An Pangaran nin Diyos sa Hebreong Kasuratan

An pangaran nin Diyos, na irinerepresentar kan apat na katanog (consonant) sa Hebreo na יהוה, naglataw nin haros 7,000 na beses sa Hebreong Kasuratan. An apat na letrang iyan, na inaapod na Tetragrammaton, itrinadusir na “Jehova” sa traduksiyon na ini. Sa gabos na pangaran sa Bibliya, an pangaran na iyan an pinakadakul na beses na naglataw. Dakul na titulo asin terminong naglaladawan sa Diyos an ginamit kan pinasabngan na mga kagsurat, arog kan “Makakamhan sa Gabos,” “Kahuruhalangkawi,” asin “Kagurangnan,” pero an Tetragrammaton sana an personal na pangaran na ginamit ninda para ipamidbid an Diyos.

An Diyos na Jehova mismo an nagbuot sa mga kagsurat kan Bibliya na gamiton an pangaran niya. Halimbawa, pinasabngan niya an propetang si Joel na magsurat: “An lambang saro na nag-aapod sa pangaran ni Jehova maliligtas.” (Joel 2:32) Ipinasurat man niya sa sarong salmista: “Lugod na maaraman kan mga tawo na ika, na an pangaran Jehova, ika sana an Kahuruhalangkawi sa bilog na daga.” (Salmo 83:18) Sa katunayan, naglataw nin mga 700 na beses an pangaran nin Diyos sa libro pa sana nin Mga Salmo—sarong librong poetiko na isinurat para kantahon asin itaram nin makusog kan banwaan nin Diyos. Pero taano ta mayo an pangaran nin Diyos sa dakul na traduksiyon kan Bibliya? Taano ta ginamit sa traduksiyon na ini an pormang “Jehova”? Asin ano an kahulugan kan pangaran nin Diyos, an Jehova?

Taano ta mayo an pangaran na iyan sa dakul na traduksiyon kan Bibliya? Manlain-lain an dahilan. Iniisip kan iba na an Diyos na Makakamhan sa Gabos dai nangangaipo nin personal na pangaran para ipamidbid an sadiri niya. Minalataw na an iba naimpluwensiyahan kan Judiong tradisyon na piglilikayan an paggamit kan pangaran nin Diyos, tibaad huli sa takot na mabasang-basang iyan. Naniniwala man an iba na huling mayo nin nakakasigurado kan eksaktong pagpronunsiyar kan pangaran nin Diyos, mas marahay na gumamit na sana nin titulo, arog kan “Kagurangnan” o “Diyos.” Alagad, bakong rasonable an arog kaiyan na mga pangangatanusan huli sa minasunod na mga dahilan:

• An mga nagsasabi na an Diyos na Makakamhan sa Gabos dai nangangaipo nin personal na pangaran binabaliwala an ebidensiya na an personal na pangaran nin Diyos yaon sa suanoy na mga kopya kan saiyang Tataramon, kaiba na an napreserbar na mga kopya na ginibo kaidto pang bago an panahon ni Cristo. Arog kan nasambit sa inutan, ipinagbuot nin Diyos na an pangaran niya gamiton sa saiyang Tataramon nin mga 7,000 na beses. Malinaw na gusto niyang maaraman ta asin gamiton an saiyang pangaran.

• An mga paratradusir na hinahali an pangaran nin Diyos huli sa paggalang sa Judiong tradisyon dai naikokonsiderar an sarong mahalagang katotoohan. Dawa ngani dai pigpopronunsiyar nin ibang mga Judiong eskriba an pangaran nin Diyos, dai man ninda iyan hinali sa mga kopya ninda kan Bibliya. Dakul na beses na naglataw an pangaran nin Diyos sa suanoy na mga rolyo na nakua sa Qumran, harani sa Gadan na Dagat (Dead Sea). Tanganing iparisa na naglataw an pangaran nin Diyos sa orihinal na manuskrito, ginagamit nin ibang mga paratradusir nin Bibliya an titulong “KAGURANGNAN” na nasa darakulang letra bilang pansalida diyan. Pero an hapot, Taano ta dai nag-alangan an mga paratradusir na ini na salidahan o halion sa Bibliya an pangaran nin Diyos mantang inaako man ninda na naglataw iyan nin rinibong beses sa orihinal na manuskrito kan Bibliya? Siisay an sa pagtubod ninda nag-awtorisar sa sainda na gibuhon iyan? Sinda sana an makakapagsabi.

