An Biblia—Tataramon nin Dios o nin Tawo?

Kapitulo 3: An Falsong Katood kan Biblia

Sa kapitulong ini, pag-oolayan niato an mayor na dahelan kun taano an dakol na taga kadagaan na bakong Kristiano ta habong akoon an Biblia bilang an Tataramon nin Dios. Sono sa kasaysayan, an Kakristianohan naghingako na nagtutubod sa Biblia asin iyo an paraingat kaiyan. Alagad an relihiosong mga organisasyon nin Kakristianohan napalabot sa pira sa pinakamakatatakot na mga pangyayari sa kasaysayan, magpoon sa mga Krusada asin organisadong lagdoan na mga paggadan kan Edad Media sagkod sa Holocaust sa satong panahon. An gawe-gawe daw kan Kakristianohan marahay na dahelan na isikwal an Biblia? An totoo, an Kakristianohan napatunayan na falsong katood kan Biblia. Tunay nanggad, kan an Kakristianohan lumataw kan ikaapat na siglo C.E., dai pa nanggad tapos an pakikilaban kan Biblia na makapagdanay.

1, 2. (Iiba an introduksion.) (a) Taano an dakol ta habong akoon an Biblia bilang an Tataramon nin Dios? (b) Ano an marahay na nagibo kan enot asin ikaduwang siglo, alagad ta ano an peligrosong nangyayari?

Sa katapusan kan enot na siglo, tapos na an pagsurat kan gabos na libro kan Biblia. Poon kaidto, an mga Kristiano nangengenot sa pagkopya asin pagwaras kan kompletong Biblia. Kadungan kaiyan, sibot sinda sa pagtradusir kaiyan sa kadaklan na komun na tataramon kaidto. Minsan siring, mantang an Kristianong kongregasyon sibot sa marahay na trabahong ini, may nagpopoon na magigin peligrosong marhay sa pakapagdanay kan Biblia.

² An pangyayaring ini ihinula mismo kan Biblia. Sarong beses si Jesus nagsaysay nin parabola manongod sa sarong tawo na sinabwagan an saiyang oma nin marahay na klaseng banhi nin trigo. Alagad ta “mantang natotorog an mga tawo,” an sarong kaiwal nagsabwag nin mga banhi na mapatubo nin doot. Tuminubo pareho an mga banhi, asin sa laog nin kadikit na panahon an trigo natahoban kan doot. Paagi sa parabolang ini, ipinaheling ni Jesus na an magigin bunga kan saiyang gibohon tunay na mga Kristiano alagad ta pagkagadan nia, an falsong mga Kristiano makalalaog sa kongregasyon. Sa kahurihurihi, masakit nang mamidbid an tunay sa falso.​—Mateo 13:​24-30, 36-43.

 3. Sono ki apostol Pedro, ano an magigin epekto nin garo-doot na mga “Kristiano” sa pagtubod sa Biblia?

³ Si apostol Pedro prangkang nagpatanid sa epekto kan garo-doot na mga “Kristianong” ini sa magigin pagheling nin mga tawo sa Kristianismo asin sa Biblia. Sia nagpatanid: “Magkakaigwa man nin falsong mga paratokdo sa tahaw nindo. An mga ini mismo hilom na magdadara sa laog nin nakalalaglag na mga sekta asin magpapainda minsan sa kagsadiri na buminakal sa sainda, na nagdadara sa sainda man sana nin marikas na pagkalaglag. Apuera kaini, dakol an masunod sa saindang mga gibo nin malaswang gawe-gawe, asin huli kan mga ini an dalan kan katotoohan pagtataraman na may panlilibak.”​—2 Pedro 2:​1, 2.

 4. Paano naotob an mga hula ni Jesus asin Pedro minsan kaidtong enot na siglo?

⁴ Minsan kaidtong enot na siglo, naootob na an mga hula ni Jesus asin ni Pedro. An ambisyosong mga tawo nakalaog sa Kristianong kongregasyon asin nagsabwag nin pagkabaranga. (2 Timoteo 2:​16-18; 2 Pedro 2:​21, 22; 3 Juan 9, 10) Kan suminunod na duwang siglo, an kadalisayan kan katotoohan sa Biblia rinamogan nin Griegong pilosopiya, asin an dakol napasalang inako an paganong mga doktrina bilang katotoohan sa Biblia.

