomikong mga katunayan kan panahon na idto.”—Western Civilization—Its Genesis and Destiny: The Modern Heritage.
b Si Jesus bakong partisipante sa bagong tipan. Sia an Tagapag-oltanan kaiyan asin mayo sia nin kasalan na nagkakaipong patawadon. Dugang pa, dai kaipuhan na sia magin hade-saserdote paagi kaiyan, huli ta sia hade sono sa tipan ki David asin saserdote man arog ni Melquisedec.
Nagigirumdoman daw Nindo?
◻ Taano ta ginibo an tipan na sinasabi sa Salmo 110:4, asin ano an nagibo kaiyan?
◻ Sairisay an nasa bagong tipan, asin paano iyan nakatabang na mapaluwas an sarong nasyon nin mga hade-saserdote?
◻ Taano si Jesus ta guminibo nin personal na tipan sa saiyang mga parasunod?
◻ Ano an pitong tipan na pinag-olayan niato?
[Diagram sa pahina 20]
(Para sa aktuwal na format, hilingon an publikasyon)
Tipan sa Eden Genesis 3:15
Tipan ki Abraham
Tipan kan Pagboot
Tipan ki David para sa Kahadean
Tipan para sa sarong saserdote na kapareho ni Melquisedec
Pangenot na banhi
Sekondaryong banhi
Daing sagkod na mga bendisyon
[Diagram sa pahina 22]
(Para sa aktuwal na format, hilingon an publikasyon)
Tipan sa Eden Genesis 3:15
Tipan ki Abraham
Tipan kan Pagboot
Bagong tipan
Tipan ki David para sa Kahadean
Tipan para sa sarong saserdote na kapareho ni Melquisedec
Pangenot na banhi
Tipan para sa langitnon na Kahadean
Sekondaryong banhi
Daing sagkod na mga bendisyon