• Sinasabi kan iba na dai dapat gamiton an pangaran nin Diyos huling dai aram an eksaktong pagpronunsiyar kaiyan, pero ginagamit ninda nin daing pag-alangan an pangaran na Jesus. Alagad kan inot na siglo, an pagpronunsiyar kan mga disipulo ni Jesus sa saiyang pangaran iba nanggad sa pagpronunsiyar diyan kan kadaklan na Kristiyano ngunyan. Posibleng Ye·shu′a‛ an pagpronunsiyar kan mga Kristiyanong Judio sa pangaran na Jesus. Asin Ma·shi′ach, o “Mesiyas,” an titulong “Cristo.” Inaapod siyang I·e·sous′ Khri·stos′ kan mga Kristiyanong nagtataram nin Griego, asin Ie′sus Chri′stus kan mga Kristiyanong nagtataram nin Latin. Paagi sa pasabong nin Diyos, isinurat sa Bibliya an traduksiyon sa Griego kan pangaran ni Jesus, na nagpapahiling na an rasonableng ginigibo kan mga Kristiyano kan inot na siglo iyo na gamiton an porma kan pangaran na iyan na komun sa lengguwahe ninda. Kaagid kaiyan, naniniwala an New World Bible Translation Committee na rasonable sanang gamiton an pormang “Jehovah” (“Jehova” sa Bicol), dawa ngani bako iyan an eksaktong pagpronunsiyar sa pangaran nin Diyos sa suanoy na Hebreo.

Taano ta ginamit sa Bagong Kinaban na Traduksiyon an pormang “Jehova”? Sa Ingles, an mga katanog na YHWH an katumbas kan apat na letra kan Tetragrammaton (יהוה). Arog kan gabos na terminong isinurat sa suanoy na Hebreo, an Tetragrammaton mayo nin mga patanog (vowel). Kaidtong ginagamit pa sa aroaldaw an suanoy na lengguwaheng Hebreo, aram na kan mga nagbabasa kun anong mga patanog an dapat gamiton.

Pakalihis nin mga sangribong taon pagkatapos na makumpleto an Hebreong Kasuratan, naggibo an mga Judiong iskolar nin sarong sistema nin pagpronunsiyar sa mga termino gamit an mga tuldok asin iba pang pantanda tanganing iparisa kun anong mga patanog an gagamiton pag nagbabasa nin Hebreo. Pero kan panahon na iyan, dakul nang Judio an igwa kan superstisyosong ideya na salang itaram nin makusog an personal na pangaran nin Diyos, kaya naggamit sinda nin mga pansalidang ekspresyon. Minalataw na pag kinokopya ninda an Tetragrammaton, pinagkukumbinar ninda an apat na katanog na nagrerepresentar sa pangaran nin Diyos asin an mga patanog kan mga pansalidang ekspresyon. Huli kaini, an mga manuskrito na igwa kan mga patanog na iyan na pantanda dai nakakatabang para maaraman an orihinal na pagpronunsiyar kan pangaran nin Diyos sa lengguwaheng Hebreo. May mga nagsasabi na “Yahweh” an pagpronunsiyar kaiyan, pero an iba lain man an sinasabing pagpronunsiyar. Sa sarong rolyo sa Dead Sea Scrolls kun sain yaon an sarong kabtang kan libro nin Levitico na nasa lengguwaheng Griego, Iao an transliterasyon kan pangaran nin Diyos. Apuwera sa pormang iyan, sinabi man kan inot na mga parasurat na Griego na posibleng Iae, I·a·be′, asin I·a·ou·e′ an pagpronunsiyar kaiyan. Pero, dai kita dapat magin dogmatiko. Dai ta talaga aram kun paano pigpronunsiyar kan suanoy na mga lingkod nin Diyos an pangaran na iyan sa lengguwaheng Hebreo. (Genesis 13:4; Exodo 3:15) Basta an aram ta iyo na pauruutrong ginamit nin Diyos an saiyang pangaran sa pakikikomunikar sa saiyang mga lingkod, na inapod ninda siya sa pangaran na iyan, asin na pirmi nindang ginagamit iyan pag nakikipag-ulay sa iba.—Exodo 6:2; 1 Hadi 8:23; Salmo 99:9.

Pero, taano ta ginamit kan traduksiyon na ini an pormang “Jehova”? Huling an pormang “Jehova” asin an iba pang kaagid na mga porma kaiyan, haloy nang ginagamit sa dakul na lengguwahe, kaiba na an Bicol.