 5. Anong pagkaliwat sa palakaw an pinonan ni Constantino sa pagpopoon kan ikaapat na siglo?

⁵ Kan ikaapat na siglo, an Romanong emperador na si Constantino inaprobaran an “Kristianismo” bilang an opisyal na relihion kan Imperyo nin Roma. Alagad an “Kristianismo” na aram nia laen na marhay sa relihion na ihinulit ni Jesus. Kaidto, marambongon na an “doot,” arog kan ihinula ni Jesus. Minsan siring, makasisierto kita na sa bilog na panahon na idto, may nagkapira na nagrepresentar sa tunay na Kristianismo asin naghingoa na kuyogon an Biblia bilang an ipinasabong na Tataramon nin Dios.​—Mateo 28:​19, 20.

Tinumang an Pagtradusir kan Biblia

 6. Kasuarin nagpoon an Kakristianohan, asin ano an sarong paagi na an relihion nin Kakristianohan laen sa Kristianismo kan Biblia?

⁶ Kan panahon ni Constantino nagpoon an Kakristianohan na aram niato ngonyan. Poon kaidto, an nagkagamot na bikong klase nin Kristianismo bako na sanang relihiosong organisasyon. Iyan kabtang na kan estado, asin an mga namomoon dian may mahalagang kabtang sa politika. Sa kahurihurihi, an apostatang iglesia ginamit an politikal na kapangyarihan kaiyan sa paagi na biyong tumang sa Kristianismo kan Biblia, na nag-introdusir nin saro pang peligro sa Biblia. Paano?

7, 8. Kasuarin nagpahayag nin pagtumang an papa sa pagtradusir kan Biblia, asin taano ta ginibo nia ini?

⁷ Kan magadan an Latin bilang pan-aroaldaw na tataramon, kinaipuhan an bagong mga traduksion kan Biblia. Alagad ta dai na oyon digdi an Iglesia Katolika. Kan 1079 si Vratislao, na kan huri nagin hade sa Bohemia, hinagad an permiso ni Papa Gregorio VII na tradusiron an Biblia sa lenguahe kan saiyang mga sakop. An simbag kan papa dai. Sabi nia: “Malinaw sa mga parateng naghohorophorop kaiyan, na may dahelan na binoot kan Makakamhan sa gabos na Dios na an banal na kasuratan magin hilom sa nagkapirang lugar, ta, kun iyan magigin malinaw sa gabos na tawo, tibaad iyan dai nang gayo pahalagahan asin lapastanganon na; o tibaad mapasala an pagsabot dian kan mga kakadikit an inadalan, asin gumiya sa sala.”

⁸ Boot kan papa na papagdanayon an Biblia sa gadan nang tataramon na Latin. An mga laog kaiyan ‘ihihilom,’ dai tatradusiron sa mga lenguahe kan ordinaryong mga tawo.a An Vulgata Latina ni Jeronimo, na ginibo kan ika-5 siglo tanganing an Biblia mabasa nin gabos, ngonyan nagin paagi na itago iyan.

9, 10. (a) Paano nangyari an pagtumang kan Romano Katoliko sa pagtradusir kan Biblia? (b) Ano an katuyohan kan pagtumang kan Iglesia sa Biblia?

⁹ Sa paglakaw kan mga Edad Media, tuminagas an paninindogan kan Iglesia tumang sa mga Biblia sa lokal na mga tataramon. Kan 1199 si Papa Inocente III nagpadara nin mapuersang marhay na surat sa arsobispo nin Metz, Alemania, kaya sinolo kan arsobispo an gabos na nanompongan niang Biblia sa lenguaheng Aleman. Kan 1229 an sinodo sa Toulouse, Pransia, nagboot na an “lego” dai puedeng magkaigwa nin ano man na libro kan Biblia sa ordinaryong lenguahe. Kan 1233 an probinsial na sinodo sa Tarragona, España, nagboot na an gabos na libro kan “Daan o Bagong Tipan” ientrega tanganing soloon. Kan 1407 an sinodo nin klero na inapod sa Oxford, Inglaterra, ni Arsobispo Tomas Arundel malinaw na ipinangalad an pagtradusir kan Biblia sa Ingles o sa ano pa man na modernong tataramon. Kan 1431, duman man giraray sa Inglaterra, ipinangalad ni Obispo Stafford duman sa Wells an pagtradusir kan Biblia sa Ingles asin an pagkasadiri kan mga traduksion na iyan.

¹⁰ An relihiosong mga autoridad na ini dai naghihingoang laglagon an Biblia. Hinihingoa nindang gibohon iyan na paso, papagdanayon iyan sa lenguahe na pipira sana an nakababasa. Sa paaging ini, linaoman nindang olangon an inapod nindang erehiya pero an totoo mga pag-angat sa saindang autoridad. Kun sinda nagin mapanggana, an Biblia nagin na sana kutanang usyosohon nin mga madodonong, na kakadikit o mayo ngani nin impluwensia sa buhay nin ordinaryong mga tawo.

An mga Parasorog kan Biblia

11. Ano an ibinunga kan patagong ilaog ni Julián Hernández an mga Bibliang Kastila sa España?

¹¹ Pero makaoogma ta dakol na sinserong tawo an nagsayumang kumuyog sa mga ediktong ini. Alagad ta peligroso an siring na mga pagsayuma. An mga indibiduwal nagsakit nin makuri huli sa “krimen” na pagkaigwa nin Biblia. Estudyare, bilang halimbawa, an nangyari sa sarong Kastila na an ngaran Julián Hernández. Sono sa History of Christian Martyrdom ni Foxe, si Julián (o, Juliano) “naghingoa na darahon hale sa Alemania pasiring sa sadiri niang nasyon an dakol na Biblia, na natatago sa mga baril, asin inimpake na garo arak hale sa rehion nin Rin.” Pinasaloiban sia asin dinakop kan Romano Katolikong Inkisisyon. An mga nanonongdan kan Biblia “gabos daing pagpalaenlaen na pinasakitan, dangan an kadaklan sa sainda sinentensiahan nin laen-laen na padusa. Si Juliano sinolo, beinte an linitson, an nagkapira prineso sagkod na buhay, an iba hinampak sa publiko, dakol an ginibong mga parasagwan sa barko.”

12. Paano niato naaaraman na an relihiosong mga autoridad kan Edad Media dai nagrepresentar kan Kristianismo sa Biblia?

¹² Kanigoan kamakatatakot na pag-abuso sa kapangyarihan! Malinaw na an relihiosong mga autoridad na ini dai nanggad nagrerepresentar kan Kristianismo sa Biblia! Ipinahayag mismo kan Biblia kun kiisay sinda kan iyan magsabi: “An mga aki nin Dios asin an mga aki kan Diablo namimidbid sa bagay na ini: An gabos na dai naggigibo nin katanosan bakong gikan sa Dios, ni an saro na dai namomoot sa saiyang tugang. Huli ta ini an mensahe na saindong nadangog poon sa kapinonan, na kita maninigong magkaminorootmootan; bakong arog ki Cain, na naggikan sa maraot asin guminadan sa saiyang tugang.”​—1 Juan 3:​10-12.

13, 14. (a) Anong pambihirang bagay manongod sa Biblia kaidtong Edad Media an nagpapaheling na iyan may banal na ginikanan? (b) Paano nabago an situwasyon kun dapit sa Biblia sa Europa?

¹³ Pero pambihira nanggad na an mga lalaki asin babae andam na mameligro sa siring na labi-labi karaot na tratamiento tangani sanang magkaigwa nin Biblia! Asin dakol na beses na naotro an siring na mga halimbawa sagkod sa satong kaaldawan. An hararom na debosyon na pinukaw kan Biblia sa mga indibiduwal, an pagigin andam na may pagpasensiang magdusa asin daing pagrereklamong umagi sa teribleng mga pagkagadan na dai minabalos sa mga nagpapasakit sa sainda, makosog na ebidensia na an Biblia talagang an Tataramon nin Dios.​—1 Pedro 2:21.

¹⁴ Sa kahurihurihi, pakalihis kan rebelyon na Protestante tumang sa kapangyarihan kan Romano Katoliko kan ika-16 na siglo, an Iglesia Katolika Romana mismo napiritan na gumibo nin mga traduksion kan Biblia sa pan-aroaldaw na mga lenguahe sa Europa. Alagad minsan kaidto, an Biblia mas naasosyar sa Protestantismo kisa sa Katolisismo. Arog kan isinurat kan pading Romano Katoliko na si Edward J. Ciuba: “Kaipuhan na sadiosan na admitiron na an saro sa mas makamomondong mga resulta kan Repormasyon na Protestante iyo an kapabayaan sa Biblia kan mga Katoliko. Minsan ngani nungka na iyan lubos na nalingawan, an Biblia sirradong libro para sa kadaklan na Katoliko.”