An inot na pagkatradusir kan personal na pangaran nin Diyos sa Ingles na Bibliya naglataw kan 1530 sa itrinadusir ni William Tyndale na Pentateuch. Ginamit niya diyan an pormang “Iehouah.” Sa paglihis nin panahon, nagbago an lengguwaheng Ingles, asin ginibong moderno an ispeling kan pangaran nin Diyos. Halimbawa, kan 1612, ginamit ni Henry Ainsworth an pormang “Iehovah” sa bilog na libro nin Mga Salmo na itrinadusir niya. Dangan kaidtong 1639, kan iyan rebisaron asin imprentahon kaiba an Pentateuch, ginamit diyan an pormang “Jehovah.” Kan 1901, ginamit kan mga nagtradusir kan American Standard Version an pormang “Jehovah” sa mga teksto kun sain naglataw an pangaran nin Diyos sa Hebreong Kasuratan. Kaagid kaiyan, sa pinakainot na kumpletong Bibliya sa Bicol, an An Santa Biblia: na may laman kan magña mahal na libros kan Daan asin Bagong, Tipan, na itrinadusir ni Julian Herras saka Juan Salazar asin ipinublikar kan 1914, ginamit an pangaran na “Jehova” nin rinibong beses sa Hebreong Kasuratan. An rebisyon kan Bibliyang ini kan 1927 na inapod na Magna Banal na Kasuratan na iyo an daan asin an bagong tipan na Binicol pati na an suminunod na mga edisyon kaini (1948, 1964, 1978, asin 1982) padagos na ginamit nin regular an “Jehova” sa bilog na Hebreong Kasuratan.

Sa pagpaliwanag kun taano ta ginamit niya an “Jehovah” imbes na “Yahweh” sa saiyang libro na Studies in the Psalms kan 1911, sinabi kan respetadong iskolar sa Bibliya na si Joseph Bryant Rotherham na gusto niyang gamiton an “porma kan pangaran [nin Diyos] na mas pamilyar (saka talagang akseptable) sa kadaklan na nagbabasa kan Bibliya.” Kan 1930, may kaagid na opinyon an iskolar na si A. F. Kirkpatrick mapadapit sa paggamit kan pormang “Jehovah.” Sinabi niya: “Sinasabi kan mga eksperto sa gramatika sa modernong panahon na an pagbasa kaiyan dapat na Yahveh o Yahaveh; pero minalataw na establisado nang marhay an JEHOVAH sa lengguwaheng Ingles, asin an talagang mahalaga bako an eksaktong pagpronunsiyar, kundi an midbidon na iyan sarong Personal na Pangaran, bako sanang basta titulo na arog kan ‘Kagurangnan.’”

Ano an kahulugan kan pangaran na Jehova? Sa Hebreo, an pangaran na Jehova hali sa sarong pandiwa na nangangahulugan na “magin,” asin dakul na iskolar an nagsasabi na nasa causative form an pandiwang iyan, an buot sabihon, igwang nagpangyari. Kaya, an pakasabot kan New World Bible Translation Committee iyo na an pangaran nin Diyos nangangahulugan na “Pinangyayari Niyang Magin.” Iba-iba an opinyon nin mga iskolar, kaya dai kita puwedeng magin dogmatiko, na ipinipirit an kahulugan na iyan. Pero, an kahulugan na iyan angay nanggad sa papel ni Jehova bilang an Kaglalang kan gabos na bagay asin an Parautob kan saiyang katuyuhan. Dai sana niya pinangyaring mag-eksister an pisikal na uniberso asin an mga linalang na may intelihensiya, kundi padagos niyang pinangyayari na mautob an saiyang kabutan saka katuyuhan, ano man an mangyari.

Kun siring, an kalabot sa kahulugan kan pangaran na Jehova bakong limitado sa konektadong pandiwa na nasa Exodo 3:14, na nagsasabi: “Ako Magigin Kun Ano an Gusto Kong Magin.” Kun pag-uulayan an eksaktong kahulugan, dai itinatao kan mga tataramon na iyan an lubos na kahulugan kan pangaran nin Diyos. Imbes, ihinahayag kaiyan an sarong aspekto kan personalidad nin Diyos—na siya nagigin kun ano an kaipuhan sa lambang sitwasyon para utubon an saiyang katuyuhan. Kaya, dawa yaon an ideyang ini sa pangaran na Jehova, bako sanang an gusto niyang magin an kalabot sa kahulugan kan pangaran niya. An pangaran niya nangangahulugan man na pinangyayari niya an saiyang mga linalang na magin an ano man na kinakaipuhan para mautob an saiyang katuyuhan.