Mas Halangkaw na Gradong Pagkritika

15, 16. Taano an Protestantismo ta bakong libre sa kabasolan kun dapit sa pagtumang sa Biblia?

¹⁵ Alagad an mga iglesiang Protestante bakong libre sa kabasolan kun dapit sa pagtumang sa Biblia. Sa pag-agi nin mga taon, an nagkapirang intelektuwal na Protestante pinonan an saro pang klase nin pagsalakay sa libro: sarong intelektuwal na pagsalakay. Kaidtong ika-18 asin ika-19 siglo, minukna ninda an sarong paagi nin pag-adal sa Biblia na inaapod na mas halangkaw na gradong pagkritika. An mas halangkaw na gradong mga kritiko nagtokdo na an dakulang kabtang kan Biblia mga leyenda asin osipon. Nagsabi pa ngani an iba na si Jesus nungka na nabuhay. Imbes na apodon na Tataramon nin Dios, sinabi kan Protestanteng mga intelektuwal na ini na an Biblia tataramon nin tawo, asin baralanggado pang marhay.

¹⁶ Minsan ngani dai na pinaniniwalaan an mas labi-labi sa mga ideyang ini, an mas halangkaw na gradong pagkritika itinotokdo pa sa mga seminaryo, asin bakong pambihira na madangog an mga klerigong Protestante na dinedeharan sa publiko an darakulang kabtang kan Biblia. Sa siring, an sarong klerigong Anglicano kinotar sa sarong diaryong Australiano sa pagsabi na an dakol na yaon sa Biblia “talagang sala. An ibang kasaysayan sala. An ibang detalye malinaw na sarala.” An kaisipan na ini bunga nin mas halangkaw na gradong pagkritika.

“Pagtataraman na May Panlilibak”

17, 18. Paano an gawe-gawe kan Kakristianohan nagtao nin katuyawan sa Biblia?

¹⁷ Pero seguro an gawe-gawe kan Kakristianohan an nagin pinakadakulang kaolangan sa pag-ako nin mga tawo kan Biblia bilang Tataramon nin Dios. An Kakristianohan naghihingakong nagkukuyog sa Biblia. Alagad ta an gawe-gawe kaiyan nagtao nin dakulang katuyawan sa Biblia asin sa mismong ngaran na Kristiano. Arog kan ihinula ni apostol Pedro, an dalan kan katotoohan ‘pinagtaraman na may panlilibak.’​—2 Pedro 2:2.

¹⁸ Halimbawa, mantang ipinangangalad kan iglesia an pagtradusir kan Biblia, an papa nagsusuportar kaidto sa darakulang kampanya militar tumang sa mga Muslim sa Tahaw na Sirangan. An mga ini inapod na “banal” na mga Krusada, alagad ta mayo nanggad iyan nin kabanalan. An enot​—na inapod na “Krusada kan Banwaan”—​iyo an nagin arogan kan mga suminunod. Bago naghale sa Europa, an daing disiplinang hukbo, na pinalaad an boot nin mga predikador, sinalakay an mga Judio sa Alemania, na ginadan sinda sa sunod-sunod na banwaan. Taano? An historyador na si Hans Eberhard Mayer nagsasabi: “An pangangatanosan na an mga Judio, bilang mga kaiwal ni Cristo, maninigong padusahan maluya sanang pagprobar na itago an tunay na motibo: kahanaban.”

19-21. Paano an Treinta Anyos na Guerra, saka an pagmimisyonero asin kolonyal na paghiwas kan Europa, nagtao nin katuyawan sa Biblia?

¹⁹ An rebelyon na Protestante kan ika-16 na siglo hinale sa kapangyarihan an Katolisismo Romano sa dakol na nasyon sa Europa. An sarong resulta iyo an Treinta Anyos na Guerra (1618-48)​—“an saro sa pinakateribleng guerra sa kasaysayan nin Europa,” sono sa The Universal History of the World. An pundamental na causa kan guerra? “An pagkaongis nin Katoliko sa Protestante, nin Protestante sa Katoliko.”

²⁰ Kan panahon na idto, an Kakristianohan nagpoon nang humiwas sa luwas nin Europa, na dinadara an “Kristianong” sibilisasyon sa ibang kabtang kan daga. An militar na paghiwas na ini midbid sa kabangisan asin kahanaban. Sa gabos na kadagaan nin Amerika, an mga konkistador na Kastila listong linaglag an tubong mga sibilisasyon sa Amerika. An sabi nin sarong libro sa kasaysayan: “Sa pankagabsan, linaglag kan mga gobernador na Kastila an propiong sibilisasyon, na dai man iiniintrodusir an Europeo. An pagkapaha sa bulawan an pangenot na motibo na nakaakit sa sainda sa Bagong Kinaban.”

²¹ An mga misyonerong Protestante naghale man sa Europa pasiring sa ibang kontinente. An saro sa mga bunga kan saindang trabaho iyo an pagpaoswag sa kolonyal na paghiwas. An lakop na opinyon ngonyan sa pagmimisyonerong Protestante iyo ini: “Sa dakol na kaso an pagmimisyonero ginamit na sarahotan asin pagdadahelan sa pagdominar sa mga tawo. Bantog na marhay an koneksion sa pag-oltanan nin misyon, teknolohiya, asin imperyalismo.”

22. Paano an Kakristianohan nagtao nin katuyawan sa ngaran nin Kristianismo sa ika-20 siglo?

²² An haraning relasyon kan mga relihion nin Kakristianohan asin kan estado nagpapadagos sagkod sa satong kaaldawan. An huring duwang guerra mundial sa pangenot pinaglabanan sa pag-oltanan nin mga nasyon na “Kristiano.” An mga klerigo sa man-ibong-ibong na lado sinadol an saindang mga hoben na lalaki na lumaban asin pagmaigotan na gadanon an kalaban​—na sa parate karelihion ninda. Arog kan sabi sa librong If the Churches Want World Peace: “Tunay na bakong sa ikaoomaw [kan mga iglesia] na an sistema nin guerra ngonyan nagtalubo asin guminibo kan pinakagrabeng panraraot kaiyan sa tahaw nin mga estado na dusay sa Kristianismo.”

An Tataramon nin Dios Nagdadanay

23. Paano ipinaririsa kan kasaysayan nin Kakristianohan na an Biblia Tataramon nin Dios?

²³ Rinerepaso niato an halawig, mamondong kasaysayan na ini nin Kakristianohan tanganing itampok an duwang punto. Enot, an siring na mga pangyayari kaotoban kan hula sa Biblia. Ihinula na an dakol na naghihingakong Kristiano magtatao nin katuyawan sa Biblia asin sa ngaran nin Kristianismo, asin an katunayan na ini nangyari nagbibindikar sa Biblia bilang totoo. Minsan siring, dai niato maninigong lingawan an bagay na an gawe-gawe nin Kakristianohan dai nagrerepresentar sa Kristianismo na basado sa Biblia.

24. Ano an nagpapamidbid sa tunay na mga Kristiano asin sa siring malinaw na nagkokondenar sa Kakristianohan bilang bakong Kristiano?

²⁴ An paagi na mamimidbid an tunay na mga Kristiano ipinaliwanag mismo ni Jesus: “Paagi kaini an gabos makaaaram na kamo an sakong mga disipulo, kun kamo nagkakaminorootmootan.” (Juan 13:35) Dugang pa, nagsabi si Jesus: “Sinda bakong kabtang kan kinaban, kun paanong ako bakong kabtang kan kinaban.” (Juan 17:16) Sa duwang puntong ini, ipinamimidbid mismo kan Kakristianohan na iyan malinaw na dai nagrerepresentar sa Kristianismo kan Biblia. Iyan naghihingakong katood kan Biblia, alagad iyan nagin falsong katood.

25. Taano ta natagalan kan Biblia an gabos na kasakitan kaiyan sagkod sa satong panahon?

²⁵ An ikaduwang punto iyo ini: Huli sa bagay na an Kakristianohan sa kabilogan guminawe na tumang na gayo sa kapakanan kan Biblia, tunay na makangangalas na an libro nagdanay sagkod ngonyan asin may marahay pang impluwensia sa buhay nin dakol na tawo. Natagalan kan Biblia an mapait na pagtumang sa pagtradusir kaiyan, an mga pagsalakay nin modernistikong mga intelektuwal, asin an bakong sa Kristianong gawe-gawe kan falsong katood kaiyan, an Kakristianohan. Taano? Huli ta an Biblia bakong arog nin arin pa man na ibang nasusurat na libro. An Biblia dai mahihimong magadan. Iyan an Tataramon nin Dios, asin an Biblia mismo nagsasabi sa sato: “An doot naluluyos, an mga burak nararakdag, alagad an tataramon kan satuyang Dios nagdadanay sagkod lamang.”​—Isaias 40:​8, The New English Bible.

[Nota sa Ibaba]